УДК 811.21
DOI 10.24412-2413-2004-2022-4-89-96
КОРБУРДИ ИБОРАХОИ ИСМИИ ИЗОФИИ МУРАККАБИ ЦУЗЪХрЯШОН АРАБИАСЛ ДАР "ХАМСА"-ИХОЦУИКИРМОНИ
Нуруллозода Фируза, номзади илмуои филологи, дотсенти кафедраи грамматикаи забони арабии МДТ "Донишгоуи давлатии Хуцанд ба номи академик БТафуров " Додохоцаева Парвинахон Икромовна, сармуаллими кафедраи грамматикаи забони арабии МДТ "Донишгоуи давлатии Хуцанд ба номи академикБТафуров" (Тоцикистон, Хуцанд)
Нуруллозода Фируза, канд. филол. наук, доцент кафедры грамматики арабского языка ГОУ «ХГУ им. акад. Б.Гафурова»; Додоходжаева Парвинахон Икромовна, старший преподаватель кафедры грамматики арабского языка ГОУ «ХГУ им. акад. Б. Гафурова» (Таджикистан, Худжанд)
Nurullozoda Firuza, candidate of philological sciences, Associate Professor of the department of Arabic grammar under the SEI "Khujand State University named after acad. B.Gafurov"; Dodokhojaeva Parvinakhon Ikromovna, senior lecturer of the department of Arabic grammar under the SEI "Khujand State University named after acad. B.Gafurov". (Tajikistan, Khujand) E-MAIL: parvinakhon92@gmail com
Дар заминаи "Хамса"-и Хоцуи Кирмони корбурди иборауои исмии изофии мураккаби цузщояшон арабиасл мавриди барраси царор гирифтааст. Маълум мешавад, ки иборауои мураккаби цузщояшон араби корбурди фаровон дошта, аксарияти онуо чун иборауои содаи цузщояшон арабиасли сохтаи худи Хоцу буда, теъдодеро у аз пешиниён айнан баргирифтаву тибци зарурат ба онуо тагйирот ворид намудааст. Цамчунин роууои зерин, тибци оморгирии мущццицон, асоси кори шоир будааст: тавассути ибораи исмии сода ва калима сохташавии иборауои мураккаб, тавассути ду ибораи сода сохташавии иборауои исмии мураккаб ва тавассути ибораи мураккаб ва калима сохташавии иборауои мураккаб. Таъкид мешавад, ки усули дуюми таркибёбии иборауои изофии мураккаб аз уама серкорбурд буда, уацми зиёдтари маводи тащицро фаро мегирад.
Калидвожа^о: "Хамса", иборауои изофи, тащили тацзияви, цузщои араби, роууои сохташавии иборауои изофии мураккаб
На основе «Хамсы» Ходжу Кирмани рассматривается употребление изафетных именных составных словосочетаний с арабскими компонентами. Утверждается, что
- 89 -
УПОТРЕБЛЕНИЕ ИЗАФЕТНЫХ ИМЕННЫХ СОСТАВНЫХ СЛОВОСОЧЕТАНИЙ С АРАБСКИМИ КОМПОНЕНТАМИ В «ХАМСЕ» ХАДЖУ КИРМАНИ
USAGE OFIZAFETNOMINAL COMPOUND PHRASES WITH ARABIC COMPONENTS IN "KHAMSA " BY KHOJU KIRMANI
сложные словосочетания с арабскими компонентами употребляются часто и большинство из них, как и простые словосочетания с арабскими компонентами, образовано самим Ходжу, а ряд из них он взял у предшественников и в некоторых случаях внес в них изменения. Кроме того, согласно статистическим методам исследования, в основу творчества поэта были положены следующие способы образования словосочетаний: образование сложных словосочетаний посредством простого именного словосочетания и слова; образование сложных именных словосочетаний с помощью двух простых словосочетаний, и образование сложных словосочетаний с помощью сложного словосочетания и слова. Подчеркивается, что второй способ образования изафетных именных составных словосочетаний считается наиболее распространенным и охватывает наибольший объем исследовательского материала.
Ключевые слова: "Хамса", изафетные словосочетания, статистический анализ, арабские компоненты, способы образования словосочетаний, сложные изафетные словосочетания
Proceeding from the material of "Khamsa" by Khoju Kirmani the authors of the article dwell on the usage of izafet nominal compound phrases with Arabic components. It is turned out that the compound phrases with Arabic components are frequently used, and most of them, like simple phrases with Arabic components formed by Khoju himself and he took a number of them literally from predecessors and made changes to them in certain cases. Into the bargain, according to the researchers' statistical methods the following ways were used the basis of the poet's work, including: formation of compound phrases by means of a simple nominal phrase and word; formation of compound nominal phrases by means of two simple phrases and formation of compound phrases by means of a compound phrase and word. It is emphasized that the second method of formation of compound izafet phrases is considered to be the most widely used one and covers the largest amount of research material.
