Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=4.63) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22230
ХДРБИЙ ПЕДАГОГ КАДРЛАРНИНГ ИННОВАЦИОН САЛО^ИЯТИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ИСТЩБОЛЛАРИ
Азим Махаммадаливич Мажидов
Узбекистон Республикаси Куроли Кучллар Академияси Кушинлар кундалик фаолиятини бошкариш кафедраси укитувчиси
Ушбу маколада харбий педагог кадрларни укитишнинг замонавий услублари, уларнинг инновацион салохияти ривожлаништириш истикболлари, мазкур йуналишда инновацион ёндошувнинг ахамияти, малака ошириш жараёнида самарали натижаларга эришиш имкониятлари хамда педагогик махоратда акмеологик ёндашувнинг даражалари ва куламлари ёритиб берилган.
Калитли сузлар: харбий, инновацион, малака педагогик, акмеологик
PROSPECTS FOR THE DEVELOPMENT OF INNOVATIVE POWER OF
MILITARY TEACHERS
This article broaches the most important problems of upbringing military personnel, describes acme logical approach of development of innovational potential of military pedagogical personnel. As the development of innovational potential gives possibility to reach good results in increasing qualification of military personnel. This article shows varying degrees of acme logical approach to military pedagogical skill of military teachers.
Keywords: Military, innovative, pedagogical skills, acmeological.
Узбекистон Республикаси Куроли Кучлари Олий харбий таълим муассасаларидаги таълим-тарбия тизимини ислохотлар ва харбий педагогларни тайёрлаш ва малакасини ошириш сохасидаги янгиликлар узининг ижобий натижасини бермокда.
АСОСИЙ КИСМ
Биз уз олдимизга Узбекистонни ривожланган мамлакатга айлантираришни максад килиб куйган эканмиз, бунга факат жадал ислохотлар, илм-маърифат ва инновация оркали эриша оламиз [1]. Умумий тарзда олганда "инновация" атамаси
АННОТАЦИЯ
ABSTRACT
КИРИШ
Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=4.63) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22230
"янгиланиш, янги усуллардан ва янгича ёндошувдан фойдаланиш" маъноларини англатади.
Хдрбий педагогларнинг малакасини тизимли равишда ошириб бориш зарурияти Куролли Кучларда замонавий курол-техника ривожланганлиги, харбий таълим-тарбия тизимининг замонавий методларда олиб борилиши, ракобатбардош офицер кадрлар тайёрлашда харбий педагогларнинг урни, илгор педагогларнинг иш тажрибаларини тахлил килиб, амалиётда куллай олиши, узаро фикр алмашиб, услубий ёрдам курсатиши, педагоглик махоратига эгалиги, педагогик вазиятларда тугри карор кабул кила олиши кабилар билан белгиланади.
Замонавий шароитда харбий педагогларнинг малакасини ошириш жараёнида хилма-хил ёндашувлар мавжуд. Улардан бири акмеологик ёндашувдир.
Акмеологик ёндашув педагог олимлар А.А.Деркач, С.Н.Толстов, Н.Б.Ковалева, А.С.Одинг, И.О.Сорокина, Н.М.Эгамбердиева томонидан илгари сурилган булиб, харбий педагог-кадрларнинг инновацион салохиятини ривожлантиришнинг илмий асоси сифатида харбий олий билим юрти укитувчиларининг мазкур жараён иштирокчилари, касбий фаолиятнинг етук шахслари ва фаол субъектлари тарзида намоён булишларига асосланади хамда уларнинг субъект ва мутахассис сифатида боскичма-боскич, узлуксиз уз-узини такомиллаштириши ва уз-узини ривожлантириши учун шароит яратади.
Акмеологик нуктаи назардан инновацион салохдят инновацияларнинг пайдо булиш жараёнининг тезлиги, натижавийлиги, узига хослигини, бундан ташкари янгиликни яратиш, идрок этиш, амалиётга татбик этиш кобилиятини хамда мазкур жараённи амалга ошишини таъминловчи психологик механизм - рефлексияни тавсифлаш учун таянч тушунча вазифасини бажаради. Н.Г.Алексеев ва И.Н.Семеновлар амалий фаолиятни тахлил этишни таклиф этишди [2, 3-4].
Инновацион салохият куйидаги куринишларга эга:
1. Хилма-хил янгиликлар киритишга йуналтирилган;
2. Аник вазият билан боглик вактинчалик узгартиришлар киритишга асосланган.
