CC BY
46UIF-2022: 8.2 ISSN: 2181-3337
MAGNIT MAYDONI KUCH CHIZIQLARINI NAMOYISH ETISH Abdunabiyeva Maftunaxon Solijon qizi
Andijon Davlat Pedagogika institute Aniq va tabiiy fanlar fakulteti Ta'limda Axborot Texnologiyalar yo'nalishi magistranti https://doi.org/10.5281/zenodo.6839638 Annotatsiya. Ushbu maqolada hozirgi ta'lim jarayonida fizika fanida axborot
texnologiyalaridan foydalangan holda darslarni olib borishda xizmat qiladigan, virtual labaratoriyalar va elektron darsliklar yaratishda ishlatiladigan dastur xususida yoritilgan. Bundan tashqari, magnit maydoni kuch chiziqlarini namoyish etuvchi oyna, magnit maydoni haqida ma'lumotlar olish uchun oyna hamda elektr toki bo'laklar soni va o'ramlar sonini kiritish va o'zgartirish uchun mo'ljallangan matn oynalari to'g'risida tahlil etilgan.
Kalit so'zlar: elektomagnit maydon, selenoid, Bio-Savar-Laplas qonuni, modellashtirish, vaqt intervali, nuqtaviy zaryad, virtual labaratoriya, elektron darslik.
Аннотация. В данной статье описана программа, которая служит для проведения занятий с использованием информационных технологий по физике, и используется для создания виртуальных лабораторий и электронных учебников в текущем учебном процессе. Кроме того, были проанализированы окно отображения силовых линий магнитного поля, окно получения информации о магнитном поле и текстовые окна ввода и изменения количества текущих секций и количества обмоток.
Ключевые слова: электромагнитное поле, соленоид, закон Био-Савара-Лапласа, моделирование, интервал времени, точечный заряд, виртуальная лаборатория, электронный учебник.
Abstract. This article describes a program that serves to conduct classes using information technology in physics, and is used to create virtual laboratories and electronic textbooks in the current educational process. In addition, a window for displaying magnetic field lines, a window for obtaining information about the magnetic field, and text boxes for entering and changing the number of current sections and the number of windings were analyzed.
Key words: electromagnetic field, solenoid, Biot-Savart-Laplace law, modeling, time interval, point charge, virtual laboratory, electronic textbook.
Hozirgi ta'lim jarayonini texnologiyalar va axborotlarsiz tasavvur qilib bo'lmaydi. Shuning uchun ham ayni vaqtda respublikamiz ijtimoiy hayotiga shiddatli tezlikda axborotlar oqimi kirib kelmoqda. Bu axborotlarni tez su'ratlarda qabul qilib olish, ularni tahlil etish, qayta ishlash va umumlashtirish hamda o'quvchiga yetkazib berishni yo'lgan qo'yish ta'lim tizimi oldida turgan dolzarb muammolardan biri hisoblanadi. Ta'lim muassasalarida axborot ta'lim muhitini tashkil etishni maqsadi tayyorlanayotgan mutaxxasisga bo'lajak o'qituvchi shaxsiga qo'yiladigan talablar bilan bevosita bog'liq holda ishlab chiqiladi. Bevosita axborot texnologiyalaridan foydalangan holda sinf darsliklari labaratoriyalarini virtual jarayonlar asosida tasavvur etishimiz va qo'llashimiz mumkin. Ushbu maqolada biz fizika dasrligidagi mavzularga asoslangan holda magnit kuchlar haqida qisqacha tushunchalar va magnit kuch chiziqlarini namoyish etuvchi dasturni tahlil etamiz.
