CC BY
140
Каримова Саодатхон,
дотсенти кафедраи журналистика ва назарияи тарцума, ДДХ ба номи акад. Б. Гафуров
ХИДМАТ^ОИ МАХМУДХОЧА бе^будй дар таърихи МАТБУОТИ ТОЧИК ВА АФКОРИ У ОИД БА ЗАБОН
Дар ибтидои асри ХХ бори аввал дар таъриху тамаддуни хазорсолаи точик падидае бо номи матбуот арзи вучуд кард, ки дар равнаку ривочи он накши шахсиятхое чун Махмудхоча Бехбудй хеле бузург аст. Вай бо неруи зехнй ва чисмонии фавкулода барои зиндагии хубу арзанда ва пешравии миллат мубориза бурда, чонашро дар рохи хакикатнигорй ва ошкоргуй ба хавф гузош-та, окибат дар рохи ин ормонхо онро нисор намудааст.
Андешахои пешкадамонаи у аввалан натичаи сафари зиёд ба кишвархои арабиву туркй ва русй - Миср, Туркия, шахрхои Маккаву Мадина, ^азон, Оренбург, Уфа, Москва ва Петербург буд. Дар ин сафархо Махмудхоча Бехбудй бо вазъи зиндагии мардуми он кишвархо аз наздик ошно гардид ва онро бо вазъи зиндагии мардуми кишвари худ мукоиса намуд. У рохи тараккй ва пешравии миллати худро чуста, ба хулоса омад, ки ин бидуни чустучуи роххои нави таълим гайриимкон аст. У илмро сарчашмаи хар гуна пешравй мехисобид.
Оид ба чараёни фаъолияти рузноманигорй, осор ва окибати талху фочиавии рузгори Махмудхочаи Бехбудй «Намунаи адабиёти точик», «Таърихи инкилоби Бухоро», «Таърихи инкилоби фикрй дар Бухоро»-и устод Айнй, маколахои Мухаммадчони Шакурй «Нигохе ба поёни умри Махмудхочаи Бехбудй», Расул Хрдизода «Махмудхочаи Бехбудй: таърихи зиндагй ва такдири таърихии у», Нуъмончон Гаффоров «Общественно-политическая деятельность Махмудходжи Бехбуди» ва гайрахо иттилооти чолиби таваччухе медиханд.
Тибки сарчашмахои мухими таърихй Махмудхоча Бехбудй соли 1875 дар Бахштеппа - дехаи точикнишини наздики шахри Самарканд дар оилаи зиёй таваллуд шудааст. Падар - Бехбудхоча дар оила шахси хеле серталаб ва сахтгир буд. Дар бораи ин ки оилаи Бехбудй кай ва чй тарз мукими Самарканд шуда-анд, маълумот мавчуд нест. У маълумоти ибтидоиро дар дехаи худ (10,49) аз хешовандони наздикаш гирифтааст. Гуё аз тагояш муфтй Мулло Одил забони арабй ва баъзе илмхои дигарро омухтааст. Он вактхо забони арабй ва илмхои дигарро танхо дар мадраса ба тарзи мукаммал фаро гирифтан мумкин буд (9,35).
«Соли 1884 падари Махмудхоча - Бехбудхоча вафот мекунад. Баъд аз ин у тахсилро катъ намуда, дар назди тагои дигараш Мухаммад Сиддик, ки козй буд, вазифаи мирзогиро ичро мекунад ва баъди аз козигй маъзул шудани
тагояш ба Кобод ном махалле омада, дар назди козй Зубайд мирзогй мекунад ва баъд ба муфтигй мегузарад» (7,27.)
Ба назари Р. Хрдизода ин суханон шубхаангезанд. «Аввал ин ки маълум нест, у дар кучо мехонд ва кадом тахсили илмро тарк кардааст. Дувум ин, ки дар махкамаи козй ба ихтиёри касе аз мирзогй ба муфтй намегузаранд».(9,36.) Оид ба ин масъала З. Рачабов дар китоби «Аз таърихи афкори сиёсии халки точик» чунин маълумот медихад: «Мадрасаро хатм кардааст, зеро муфтй буд» (6,224.)
