Научная статья на тему 'МАқОМИ ШИНОСОӢ БО АДАБИЁТИ БАДЕӢ ДАР ТАШАККУЛИ НУТқИ РАВОНИ КӯДАКОНИ СИННИ ТОМАКТАБӢ'

МАқОМИ ШИНОСОӢ БО АДАБИЁТИ БАДЕӢ ДАР ТАШАККУЛИ НУТқИ РАВОНИ КӯДАКОНИ СИННИ ТОМАКТАБӢ Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
323
16
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ДАРКИ АДАБИЁТИ БАДЕЙ / НУТқИ МУРАТТАБ / ТАФАККУР / ЗАХИРАИ ЛУГАВЙ / ИНКИШОФИ НУТЦ / ФАЪОЛИЯТИ НУТЦЙ

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Раззоқова Тозагул Раҳмонбердиевна

Мақола атрофи мавцеи адабиёти бадей дар ташаккул ва рушди нутци кӯдакони синни томактабй баҳс намуда, дар он вазифа, меъёрҳои омӯзиш, принсипҳои шинос намудани кӯдак бо адабиёти бадей, мацоми мураббй дар ташаккули нутци кӯдакон тавассути адабиёти бадей мавриди тадқиқ фаро гирифта шудааст. Муаллиф кӯшиш намудааст, ки ҷойгоҳи адабиёти бадеиро дар ташаккули нутци кӯдак ба таври васеъ рӯи кор орад. Давра ба давра ҷудо намудани хусусиятҳои дарки асари бадей пешниҳод гардида, мақоми стандарту барномаҳои давлатй ба таври возеҳ кушода дода шудаанд. Муаллиф таъкид мекунад, ки кӯдакон одитарин алоцаи сужети асарро дарк намуда, ба рафтори цаҳрамонон баҳо медиҳанд ва ин ҳолат баҳри худбаҳодиҳии кӯдак ва ташаккули равандҳои маърифатй кӯмаки амалй медиҳад. Дар сохтори машгулиятҳои шиносой бо адабиёти бадей инкишоф додани нутқи кӯдакони то синни томактабӣ ба таври раҳнамо ба мураббиён пешниҳод шудааст. Хулоса мешавад, ки ба вocитаи oмӯзиши аcарҳoи бадеии жанрашoн гутгун кӯдак oлами гирду атрoфрo дарк мекунад ва тафаккуру нутқи онҳо инкишоф меёбанд.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE ROLE OF FICTION IN THE FORMATION OF EXPRESSIVE SPEECH OF PRESCHOOLERS

The article dwells on the role of fiction in the formation and development of organized speech in preschoolers. The tasks, teaching standards, principles of introducing a child to fiction, the teacher's position in the formation of children's speech through fiction are highlighted. The author tried to comprehensively study the role of fiction in the formation of children's speech. It is noted that the understanding of works of art should be taught to children of school age periodically. The author, dividing this process into stages, revealed the role of state standards and programs in this area. It is emphasized that children understand the simplest connection of the plot of the work and evaluate the behavior of the characters, and this situation provides practical assistance in the child's self-esteem and the formation of cognitive processes. The methodology for conducting activities to familiarize with literature for the development of the speech ofpreschool children is presented as a manual for teachers. It is concluded that by studying works of art of various genres, children learn about the world around them, their thinking and speech develop.

Текст научной работы на тему «МАқОМИ ШИНОСОӢ БО АДАБИЁТИ БАДЕӢ ДАР ТАШАККУЛИ НУТқИ РАВОНИ КӯДАКОНИ СИННИ ТОМАКТАБӢ»

ТКБ 811.111.22

DOI:10.51844-2077-4990-2022-4-275-281

МАЩМИ ШИНОСОИ БО АДАБИЁТИ БАДЕИДАР ТАШАККУЛИ НУТЦИ Р АВОНИ КУДАКОНИ СИННИ

ТОМАКТАБИ

РОЛЬ ХУДОЖЕСТВЕННОЙ ЛИТЕРАТУРЫ В ФОРМИРОВАНИИ ВЫРАЗИТЕЛЬНОЙ РЕЧИ ДОШКОЛЬНИКОВ

THE ROLE

OF FICTION IN THE FORMA TION OF EXPRESSIVE SPEECH OF PRESCHOOLERS

Раззокрва Тозагул Ра^монбердиевна,

докторанти курси якуми ихтисоси педагогика ва психологии факултети таусилоти ибтидои ва педагогикаи махсус МДТ "ДДХ ба номи акад.

