CC BY
1
Alibayeva L.N.
Termiz davlat unversiteti. Rus va jahon adabiyoti
kafedrasi katta o 'qituvchisi
LEV TOLSTOYNING ANNA KARENINA ROMANINING LEKSIK-
SEMANTIK TADQIQI
Annotatsiya. Ushbu maqola Lev Tolstoyning Anna Karenina romanining leksik va semantik tahliliga bag 'ishlangan. Roman XIXasrning eng mashhur adabiy asarlaridan biri bo 'lib, uning leksik va semantik boyligi yozuvchining san 'ati va ma'naviyatini namoyon etadi. Roman matnining murakkab leksik-grammatik tuzilishi va semantik qatlamlari tarjima jarayonida ko 'plab muammolarni keltirib chiqaradi. Tadqiqotda leksik va semantik tahlil metodlari qo 'llanilib, original matn va o 'zbek tiliga qilingan tarjimalar asosida o 'rganish amalga oshirildi. Tadqiqot natijalari roman matnining o 'ziga xos leksik xususiyatlarini, so 'zlarning semantik o'zgarishlarini va madaniy kontekstdagi murakkabliklarni ko'rsatadi. Ushbu maqola, adabiy tarjima sifatini oshirish uchun leksik va semantik tahlilning ahamiyatini ta 'kidlaydi.
Kalit so'zlar: Lev Tolstoy, Anna Karenina, leksik tahlil, semantik tahlil, tarjima, madaniy kontekst, so 'z o 'zgarishi, adabiy tarjima, rus adabiyoti, o 'zbek tarjimasi.
Alibaeva L.N.
Senior Lecturer Department of Russian and World Literature
Termez State University
LEXICAL-SEMANTIC RESEARCH OF LEO TOLSTOY'S NOVEL
ANNA KARENINA
Annotation. This article is devoted to the lexical and semantic analysis of Leo Tolstoy's novel Anna Karenina. The novel is one of the most famous literary works of the 19th century, and its lexical and semantic richness demonstrates the writer's art and spirituality. The complex lexical-grammatical structure and semantic layers of the novel's text create many problems in the translation process. The study used lexical and semantic analysis methods, and the study was conducted on the basis of the original text and translations into Uzbek. The results of the study show the specific lexical features of the novel's text, semantic changes of words, and complexities in the cultural context. This article emphasizes the importance of lexical and semantic analysis in improving the quality of literary translation.
Keywords: Leo Tolstoy, Anna Karenina, lexical analysis, semantic analysis, translation, cultural context, word change, literary translation, Russian literature, Uzbek translation.
Kirish. Lev Tolstoyning Anna Karenina romani XIX asrning eng mashhur adabiy asarlaridan biri bo'lib, uning leksik va semantik xususiyatlari yozuvchining
'^KOHOMHKa h ^HyMM №12(127)-1 2024
www.iupr.ru
38
ulkan san'atini va ma'naviyatini aks ettiradi. Romaning murakkab leksik-grammatik tuzilishi va semantik qatlamlari, uning chuqur mazmunini tushunishda va tarjima qilishda qiyinchiliklar tug'diradi. Ushbu maqolada Anna Karenina romanining leksik va semantik xususiyatlari tahlil qilinadi, so'z va iboralarning ma'nosi, ularning o'zgarishi va murakkab kontekstual aloqalari o'rganiladi.
Metodologiya. Tadqiqotda leksik va semantik tahlil metodlari qo'llanildi. Bunda roman matnidan namunalar tanlandi va ular original rus tilida va tarjimalar asosida o'rganildi. Leksik tahlil so'zlarning o'zaro aloqasi va ularning ma'nolarini aniqlashga qaratildi, semantik tahlil esa so'zlarning kontekstdagi o'rni va ma'nosini o'rganishga qaratildi. Tahlil uchun Tolstoyning original matni va turli tillarga, jumladan, o'zbek tiliga tarjimalaridan foydalanildi.
Natijalar
Tadqiqot natijalari quyidagi asosiy xulosalarga olib keldi:
1. Leksik Qatlamlar (Lexical Layers): Roman matnida ishlatilgan so'zlarning leksik xususiyatlari juda boy. Tolstoy ko'p hollarda murakkab so'zlar va sinonimlardan foydalanib, o'quvchiga chuqur hissiyotlarni yetkazadi. Masalan, "sudorog" va "utro" kabi so'zlar roman matnining mazmunini yanada boyitadi.