Keywords: "Khamsa", izafet phrases, statistical analysis, Arabic components, methods of formation of izafet compound phrases
Забоншинос Б.Ниёзмухаммадов дар асари илмии соли 1960 ба чопрасондааш иборахоро аз чихати сохт ба хелхои сода ва таркибй чудо карда, иборахои аз ду ва зиёда калимахои муста^илмаьно ташкилёфтаро иборахои таркибй номида, чунин мисолхо овардааст: Раиси колхози «Коммунист»-и райони мо. Бачаи хушцаду цомати боацли мактаби №12 [5, 8].
Ин тарзи тахлили сохтории ибора дар аввали мархалахои омузиши ибора руйи кор омада, бо ну^таи назари соли 1972 ифодакардаи мухавдщи иборашинос А.Мирзоев, ки ба мархалаи дуюми омузиши ибора рост меояд, мувофщ нест. Аввалан, он ки вай иборахрро ба хелхои содаву мураккаб чудо кардааст, на содаву таркибй. А.Мирзоев «дар заминаи иборахои сода ба вучуд омадан» ва «натичаи тафсил ёфтани иборахои сода» ба хисоб рафтан, «дар шакли боз хам конкреттар ва мукаммалтар ифода кардани муносибат»-ро мухимтарин хусусияти иборахои мураккаб шумурда, аз чумла дар му^оиса бо иборахои сода иборахои мураккаби зеринро намуна меорад: овози царангосии форам, пахтаи навъи якум чидан, куртаи чити сурх [3, 25].
Дар таърифхои ба иборахои сода ва мураккаб додаи А.Мирзоев ва баъзе мисолхои барои исботи андеша овардаи у оид ба иборахои сода ва мураккаб бармеояд, ки дар ха^и^ат масъалаи имтиёзи иборахои сода аз иборахои мураккаб масъалаи нозуки забоншиносист.
Ба хар хол маълум мешавад, ки дар мархалаи аввали омузиш иборахоро аз чихати сохт дар забоншиносии точикй сода ва таркибй мегуфтаанд ва дар мархалахои баъдии омузиш сода ва мураккаб меномидагй шуданд. Хдмчунин ногуфта намонад, ки то замони ба тачдиди назар фаро гирифта шудан ва такмил ёфтани назарияи сохти иборахо таърифи аз тарафи тахиягарони «Грамматикаи забони адабии хозираи точик» (ч.2) пешниходшуда хукми илмй ба шумор меравад.
Дар «Хамса»-и Хочу иборахои мураккаби чузъхояшон арабй корбурди фаровон доранд. Аксари ин иборахои мураккаб чун иборахои содаи чузъхояшон арабиасл дар «Хамса» сохтаи худи Хочу буда, теъдодеро у аз пешиниён айнан баргирифтаву тиб^и зарурат ба онхо тагйирот ворид кардааст. Дар асари номбурдашуда иборахои исмии изофии мураккаби чузъхояшон арабй бо усулхои зерин сохта шудаанд:
1. Аз ибораи исмии сода ва калима сохташавии иборахои мураккаб. Хдмчунин, аз тахлили тачзиявии мавод маълум шуд, ки дар ташаккулёбии иборахои мураккаб чузъхои арабиасли тобеъкунандаву тобеъшавандаи онхо чойи худро тагйир медиханд, яъне аз руи ду зертарз сохта мешаванд:
а) ибораи исмии сода (чузъи тобеъкунанда) + -и (бандаки изофй) + исм ё сифат (чузъи тобеъшаванда) = ибораи мураккаби чузъхояш арабиасл;
б) исм (чузъи тобеъкунанда) + -и (бандаки изофй) + ибораи исмии сода (чузъи тобеъшаванда) = ибораи мураккаби чузъхояш арабиасл.
Инак, иборахои мураккаби чузъхояшон арабиро аз руи ду тарзи сохташавй ва мансубияти чузъхо ба вохидхои забонй ва хиссахои нутк; чудо карда, ба таври тачзиявй тахлилу баррасй хохем кард. Тиб^и оморгирй 60 ибораи мураккаби чузъхояшон арабй ба ^айд омад. Аз ин теъдод 8-тоашон бо тарзи чорум - «А» ва 34-тоашон бо тарзи чорум -«Б» ба вучуд омадаанд. Хдмчунин 18 ибораи дигар новобаста аз мав^еи таркибии чузъхояшон чуфтистеъмол шудаанд, яъне шоир дар як байт ду ибораи мураккаб ба кор бурдааст.