Б.Fафуров"(Тоцикисmон, Хуцанд) Раззокова Тозагул Рахмонбердиевна, докторант сециальности "педагогика и психология" факультета начального образования и специальной педагогики ГОУ «ХГУ имени акад.Б. Гафурова» (Таджикистан, Худжанд )

Razzokova Tozagul Rahmonberdievna, doctoral student of pedagogy and psychology attached to the faculty of primary education and special pedagogy under the SEI "KhSU named after acad. B.Gafurov" (Tajikistan, Khujand) E-mail:[email protected]

Вожа^ои калиди: дарки адабиёти бадей, нутци мураттаб, тафаккур, захираи лугавй, инкишофи нутц, фаъолияти нутцй

Мацола атрофи мавцеи адабиёти бадей дар ташаккул ва рушди нутци кудакони синни томактабй баус намуда, дар он вазифа, меъёруои омузиш, принсищои шинос намудани кудак бо адабиёти бадей, мацоми мураббй дар ташаккули нутци кудакон тавассути адабиёти бадей мавриди тадциц фаро гирифта шудааст. Муаллиф кушиш намудааст, ки цойгоуи адабиёти бадеиро дар ташаккули нутци кудак ба таври васеъ руи кор орад. Давра ба давра цудо намудани хусусиятуои дарки асари бадей пешниуод гардида, мацоми стандарту барномауои давлатй ба таври возеу кушода дода шудаанд. Муаллиф таъкид мекунад, ки кудакон одитарин алоцаи сужети асарро дарк намуда, ба рафтори цаурамонон бауо медиуанд ва ин уолат баури худбауодиуии кудак ва ташаккули равандуои маърифатй кумаки амалй медиуад. Дар сохтори машгулиятуои шиносой бо адабиёти бадей инкишоф додани нутци кудакони то синни томактабй ба таври раунамо ба мураббиён пешниуод шудааст. Хулоса мешавад, ки ба воситаи омузиши асаруои бадеии жанрашон гуногун кудак олами гирду атрофро дарк мекунад ва тафаккуру нутци онуо инкишоф меёбанд.

Ключевые слова: понимание художественной литературы, структурированная речь, мышление, словарный запас, речевое развитие, речевая деятельность

В статье рассматривается роль художественной литературы в формировании и развитии организованной речи дошкольников. Освещены задачи, стандарты обучения, принципы приобщения ребенка к художественной литературе, позиция педагога в формировании детской речи посредством художественной литературы. Автор попытался всесторонне изучить роль художественной литературы в формировании речи детей. Отмечено, что понимание художественных произведений следует периодически учить детей школьного возраста, автор разделя их на этапы, выявил роль государственных стандартов и программ в этой сфере.Автор подчеркивает, что дети понимают простейшую связь сюжета произведения и оценивают поведение героев, и эта ситуация оказывает практическую помощь самооценке ребенка и формированию познавательных процессов. Методика проведения мероприятий по ознакомлению с литературой для развития речи детей дошкольного возраста представлена в качестве пособия педагогам. Делается вывод о том, что, изучая художественные произведения различных жанров, дети познают окружающий мир, развиваются их мышление и речь.

Keywords: understanding of fiction, structured speech, thinking, vocabulary, speech development, speech activity

The article dwells on the role of fiction in the formation and development of organized speech in preschoolers. The tasks, teaching standards, principles of introducing a child to fiction, the teacher's position in the formation of children's speech through fiction are highlighted. The author tried to

comprehensively study the role of fiction in the formation of children's speech. It is noted that the understanding of works of art should be taught to children of school age periodically. The author, dividing this process into stages, revealed the role of state standards and programs in this area. It is emphasized that children understand the simplest connection of the plot of the work and evaluate the behavior of the characters, and this situation provides practical assistance in the child's self-esteem and the formation of cognitive processes. The methodology for conducting activities to familiarize with literature for the development of the speech ofpreschool children is presented as a manual for teachers. It is concluded that by studying works of art of various genres, children learn about the world around them, their thinking and speech develop.

