Научная статья на тему 'МАҚТАНЫҢ ӨСУ ЖЫЛДАМДЫҒЫНА ӘРТҮРЛІ ТҰЗДАРДЫҢ ӘСЕРІ'

МАҚТАНЫҢ ӨСУ ЖЫЛДАМДЫҒЫНА ӘРТҮРЛІ ТҰЗДАРДЫҢ ӘСЕРІ Текст научной статьи по специальности «Естественные и точные науки»

CC BY
6
9
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
тұздану / биогумус / су / тұзға төзімділік / тұздану түрлері / тұқым / фитомелиорация. / salinity / biohumus / water / salt tolerance / types of salinity / fertilization / phytomelioration

Аннотация научной статьи по естественным и точным наукам, автор научной работы — Шимшиков Б. Е., Базарбаева Т. А., Ошановаг А.

Ауылшаруашылық өсімдіктерінің тұзға төзімділігін және де өсімдік шаруашылығы өнімінің өсуі мен өнім сапасын арттыру есебінде суда еритін тұздардың, сульфаттар (Na2SO4, MgSO4), хлоридтер (NaCl, MgCl2, CaCl2), карбонаттар (K2CO3, Na2CO3) және гидрокарбонаттардың мақта өсімдігінің тежелуіне әсер ету жолдары қарастырылады. Қазақстанның оңтүстік аймақтарына тән топырақ зерттелді, яғни жеңіл және бос. Ғылыми мақалада 0,3%-дан 2%-ға дейінгі әр түрлі концентрациядағы тұз ерітінділерімен суланған топырақ субстраттарындағы әр түрлі дақылдар тұқымдарын өңдеуге негізделген тәжірибелер барысында топырақ тұздарының сапалық құрамының уытты әсерін анықтауда тәсілдерді қолдану ұсынылады. Мына мәселерлерге басты назар аударылды: мақтаны өсіруде топырақтың тұздану және өсімдік тұзына төзімділік мәселелерін талдау; топырақтың тұздану деңгейін анықтау және топырақта улы тұздарды анықтау әдісін сипаттау және таңдау; топырақтың тұздарының уытты әсерлерін өсімдік өсіру қарқындылығына зерттеу (мысалы, мақта); ауылшаруашылық өсімдіктерінің тұзға төзімділігіне оң әсерін бағалау.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по естественным и точным наукам , автор научной работы — Шимшиков Б. Е., Базарбаева Т. А., Ошановаг А.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

INFLUENCE OF DIFFERENT TYPES OF SALTS ON THE GROWTH IN COTTON EFFECT

The article examines the effect of water-soluble salts such as sulfates (Na2SO4, MgSO4), chlorides (NaCl, MgCl2, CaCl2), carbonates (K2CO3, Na2CO3) and hydro carbonates on cotton growth. The soil typical for the southern regions of Kazakhstan has been studied, i.e. light and loose. It is also recommended to use methods for determining the toxic effect of the qualitative composition of soil salts based on experiments based on the treatment of seeds of various crops in soil substrates moistened with saline solutions of various concentrations from 0.3 to 2%. The main attention is paid to the problem of soil salinity and salt tolerance of plants; a method for determining the degree of soil salinity and determining the content of toxic salts in soil; to study the toxic effects of soil salts on the growth rate of agricultural crops (for example, cotton).

Текст научной работы на тему «МАҚТАНЫҢ ӨСУ ЖЫЛДАМДЫҒЫНА ӘРТҮРЛІ ТҰЗДАРДЫҢ ӘСЕРІ»

ЭОЖ 630*114.445

Б. Е. Шимшиков1, Т. А. Базарбаева2, Г. А. Ошанова3

1Б.г.к., м.а. профессоры (Эл-Фараби атындагы Казак ултгак университетi, Алматы, Казакстан)

2Г.г.к., доцентi

(Эл-Фараби атындагы Казак ултгак университетi, Алматы, Казахстан)