А) Ибораи исмии сода (цузъи тобеъкунанда) + исм ё сифат (цузъи тобеъшаванда) = ибораи мураккаби цузщояш арабиасл. Иборахои мураккаби зерин бо тарзхои зерин сохта шудаанд:
Анкои Кофи курбат: Анцо+и+ Цоф (парандаи афсонавй, ки дар кухи афсонавй мезияд) +- и+ цурбат (наздикй; наздикй бо Худо) = анцои К,офи цурбат - киноя аз ацл:
А^л анцои Кофи цурбати уст, Чашми чон сурмадони турбати уст [2, 167].
Бисоти басити букаламун: Бисот+и- басит (мачозан дунёи фароху бопахно) + -и +буцаламун (мачозан рангоранг, фиребдиханда, мафтункунанда; ноустувор, тагйирёбанда) = бисоти басити буцаламун - киноя аз олами пурмакру фан ва зудтагйирёбанда:
Эй бисоти басити буцаламун, Сохати боргохи Са^лотун [2, 171].
Бояд таъкид кард, ки вожаи муарраби «буцаламун» аслан юнонист [6, 217].
Дурри дурчи Халил: Дурр+-и дурц (гавхари ^иматбахо, ки дар санду^чаи чавохирот нигох доранд) +-и+ Халил (ла^аби Иброхим (а)) = дурри дурци Халил - мачозан паёмбари охирин Мууаммад (с), ки аслу насабашон ба дудмони щзрати Иброхим (с) мерасад:
Калиди дари ганчи рабби Ч,алил, Имоми худо, дурри дурци Халил [2, 336].
Маснади мулки иморат: Маснади мулк (тахти мамлакат) + и иморат (ободу таъмир кардан) = маснади мулки иморат - киноя аз ободгари аз тарафи масъулини давлат:
Нигини хотами дасти вазорат,
Тагини маснади мулки иморат [2, 297].
Тахлилу баррасии иборахои исмии изофии мураккаби мазкур собит месозад, ки онхо пурра ба маънои мачозй дар «Хамса» ба кор рафта, хусусияти тавсифиашон бештар аз иборахои исмии изофии сода мебошанд. Дар хамаи онхо чузъи аввал (иборахои сода) чузъи дуюм (калимахои исмй ва сифатй)-ро ба худ тобеъ кардааст.
Б) исм (цузъи тобеъкунанда) + и (бандаки изофи) + ибораи исмии сода (цузъи тобеъшаванда) = ибораи мураккаби цузщояш арабиасл. Иборахои мураккаби зерин бо ин тарзи зерин сохта шудаанд: А: абири турраи Лайлй [2, 320], арсаи мулки бако [2, 589]. В: воситаи икди русул [2, 33]. Г: гарики бахри асрор [2, 823]. Д: дамдамаи мулки кидам [2, 63]. И: ибни амми Расул [2, 193], идроки мохияти ашё [2, 141]. К: кашфи ишороти маонй [2, 318], кошифи асрори замир [2, 74]. кадри ахди шабоб [2, 260], кайсари касри фалак [2, 34], кайди икобайни дор [2, 74], камари бурчи чалол [2, 102], кусури равзаи икбол [2, 279]. М: машрики анвори иноят [2, 62], мошитаи шохиди мастур [2, 103], мукими макоми хол [2, 189], муътакифони дарами Кибриё [2, 56]. Н: наййираи бурчи шаръ [2, 34], нафаси сури киёмат [2, 108]. О: обиди Байти маъмур [2, 348]. Р: равнаки мулки истафо [2, 163]. С: субхи азизи Миср [2, 830]. Т: тахсили улуми дин [2, 318], тутуки манкабати мавлавй [2, 151]. Ф: файзи карами Зулчалол [2, 74], фарроши сохати харам [2, 167]. Х: хатиби минбари мачду уло [2, 842]. X,: карими хазрати Иззат [2, 582], хуллаи хуриёни равза [2, 176]. Ш: шамими насими шимол [2, 381], шамси чалоли дувалу дин [2, 153].
Мисолхо:
Чй нуксон арсаи мулки бацоро,
Агар бахшй ба султон ин гадоро [2, 589]. ***
Дигар гуфт: «Эй гарици баури асрор,
Ба доман гашта чун дарё гухарбор [2, 823].