Махмудхоча Бехбудй соли 1900 азми зиёрати Маккаву Мадина мекунад. Дар рохи ин сафар у чанд муддат дар Миср ва Туркия - шахрхои ^охира ва Истанбул таваккуф намуда, бо фархангу маданияти ин кишвархо ошно гардид. Тарзи зиндагй ва усули нави тахсил дар мактабу маориф ва пешрафти илму техникаи ин кишвархо дар тафаккури вай майли ислохотчуии мактабу мао-рифро ба вучуд овард.
Самарканд пас аз истилои русхо маркази рушди саноат, маданият ва илму фарханг гардид. Равнаки иктисодй ва илму фарханги рус дар Самарканд ба дои-раи илму адаб ва табакаи равшанфикрони шахр бетаъсир намонд. Тахсили ба-чахои махаллй дар мактабхои русй, нашри рузномаву китоб ба забонхои точикй ва узбекй, таъсиси матбааи литографй дар бедории фикрй ва раъю рагбати ислохотчуй замина гузошт.
Робитаи Бехбудй бо зиёиёни рус, аз худ намудани забони русй дар навиш-ту гуфтугу ва огохй аз чунбиши маорифпарварии мусалмонони Русия тамоюли ислохотхохй ва навчуии уро пурзур намуд. Солхои 1903-1904 Бехбудй ба Уфа, ^азон, Оренбург, Маскав ва Петербург сафар мекунад. Бо зиёиёни равшанфикр ва ислохотхохи тотор тамос гирифта, бо яке аз сарварони чунбиши маориф-парварй ва ислохотхохии мусулмонони Русия, муассиси рузномаи «Тарчумон» Исмоили Гаспарй шинос гардид. У солхои 1905-1906 дар рузномахои «Тарак-кй», «Туччор», «Хуршед» ва «Туркистон вилоятнинг газетасй» оид ба масоили мактабу маориф танкиди таассуб ва хурофоти динй, чахолати асримиёнагй, инчунин ташвики забону адаби рус маколахои оташину пуртаъсир менавишт.
Соли 1910 Махмудхоча Бехбудй ба сафари Миср ва Туркия мебарояд. Таассуроти ин сафарашро дертар дар мачаллаи «Ойина» тасвир мекунад. Фаъо-лияти пурчушу доманадори Бехбудй такозо дошт нашрияе таъсис дихад, ки дар он афкори маорифпарварй ва ислохотхохй инъикос ёфта, дар атрофаш кувва-хои пешкадам ва равшанфикри Самарканд, аморати Бухоро ва Хучанду Хуканд гирд оянд. Пас аз чанде Бехбудй вокеан бо маблаги худ газетаи аввалини махаллиро бо номи «Самарканд» ва мачаллаи «Ойина»-ро ба нашр расонид. Дар Бухоро ин ду нашрия барои амир пурхатар ва сохиби он - Махмудхоча Бехбудй хамчун душмани каттол хисобида мешуд. Нафрати амир ба Бехбудй хеле амик ва ошкоро буд. С. Айнй дар «Таърихи инкилоби Бухоро» вокеаеро накл мекунад, ки душмании амирро ошкоро тасвир ё худ нишон медихад: «7 апрели соли 1917 амир Олимхон ислохоти дуругине сохта, барои эълони ин ислохот ба арк, ба мехмонхонаи Рахимхон шахсони олирутбаи Бухоро ва чанд намояндагони шахрхои дигарро даъват намуд. Дар ин мачлис аъзоёни элчихо-наи рус, намояндагони комитети ичроияи Когон, муфтй Махмудхоча Бехбудй,
козй Х,айдарбек ва боз як нафар аврупой хузур доштанд. Баъди тамоман омода шудани мачлис амир аз дари болой даромада, бо тамоми аврупоиён мулокот кард. Аз вакилони Самарканд бо аврупой мулокот карда бошад хам бо Бехбудй ва Х,айдарбек мулокот накард» (1,153.)