3PhD докторант теракты даму бойынша ЮНЕСКО кафедрасы (Эл-Фараби атындагы Казак ултгак университетi, Алматы, Казакстан)

МАЦТАНЫЦ ЭСУ ЖЫЛДАМДЫГЫНА ЭРТУРЛ1 Т¥ЗДАРДЫЦ ЭСЕР1

Аннотация. Ауылшаруашылык всiмдiктерiнiн тузга твзiмдiлiгiн жэне де вамдж шаруатылыны вшм1-нщ всуi мен внiм сапасын артгару есебiнде суда еритiн туздардыц, сульфаттар (№2804, MgSO4), хлоридтер (№С1, MgCl2, СаС12), карбонаттар (К2СО3, №2С0з) жэне гидрокарбонаттардыц макта всiмдiгiнiн тежелуiне эсер ету жолдары карасгарылада. Казакстанныц оцтустш аймактарына тэн топыфак зерттелдi, ягни женiл жэне бос.

FылъIми макалада 0,3%-дан 2%-га дейiнгi эр тYрлi концентрациядагы туз ерiтiндiлерiмен суланган то-пыфак; субстраттарындагы эр тYрлi дакылдар т^кымдарын вндеуге негiзделген тэжiрибелер барысында топы -рак туздарышыщ сапалык курамышыщ уытты эсерiн аныктауда тэсiлдердi колдану усынылады. Мына мэселерлерге басты назар аударылды: мактаны всiруде тотфадтыщ туздану жэне вамдш тузына твзiмдiлiк мэселелерiн талдау; тотфактыщ туздану денгейiн аныктау жэне топыфакта улы туздарды аныктау эдiсiн сипаттау жэне тацдау; тотфактыщ туздарыныщ уытты эсерлерiн всiмдiк всiру каркындыл^1гына зерттеу (мысалы, макта); ау^1лшаруашылык вамджтершщ тузга твзiмдiлiгiне оц эсерiн багалау.

ТYЙiн свздер: туздану, биогумус, су, тузга твзiмдiлiк, туздану тYрлерi, тукыш, фитомелиорация.

К1ркпе. Туздану - ауылшаруашылык жерлершщ нашарлауына жэне соныц салдарынан букш элемде ауыл шаруашълъFъндаFъ епннщ твмендеуше экелетш непзп экологиялык проблема-лардыц б1р1. Бул фактор барлык варшетш вс1мд1к турлерше терю эсер етед1, олардыц дэрежес неFурлъм квп болса, туздылык децгей соFурлъм жоFаръ болады.

Туздыц артык мвлшер1 - куйзелю-фактор, ол вс1мд1к вшмдшгш шектейтш мацызды эколо-гиялык факторлардыц б1р1 болып табылады. Бул непзп абиотикалык куйзелютердщ б1р1 жэне букш элем бойынша 800 миллион гектарFа жуык жер жоFаръ туз концентрациясына ушырайды. Туз-дылык - бул вшмдштердщ всуш шектейтш жэне де тукымныц внпшпгш кешшпретш мацызды факторлардыц б1р1, сондай-ак внш шъFудъц соцFъ пайызына эсер етед1.

Туздылык судыц сщуше кедерп келпретш осмотикалык кысымныц эсершен немесе натрий мен хлорид иондарыныц уытты эсершен де вну мен тукымныц всуше эсер ету1 де мумкш.

ОсъFан байланысты б1здщ зерттеу жумысымызда мактаны мъсалFа ала отырып, шаруашылык дакылдардыц всуше, дамуына жэне вшмдшгше топырак туздълъFънъц эсер1 зерттеуге алынды.

Зерттеу нысаны репнде Оцтуспк Казакстан облысы Мактаарал ауданыныц суармалы ашык сур топъраFъ жэне де Мактаарал сериясыныц б1ркатар отандык сорттарын камтитын Gossypium hirzutum L. турлершщ макта тук^1мдары алынды.