Биринчи куринишнинг бош тавсифи харбий педагог-кадрларнинг ижодий касбий фаолиятга ва уз-узини ривожлантиришга кодир эканлигида намоён булса, иккинчи куринишнинг асосий жихати инновацион салохиятнинг харбий педагоглик касбининг узига хосликлари ва шарт-шароитлари, яъни иштирокчиларнинг инновацион узгаришлар натижасига ижобий муносабати, янги мухитни кабул килишга турли гурухларнинг розилиги кабиларга богликликда куринади.
Акмеологик кобилиятлар - уз-узини англаш, уз-узини ривожлантириш, уз-узини намоён этиш кабилар инсон хаётий фаолияти жараёнида мухим ахамият касб
Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=4.63) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22230
этади, бирок уларнинг айнан жадал ривожланиши аутопсихологик компетентликнинг ривожланиши натижасида содир булади.
Шахснинг аутопсихологик кобилиятларга куйидагилар киради: 1) умумий - уз-узига муносабат, уз-узини бошкаришга кодирлик; 2) билишга доир - ривожланиш психологияси ва факат инсонгагина хос юкори онг даражаси сифатидаги интеллект; 3) когнитив - ижодий фаолиятнинг акмеологик мазмунида когнитивлик уз-узини англаш ва касбий фаолиятнинг узаро харакатида акс этади; 4) креатив - ижодий вазифаларни ностандарт хал этиш йулларини излаб топиш, янги тимсолларни тасаввур килиш ва яратиш; ижтимоий-перцептив - ижтимоий-перцептивлик акмеологик мазмунда уз-узини бахолашнинг шахслараро узаро харакатида акс этади; эмпатияга доир - эмоционал таъсирга берилувчанлик; эмоционал таъсирларга мослашувчанлик [3, 12].
А.А.Деркач, С.П.Толстов ва Н.М.Эгамбердиевалар тадкикотига таянган холда, биз акмеологик ёндашув асосида харбий педагог кадрларнинг инновацион салохиятини ривожлантириш моделини ишлаб чикдик. Куйида мазкур моделнинг таркибий кисмларига алохида тухталиб утамиз.
Модел узаро бир-бирига богланган турт таркибий кисмни уз ичига камраб олади: 1) мотивацион-кадриятли; 2) когнитив; 3) фаолиятли; 4) креатив.
Моделнинг мотивацион-кадриятли таркибий кисми мотивацион ва кадриятли кисмлардан ташкил топган. Мотивацион таркибий кисм узида куйидаги жихатларни акс эттиради:
1) билишга доир ва касбий мотивацияни узаро уйгунлаштиришдаги баркарор ички эхтиёжнинг мавжудлиги;
2) махсулдор фаолиятга интилиш;
3) инновацион жараёнларга фаол иштирок этиш иштиёки;
4) уз-узини намоён этиш эхтиёжи.
Хдрбий педагог-кадрларда инновацион салохиятни ривожлантиришнинг мухим омили - касбий кизикишдир. Касбий кизикиш узида фаолиятнинг аник белгиланган сохаси мазмунига кизикишни ифода этади. Мазкур жараёнда билишга кизикиш фаолиятнинг мавжуд шакл ва усулларини эгаллашни рагбатлайди. Шуни таъкидлаб утиш жоизки, у ёки бу ижодий фаолиятга кизикиш унга нисбатан лаёкатнинг хосил булиши билан боглик.
Инновацион салохиятни ривожлантиришнинг кадриятли таркибий кисми ишга ижобий ижодий муносабатни уз ичига камраб олади. Кадриятли таркибий кисмнинг тузилишида педагогик инновацияларга доимий ва юзаки булмаган кизикишнинг мавжуд булиши лозим.
Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=4.63) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22230
Моделнинг когнитив таркибий кисми харбий педагог-кадрнинг янги касбий билимлари хамда касб сохасига доир ахборотлар билан мунтазам танишиб бориш даражаси ва сифатини асос килиб олган. Когнитив таркибий кисмнинг ривожланиши харбий педагог-кадрнинг инновацион салохиятини ривожлантириш доирасида касбий компетентликни ривожлантириш тизимини таъминлайди. Бундан ташкари когнитив таркибий кисм ута масъулиятли ишга эътиборли, масъулиятли муносабатда булиш, доимий тайёрликни хам камраб олади. Когнитив таркибий кисм шунингдек, интеллектуал фаолият, яъни фикрлашнинг узига хослиги, фикрлаш жараёнининг тезлиги, аклий харакатларнинг тизимлилиги, тахлил этиш ва умумлаштириш имкониятларини ошириш, аклий фаолиятнинг юкори махсулдорлиги билан хам богликдир. Когнитив таркибий кисм куп жихатдан харбий педагог-кадрнинг касбий маданиятини шакллантириш билан богликдир. Мазкур вазиятда касбий маданият дейилганда, харбий педагогнинг малакавий таълимий куникма ва малакалардан окилона фойдалана олиши, таълим технологияларини мувафаккиятли узлаштирганлиги, хилма-хил ахборот манбаларини интеграциялашга кобилиятлилиги, касбга доир янгиликлардан самарали фойдалана олиши тушунилади.