Дарки санъат хдмчун чараёни мухдм дар илми зебоишиносй ва равоншиносй бах,огузорй карда мешавад. Дар ин раванд, асарх,ои бадей хдм ба х,иссиёт ва хдм ба тафаккури хонандаву шунаванда таъсири амике гузошта, бах,ри аз худ намудани тачрибаи бойи маънавй кумаки бештаре мерасонад. Тавассути шинос намудани кудак бо адабиёти бадей, азхудкунонии жанрх,ои гуногуни адабй дар ташаккул додани нутки кудак чойгох,и махсусе дорад ва мах,з хдмин жанрх,ои адабй бах,ри тарбияи дурусти хдм равонй ва хдм педагога накши муассире доранд. Ин чараён дар Стандарти давлатии тах,силоти томактабй [5,с.7] ва барномах,ои инкишофи кудак ба таври васеъ дарч гардидаанд:

Дар барномаи "Рангинкамон"[5,с.108 ], ки дар инкишоф, тарбия ва таълими кудакони синни томактабии чумхурй накши амике мегузорад, талаботи муосире оид ба инкишофи нутки кудакон ба хдсоб гирифта мешавад, кисмх,ои кор оид ба инкишофи нутки макбули умум: маданияти овозии нутк, кор ба лугат, сохти грамматикии нутк, робитаи нутки алоканок, адабиёти бадей чудо карда мешавад, ки яке аз восита^ои асосии инкишофи кудакони синни томактабй созмондихии мух,ити нутки тараккикардаистода мебошад. Ба инкишофи нутки диалогй тавассути муоширати мураббй бо кудакон, онхо бо хдмдигар дар раванди фаъолияти муштарак, дар машгулиятх,ои махсус вакти бисёр чудо карда мешавад. Фехрасти осори адабй барои хониш, наклкунии кудакон ва азёд бодиккат интихоб карда мешавад.

Нишондихдндах,ои ин барнома барои инкишофи кобилияти аклй ва эчодии кудакон равона карда мешавад. Х,ар як мух,ит ва зермух,ити онро муаллифон - академик И.Каримова, Л.Иматова ва дигарон бах,ри ташаккул ва рушди хдматарафаи кудак чунон дакиккорона ба назар гирифтаанд, ки барои мураббиёни муассиса^ои томактабй дастури руи мизиву саривактй мебошад. Бояд кайд намуд, ки дар барнома раванди машгулият оид ба инкишофи нутк ва шиносой бо адабиёти бадей аз руи самт^ои зер рохдндозй карда мешавад:[5, с.110]

1. Шиносой бо адабиёти бадей (хондани шеър, афсона, х,икоя, сух,бат доир ба маводи хондашуда, бадехдхонй аз руи сужа^ои асари хондашуда)

2. Азхудкунии воситах,ои махсуси фаъолияти адабй-нуткй (воситаи хониши ифоданок, инкишофи тарафи овозии нутк)

3.Инкишофи кобилияти дарки маводи адабиёти бачагона.

Азхудкунии чанбах,ои гуногуни инкишофи нутк дар чорчубаи шиносой ба асарх,ои бадей гузаронида мешавад. Дар гурух,и миёна вазифаи мустакилонаи тайёрй ба таълими савод ва дар гурухд калону тайёрй ба мактаб бошад, таълими хониш гузошта мешавад.

Масъалаи дарки асар^ои бадей дар тадкикоти олимони ватанй - академик М. Лутфуллоев, Ф.Шарифзода, Л.М.Иматова, Б.Мачидова, хдмчунин дар тадкикоти олимон-педагогони рус Л.С.Виготский, С.Л.Рубинштейн, Б.М.Теплов, О.И.Никифорова, Е.А.Флерина ва дигарон баррасй шудаанд.