Гылыми зерттеу эдкнамасы. Топырактыц химиялык талдау эдю1 пайдаланылды - суды алу-ды зерттеу. Эртурл1 децгейдеп туздану децгей бар субстраттарда макта тукымын варуге непз-делген [1].

Эр турл1 туздану децгей бар аумакта топырак сынамалары ею кезецге алынды: квктем жэне куз. 1р1ктеудщ терендт 3 рет кайталануда 0-20 см аралы^ында болды.

Бурын талданFан топырак сынамаларына тэж1рибе жург1зу уш1н макта тукымдары жука пластикалык ъдъстарFа ег1лд1. Топырак улг1лер1 эркайсысында уш данадан б1р1нш1ден он б1р1нш1ге дей1н санап койылды.

Зерттеуде туздылык децгей1 1-ш1 улпден ец аз мвлшер1 бар 11-ш1 улпге дей1н взгер1п отырады, мунда туздылык шамамен 2,6% курайды, оныц 1,01% -ы уытты болып шыкты.

Б^л ^MbiCTa эp тYpлi концeнтpaциядaFы т¥здapдыц epiтiндiлepiмeн cyлaнFaн Tomipa; cy6-cтpaттapындa Ma;Ta т¥^ымдapыныц eHyiHe нeгiздeлгeн 6ip;aTap тэжipибeлep нeгiзiндe Tomipa; т¥здapыныц caпaлbщ «^paMbiHbiR уытты эcepiн aHbi;Tay тэciлiн ;oлдaнy ¥cынылaды. Аyылшapya-шылы; eciмдiктepi Yшiн уыттыльщ шeгiн aHbi;TaÜTbiH т¥здapдыц эp^aйcыcыныц уытгыль^ьш aHbi;Tay эдicтiц нeгiзгi Ma;caTbi болып тaбылaды. Эciмдiктepдiц T^3Fa тeзiмдiлiгiнiц кpитepийi -б^л ^льюты фондaFы eнiмдiлiкпeн caлыcтыpFaндa т¥здaнy кeзiндeгi eнiмдiлiктiц тeмeндeyi.

Такырыпты тацдауды дэйектеу жэне максаты мен мiндеттерi. Б^л жYpгiзiлгeн зepттeyдe Ma;Ta т^^ымыныц eHyi Tomipa^TbiR т¥здaнy дeцгeйiнiц жоFapылayынa бaйлaныcты eзгepeтiндiгiн KepceTTi. Т^з кYЙзeлiciнiц жоFapылayы кeшeттepдiц ecy жэнe ecy пapaмeтpлepiн тeмeндeтeдi, жэж дe оpтaшa eHy ya;biTbiHbiR ^Farobrna экeлeдi. Алaйдa, ecipyдiц кeйiнгi кeзeндepiндeгi eciмдiктepдiц aгpoнoмиялbщ эpeкeтiн бaFaлay Yшiн элi дe ^ocbMma зepттeyлep ;aжeт.