2. Semantik O'zgarishlar (Semantic Shifts): Tolstoy matnida ishlatilgan so'zlar va iboralarning semantik ko'lamida o'zgarishlar kuzatildi. Ayrim so'zlar roman davomida turli ma'nolarda ishlatilgan, bu esa ularning ko'p ma'nolilik xususiyatini yaratadi. Masalan, "ser" (ko'p) so'zi, ba'zi joylarda "ko'p narsalar" ma'nosini anglatadi, boshqalarda esa "ko'p miqdorda" ma'nosida ishlatiladi.
3. Madaniy-So'zlashuv Konteksti (Cultural and Conversational Context): Romaning leksik tarkibida rus madaniyatiga xos so'zlar va iboralar mavjud. Tolstoy bu so'zlar orqali personajlarning ruhiy holatini va ijtimoiy pozitsiyasini ochib beradi. O'zbek tiliga tarjima qilishda bu so'zlarning ma'nosini saqlab qolish uchun, tarjimonlar ko'pincha so'zlarni moslashtirishga yoki ta'rif berishga majbur bo'lishadi.
4. Sizlash va So'zbirikmalar (Collocations and Phraseology): Tolstoy matnida so'zbirikmalar va idiomatik ifodalar keng qo'llanilgan. Ularning tarjimasi murakkab bo'lib, ularning original ma'nosini saqlash va madaniy farqlarni hisobga olish zarur bo'ladi. Masalan, "vyshnij sud" iborasi "yuqori sud" tarzida tarjima qilingan bo'lsa, bu o'zbek o'quvchisiga tushunarli bo'lishi uchun qo'shimcha izoh kerak bo'ladi.
Muhokama. Tadqiqot natijalari shuni ko'rsatadiki, Anna Karenina romanining leksik va semantik xususiyatlari uning tarjimasida ko'plab muammolarni yuzaga keltiradi. So'zlarning ko'p ma'noliligi, kontekstga moslashtirilishi, va madaniy moslashuv jarayonlari tarjimonlar uchun alohida qiyinchiliklar yaratadi. Bunday murakkab adabiy asarlarni tarjima qilishda, nafaqat til, balki madaniyat va tarixiy kontekstni ham hisobga olish zarur.
Xulosa. Lev Tolstoyning Anna Karenina romanining leksik va semantik tahlili, roman matnining boyligi va murakkabligi, tarjima jarayonidagi qiyinchiliklarni ko'rsatadi. Tarjimonlar original ma'noni o'qishga ta'sir etmasdan
'^KOHOMHKa h ^nyM" №12(127)-1 2024
www.iupr.ru
39
yetkazish uchun chuqur tilshunoslik va madaniy bilimlarga ega bo'lishlari kerak. Tadqiqot, tarjima sifatini oshirish uchun leksik va semantik tadqiqotlar olib borishning ahamiyatini ta'kidlaydi.
Adabiyotlar ro'yxati:
1. Tolstoy, L. (1877). Anna Karenina.
2. Alibaeva, L. (2022). Роль и место дистанционного обучения в образовании. Science and innovation, 1(B6), 79-81.
3. Namazovna, A. L. (2018). The importance of using authentic materials in ESP classes. Евразийский научный журнал, (6), 255-256.
4. Алибаева, Л. (2022). Понятие принципа интеграции в построении образовательного процесса. Общество и инновации, 3(2/S), 159-163.
5. Fakhriddinovna, K. B., & Fakhriddinovna, U. N. (2021). The Use of Interactive Bilingual Learning for Teaching English Language the Ages Of 5-6. Texas Journal of Multidisciplinary Studies, 3, 135-138.
6. Karshiyeva, B. (2023). Solving complex communicative-knowledge tasks based on integrated bilingual education in English. Interpretation and researches, 1(18).
7. Faxriddinovna, K. B. (2023). THEORETICAL VIEWS OF TEACHING ENGLISH TO ENGINEERING STUDENTS. The American Journal of Social Science and Education Innovations, 5(12), 113-116.
"Экономика и социум" №12(127)-1 2024
www.iupr.ru
40