Хдрбий педагогнинг педагогик фаолиятда инновацияларни амалга оширишга тайёрлиги инновацион куникма ва малакаларни эгаллашига боглик. Фаолиятли таркибий кисм уз ичига ижодий вазифаларни хал этишнинг билишга доир, лойихалашга доир, коммуникатив ва ташкилотчилик унсурларини камраб олади. Фаолиятли таркибий кисмнинг ёркин намоён булишини куп жихатдан, харбий педагогнинг касбий ижодкорлик даражаси, ижоднинг асосий белгиларининг канчалик янгидан ва кайта ташкил этилганлигини акс эттирилганлиги аниклаб беради. Лойихалашга доир жихатда бугунги кундаги мавжуд имкониятларни ва келгусидаги ижодий ривожланиш истикболларини аниклаш; ижодий вазифаларни хал этишда педагоглик фаолиятига мувофиклик, фаолиятнинг кулай методларини танлаб олиш, фаолиятни окилона режалаштириш, кутиладиган натижаларга эришиш йуналишлари ва механизмларини аниклаш кабилар белгилаб берилади. Коммуникатив жихат ижодий вазифаларни хал этишда жамоадаги шахсий ва касбий муносабатларни баркарорлаштириш хамда хамкасблар уртасидаги педагогик янгиликларни муваффакиятли алмашинувини таъминлашни уз ичига камраб олган. Креатив фаолиятнинг уз-узини ташкиллаштириш, уз-узини назорат килиш каби кисмлари ташкилотчилик унсури таркибига киради.
Хдрбий педагог-кадрларнинг инновацион салохиятини ривожлантириш моделининг марказий бугини сифатида акмеологик ёндашувда самарали ижодий фаолиятга кобилиятлиликни акс эттирувчи креатив таркибий кисм акс этади. Айнан
Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=4.63) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22230
креативликни ривожлантириш акмеологик ёндашув асосида харбий педагогларнинг инновацион салохиятини ривожлантиришнинг бош максадларидан биридир. Замонавий тез узгарувчан шароитда инновацион фикрлашга кобилиятлилик -хдрбий педагогнинг мухим касбий сифатларидан биридир. Креатив таркибий кисм ижодий фикрлаш, ижодий укув, тарбиявий, тадкикотчилик фаолиятига кобилиятлилик; янгилик яратишга интилувчанлик, педагогик вазифаларни окилона хал этиш, уз фаолиятини мустакил лойихалай олиш; касбий ижодий вазифаларни хал этишга имкон берувчи фикрий вазиятларни шакллантириш кабиларни уз ичига камраб олади.
ХУЛОСА
Юкоридаги фикрларга асосланиб, шуни таъкидлаш лозимки, харбий педагог-кадрларнинг малакасини ошириш жараёнида инновацион салохиятни ривожлантириш аник назарий-методологик асосларга таянган холда, мазкур жараённи моделлаштириш тарзида ёндашувни талаб этади. Малака ошириш жараёнида тадкикотда ёритиб берилган харбий педагог-кадрларнинг инновацион салохиятини ривожлантиришнинг тизимли, аксиологик ва акмеологик моделларидан самарали фойдаланиш кутиладиган натижаларга эришишга замина яратади.
АДАБИЁТЛАР (REFERENCES)
1. Мирзиёев Ш. Янги Узбекистон стратегияси. - Т. "Узбекистон", 2021, 23-б.
2. Алексеев Н.Г., Семенов И.Н. Методологический анализ структуры эргономического знания: Тез.докладов IV Международ. конф. стран-членов СЭВ по эргономике. - М., 1998. - С.3-4.
3. Бабаджонов С.С. харбий таълим муассасалари курсантларининг медиахавфсизлик компетентлиги ва унинг мазмуни. УР ^К Академиясини харбий таълим ва фанда инновациялар илмий - ахборот журнали. 2021-№3 (12).
4. Сорокина И.О. Сущность и содержание профессиональной креативности в структуре аутопсихологической компетентности государственных служащих. -М., 2007.
5. Суворов А.В. Человечность как фактор саморазвития личности: Автореф. дисс. ... докт. психол. наук. - М.: 1996.
6. Толстов С.Н. Развитие творческой готовности организатора здравоохранения к профессиональной деятельности. - М.: РАГС, 2003.