Научная статья на тему 'МАЪМУРИЙ ЖАЗО ЧОРАЛАРИНИ ҚЎЛЛАШ ФАОЛИЯТИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШДАГИ ИСЛОҲОТЛАР ЖАРИМА ЖАЗО ТУРИ МИСОЛИДА'

МАЪМУРИЙ ЖАЗО ЧОРАЛАРИНИ ҚЎЛЛАШ ФАОЛИЯТИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШДАГИ ИСЛОҲОТЛАР ЖАРИМА ЖАЗО ТУРИ МИСОЛИДА Текст научной статьи по специальности «Право»

CC BY
3
1
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Аннотация научной статьи по праву, автор научной работы — Жўраев Ҳасан Тифли Ўғли, Ниматов Шерзод Ниматжонович

Сўнгги йилларда мамлакатимизда амалга оширилаётган ҳуқуқий ислоҳотлар инсон ҳуқуқ ва манфаатларини таъминлаш билан биргаликда жамиятда қонун устуворлигини мустаҳкамлашга ҳам қаратилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «МАЪМУРИЙ ЖАЗО ЧОРАЛАРИНИ ҚЎЛЛАШ ФАОЛИЯТИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШДАГИ ИСЛОҲОТЛАР ЖАРИМА ЖАЗО ТУРИ МИСОЛИДА»

МАЪМУРИЙ ЖАЗО ЧОРАЛАРИНИ ЦУЛЛАШ ФАОЛИЯТИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШДАГИ ИСЛОХОТЛАР ЖАРИМА ЖАЗО ТУРИ МИСОЛИДА

Жураев Хасан Тифли yFли Узбекистон Республикаси ИИВ Академияси 2-укув курси 209-гуру^ курсанти Узбекистон Республикаси ИИВ Академияси

Ниматов Шерзод Ниматжонович Хукукбузарликлар профилактикаси фаолияти кафедраси

укитувчиси, майор https://doi.org/10.5281/zenodo.14706278

ARTICLE INFO ABSTRACT

Received: 17th Janyary 2025 Сунгги йилларда мамлакатимизда амалга

Accepted:19th January 2025 оширилаётган ^уцуций ислохотлар инсон

Published:20th January 2025 хукук ва манфаатларини таъминлаш билан

KEYWORDS_ биргаликда жамиятда цонун

устуворлигини мустахкамлашга хам царатилган.

Маъмурий жазога нисбатан жавобгарлик давлатнинг асосий конуни даражасида белгиланадиган максадларга, шунингдек фукароларнинг хукук ва эркинликларини чеклаш чорасига мос келиши керак. Зеро, янги тахрирда кабул килинган Конституциямизнинг нормаларида Узбекистон Республикасида демократия умуминсоний принципларга асосланади, уларга кура инсон, унинг хаёти, эркинлиги, шаъни, кадр-киммати ва бошка ажралмас хукуклари олий кадрият хисобланади деб белгиланган. Шунингдек Давлат ва унинг органлари, бошка ташкилотлар, мансабдор шахслар, фукаролик жамияти институтлари хамда фукаролар Конституция ва конунларга мувофик иш юритадилар деб белгиланган. Шунингдек Узбекистон Республикаси фукароси ва давлат бир-бирига нисбатан узаро хукук ва мажбуриятлар билан боглик, Инсоннинг Конституция ва конунларда мустахкамлаб куйилган хукук ва эркинликлари дахлсиздир хамда улардан суд карорисиз махрум этишга ёки уларни чеклаб куйишга хеч ким хакли эмас. Инсоннинг хукук ва эркинликлари бевосита амал килади. Инсоннинг хукук ва эркинликлари конунларнинг, давлат органлари, фукароларнинг узини узи бошкариш органлари, уларнинг мансабдор шахслари фаолиятининг мохияти ва мазмунини белгилайди. Давлат органлари томонидан инсонга нисбатан кулланиладиган хукукий таъсир чоралари мутаносиблик принципига асосланиши ва конунларда назарда тутилган максадларга эришиш учун етарли булиши керак. Инсон билан давлат органларининг узаро муносабатларида юзага келадиган конунчиликдаги барча зиддиятлар ва ноаникликлар инсон фойдасига талкин этилади деб белгиланган. Х,ибсга олишга, камокка олишга ва камокда саклашга факат суднинг карорига кура йул куйилади 1

Жамиятда баркарорлик, тинчлик ва осойишталикни карор топтириш, инсон хукук ва эркинликларига сузсиз риоя этилишини таъминлаш республикамизни ижтимоий-иктисодий жихатдан янада ривожлантириш, суверен, демократик, хукукий, ижтимоий ва дунёвий давлат куриш буйича кузланган максадларга эришишнинг мухим шарти