Мохи марти соли 1919 Бехбудй бо ду нафар рафики худ Мардонкул ва Мухаммадкул ба аморати Бухоро ба сафар мебароянд. Максади ин сафар то ба имруз маълум нест. Шояд максад аз ин сафар шиносой бо вазъи мактабу мао-рифи аморати Бухоро буд. Махмудхоча дар Шахрисабз таваккуф намуд, дар ин чо одамони амир Бехбудй ва хамрохонашро дастгир намуданд. Бехбудй хануз аз солхои 1914-1915 ба фош кардани вахшонияту чахолати амир ва сохти аморат огоз карда буд. Соли 1919, дар холате ки аморат ва хокимияти амир хавфи аз байн рафтанро дошт, ба Бухоро кадам гузоштани Бехбудиро гумош-тагони амир як хатари бузург ба хокимияти амир донистанд. Бехбудиро бо хамрохонаш ба ^аршй бурда, ба зиндони хокими вилоят Тагойбек мепартоянд. Х,окими вилоят баъди расидани фармони амир Олимхон Бехбудй ва хамро-хонашро дар боги шафати зиндон вахшиёна сар бурида, болои кабрашонро хамвор ва шудгор мекунанд, то асаре аз ин катли фочианок намонад. Дар Самарканд бошад, муддати дароз аз Бехбудй ва хамрохонаш хабар набуд. Ав-валхои соли 1920 ба оила ва дустони Бехбудй хабар мерасад, ки у ва хамрохо-наш дар ^аршй катл шудаанд. 25 марти 1920 дар Самарканд намоиши мотам барпо мегардад, тамоми ахли илму адаб ва мардуми Самарканд ба мотам ба куча мебароянд, чавонон тобути холии Бехбудиро бардошта, аз кучахои Самарканд мегузаранд ва ба тарзи аврупой суруду мусикии мотамиро ичро мекунанд.
Шоир ва маорифпарвар, яке аз пайравони Бехбудй Х,очй Муин дар газе-таи «Инкилоб» пас аз се соли ин амал маколаеро бо номи «Вокеаи шахид шуда-ни Х,азрати муфтй Махмудхочаи Бехбудй ва васиятномаи навиштаи он зот» дарч намуда, аз тафсилоти дастгир ва махбус шудану ба катл расидани Бехбудй ва хамрохони уро накл намуд. Ин накл аз ёддошти яке аз шохидони ин вокеа -навкари беки ^аршй навишта шудааст. Худи шохид кушта шуда ва дафтархои навиштааш хам гуё аз байн рафта, каси дигар ин ёддоштро хифз ва накл кар-дааст. Бехбудй фидоии сохаи маориф буд, хатто дар лахзахои охирини зиндагй дар асирй хам у гами босавод шудани халкашро мехурд. Дар васиятномаи пеш аз марг навиштааш чунин мегуяд: «Дустонам Сиддикй, Айнй, Фитрат, ^орй, Акобир Махдум, Абулкодири Шакурй ва писаронам Вадуд, Мидхат!
Ба шумо васият мекунам, сари муаллимонеро, ки дар сохаи маориф кор мекунанд, сила кунед. Ба маориф ёрдам дихед! Аз байн низоъро бардоред! Бачахои Туркистонро бе илм нагузоред! Х,ар коре, ки мекунед, барои чамоат кунед! Ба хама рохи озодиро нишон дихед! Озодиро тезтар ба руи об бароред! Хуни маро аз золимон, бекхо талаб кунед! Маорифро дар замини Бухоро чорй кунед! Ба номи мо мактабхо кушоед. Танхо дар хамон вакт мо дар кабрхои хеш ором хоб мекунем».1
Вокеан, Махмудхоча Бехбудй аз пешвоёни чонфидои харакати чадидй буду то охири умр ба гояхои ислохи чомеа ва густариши маърифати мардум содик
1 Инкилоб, 1921, сах 7.
монд. Дар маколаи «Асолат-нодонй» дар шумораи №27 мачаллаи «Ойина» дар ин хусус андешаи чолибе дорад: «...асолат монеаи тараккй, чахолат мухолифи мо, чахолат аст,ки Моро аз давлату сарвар чудо намуда ба дигарон эхтиёчманд гардонид, чахолат аст,ки моро ходим ва навкарони аёр гардонид». Дар идомаи макола муаллиф менависад, ки чахолат боис гардид, ки имруз рохи охан, телеграф-телефон, корхона надорем, аз беилмй аз саноату сарват махрум хастем». Бехбудй аз гузаштаи пурифтихор ёд мекунад ва менигорад,ки: «Бухорои мо маркази улуми фунунй шуда буд, ки барои тахсил аз чахор тарафи дунё ба ин чо мешитофтанд. Имруз моро чй расид, ки бар чунин холат афтодаем. Ин хама бадбахтй, ки имруз ба мо ру оварда, хамоно натичаи танбалист»1.