Академик М. Лутфуллоев дар бахши мундаричаи кор ва вазифа^ои волидайну мураббиён бо кудакони синни томактабй чунин иброз медорад ки: "...Инкишофи нутк, кобилияти шунавой, зехни мусикй ва тарбияи завку зебоишиносии кудакон бо суруду таронахои миллй амалй карда мешаванд. Ривоч додани хисси дарки каломи мавзун, оханги латиф ва хусни табиат дар кудакй -асоси ташаккули минбаъдаи инсони комил мебошад» [4, с.45 ]. Вокеан, дар ташаккули хдматарафаи шахсияти кудак хдр як омил накши хдлкунандаеро мебозад ва дар ин раванд бах,ри ташаккули шакли мавзуниву муназзами нутки кудак хдр як мураббй вазифадор аст, ки чараёни машгулиятх,ои таълимиву тарбиявй дар муассисах,ои тах,силоти томактабй аз жанрх,ои адабй васеъ истифода бурда, нутки кудаконро ташаккул дихднд.

Дар чои дигар М. Лутфуллоев таъкид медорад, ки "Дар кудакистон^ое, ки машгулиятх,о мувофики табъ ба рох монда шудаанд, хурдсолон дар чараёни хдр як машгулият намуд^ои фаъолиятро тез-тез иваз карда (мушохида, инкишофи нутк, расм, мусикй), хасташавии худро хис намекунанд" [4, с.54 ]. Дуруст аст, ки дар чараёни машгулиятх,о дар муассиса^ои томактабй -аз тасаввуроти аввалини риёзй огоз намуда, то ба суробсозиву гулмонй мураббиён аз жанр^ои

гуногуни адабй истифода намуда, ба машгулиятхои худ тобиши дигаре зам мекунанду дар кудакон хисси зебоишиносиву муназзамиро ташаккул дода, нутки онхоро ба таври куллй инкишоф медиханд.

Педагог Л. Имато в а, ки дар ташаккули нутки кудакон тавассути адабиёти бадей дар илми точик накши амике гузоштаанд, чунин иброз медорад: "Инкишофи нутки кудакон дар асоси ба хисоб гирифтани пахлухои гуногуни нутк (бой намудани лугат, тарбияи фарханги овозии нутк, ташаккули нутки грамматикй) дар алокамандй бо истифода аз асархои бадеии жанрашон гуногун, ки дар машгулиятхои шиносой бо адабиёти бадей ба кудакон дастрас мегардад" [2,с. 15]. Ч,оиз ба кайд аст, ки машгулиятхои шиносой бо адабиёти бадей дар муассисахои томактабй хазинаи маънавй дар ташаккул ва рушди нутки кудакон махсуб ёфта, бахри бойгардонии захираи лугавии кудакон, ки асос ва тахкурсии инкишофи нутки кудак мебошад, макоми халкунандаро мебозанд. Мураббй дар раванди банакшагирии машгулияти худ афсона ва ё шеъреро интихоб менамояд, ки он дорои калимаву мафхумхои наве бошад. Ин раванд пайваста такрор меёбанду пахлухои гуногуни нутк ташаккул меёбад.

Олим, педагоги рус О.И. Никифорова дарки асархои бадеиро ба се давра чудо намудааст: дарки бевосита, тачдид ва хис кардани образ (асос-тасаввурот); фахмиши мазмуни гоявии асар (асос-тафаккур); таъсири асари бадей ба шахсияти хонанда (бо воситаи хиссиёт ва шуур). Ин се зинаи дарки асари бадей тавассути тасаввурот, тафаккур ва хиссиёту шуур ба шахсияти хонандаву шунаванда, алалхусус ба кудакон таъсире амике расонида, дар ташаккули шахсият ва равандхои маърифатии онхо кумаки амалй менамояд.

Педагоги дигари рус Е.А.Флерина бошад, хусусияти хоси дарки асари бадеии кудаконро дар якчояшавии хиссиёт ва фикр медонад [10.с.28]. Дарки асари бадей чараёни фаъоли иродавиест, ки дар хамкории зохирй, бо кахрамони асар татбик ёфта, иштирокчии бевоситаи ходиса карор доштани уро таъмин мекунад.

Шоистаи таъкид аст, ки шавк нисбат ба китоб дар кудак барвакт пайдо мешавад. Дар аввал ба у варакгардон намудан, гуш кардани хониши калонсолон, тамошои расмхо шавковар аст. Баробари пайдо шудани шавки тамошо дар у хохиши хондан низ ба миён меояд. Баробари бурдани корхои муайян, аллакай дар синни сесолагиаш шавки китобхонй, бетараф набудан нисбат ба такдири кахрамон, пайгирй намудани ходисахои асар ва гайраро бедор намудан мумкин аст.