ДЕМОНСТРАЦИЯ СИЛОВЫХ ЛИНИИ МАГНИТНОГО ПОЛЯ
DEMONSTRATION OF MAGNETIC FIELD LINES
KIRISH
TADQIQOT MATERIALLARI VA METODOLOGIYASI
Elektr toklari bir-biri bilan o'zaro ta'sirlashadi. Tokli o'tkazgichlar orasidagi o'zaro ta'sir magnit ta'sir deyiladi. Tokli o'tkazgichlarning bir-biriga ta'sir qiladigan kuchlari magnit kuchlar deyiladi. Parallel o'tkazgichlarning har birining birlik uzunligiga to'g'ri keluvchi o'zaro ta'sir kuchi ulardagi U va I2 toklarga to'g'ri proporsional va ular orasidagi l masofaga teskari proporsional. Bundan
bo'lishi kerak. Bu yerda I1 va I2 parallel o'tkazgichlardan o'tuvchi toklar, r-o'tkazgichlar orasidagi masofa, k-proporsionallik koeffisienti.
k =
4 n
ga teng bo'lib, ^ -muhitning nisbiy magnit singdiruv-chanligi, p,o-magnit doimiysi bo'lib, -10-7 Gn/m ga teng. Parallel o'tkazgichdagi toklarning o'zaro ta'siri va bu ta'sirni o'tkazgichlar shakliga, o'tkazgichlardagi toklar yo'nalishiga bog'liqligini Amper kashf qilgan.
Toklarning o'zaro ta'siri magnit maydoni deb ataluvchi maydon orqali amalga oshadi. Magnit maydoni materiyaning maxsus turi hisoblanadi. Uning asosiy xossalari:
1. Magnit maydonini elektr toki hosil qiladi.
2. Magnit maydoni tokka ko'rsatadigan ta'siriga qarab payqaladi.
TADQIQOT NATIJALARI
1820 yili Bio-Savar har xil shakldagi toklarning magnit maydonlarinio'rgandilar. Laplas, Bio va Savar tajribalarining natijalarini analiz qilib, istalgan tokning magnit maydonini tokning alohida elementar bo'laklari hosil qilgan maydonlarning vektor yig'indisi sifatida hisoblash mumkinligini aniqladi. Laplas uzunligi dl bo'lgan tok elementi hosil qilgan maydonning magnit maydonkuchlanganligi uchun:
ifodani hosil qilgan, bu yerda 7-tok kuclii, a - r bilan dl orasidagi burcliak.
Bio-Savar-Laplas qonunini yuqorida keltirilgan ko'rinishi, differensial tenglama
ko'rinishidagi formasi bo'lib, faqat o'tkazgichning dl qismi uchun to'g'ridir.
O'tkazgichdan ma'lum masofada joylashgan nuqtadagi magnit maydon o'tkazgichning
shakliga ham bog'liq bo'ladi. Agar o'tkazgich cheksiz uzun va to'g'ri bo'lsa, o'tkazgichdan d-
masofada hosil bo'lgan magnit maydon uchun quyidagi ifoda o'rinli bo'ladi:
i i
H=-- (2)
2nd v '
Agar o'tkazgich radiusi R bo'lgan aylanadan iborat bo'lsa, shu aylananingmarkazidagi magnit maydon kuchlanganligi uchun.
ifoda aniqlangan.
Agar o'tkazgich solenoid shaklida, ya'ni bir necha n o'ramli silindrik g'altakdaniborat bo'lsa, shu solenoid o'qida magnit maydon kuchlanganligi qiymati quyidagicha bo'ladi:
Solenoid uchun keltirilgan (5) ifoda solenoidning o'rta qismi uchun yoki cheksiz uzun solenoid uchun to'g'ri, chunki solenoidning chekka qismlarida magnit maydon bir jinsliligini yo'qotadi.
MUHOKAMA
Magnit maydon elektromanit maydonning xususiy ko'rinishi bo'lib, bu maydon asosan, harakatlanuvchi elektr zaryadiga yoki elektr zayadi bilan zaryadlanib harakat qilayotgan jismga va magnitlangan jismlarga ta'sir etadi. Magnit maydon kuchlanganligi N muhitning xususiyatlariga bog'liq emas.