Махмудхоча Бехбудй хамзамонони худро ба омузиши илмхои дунявй даъват намуда таассуф мехурад ки халки олам бо усули чадид ва илму дониши дунявй ба осмон парвоз карда истодаанд. Мо хануз дар чахлу чахолатем, вактро мегузаронем Дар маколаи «Мулохиза» у чунин хулосабарорй мекунад: «Ривочи дину миллат, тараккии илму диёнат, пешрафти фазлу хунар, салохи ахлоку одоб, хубии маишату зиндагии хар тоифаро сабаб мактабу маориф аст.»2
Махмудхоча Бехбудй аз хамзамонон эхтироми забони модариро талаб мекард, донистани забонхои гуногунро у боиси ташаккул ва пешрафти чомеа медонист. Дар маколаи «Ду то не, чор забон лозим аст»3 сахми забонро дар рушди маънавию ичтимой ва сиёсии кишвар мухим арзёбй намуда, менависад, ки имруз барои мо бо забонхои форсй (точикй), туркй (узбакй) арабй ва русй хондан зарур аст. У дар баробари ин аз ахли чомеа низ донистани ин забонхоро талаб намуда, макоми хар яки онро дар алохидагй ба хонандагони мачалла шарх медихад. Бехбудй накши забони форсиро арзёбй намуда, онро забони ахли мадраса меномад. Ба гуфтаи у, «забони форсй... забони мадраса ва удабо аст, то ба имруз дар мактабхои наву кухнаи атрофи он аз китобхои назмию насрй таълим дода меоянд.
Дар бештари мадрасахо китобхои шаръй-динй ба арабй таълим дода мешавад, мударрисхо онро ба форсй баён менамоянд. Яъне китоби дарсй -арабй, муаллим - турк, тарчума ва баён - форсй аст, ки ачиб ба назар мерасад. Аз тарафи дигар, забони ахли Самарканд ва чандин шахру дехахои вилояти Фаргона форсй мебошад. Забони хукумати Бухоро форсист».4
Бинобар ин, донистани ин забонро барои ахолии Осиёи Марказй Бехбудй зарур медонад, зеро тули карнхо ин одат маъмул гардидааст. У дар мавриди надонистани ин забонхо хамчун шахси маърифатпарвар ба хулосае меояд, ки усули таълиму тадрисро бояд нав кард. Ба акидаи Бехбудй, ба иллати таълиму тадриси номукаммал имруз ахли савод, яъне ахли илм аз сад наваду нух нафар ба ин се забон ба тахрири адабии мукаммал молик нестанд. Бехбудй ганчинаи бебахои илму адаби форсй-точикиро тазаккур дода, менависад, ки «то ба киё-мат лаззати асархои шоирону удабои форс намеравад, он хазинаи маънавиест, ки бахри истифодаи онхо аврупоихо миллиардхо сум сарф менамоянд. Барои
2 “Ойина” №27,1914, сах 520.
2 “Ойина” №2, 1913, сах 4.
3 “Оина” №1,1913, сах25.
4 “Ойина” №1,1913, сах 25.
мо саодат аст, ки туркй ва форсиро бетахсил медонем. Хар турк форсй ва хар форс туркиро донистанаш лозим аст».1
Дигар аз омилхои шиносой бо асархои нависандагони хоричиро Бехбудй аз донистани забони русй медонад. У мегуяд, ки асархои оламшумул ба ин забон тарчума шудаанд, донистани забони русй барои зиндагии орому осуда зарур аст. Донистани чор забон - арабй, русй, туркй ва форсй боиси ташаккули афкори маънавию ичтимой, ахлокиву сиёсй ва чахонбинии чомеа мегардад. Бо ин у накши забонхоро пеш аз хама дар густариши равобити фархангй-адабй ва иктисодии кишвар дарк намудааст.