1Янги та^рирдаги Узбекистон Республикаси Конститцияси - (^онунчилик маълумотлари миллий базаси, 01.05.2023 й., 03/23/837/0241 -сон)

Xисоблaнaди. Шунингдек мaъмyрий жaвобгaрлик тyFрисидaги к;онyнчиликкa зид xaрaкaтлaр учун ;онунийлик, фyк;aролaрнинг ;онун олдидa тенглиги, демокрaтизм, aйб учун жaвобгaрликнинг мyк;aррaрлиги принциплaригa aсослaнгaн x,олдa мaъмyрий жaзо чорaлaри ;yллaнилиши мухим. 2Адaбиётлaримиздa мaъмyрий xyк;yк;бyзaрлик содир этганлик учун юридик жaвобгaрлик сифaтидa мaъмyрий жaвобгaрлик Ba yндa нaзaрдa тyтилгaн мyaйян мaъмyрий жaзо 4opaŒ к;Уллaнилиши ^йд этилгaн.3 Умyмaн олгaндa мaъмyрий жaзонинг мaк;сaдигa к;aрaйдигaн булгак, мaъмyрий жaзо -жaвобгaрликкa тортиш чорaси 6Ули6,

у мaъмyрий xyк;yк;бyзaрлик содир этгaн шaхсни к;онyнлaргa риоя этиш Ba yлaрни xyрмaт ;илиш рyxидa тaрбиялaш, шунингдек aнa шу xyк;yк;бyзaрнинг Узи томонидaн x,aм, бошк^ шaхслaр томонидaн x,aм янги xyк;yк;бyзaрлик содир этилишининг олдини олиш мaк;сaдидa ;Уллaнилaди. Kонyкнчиликдa мaъмyрий жaримa жaзо чорaси Ba уни ;Уллaнилишининг узига хос хyсyсиятлaри мaвжyд булиб, энг куп ;Уллaнилaдигaн мaъмyрий жaзо чорaлaридaн бири бу мaъмyрий жaримa x,исоблaнaди. Узбекистон Респyбликaси Maъмyрий жaвобгaрлик тyFрисидaги кодексдa мaъмyрий жaримa, мaъмyрий жaвобгaрлик тyFрисидaги к;онyнчиликдa нaзaрдa тyтилгaн деярли бaрчa мaъмyрий xyк;yк;бyзaрликлaр учун ;Уллaнилaди. Maъмyрий жaвобгaрлик тyFрисидaги Кодекси 281-моддaсидa "Xy;y;бyзaр жaзони yтaшдaн буйин товлaгaн тaк;дирдa, суд xa; тyлaнaдигaн жaмоaт ишлaрининг yтaлмaгaн мyддaтини x,a; тyлaнaдигaн жaмоaт ишлaрининг турт соaти учун мaъмyрий ^моцнинг бир кyнигa тенг жaзо билaн ёхуд xa; тyлaнaдигaн жaмоaт ишлaрининг сaккиз соaти учун бaзaвий x,исоблaш ми;дорининг бир бaрaвaригa тенг жaримa билaн aлмaштирaди. Бyндa мaъмyрий ^моцнинг мyддaти ун беш сyткaдaн, жaримaнинг ми;дори эсa бaзaвий x,исоблaш ми;дорининг йигирмa бaрaвaридaн ошмaслиги керaк. Жaзони yтaшдaн буйин товлaнилгaн Ba;^ жaзонинг yтaлгaн мyддaтигa кушиб x,исоблaнмaйди."деб белгилaб ^й^д^н. Бу x^a^a белгилaнгaн жaримa ми;дори бaзaвий x,исоблaш ми;дорининг 20 бaрaвaридaн ошмaслиги лозим.4 Maъмyрий к;онyнчиликдa белгилaнишичa жaримa дегaндa мaъмyрий xyк;yк;бyзaрлик содир этгaнликдa aйбдор бyлгaн шaхсдaн дaвлaт Xисобигa пул ундириш xисоблaнaди.5 Амaлдaги кодекснинг мaхсyс к;исмидa турли йyнaлишлaрдa мaъмyрий xyк;yк;бyзaрликлaр мaвжyд. Maзкyр xyк;yк;бyзaрликлaрнинг содир этилганлик учун aсосий ;исми учун жaримa жaзоси кУллaнилиши, ;олган жaзо чорaлaригa нисбaтaн мaъмyрий жaримaнинг кyллaниш ми;дори ю;ори xисоблaнaди. Maъмyрий конyнчиликдa жaримa мaъмyрий жaзо чорaси сифaтидa, aйбдор шaхслaрдaн дaвлaт xисобигa yндирилaдигaн пул ми;дори булиб ифодaлaнaди, шунингдек жaримa моддий хyсyсиятгa эгa xисоблaнaди. Maъмyрий к;онyнчиликдa жaримa ми;дори мaъмyрий xyкyкбyзaрлик содир этилгaн Ba;^ara, дaвом этaётгaн мaъмyрий xyкyкбyзaрлик учун эсa