Magnit induksiya s vektori esa magnit maydon kuchlanganligi xaiakteristikasi boTlib= moddadagi (muhitdagi) natijalovchi magjiit maydonnixaxaktedaydi.
Magnit induksiya vektori 8 bilan magnit maydon kuchlanganligi ^vektori orasida quvidagicha bog'lanish mavjud:
bu formulada p - muhitning vakuumga nisbatan magnit singdiruvchanligi. Muhitning nisbiy magnit singdiruvchanligi magnit induksiyasi B ni vakuumdagimagnit induksiyasi B0 ga nisbatan qanday o'zgarishini ko'rsatadi, ya'ni:
B
b.
P)
(6.81) ifodadan foydalansak, parallel to'g'ri tokning magnit induksiyasi uchun
MMo / sina
dl (S)
dH =
4x t
ko'rinishdagi differensial ifodani hosil qilamiz.
Magnit maydonini kompyuterda o'rganish uchun quyidagicha dasturtuzamiz:
Private Sub Command1_Click()'
Magnit maydoni (Solenoid)
RTF1.FileName = "Magnit.rtf'
'magnit maydoni haqida ma'lumotlar fayli
KK = Val(NK): n = Val(nn)
'bo'laklar va o'ramlar soni
pi = 3.14: r = 80
P1.Cls
For k = 0 To KK - 1
P1.Circle (4000 + 10 * r, 4000 - 500 * k), 100, vbBlue 'o'ramlarni chizish P1.Circle (4000 - 10 * r, 4000 - 500 * k), 100, vbBlueNext k For ii = -25 To 25 For jj = -10 To 30
Rx = 0: Ry = 20 * ii: Rz = 20 * jj: Bz = 0: By = 0For k = 0 To KK - 1 For i = 1 To n
dfi = 2 * pi / n: dlx = r * Sin(dfi * i) * dfi: dly = -r * Cos(dfi * i) * dfi
deltax = r * Cos(dfi * i) - Rx: deltay = r * Sin(dfi * i) - Ry: deltaz = 50 * k - RzdeltaR =
Sqr(deltax * deltax + deltay * deltay + deltaz * deltaz)
Bz = (dlx * deltay - dly * deltax) / (deltaR * deltaR * deltaR) + Bz
'Magnitinduksiya komponentalari
By = (dlz * deltax - dlx * deltaz) / (deltaR * deltaR * deltaR) + Bylf By <> 0 Then alpha = Atn(Bz / By) Next i, k
Pl.Line (4000 + 10 * Ry, 4000 - 10 * Rz)-(4000 + Int(10 * Ry + 120 * Cos(alpha)), 4000 - Int(10 * Rz + 120 * Sin(alpha))), vbRed ' induksiyachiziqlarini chizish Next jj, iiEnd Sub
Dastur ishga tushirilganda ekran quyidagi ko'rinishni oladi:
1-rasm. Magnit maydonini o'rganishga oid dastur
XULOSA
Xulosa qilib shuni aytish mumkinki, magnit maydoni kuch chiziqlarini namoyish etuvchi oyna, magnit maydoni haqida ma'lumotlar olish uchun oyna hamda elektr toki bo'laklar soni va o'ramlar sonini kiritish va o'zgartirish uchun mo'ljallangan matn oynalari (TextBox) dan tashkil topgan. Shunig uchun bu dastur fizikaning "Elektr va magnetizm" bo'limidan virtual laboratoriyalar va elektron darsliklaryaratishda, masalalar yechishda muxim ahamiyatga ega.
REFERENCES
1. B.L. Farberman. "Progressivniye pedagogicheskiye texnologii" - T. 1999.
2. M.Z.Nosirov "Fizik jarayonlarini kompyuterda modellashtirish"Andijon-2022
3. Kamenskiy S.E., Orexov V.P.Fizikadan masalalar yechish metodikasi. "O'qituvchi" nashriyoti.T.:1976.
4. "XXI asr pedagogikasining dolzarb vazifalari"Xalq ta'limi", 2007-yil