Дар мавриди арзиши забони форсй фармудааст, ки имруз дар матбуоти тотор хеч як сатр аз хатти форсй ва арабй озод нест. Дар Фаргона, Хучанд ва шахрхои дигар забони форсй дар ривоч аст, ахли илм ба форсй майли зиёд доранд. Бехбудй чомеаро ба он хидоят мекунад, ки забонхои мазкурро омухта, дар ташаккули афкор ва чахонбинии мардуми гафлатзада сахм гузоранд. Ни-гоштаи мазкур хусусияти таблиготй-таърихй дорад. Дар маколаи «Дар масъа-лаи забон» ба нуктахои мухим эътибор додааст, хусусан оид ба раванди хамрох-шавии вожа ва иборахои форсй ба забони туркй, лахча ва шевахои гуногуни забони туркй ва мавкеи забони точикй-форсй дар Осиёи Марказй, содагии забон андешахои чолиби диккат баён намудааст. Дар ин матолиби мубохисавй2 оид ба забони мачалла ва макоми забони форсй чунин мегуяд: «Хидмати му-дири мухтарам, маълуми зоти олй аст, ки забони дарсии Туркистон, Бухоро, яъ-не забони удабо ва уламо форсй аст, инчунин хаёти миллат вобаста ба танвири афкори уламо ва туллоб аст. Дар вилояти Фаргона, Самарканд хеле шахру касабахо аст, казолика лисони модарии мардумон форсй аст, лисони хукумати мардуми Бухоро ва тобеонаш форсй аст. Низ хамсоягони мо, ки Эрон, Афгонистон бошад, лисони расмии эшон форсй аст. Дар мактабхои Истамбулу Чин низ форсй таълим медиханд, лисони муътабар низ форсй аст. Хатто тото-рони шимолй ба форсй эхтиёч доранд. Хукумати рус имруз ба ...хонондан иштигол доранд. Фарангон бахри лаззат гирифтан аз «Шохнома», Бедил, Саъдиву Маснавй форсй мехонанд. Пас, шумо чаро ба «Оина» форсиро нихоят кам менависед? Лоакал маротиб нисфи «Ойина» ба адабиёт, маколот ва ахбору ашъори форсй мукаррар намуда шавад ва хам маколоти фанниро ба форсй дарч карда шавад, то ки ба танвири афкори туллоби киромй ходим гардад».3
Аз мавкеи забони адабй ва гуфтугуй дар чомеа харф зада, Бехбудй якеро бахри омузиши илму фан ва дигареро барои муошират бо пайвандону наздикон зарур мешуморад. Бехбудй таъкид мекунад, ки забони модариро бояд чунон пургановат сохт, ки он ба хама фахмо бошад, зеро забони модарй аз шеваву лачахои гуногун иборат аст. Дар шумораи 35-уми «Ойина» маводи чолибе бо унвони «Хар миллат бо забони худ фахр кунад» дарч гардидааст. Дар он муаллиф мухофизати забонро барои хастии миллат шарт ва зарур медонад, у
1 “Ойина” №1, 1913, сах 25.
2 “Ойина” №15,1915, сах 244.
3 “Ойина” №15, 1914, сах 244.
зикр менамояд, ки агар забон ва адабиётамонро мухофизат нанамоем, миллат ба куи махкумй меравад. Миллат, ки нест шуд, диёнат низ худ аз худ албатта нест мешавад, «мухофизати забон аз вожахои ачнабй яке аз аввалин ва мухимтарин вазифахо мебошад»1
Забони матбуот чй гуна бояд бошад? Ба назари Бехбудй дар ин мавзуъ пеш аз у хам андешида ва посух чуста, ба хулосае омадаанд, ки забони матбуот бояд чанд дарача аз забони кучагй баланд бошад. Ва имруз боз хам олитар гардад. Матбуоти тотор, ки тарафдори содданависианд, ру ба забони адабй овардаанд. Бехбудй барои намуна тафовути шуморахои нахустини рузномахои «Шуро», «Вакт» ва «Юлдуз»-ро бо шуморахои охирин мушохида намудааст.