Яке аз хусусияти хоси дарки асари бадей ин дилсузй нисбат ба кахрамон махсуб меёбад. Идрок хусусияти фаъолро касб намуда, кудак худро ба чои кахрамон тасаввур мекунад фикран амал мекунад, бо душман мубориза мебарад. Дар сахнаи театри лухтак кудакон гохо ба рафти намоиш дахолат намуда, мекушанд ба кахрамон ёрй диханд, ба таври якчоя (хор) чй кор кардани кахрамонро мегуянд.

Е.А.Флерина кайд мекунад, ки чунин хусусият, ин зудбоварии кудакон аст: кудакон интихои нохубро дуст намедоранд, кахрамон бояд муваффак бошад.

Дарки асари бадеии кудакон дар синни томактабй инкишоф ва такмил меёбад. Мухакик Л.И.Гурович тибки хулосахои илмй ва тадкикоти шахсиаш хусусиятхои синнусолии дарки асархои бадеии кудаконро ба ду давра таксим мекунад: аз 2 то 5 - солагй — кудак хануз фарки санъат ва зиндагиро амик чудо карда наметавонад: аз 5 — сола боло, ки санъат, аз чумла санъати сухан барои вай кимат пайдо мекунад [3, с.64 ].

Барои кудакони синни хурди томактабй чунин хусусиятхо хос аст: алокамандии фахмиши матн аз тачрибаи шахсии кудак: маълум намудани алокаи ходисахое, ки паихам рух медиханд, дар маркази диккат будани кахрамони асосй, бачахо бештар ба мазмун ва саргузашти кахрамонон сарфахм намераванд, муносибати боэхсос ба кахрамон хеле равшан аст, душворй дар мураттабии нутк.

Дар синни миёнаи томактабй дар кудак якчанд тагйирот дар дарки матн, ки ба чахонбинй ва тачрибаи у вобаста аст, пайдо мешавад.

Кудакон одитарини алокаи сужаи асарро ёфта, ба рафтори кахрамонон бахои мусбат медиханд. Дар синни 5 - солагй хиссиёт ба калима, шавк нисбат ба он ва кушиши азхудкунии он, бозй кардану фикр кардан пайдо мешавад.

Ба акидаи К.И.Чуковский "...давраи нави инкишофи бадеии кудак, шавки бехад ба мазмуни асар ва дарки ботинии он огоз мешавад" [11,с.72].

Дар синни калони томактабй кудакон ходисахоеро дарк мекунанд, ки дар тачрибаи шахсиашон вучуд надошт, онхо на факат ба рафтори кахрамонон, балки ба максади рафтор, хиссиёташон дарк мекунанд. Онхо махорати дарёфти мазмунро пайдо мекунанд. Муносибати хисси ба кахрамон тибки дарки тамошои асар бо назардошти хислати кахрамон пайдо

мешавад, дар онхо махорати дарки матн дар хамбастагй мазмуну шакл ташаккул меёбад. Дарки якчанд хусусияти шакли асар, фахмидани кахрамон торафт мураккаб мегардад.

Дар кудакони 4-5 - сола механизми дарки пурраи мазмуни асари хондашуда пайдо мешавад. Дар синни 6-7 - солагй ин механизм пурра ташаккул меёбад. Махорати дарки асари бадей, баробари фахмиши мазмун хусусияти асари бадей аз чониби кудак якбора пайдо намешавад, ин чараён тули синни томактабй ташаккул меёбад.

Вазифа ва мазмуни шиносоии кудак бо асархои бадей тибки хусусиятхои дарк ва фахмиши асархои бадей дар барномахои муассисахои томактабй муайян карда шудааст. Мухтавои ин вазифаро чунин шакл додан мумкин аст:

❖ Тарбияи шавк нисбат ба асархои бадей, инкишоф додани махорати дарки томи асархои бадеии жанрхои гуногун, таъмин намудани азхудкунии мазмуни асар ва дарки хиссии он;

❖ Ташаккул тасаввурот оид ба хусусиятхои асархои бадей: жанр (назм, наср), хусусиятхои махсуси композитсия, унсурхои одитарини воситахои забонй;

❖ Тарбияи завки бадей, махорати фахмидан ва хисси асар, дарёфти унсурхои мусикй, садонокй, охангнокй, зебой ва назми хикояхо, афсонахо, шеърхо, инкишоф додани кобилияти шеъргуй.