бу xyкyкбyзaрлик aник;лaнгaн Ba;^ara белгилaб кyйилгaн бaзaвий xисоблaш микдоридaн келиб чи;иб, xисоблaнaди. Узбекистон Респyбликaси Maъмyрий Kонyнчилигидa нaзaрдa тyтилгaн aйрим xyк;yк;бyзaрликлaр учун бaзaвий xисоблaш ми;дорининг 4S0 (турт юз эллик) бaрaвaригaчa мик;дордa жaримa солиниши xaм мумкин. Mисол учун MЖтKнинг 189 моддaсидa нaзaрдa тутил^н мaъмyрий xyкyкбyзaрлик учун SO бaрaвaридaн 400 бaрaвaригaчa, мaнсaбдор шaхслaргa эта - 100 бaрaвaридaн 4S0 бaрaвaригaчa мик;дордa жaримaгa сaбaб бyлaди. Maзкyр жaзо чорaси

2 Узбекистон Республикасининг Маъмyрий жавобгарлик тугрисидаги кодекси. ^онунчилик маълyмотлари миллий базаси 22.11.2024 й., 03/24/1004/0948-сон.

3 И.А.Хамедов, У.Х.Мухамедов тахрири остида Маъмурий хукук;. Дарслик.Т., 2017 йил.

4^онунчилик маълyмотлари миллий базаси, 12.04.2023 й.,03/23/829/0208-сон. 5 Узбекистон Республикасининг Маъмурий жавобгарлик тугрисидаги кодекси. ^онунчилик маълумотлари миллий базаси 22.11.2024 й.,03/24/1004/0948-сон.

xy;yK;6y3apra yHHHr oHru Ba Mogguñ MaH^aaT^apura 6eBOCHTa y3 TaicupHu yTbKa3agH. By x,o.flaTga xyKy;6y3ap maxcHHHHr sp^Rfluru HeK^aHMaHgu, y 6upop 6up Maxcyc xyKy;gaH MaxpyM x,aM Ku^uHMaHgu, 6yHgaH Ke^uób hh;H6, MaiMypuñ ^apuMa ^:a3ocu энг caMapa^H ^:a30 Hopa^apugaH 6upu 6y^u6, ;oHyHga MaiMypuñ ^a30 Hopa^apuHHHr acocuñ Typu x,Hco6^aHagu. fflyHuHrgeK ^apuMa KymuMHa MaiMypuñ ^:a3o Hopacu 6u^aH 6upra^HKga

x,aM MyMKHH. ByHru mhco^ ;h^h6, ameHH x,a;HHH Ty^am mapTH 6u^aH ;yñHm, Mycogapa eKH Maxcyc xy;yK;gaH xyny^ugaH MaxpyM ;u^Hm6u^aH 6of^h;

HopMa^apHH o^umuMH3 MyMKHH.

MaM^aKaTHMH3ga 6opu^aeTraH uc^ox,oT^ap Ba xopu^ Ta^puóacura acoc^aHraH

x,o^ga MaiMypuñ ^apuMa^apHH Ty^amga ^y;apo^apra KymuMHa ;y^añ^HK^ap HpaTH^umuHH, cyg^ap TOMOHugaH ;y^^aHH^aguraH MaiMypuñ ^apuMa^apra Huc6aTaH cygHHHr ;apop^apHH u^po этнmнннг cogga^amTupu^raH TapTu6u ;y^^aHH^Hmu Ma;cag ;H^H6 O^UHU6, MaiMypuñ ^apuMa^apHu Ty^amga KymuMHa ;y^añ^uK^ap nparam, ^apuMa KKUHU KaMaHTupum, Ky^aHRflraH ^apuMa^apHu u^po STum тнзнмннн HHaga cogga^amrapum Ma;caguga Y36eKucToH Pecny6^uKacu npe3ugeHTuHuHr 23.03.2023 ñu^garu nK-99-coH Kapopu ;a6yfl Ma3Kyp "Axp^ura MaiMypuñ ^apuMa^apHu