Ба андешаи Бехбудй, хеч гуна лахчаи авом ба забони матбуот набояд рох ёбад. Хамчунин, рисолахои мактабй, китобхои фаннй, адабй, таълимй, тарбиявй ва динй бояд аз ин чизхо орй бошанд. Ва дар ин хама забони соф адабй истифода бурда шавад. Дар шинохти шева, лахча, у шохахои забонро хамчун масъалаи мухим маънидод карда тазаккур медихад, ки лахчаи ягон фирка ё авом ба забони матбуот ворид намешавад. Дар баробари ин таъкид мекунад, ки китобхои хусусияти таълимй ва тарбиявй доштаро сирф бо забони омма навиштан мумкин нест.
Дар шуморахои мачаллаи «Ойина» маколахои илмиву тахлилй хабару гузоришхои дохиливу хоричй низ чоп шуданд. Ва албатта он хабархо бо намуд ва тарзи навишти худ аз хабархои имруз фарк доштанд.
Махмудхоча Бехбудй дар баробари донистани забонхо ва зикри чигунагии забони матбуот - рузномаву мачалла, рисолахои илмй ва китобхои дарсиро низ шарху тавзех додааст. Вай сабаби донистани ин забонхоро тазаккур дода мегуяд, ки барои манфиати худ русй омузем, дар мактабхои хукуматй тахсил намоем, ба мансабхои давлатй ноил шавем, ба ватан ва дин хизмат намоем. Дар баробари ин, барои бо хабару руйдодхои олам шинос шудан аз байни забонхои англисй, юнонй, франсавй ва русй якеашро донем.
Бехбудй нест кардан ва ё истифода набурдани калимахои забони гайрро дар як забон гайриимкон «фантастика» медонад. У истифодаи калимахои ара-биро дар забони форсй ва туркй ходисаи табиии забон арзёбй намуда пешниход мекунад, ки калимахои забони гайр камтар ва танхо дар вакти зарурй истифода бурда шаванд.
Дигар аз масъалахое, ки то имруз мавриди таваччух карор дорад, наздик будани забони гуфтугуй бо забони адабй аст. Махмудхоча Бехбудй сабабхои тафовут ва наздикии забонро мавриди пурсишу посух карор медихад: «Забони омма барои чй лозим? - Барои бо атрофиён, хешу акрабо, наздикон сухбат кардан. Забони илмй-адабй барои чй лозим? - Барои омузиши илми мавчуда, таърих ва фан. «Акнун мо вазифадорем, ки атрофиёнамонро адабиётшинос ку-нем. Оре, забони гуфтугуии англисй, франсузй ва русй бо забони матбуоташон як хел аст. Зеро модарони онхо садсолахост, ки хонда омадаанд. Модарони мо
1 “Ойина” №35, 1915, сах164.
бошанд, авлод-авлод нахондаанд... Дар миллатхои тараккикарда модарон за-бон меомузонанд, лекин мо бояд ба модаронамон забон омузонем». 1
Бехбудй сабаби аз забони адабй дур будани мардумро дар он мебинад, ки мардуми Осиёи Миёна аз илму фан ва адабиёт дур мондаанд. У дар ин масъала модаронро низ айбдор медонад.
Худи Бехбудй точик буд, вале асархояшро бештар бо забони узбекй на-виштаву чоп кардааст. Сабаби инро мухаккикон дар он мебинанд, ки Бехбудй мехост осораш, дар баробари ин ду нашрияи у, ки дар онхо низ мавод бештар бо забони узбекй чоп шудаанд, дар тамоми каламрави Осиёи Миёна фахмо бошанд ва шухрат пайдо кунанд. Ин чо ёдрас кардани хотираи яке аз пайван-дони Махмудхоча - Мидхад Бехбудй чоиз аст: «Боре аз аммаам хохиш кардам, ки мазмуни «Падаркуш»-ро накл кунанд. Он кас чунон зебо накл карданд, ки гумон кардам худи песаро мехонанд. Аммо ман шунида будам, ки песа бо забони туркй навишта шудааст ва аммаам узбекиро мутлако намедонистанду вале ба ман точикй кисса мекарданд. Ба тааччуби ман амаам чунин шарх доданд: «Падаркуш» точикй навишта шуда буд. Боре ба Самарканд Алиаскар ном речиссёри озарй омада, онро ба сахна гузоштанй шуд. Азбаски у точикй намедонист, ба эхтиромаш падарам онро дар се шаб тарчума карданд» (10,56).