Ocb эдicтi ;oлдaнyдa 6i3 cy4a epитiн т¥здapды, мыcaлы, cyльфaттap (N2SO4, MgSO4), хлopидтep (NaCl, MgCl2, CaCh), Kap6oHaTTap (K2CO3, Na2CO3) жэнe бикapбoнaттapды ;ocbm, ^oлдaнылaтын т¥здapдыц «a^bicbi eciмдiктiц тeжeлyiнe экeлeтiнiн бaй;aп orapa, Tomipa^TbiR т¥здaнyыныц эpтYpлi тYpлepiн жacaнды тYpдe жacaймыз. Бipiншi тэжipибeдe т¥здapдыц бapлbщ кeшeнiнiц «aTbicybiMeH жэнe эpбip тузды жeкe ;oлдaнFaннaн кeйiн жYзeгe acыpылaды. Эдicтiц Ma;caTbi ayылшapyaшылы^ eciмдiктepi Yшiн УЫТТЫЛЬЩ шeгiн aHbi;TaÜTbiH т¥здapдыц эp;aй-еыеын^1ц yыттылыFын aHbi;Tay бoлып тaбылaды. Эciмдiктepдiц T^3Fa тeзiмдiлiгiнiц кpитepийi -б^л ^aлыпты фoндaFы eнiмдiлiкпeн caлыcтыpFaндa т¥здaнy кeзiндeгi eнiмдiлiктiц тeмeндeyi дeцгeйiнe бaйлaныcты. Бip;aтap тэжipибeлep жYpгiзгeннeн KemH cyдa epитiн т¥здapдыц (Na2CO3, NaCl, Na2SO4) эpтYpлi кoнцeнтpaциялapымeн (0,05-0,5%) Tomipa; cy6cTapirapbiH eндey ap;brnbi т¥ЗдaлFaн Tomipa^TbiR тYpлepiн жacaнды тYpдe ;aлпынa кeлтipyiмeн eciмдiктiц T^3Fa тeзiмдiлiгiн cипaттaйтын уыттылы; эcepi aны;тaлды [2].

Т^ымныц eнiп шыFyы 6^pbiHFbi тэжipибeдeгiдeй Tomipa^TbiR тaбиFи т¥здaнy жaFдaйындa eciмдiктepдiц тeжeлyi бaй;aлaды.Тэжipибeнiц eкiншi бeлiмiндe 6i3 бeлгiлi т¥здaнy TYpi 6ap opTaHbi жacaнды тYpдe жacaймыз. Нeлдiк cbrnaMa periH4e Tomipa; cынaмaлapы 13 / 1-13 / 3 нeмipлeнeдi, eR TeMeHri т¥здaнy дeRгeйi - 0,1%. 100 г Tomipa; плacтикaлы; cTaKaHFa caлынып, coдaн кeйiн oHbi эp тYpлi нaтpий т¥ЗдapыныR epiтiндiciмeн ciRдipeдi, coдaн кeйiн Ma«Ta т¥;ымдapы oтыpFызылaды. YлгiлepдiR T^3Fa тeзiмдiлiгiн aHbi;Tay Yшiн жгкоы eнгiштiгi 6ap жэнe eHy энepгияcы 6ap cay, caпaлыт¥кымдap тaндaлaды. Кeлeci cyapy кeзiндe тaзapтылFaн cy пaйдaлaнылaды. 1-4-cypeттepiндe eciмдiктepдiR биiктiгi Tomipa^TbiR т¥здaнy пaйызынa бaйлaныcты eзгepeтiнiн KepeMi3.

1-cypeT - Т^зданудыц cyльфaтты TYpiндeгi TonbipaKTaFbi Ma;Ta

2-сурет - Т^зданудыц карбонаты TYP^eri топыра;тагы ма;та

Пайдаланылган барлы; субстраттардыц шшен ма;та натрий сульфаты eрiтiндiсiмeн ецделген сынамага ец жогары тезiмдiлiктi керсетед^ топыра;тыц карбонатты т^здану жагдайында таксика™; эсерге аздап тезiмдiлiк береди

3-сурет - Т^зданудыц хлоридтi TYрiндeгi топырак;тагы ма;та

4-cypeт - Yш туздьщ крсындысымсн eцдeлгeн топыpaк;тaFы мa«тa

TолыFыpa« caндьщ нэтижeлepдi бapльщ уш кeшipмeдeгi бapльщ eciп тык^ян eciмдiктepдiц биiктiгiн кepceтeтiн кecтeдeн тaбyFa болады.