Ty^amga KymuMHa ;y^añ^uK^ap nparam x,aMga cox,aga кoppyпцнoн oMu^apHu 6apTapa$ STum Hopa-Tag6up^apu тyFpнcнga"гн ;apop 6u^aH MaiMypuñ ^y;y;6y3ap^uK^ap óyñuHa KyAflaHu^raH ^apuMaHu uxTuepuñ Ty^am TU3UMU HHaga cogga^amтнpн^нmн Se^ru^aHgu. By ucfloxpT 6u^aH ^y;y;6y3ap^apra ^apuMa co^um TyFpucugaru ;apop Tonmupu^raH KyHgaH 6om^a6 yH 6em KyH uHuga ^apuMa Mu;gopuHuHr 50 c^o^uhu, yTTu3 KyH uHuga 70 ^ou3uhu uxTuepuñ paBumga Ty^araH Ta;gupga, y ^apuMaHuHr ;o^raH ;ucmuhu Ty^amgaH o3og ^u^uHumu Se^ru^aHgu. By 6u^aH Y36eKucToH Pecny6^uKacu Ba3up^ap Max,KaMacura ym6y ;apopga 6e^ru^aHraH Ta^a6^apgaH Ke^u6 Y36eKucToH

Pecny6^uKacu O^uñ Ma^ucu KoHyHHu^uK na^aTacura Terum^u ;oHyH ^oHu^acuHu 6e^ru^aHraH TapTuóga KupuTum KK^aTu^gu. Ma3Kyp Ba3u$aHu Ty^a 6a^apum MyHoca6aTu 6u^aH Y36eKucToH Pecny6^uKacu Ma^Mypuñ ^:aBo6rap^uK TyFpucugaru KogeKcuHuHr 332X-Moggacura y3rapTum KupuTum x,a;uga"ru Y36eKucToH Pecnyó^uKacuHuHr 18.04.2023 ñu^garu

YPK-830-coH ;oHyHu 66u^aH Y36eKucToH Pecnyó^uKacuHuHr Ma^Mypuñ ^:aBo6rap^uK TyFpucugaru KogeKcura y3rapTum KupuTu^gu. Ym6y TapTu6 6u^aH cyg^ap ToMoHugaH Hu^apu^aguraH ;apop^apra Kypa ;y^^aHu^aguraH ^apuMa^apra Huc6aTaH x,aM ^y^^aHu^uó, TaT6u; STu^umu uHo6aTra o^uHgu. Y36eKucToH Pecny6^uKacu Ma^Mypuñ ^:aBo6rap^uK TyFpucugaru ;oHyHHu^uKga HHru ;ouga 3221 Mogga AIHU «X,y;y;6y3ap yHra ^apuMa co^um TyFpucugaru ;apop Tonmupu^raH KyHgaH 6om^a6 yH 6em KyH uHuga ^apuMa Mu;gopuHuHr S^^UK ^OU3UHU eKu yTTu3 KyH uHuga ^apuMa Mu;gopuHuHr eTMum ^OU3UHU uxTuepuñ paBumga Ty^araH Ta;gupga, y ^apuMaHuHr ;o^raH ;UCMUHU Ty^amgaH o3og ;u^uHagu, 6yHgaH ym6y MoggaHuHr UKKUHHU ;ucMuga Ha3apga TyTu^raH x,o^^ap MycTacHo" STU6 6e^ru^aHgu.

Xy^oca cu^aTuga añTraHga Ma^Mypuñ TapTuóga Hopa^apHu Tu3uMuga Ma^Mypuñ

^:a3o Typu ^:aBo6rap^uKKa TopTum Hopacu 6y^u6, Ma^Mypuñ ^y;y;6y3ap^uK cogup STraH maxc^apHu ;oHyH^apra puon STum Ba y^apHu xypMaT pyx,uga Tap6un^am,

Ma^Mypuñ ^y;y;6y3ap^uK^ap yHyH ^:aBo6rap^uK My;appap^uruHu TaiMuH^am, ^y;y;6y3apHuHr y3u Ba 6om;a^ap ToMoHugaH HHru ^y;y;6y3ap^uK cogup STu^umuHuHr o^guHu o^um Ma;caguga MaiMypuñ ^y;y;6y3ap^uK^ap cogup STraH^uK

yHyH MaiMypuñ ^a3o Hopa^apuHu ^y^^aHu^umura oug ;oHyHHu^uKHu тaкoмн^^amтнpн^нmн MaiMypuñ xygygga npo^u^aKTuKa uHcneKTop^apu ToMoHugaH

Volume 2, Issue 1, January 2025

жамиятда хукук тартиботни саклаш, аникланган хукукбузарликларга бархам бериш фаолиятида мухим ахамият касб этади.