Ана, хамин тавр, нахустин песаи точикии «Падаркуш» ки дар огози асри ХХ бо забони точикй навишта шуда буд, соли 1913 бо забони узбекй нашр гардид.
Махмудхоча Бехбудй бо андешахои чолибаш дар огози садаи ХХ дар шинохти забони адабй, ки тозагй ва соддагии он аз масоили умдаи руз буд, кадаме ба пеш гузошт.
Калидвожа^о: матбуот, пешравии миллат, андешауои пешцадам, роууои нави таълим, ислоуот, матбааи ба номи Бехбудй, омузиши забощо,
Пайнавишт:
1, Айнй С, Таърихи инцилоби Бухоро.-Душанбе: Ирфон, 1989,
2, Брагинский И, С, О природе среднеазиатского джадидизма в свете литературной деятельности джадидов//История СССР, -№6, 1957,-С,443
3, Гаффоров Н,У, Общественно-политическая деятельность М, Бехбуди,-Душанбе: Сино, 1997,
4, Гулмуродзода П, Инцилоби фикрй ва огози бедорй дар Бухоро // Фаслномаи «Рудакй», -Соли уаштум, №16, - тирамоуи 2007, С, 105-133,
5, Гулмуродзода П, Маорифпарварони тоцик ва матбуот, Журналистика ва цомеа, Мацмуаи мацолауо,-Душанбе:Ирфон, 1999,
6, Рацабов З, Аз таърихи афкори сиёсии халци тоцик,-Душанбе: Ирфон, 1959,
7, Турдиев И, «Падаркуш» - воцеаи уацицй//Шарц юлдузй №271989, С, 27,
8, Усмон И, Беубудй ва ташаккули цауонбинии нав-Адаб,№1 2005,С, 10-15,
9, %одизода Р, Маумудхоца Беубудй - таърихй зиндагй ва тацдири таърихии у // Фаслномаи «Гули мурод» №10-12 1997-98, С, 35-49,
1 “Ойина” №1, 1913, сах 30.
10. Шакури М. Ниго^е ба поёни умри Ма^мудхоца Бехбудй // Фаслномаи «Гули мурод», №10-12, 1997-1998. С.49-56.
11. Мацаллаи«Ойина» №1,1913. С. 25-30
12. Мацаллаи «Ойина» №2,1913. С. 4
13. Мацаллаи «Ойина»№15,1914. С.244
14. Мацаллаи «Ойина» №35,1916. С.164
Каримова Саодатхон,
доцент кафедры журналистики и теории перевода ХГУ им. акад. Б. Гафурова
Вклад Махмудходжи Бехбуди в развитие таджикской печати и его мысли о языке
Ключевые слова: печать, развитие нации, прогрессивные воззрения, новые методы обучения, реформирование, издательство имени Бехбуди, изучение языков
В статье рассматривается вклад Махмудходжи Бехбуди в развитие таджикской печати в начале ХХ века. Автор научно обосновывает вклад М.Бехбуди как литературного деятеля и журналиста в формирование таджикской национальной прессы. Автор подробно отражает роль и место великого ученого в развитии таджикского языка своей эпохи. Данный метод исследования дает возможность автору статьи научно и всесторонне проанализировать лингвистические мысли Махмудходжи Бехбуди.
S. Karimova
Makhmudkhoja Behbudis Contribution into the Development of Tajik Press and the Latters Ideas in Reference to Language
Key words: press, nation's development, progressive outlooks, new methods of tuition, reformation, publishing house named after Behbudi, studies of languages
The article dwells on Makhmudkhoja Behbudi's contribution into the development of Tajik press at the beginning of the XX-ieth century. The author substantiates scientifically M. Behbudi's contribution as literary votary and journalist into the formation of the Tajik national press. The author of the article reflects the role and place of the great scientist in the development of the Tajik Language of his epoch. The method chosen for the research enables S. Karimova to scientifieally analyze Makhmudkhoja Behbudi's linguistic thoughts.