Na2CO3 , NaCl , Na2SO4 топыpaк;тaFы тyздapдьщ концeнтpaцияcы. Tyздap Kemern (N2CO3, NaCl, Na2SO4)

TmbpaKraFb тyздap концeнтpaцияcы Na2COз NaCl Na2SO4 Tyздap Kemem (№2СОз, NaCl, Na2SO4)

% мг/кг БaкьIлayдьщ жст1нт1 KYнiндeгi eciмдiк бшкпп, см

7 4 5 ll S l0 l0 6 l0 ll 9 7

6 6 7 9 6 5 9 S 9 9 9 6

0 500 5 7 ll l0 S 7 9 9 9 S l0 9

9 S 2 7 9 6 7 5 7 5 7 S

5 l0 5 6 5 5 S 5 S S 6 6

0 0 0 0 0 0 5 5 4 0 0 0

0 0 0 0 0 0 5 6 6 0 0 0

l,2 500 0 0 0 0 0 0 5 7 6 0 0 0

l l l l l l 6 6 5 0 0 0

l l l l l l 5 5 6 0 0 0

5 6 4 0 0 0 0 0 0 l l l

5 4 4 0 0 0 0 0 0 2 2 l

l,0 500 4 5 5 0 0 0 0 0 0 2 з 0

4 5 5 0 0 0 0 0 0 з з з

5 5 5 0 0 0 0 0 0 з з з

з 2 5 6 5 5 6 6 5 5 4 4

з 2 з 6 6 6 7 7 7 5 5 4

0,6 500 4 4 4 7 7 7 5 7 7 5 5 5

5 5 6 7 S 7 7 7 7 5 6 6

5 5 6 7 S S 7 7 S 6 5 6

5 5 5 4 4 5 5 5 5 4 4 5

4 5 5 5 5 6 6 6 6 5 6 6

0,4 500 6 5 6 5 5 5 6 6 7 5 6 6

5 4 5 5 5 6 7 7 7 5 7 7

5 6 5 5 6 6 S S S 7 7 7

Кешеттердщ кешеушдеп шыгуы, сондай-а; олардыц сирек кездесет1ндш тузды топыра;та жш кездесетш ;убылыс болып табылады.

Бул тузды субстраттыц терю эсер1 ес1мд1ктерге ем1ршщ алгаш;ы кезецдершен бастап эсер ететшдшн керсетед1 [3].

0с1мд1ктердщ есу ;ар;ыныныц езгерю1 сонымен ;атар 5-суретте керсетшген. Кесте ба;ылауга ;атысты туз концентрациясыныц жогарылауымен болатын ес1мд1ктщ биологиялы; ешмдшпнщ темендеуш керсетедь Тэжiрибeлiк жэне ба;ылау нус;аларыныц арасындагы б1рден бай;алатын айырмашылы; енш шы;;аннан кешнп ушшш1 куш бай;алды. 0с1мд1ктердщ бтктшнщ тэуелдшш топыра; ;урамындагы эртурл1 туздардыц шогырлануына байланысты.

Жасушалы; ;ысымныц жэне эшресе жасушалы; кернеудщ эсершен болатын ;олайсыз жаг-дайларда ес1мд1ктердщ дамуыныц бэсецдеу1 ес1мд1ктщ ;органыс реакциясы деп ;арастыруга бо-лады.

Непз1нде ес1мд1ктщ тузга тез1мдшп онтогенезде де езгеред1, ал жас ешмдштерде ец теменп тузга тез1мдшк бай;алады, тузга тез1мдшк вегетативт массаныц тузшу1мен жогарылайды, бур-ш1кке ауыс;ан кезде ол ;айтадан темендейд^ ал гулденуден кешн ол жогарылайды [4].

Ауылшаруашылы; да;ылдарыныц тузга тез1мдшгш арттыру ушш эсер етудщ келес эдютер1 ;олданылады:

- мелиоративт шаралар, мысалы, топыра;ты туздардан тазарту;

- тузга тез1мд1 ес1мд1к сорттарын тандау;

- ту;ымдарды тузбен ;атайту - себудщ алдында ту;ымдар туз ертндюше малынады;

- топыра;тыц фитомелиорациясы - тузды жерлерде есетш галофитпк ес1мд1ктер;

- топыра;;а эртурл1 микроэлементтерд1 енпзу.