Дар кудакон малакаи тахлили одии асар аз руи мазмуни шакл пайдо мегардад. Кудакони гурухи омодагй ба мактаб бояд: муайянкунии кахрамонони асосиро; тибки тахлили рафтори персонажно иброз намудани муносибати худ нисбати онхо (кй масъул аст ва чаро?), муайян кардани жанр (шеър, хикоя, афсонахо, дарёфти мисолхои равшани образноки забонхоро (муайянкунй, мукоиса)-ро ба ухда гирад.

^айд кардан бамаврид аст, ки шиносой бо адабиёти бадей дар машгулиятхои фавкуззикр ба рох монда шуда, сохти машгулияти шиносой бо асархои бадей аз руи се самт ба рох монда мешавад:

Максади асосиии кисмати аввали машгулият ин, шинос намудани кудакон бо асар, таъмини дарки хаматарафаи аввалияти матн:

Расми 1. Раванди шиносоии кудак бо осори бадей

Дар кисмати дувуми машгулияти шиносой бо асархои бадей сухбат аз руи асари хонда ва гуш карда шуда гузаронида мешавад. Саволгузорй бояд максаднок ва аз руи тартиби муайян ба рох монда шавад. Суолхо набояд бисёр бошанд ва дар кудакон фикр карданро бедор намуда, бахри ошкор намудани мундаричаи пинхонии асар кумак намоянд.

Сухбат танхо аз саволхо таркиб наёфта, балки бо лукмапартоиву хусни такрор ва наклкунихои кутохи мураббй низ обу ранг дода шавад. Иштироки хар як кудак дар раванди сухбат хеле зарур аст.

Дар кисмати савуми машгулият барои он, ки афсона ва ё накл дар хотири кудакон накш бандад, на сухбати гузаронидашуда, хониши такрории матн (агар кутох бошад), агар не кисматхои ба кудакон маъкулшударо мураббй бозхонй мекунад[7].

Хдмин тавр, бахри комилан огох намудани кудакон бо асархои гуногуни адабиёти бадей аз руи машгулияти банакшагирифташуда амал намуда, дар ин раванд ба ташаккули нутк, тафаккур ва тасаввуроти кудак кумаки амалй менамояд.

Ч,оиз ба кайд аст, ки омодагии мураббй ба машгулияти шиносой ба адабиёти бадей аз руи амсилаи зерин сурат мегирад: [7, с. 68]

Расми 2. Омодагии мураббй ба машгулияти шиносои бо адабиёти бадей

Агар мураббй аз руи амсилаи боло ба машгулият омодагй бинад ва мутобик ба кисматхои зикргардида машгулиятхоро гузаронад, дар кудакон шавки азхудкунии жанрхои гуногун аз жанрхои хурд огоз карда то ба достон - роман шавк;и кудак бедор карда мешавад ва ин машгулиятхо зинаи аввал бахри мутолиаи китобхои бадей мегардад.

Хдмин тавр, машгулияти шиносой бо адабиёти бадей дар инкишофи нутки мураттаб, дарки сухан, хаёли эчодии кудакон накши мухимро мебозад. Баъди шунидани афсонаю хикояхо кудакон бо саволхои зиёде ба мураббия ва ё калонсолон мурочиат карда, пахлухои гуногуни онро донистан мехоханд. Дар заминаи ин афсонахои худро бофта мебароянд. Ба кахрамонони афсонаю хикояхо пайравй мекунанд. Ин чо хам накли эчодии кудак ташаккул меёбаду хам тахайюлоти у бой мегардад ва ин раванд заминагузорй дар ташаккули равандхои маърифатй мебошад.

Аз ёд кардани шеър, мак;олу зарбулмасал ва тезгуякхо на танхо нутки шифохии онхоро инкишоф медихад, балки дар рафти он мураббия ва ё калонсолон нуксонхои нутки кудаконро бартараф карда, захираи лугавиашонро бой мегардонанд.

Ба а^идаи Л.М.Гурович дар тарбияи комили кудак тавассути асархои бадей- ташаккули шахсияти кудак, инкишофи бадеии у, интихоби дурусти асархои бадей барои хондан ичро намудан хеле калон аст.