***
З-у бипурсид ибни амми Расул,
Сохиби Зулфикору чуфти Батул [2, 193].
***
Ба шарти он ки он чо дарс хонй,
Кунй кашфи ишороти маони [2, 318]. ***
Акли чахондида, ки пири ман аст, Кошифи асрори замири ман аст [2, 74].
Чуфтистеъмолшавии иборахои мураккаб низ мисли чуфтистеъмолшавии иборахои сода аст. Яъне, дар як байт ду ибораи мураккаби чузъхояш арабиасл ба кор гирифта шудааст. Ин чо хам зарурати чуфт истеъмол кардани иборахои мураккаб боз хамон баёни матолиби дилхохи шоир аст, ки бидуни иктибосоти арабй тахаккукпазир нест. Аз ин ру, тибки омори мо дар 9 байти «Хамса» 18 ибораи мураккаб ба кор рафтааст: «акси нури Тайфур» ва «зуккаи усфури Тайфур» [2, 587], «махатти рихоли чалол» ва «махабби риёхи камол» [2, 345], «маънии оёти ифзол» ва «сурати роёти ичлол» [2, 297], «мутриби базми ишрат» ва «шамсаи касри давлат» [2, 255], «мухити нуктаи ифзолу тафзил» ва «мадори
маркази иршоду такмил» [2, 844], «носиби роёти хидоят» ва «шорехи оёти иноят» [2, 103], «сокини Маккаи висол» ва «тоифи Каъбаи чалол» [2, 170], «соликони масолики чабарут» ва «моликони мамолики малакут» [2, 230], «тоирони хадоики тавхид» ва «зоирони суродики тамчид» [2, 230]. Дар хар як се байти шохиди зерин ду ибораи мураккаби чузъхояш арабиасл аз тарафи шоир ба кор гирифта шудаанд:
Зихй, кавнайн акси нури Тайфур,
Ду олам зуццаи усфури Тайфур [2, 587]. ***
Ба сурат маънии оёти ифзол
Ба маънй сурати роёти ицлол [2, 297]. ***
Мутриби базми ишраташ - Нохид, Шамсаи цасри давлаташ - Хуршед [2, 255].
Барои тул надодани матлаб иборахои байти ахирро тахлили семантикй менамоем: Ибораи 1. Мутриб (навозанда) + базми ишрат (мачлиси комронй) = мутриби базми ишрат - киноя аз Ноуид (ситораи Зуура, ки рамзи санъати мусициву рацс аст). Ибораи 2. Шамса (накшу нигор) + цасри давлат (кохи асосии шохнишин; дарбор) = шамсаи цасри давлат - киноя аз Хуршед. Хочу бо ин иборахои мураккаби тавсифй мамдухаш - Султон Саиди Шахид Ч,амолуддин Абуисхоки Махмудро ба таърифу мадх гирифтааст. Аз ин бармеояд, ки теъдоди мамдухони шоир низ, дар мачмуъ, сабаби корбурди зиёди иборахои содаву мураккаби чузъхояшон арабиасли мазмунан тафсиву таърифй шудааст. Чунки барои муаррифии хар як мамдух шоир дар иборасозй аз калимахои иктибосии хосе истифода мебарад, ки онро дар ситоишу мадхи мамдухи дигар ба кор нагирифта бошад. Илова бар ин, дар «Хамса» Хочу баробари давлатдорону хокимон суфиёну орифонро низ мадху ситоиш гуфтааст ва маълум аст, ки шохонро чун суфиёну орифон ё баръакс ахли тасаввуфро чун ахли давлат таърифу тахсин кардан имкон надорад. Масалан, иборахои мураккаби мазкурро дар ситоиши ягон ориф ба кор бурдани Хочу умуман ночову бемаврид хохад буд, чунки дар он «базми ишрат» ва «мутриб» барин мафхумхо ба кор рафтаанд, ки он хоси мачлиси шохон аст. Хдмчунин мафхумхои «шамса» ва «касри давлат» ба хонакохи суфиён умуман рабт надорад, чунки мисли кохи шохон пур аз ороишу накшу нигор набудааст.
2. Аз ду ибораи сода сохташавии иборахои исмии мураккаб. Теъдоди чунин иборахо харчанд кам бошанд хам, аз руи тарзи сохташавиашон добили ахамиятанд: «дурри ятими садафи истафо» [2, 33], «воситаи икди Банй Одам» [2, 54], «вориси аъёни Банй Тай» [2, 121], «харами кайсари касри димог» [2, 50]. Иборахои мураккаби мазкур аз ду ибораи сода ва бандаки изофии «-и» сохта шудаанд:
Дурри ятими садафи истафо, Воситаи икди русул - Мустафо [2, 33].