0с1мд1ктщ есушщ реттепшш ешмдштердщ дамуы мен есу рет ушш табиги турде ецщретш уса;, ;арапайым химиялы; заттар рет1нде аны;тауга болады.

Бул жумыста биогумусты ауылшаруашылы; ес1мдштердщ тузга тез1мдшшн арттыру ;уралы ретвде пайдалану усынылады.

Курамында суда еритш ;оректш заттар бар биогумус ес1мдштерге оцай сщетш формада ;орек-тш заттарга бай органикалы; тыцайт;ыш болып табылады.

Суйы; биогумусты ;олдану агзаныц тузга тез1мдшгш арттыруга мумкшдш беред^ нэтиже-с1нде уш кеш1рменщ эр;айсысындагы тэж1рибелш улгшерде есу энергиясы мен ес1мдштщ бшкть гшщ есу жылдамдыгы керсетюш1 бай;алады.

Журпзшген зертеулер ту;ымдарды биогумуспен алдын-ала емдеу вегетативт мушелердщ ;ар;ынды дамуын ;алыптастыратынын керсетп. Сонды;тан биогумусты ма;та шаруашылыгында ;олдану белсецщ есу процестерш гана емес, сонымен ;атар ес1мд1ктердщ дамуын ынталандырады.

Ма;та ту;ымдарыныц енпштш жэне ешмдшк керсетюштершщ жа;саратыныныц керше бас-тауы суйы; биогумустыц ертндюшщ ец аз мелшер1 - 40%. Сонымен ;атар, максималды эсер ете-тш жэне ес1мдштердщ есу1, ту;ым ес1ру жэне ту;ым ес1ру энергиясыныц керсетюштерш жа;сар-татын ец оцтайлы доза - бул концентрациясы 60% болатын биогумус ертндю1 [5].

Ма;таны мысалга ала отырып, ауылшаруашылы; ес1мд1ктер1не эр турл1 мелшерде дайын ери-т1н топыра; туздарындагы топыра;тарда биогумустыц ти1мд1 эсер ету дэрежес1н багалау жург1-з1лд1, сондай-а; ес1мд1ктерд1ц тузга тез1мд1л1г1н арттыруда жогары нэтиже берет1н бигумустыц ;олданылу эдютер^ мерз1мдер1 мен нормалары аны;талды. Зерттеулер ту;ымдарды биогумуспен алдын-ала емдеу вегетативт1 мушелерд1ц ;ар;ынды дамуын ;алыптастыратынын керсетп.

^орытынды мен туж^1рымдамалар. Бул гылыми макалада зерттеуге алынган улг1лерд1ц эртурл1 ену1мен сипатталатындыгы аны;талды. Барлы; тэжiрибe барысында ингибиторлы; урд1с1 бай;алады, ягни ес1мд1к организм1н1ц ем1рл1к мацызды урдютерш тежеу (басу) жэне оныц ;алып-тасуыныц бузылуына, зерттелген туздардыц эр;айсысыныц концентрациясыныц жогарылауымен кушей1п жэне кешет есушщ баяулауына экелед1. 0,05-0,1% концентрациясыныц шамалы есу1 уры;тандыратын ту;ымныц жылдамдыгына жэне санына айтарлы;тай эсер етпейпш аны;талды, жет1нш1 жэне он терт1нш1 кун1нде ба;ылаулар кешеттерд1ц дамуытемен бшкпкте орташа 1-2 см артта ;алганы, сондай-а; кешеттерд1ц жапыра; та;таларыныц азаюы жэне деформациялауы бай;алды.