Асоси интихобро - принсипхои педагогй, ки тибки коркарди хусусиятхои эстетикй пайдо шудааст, ташкил медихад.

Дар интихоби китоб бояд хаминро ба назар гирифт, ки вай вазифаи донишандузй, эстетикй, ахлокй дошта бошад; аз чихати мазмун, мундаричаву шакл якмаъно бошанд. Дар илми адабиётшиносй - мазмун, тематика, муаммогузорй ва баходихии гоявй - хиссирро чудо мекунанд. Дар шакли адабй-бадей тасвири ашёвй (персонажхо, ходиса, рафтор, диалог, монолог, хусусиятхои портретй-психологии кахрамонон) сохти нутк ва композитсия муайян мекунанд.

Дар ин раванд мураббй бояд аз руи меъёрхои коркардшудаи зерин амал намояд:

- Самти гоявии китобхои бачагона. Гоянокй дар тарбияи ахлокй, мухаббат ба Ватан, ба инсон, ба табиат падид мегардад. Симои ахлокии кахрамон гоянокии китобро муайян мекунад.

- Махорати баланди бадей, арзишхои бадей. Меъёрхои бадей ин пеш аз хама ягонагии мазмуну шакли асар махсуб меёбад. Забони намунавии бадей хеле мухим аст.

- Дастрасии асари бадей, мувофикати он бо хусусиятхои синнусолй ва равонии кудакон. Дар интихоби китобхо бештар диккат, хотир, тафаккур, доираи шавку завк, тачрибаи кудак ба хисоб гирифта мешавад;

- Ч,олибии сужа, одй ва фахмо будани устухонбандии осори бадей

279

- Вазифахои амики таълимй.

Меъёрхои интихоб имкони муайян намудани доираи хониши кудакон ва наклро муайян мекунад ва ба он якчанд гурухи асарро дохил мешавад.

1. Эчодиёти даханакии халки точик ва халкхои дигар. Шаклхои хурди фолкор: чистон, зарбулмасал, макол, суруд, афсона.

2. Осори адибони классикони форс.

3. Асархои адибони муосири адабиёти точик

Доираи хониши кудакро асархои жанрхои гуногун хикоя, повест, афсона, манзумахо, шеърхои лирикиву мазхакавй, чистонхо ташкил медихад.

Мушохидахо собит намудаанд, ки мутобики усули амалкунандаи таълими забон ва инкишофи нутк, пешрафти назаррас дар нутки томактабиён ба амал намеояд ва сатхи инкишофи нутк аз талаботи барнома поён меистад. Бахри самаранок барохмонии инкишофи нутки кудакон аз воситахои гуногуни таълимй истифода намудан бамаврид аст. Мавод ва нишондодхое, ки дар барномаи "Рангинкамон" оид ба инкишофи нутки мураттаби кудакони синни калони томактабй дастур шудааст, ба мо нишон дод, ки истифодаи асархои бадей барои азхудкунии сохти овозй ва хусусиятхои лугавии забони модарй, барои бой намудани нутки дахонии кудакон маводи фаровонеро манзур менамояд.

Кор оид ба инкишофи нутки мураттаби кудакони синни калони томактабй бояд дар намудхои гуногуни машгулиятхои махсус ва бо истифода аз усулхои гуногуни самарабахш, ки ба дарки асархои бадей ва ба дарки воситахои забонии тасвир шароит фарохам меоранд, рохандозй карда шаванд.Шиносой бо жанрхои гуногуни адабй ва хусусиятхои он аз истифодаи машкхои махсус ва супоришхое, ки барои тафаккури эчодии кудак заминагузорй мешаванд, бояд гузариш ёбанд, ки ба идроки бошууронаи маънои мачозии жанрхои адабй, ба монанди; чистон, зарбулмасалу маколхо ва истифодаи онхо дар нутки шифохии кудакон оварда мерасонад. Зарурияти асосии инкишофи нутки кудакон дар муассисахои томактабй ин ташкили дурусти мухити нутк, таълими махсусе, ки дар раванди он хусусиятхои равонии кудак ба инобат гирифта мешаванд, истифодаи жанрхои фолклорй, усулхои, ки ба имкониятхои кор бо кудакони синни калони томактабй чавобгуй хастанд, мебошанд.