Жарима жазосидан фаркли равишда ;амо; замонавий жазони ижро этишнинг мухим куринишларидан биридир. Жазонинг бу тури конуний чекловлар билан белгиланган булсада тарбиялашга ва инсонни жамиятдан ажратиб куймаган холда ижтимоий хаётнинг бир ;исми сифатида тузатиш хисобланади. Бу жараён инсоннинг уз хаётини давом эттириш учун имконият яратади.7

Илгари судланган шахслар томонидан такрор хукукбузарликлар содир этилишини олдини олиш шунингдек, уларга тарбиявий таъсир утказиш максадида ички ишлар органларининг профилактика хизматлари томонидан хисоб профилактик иши юритилади. Бу тоифа шахсларни хисобга куйиш учун асос булиб - суднинг конуний кучга кирган хукми, шахснинг жазони ижро этиш муассасасидан озод килинганлиги тугрисидаги маълумотнома ёки унинг судланганлигини исботловчи бошка хужжатлар хисобланади.

Илгари судланган шахсларга нисбатан профилактика (катта) инспектори «Хукукбузарликларнинг профилактикаси тугрисида»ги конуннинг 36- моддасининг биринчи кисмида курсатилган профилактик хисобга олиш асосларидан бири мавжуд булганда, шахсни профилактик хисобга куйиш тугрисида ички ишлар туман, шахар булимининг, бошкармасининг бошлиги томонидан тасдикланадиган карор чикаради. Мазкур карор шахсни профилактик хисобга куйиш учун асослар мавжудлигидан далолат берувчи хужжатлар мансабдор шахс томонидан олинган кундан эътиборан ун кун ичида чикарилади. Жазони ижро этиш муассасаларидан озод килинган илгари судланган шахсларга нисбатан профилактик хисобга куйиш тугрисидаги карор улар яшаш жойига етиб келган кундан эътиборан уч кун ичида чикарилади.8

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР РУЙХАТИ:

1.Янги тахрирдаги Узбекистон Республикаси Конститцияси - (Конунчилик маълумотлари миллий базаси, 01.05.2023 й., 03/23/837/0241-сон)

2. Узбекистон Республикасининг Маъмурий жавобгарлик тугрисидаги кодекси.//Конунчилик маълумотлари миллий базаси 22.11.2024 й., 03/24/1004/0948-сон.

3. И.А.Хамедов, У.Х.Мухамедов тахрири остида Маъмурий хукук. Дарслик.Т., 2017 йил.

4. Конунчилик маълумотлари миллий базаси, 12.04.2023 й.,03/23/829/0208-сон.

5.Узбекистон Республикасининг Маъмурий жавобгарлик тугрисидаги кодекси. Конунчилик маълумотлари миллий базаси 22.11.2024 й.,03/24/1004/0948-сон.

6.Конунчилик маълумотлари миллий базаси, 19.04.2023 й.,03/23/830/0216-сон. 7.oglu Mustofaqulov B. A., oglu Du'smatov S. R. Advanced experiences of foreign states in organizing work with persons sentenced to restriction of liberty //Bulletin news in New Science Society International Scientific Journal. - 2024. - Т. 1. - №. 6. - С. 193-200.

8.Х.Бабаханов, Ж.Султонов., Илгари судланган шахслар уртасида хукукбузарликларнинг махсус профилактикаси чора-тадбирларининг узига хос хусусиятлари.// https://eyib.uz/index.php/EYIB/article/view/418

9. Эгамбердиев В. О. Жиноятнинг махсус субъекти ва унинг жиноий жавобгарлигига доир хукукий нормаларни такомиллаштириш масалалари //Journal of innovations in scientific and educational research. - 2022. - Т. 5. - №. 4. - С. 518-527.

7 oglu Mustofaqulov B. A., oglu Du'smatov S. R. Advanced experiences of foreign states in organizing work with persons sentenced to restriction of liberty //Bulletin news in New Science Society International Scientific Journal. -2024.-T. 1. - №. 6.-C. 193-200.

8 https://eyib.uz/index.php/EYIB/article/view/418 XEa6axaHOB, ^.CynTOHOB., Hnrapn cygnaHraH maxcnap ypTacuga xy;yK;6y3apnHKnapHHHr Maxcyc npo^nnaKTHKacn Hopa-Tag6npnapHHHHr y3Hra xoc xycycnaTnapn.

10. Э^мбердиев В. О. Узбекистон республи^си ички иш^р оргaнлaридa жисмоний Ba юридик шaхслaрнинг мурожaaтлaрини кури6 чи;иш фaолиятининг долзaрб мaсaлaлaри.

Volume 2, Issue 1, January 2025

Page 219

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.