Сырткы жагынан ешмдштердщ туздан улануы жапырактардыц белгiлi 6ip бвлiктерiнде тузды дактардыц пайда болуынан керiнедi. Жапырактардыц зардап шеккен жерлерi жасыл тYCтерiн жогалтады жэне де ашьщ сары рецкке ие болады. Бул туздардыц жасыл жапырактыц метаболизмi мен фотосинтез YPДiстерiне эсерiн керсетедь Эсiмдiктерде осындай ерекше тузды ^шктердщ пайда болуы хлорофилл молекулаларыныц хлоропласт акуыздарымен байланысын бузуымен жэне хлорофиллдщ жойылуына экеледi.

Жеке иондар Yшiн уыттылы^ шегi белгiлендi, осы кезде тукымныц енiп-есуiне жол бермейтiн тежеу бiрден байкалды [6].

Сонымен барлык Yш кешiрмелерде де топырак ертндшершщ жекелеген иондары Yшiн

келес шектеулер аныщталды: Cl" - 0,24%, SO^ - 0,42%, CO2" - 0,36%. Бул ма^тага катысты ион-

дардыц уыттылыгы келесi тэртiппен темендейВД деген корытынды жасауга мYмкiндiк бередк

Cl ^ CO2" ^ SO^". Тузданудыц теменп децгешндеп сульфаттардыц аз кYЙзелiске ушырау нэти-

жесi туздардыц шамадан тыс кепттнен емес, метаболизмдегi иондар релiндегi физиологиялыщ айырмашылыщтар осы салада мацызды рел ат^аратындыгымен тYсiндiрiледi [7]. Сульфат-ионы курамындагы кYкiрт - бул ешмдштщ минералды коректенушщ макроэлементi, сондыщтан суб-стратта бул ионныц шамадан тыс кеп болуы оц рел ат^ара алады. Хлор тiптi темен концен-трацияларда да бiркатар метаболизмдiк процестерге терiс эсер етедi. Тузданудыц жогарырак децгейiнде, туздыц химиялыщ курамына тэуелдi емес тек оныц концентрациясына байланысты осмотикалыщ фактордыц терiс эсерi кеп жагдайда езiн керсетедi, тек оныц шогырлануынан есiмдiктерге эр тYрлi иондардыц эсерiндегi айырмашылыщтар болмайды [8].

ЭДЕБИЕТ

[1] Воробьева Л.А. Химический анализ почв. - М.: Изд-во МГУ, 1998. 272 с.

[2] Аринушкина Е.В. Руководство по химическому анализу почв. - М.: Изд-во МГУ, 1970. - 471 с.

[3] Министерство национальной экономики Республики Казахстан. Комитет по статистике. - [Электронный ресурс] http://stat.gov.k

[4] Руководство по лабораторным методам исследования ионно-солевого состава нейтральных и щелочных минеральных почв. - М.: ВАСХНИЛ, 1990. - 236 с.

[5] Richard L.A. Diagnosis and improvement of saline and alkaline soils // USDA Agriculture handbook. - 1954. - N 60.

[6] Сапаров А.С., Фаизов К.Ш., Шимшиков Б.Е. Экологическое состояние пахотных земель Казахстана в условиях опустынивания. - Шортанды, 2006. - С. 241-246.

[7] Сейтменбетова А.Т., Сапаров А.С. Водно-солевой режим орошаемых сероземов светлых Мактааральского района Южно-Казахстанской области. - Алматы, 2015. С. 88.

[8] Сапаров А.С., Сулейменов Б.У. Эффективность применения удобрений под хлопчатник на орошаемых светлых сероземах. - Алматы, 2015. С. 87.

REFERENCES

[1] Vorob'eva L.A. Chemical analysis of soils. Moscow: Publishing house of Moscow State University, 1998. 272 p. (in Russ.).

[2] Arinushkina E.V. Manual for the chemical analysis of soils M: Publishing house of Moscow State University, 1970. 471 p. (in Russ.).

[3] Ministry of National Economy of the Republic of Kazakhstan.Statistics Committee. [Electronic resource] http://state. government.k (in Russ.).