Пешрафти раванди таълиму тарбия аз махсули кори мураббй вобастагии зич дорад. Омухтани забони модарй, ташкили дурусти машгулиятхои таълимй, муносибати дуруст ба кудакон - шартхои асосии инкишофи нутки кудакон ба хисоб рафта, мураббия бояд дар бораи онхо дониши мукаммал дошта бошад.Хулоса, хар чй кадар нутки шифохии кудаки синни калони томактабй инкишоф ёфта бошад, хамон андоза шахсияташ ташаккул меёбад, таълими ояндаи у дар мактаб пеш меравад; ба воситаи омузиши асархои бадеии жанрашон гуногун кудак олами гирду атрофро дарк мекунад, тачрибаи гузаштагони худро аз худ намуда, ба худ маданияти инсониро кабул мекунад; забон хамчун воситаи муошират дар кудак тафаккури абстрактиро ташаккул медихад.

ПАЙНАВИШТ:

1. Гурович,Л.М.Ребенок и книга/Л.М.Гурович, Л.Б.Береговая, В.И.Логинова. М., 1999. - 178с.

2. Иматова, М. Инкишофи нутки мураттаби кудакони синни калони томактабй мавриди шиносой бо асархои бадей/ [Манбаи электронни]: Дис. номз. илм. пед: 13.00.02 .-М.: РГБ, 2003 (Аз хазинаи китобхонаи давлатии Россия)

3. Флерина,Е.А.Живое слово в дошкольном учреждении/Е.А.Флерина.М.:Учпедгиз,1933. - 56с.

4. ^онуни Ч,умхурии Точикистон «Дар бораи таълиму тарбияи томактабй». Душанбе, 2013. Сарчашмаи электронй.та^ПН.^

5. Лутфуллоев, М. Педагогикаи миллии халки точик/ М.Лутфуллоев. Душанбе, 2013 -

6. Рангинкамон/ Барномаи инкишоф, тарбия ва таълими кудакони синни томактабй. Душанбе, 2012- 120с

7. Стандарти давлатии тахсилоти томактабй/ Душанбе, 2009 -

8. Стандарти инкишоф ва омузиши барвактии кудак (аз таваллуд то 7(6)-солагй) / Душанбе, 2012 -

9. Стерликова, В.В. Теория и методика развития речи детей (структурно-логические схемы)/ Учебно-методическое пособие.- М.: 2014. -203с.

10. Флерина, Е.А. Эстетическое воспитание дошкольника/ Е.А.Флерина. - М.: АПН РСФСР, 1961. - 334 с.

11. Чуковский, К.И. От двух до пяти / К.И.Чуковский. -21-е изд./ К.И. Чуковский.- М.: Детская литература, 1970. - 414с.

REFERENCES:

1 .Gurovich, L.M. The child and the book / L.M. Gurovich, L.B. Beregovaya, V.I. Loginova. - M., 1999. - 178 p.

2.Imatova, M. The development of organized speech of older preschool children in the context of familiarization with works of art/ [Electronic resource]: Dis. candidate science ped: 13.00.02 .-M.: RGB, 2003 (From the treasury of the State Library of Russia)

3.Flerina, E.A. Living word in a preschool / E.A. Flerina. - M.: Uchpedgiz, 1933. - 56p.

4.Law of the Republic of Tajikistan "On preschool education". - Dushanbe, 2013. Electronic source.majmilli.tj

5. Lutfulloev, M. National pedagogy of the Tajik people/ M. Lutfulloev. - Dushanbe, 2013 -

6. Rainbow/ Program for the development, education and training of preschool children. Dushanbe, 2012- 120c

7. State standard of preschool education / Dushanbe, 2009.

8. Standard of early childhood development and education (from birth to 7(6) years old) / Dushanbe, 2012.

9. Sterlikova, V.V. Theory and methodology for the development of children's speech (structural and logical schemes) / Educational and methodological manual. - M.: 2014. -203p.

10.Flerina, E.A. Aesthetic education of a preschooler / E.A. Flerina. - M.: APN RSFSR, 1961. - 334 p.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

11.Chukovsky, K.I. From two to five / K.I. Chukovsky. -21st ed. / K.I. Chukovsky. - M .: Children's literature, 1970. - 414 p.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.