[4] Guidelines for laboratory methods for studying the ion-salt composition of neutral and alkaline mineral soils. M.: VASKHNIL, 1990. 236 p. (in Russ.).

[5] Richard L.A Diagnosis and improvement of saline and alkaline soils // USDA Agriculture handbook. 1954. N 60.

[6] Saparov A.S., Faizov K.Sh., Shimshikov B.E. Ecological state of arable lands of Kazakhstan in conditions of desertification. Shortandy, 2006. P. 241-246 (in Russ.).

[7] Seytmenbetova A.T., Saparov A.S. Water-salt regime of irrigated light gray soils of Maktaaral district of South Kazakhstan region. Almaty, 2015. P. 88 (in Russ.).

[8] Saparov A.S., Suleimenov B.U. The effectiveness of the use of fertilizers for cotton on irrigated light gray soils. Almaty, 2015. P. 87 (in Russ.).

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Б. Е. Шимшиков1, Т. А. Базарбаева2, Г. А. Ошанова3

:К.б.н., и.о. профессора (Кaзaхский нaционaльный университет им. aль-Фaрaби, Алматы, Казахстан) 2К.г.н., доцент (Казахский национальный университет им. аль-Фараби, Алматы, Казахстан) 3PhD докторант кафедры ЮНЕСКО по устойчивому развитию (Казахский национальный университет им. аль-Фараби, Алматы, Казахстан)

ВЛИЯНИЕ РАЗЛИЧНЫХ ТИПОВ СОЛЕЙ НА ИНТЕНСИВНОСТЬ РОСТА ХЛОПЧАТНИКА

Аннотация. Рассматривается влияние водорастворимых солей, таких, как сульфаты (№2 SO4, MgSO4), хлориды (№Cl, MgCl2, CaCb), карбонаты (K2CO3, Na2CO3) и гидрокарбонаты, на рост хлопчатника. Изучена типичная для южных областей Казахстана почва, т.е. легкая и рыхлая.

Рекомендованы методы определения токсического эффекта качественного состава почвенных солей на основе экспериментов, основанных на обработке семян различных культур в почвенных субстратах, увлаж -ненных солевыми растворами различных концентраций от 0,3 до 2%. Основное внимание уделено проблеме засоленности почв и солеустойчивости растений; методу оценки степени засоления почв и определения содержания в почве токсичных солей; воздействию почвенных солей на интенсивность роста сельскохозяйственных культур (на примере хлопчатника).

Ключевые слова: засоление, биогумус, вода, солеустойчивость, виды засоления, удобрение, фитоме-лиорация.

B. Ye. Shimshikov1, T. A. Bazarbayeva2, G. A. Oshanova3

1C.b.s., acting professors (Al-Farabi Kazakh national university, Almaty, Kazakhstan) 2C.g.s., docent (Al-Farabi Kazakh national university, Almaty, Kazakhstan) 3PhD UNESCO chair in sustainable development (Al-Farabi Kazakh national university, Almaty, Kazakhstan)

INFLUENCE OF DIFFERENT TYPES OF SALTS ON THE GROWTH IN COTTON EFFECT

Abstract. The article examines the effect of water-soluble salts such as sulfates (Na2SO4, MgSO4), chlorides (NaCl, MgCl2, CaCb), carbonates (K2CO3, Na2CO3) and hydro carbonates on cotton growth. The soil typical for the southern regions of Kazakhstan has been studied, i.e. light and loose.

It is also recommended to use methods for determining the toxic effect of the qualitative composition of soil salts based on experiments based on the treatment of seeds of various crops in soil substrates moistened with saline solutions of various concentrations from 0.3 to 2%. The main attention is paid to the problem of soil salinity and salt tolerance of plants; a method for determining the degree of soil salinity and determining the content of toxic salts in soil; to study the toxic effects of soil salts on the growth rate of agricultural crops (for example, cotton).

Keywords: salinity, biohumus, water, salt tolerance, types of salinity, fertilization, phytomelioration.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.