Ин таъбири тавсифии барсохтаи Хочу дар шумори иборахои содаву мураккабе ба шумор меравад, ки дар ситоиши Паёмбар (с) ба кор рафтааст.
Воситаи ицди Бани Одаманд,
Хизркудумони масеходаманд [2, 54]. ***
Гуфт, ки «дар ухдаи ин хай манам,
Вориси аъёни Бани Тай манам [2, 120-121]. ***
Дар уарами цайсари цасри димог, Табъи дилафруз фурузад чарог [2, 50].
Барои маънои дуруст баровардан аз ибораи мураккаби мазкур ба мо ибораи содаи чузъи аввалаш арабй ва чузъи дуюмаш точикии «табъи дилафруз» ёрй мерасонад. Чунки шоир иборахои мураккаб ва содаи мазкурро бо истифода аз ду калимаи щтибосии «димог» ва «табъ» офаридааст. Ин ду вомвожаи арабй, ки дар шаклгирии иборахо ва байти мазкур хамчун вожагони калидй на^ши асосй бозидаанд, дар офаридани маънои дилхохи шоир низ хамин чойгохро доранд.
3. Аз ибораи мураккаб ва калима сохташавии иборахои мураккаб. Ин тарзи ташаккулёбии иборахои мураккабро дар заминаи ду ибораи аз матни «Хамса» дарёфтаамон му^аррар кардем: «мунзавии Масчиди А^сои шав^» [2, 56], «машоми муцими байти хазан» [2, 180]. Чунки хангоми тахлилу тачзияи иборахои мураккаби мазкур бар мо маълум гашт, ки дар ха^и^ат як ибораи мураккаби чузъхояш арабиасл бо як калимаи арабиасл пайванд шуда, ибораи мураккаби навро ба вучуд овардааст: мунзавии Масчиди А^со +и шав^ = мунзавии Масчиди А^сои шав^; машом + и муцими байти хазан = машоми муцими байти хазан. Ибораи содаи «Масчиди А^со» хамчун исми хос масчиди бунёдкардаи хазрати Довуд (а) барои яктопарастон аст, ки насрониён ^иблаи яхуд меномиданд ва он муддате ^иблаи мусалмонон хам буд. «Масчиди А^со» бо муродифоти худ - «Мазгити А^со», «Байтулмувдцдас», «Байти А^со» корбурди фаровон дар осори адабии форсии точикй дорад [7, 20855] аст. Хо^онй гуфтааст: Тан чун расад ба хидмат, кай зебад аз Масех, / К-у хукро ба Масчиди Ак;со рахо кунад?! [7, 20855-20856]. Ба ин шакли серкорбурд будани маъруфи ибораи сода моро водор месозад, ки ибораи мураккаби мавриди бахсро ба гунаи аввал (мунзавии Масчиди А^со + и шав^) тачзия намоем.
Чунонки дида мешавад, ин дар ду ибораи мураккаби чунин тарзи сохташавй чойи чузъхо тагйир меёбад, яъне дар ибораи «мунзавии масчиди А^сои шав^» исми мураккаб чузъи аввал ва калима чузъи дуюм хисобида шавад, дар ибораи «машоми муцими байти хазан», баръакс калима чузъи аввал ва ибораи мураккаб чузъи дуюм мебошад.
Инак, бо кадом ма^сад сохта шудан ва барои ифодаи кадом матлаб ба кор гирифта шудани ин ду ибораи мураккабро бо тахлили тачзиявй муайян месозем.
Мунзавии Масциди Ацсо (намозгузори гушанишини Масчиди А^со; киноя аз зохид) + и шав^ (майлу рагбати зиёд) = мунзавии масциди Ацсои шавц - киноя аз ошици шуридауоли иштиёцманду пазмон:
Мунзавии Масциди Ацсои шавц, Ч,авхарии гавхари бозори зав^ [2, 56].
Машом (хисси буёй, бинй) + и муцими байти уазан (киноя аз хазрати Яъ^уб (а), ки хонае сохтаву омадани писараш Юсуф (а)-ро дар хона бо гаму андух ва иштиё^у пазмонй интизор мешуд) = машоми муцими байти уазан - уисси буёии уазрати Яъцуб (а):
Ту расондй насими пирохан, Ба машоми муцими байти хазан [2, 180].
Тахлилу баррасихо собит кард, ки ба иборахои мураккаби чузъхояшон арабиасл будани таъбирхои мазкур чои шак нест ва онхо бо ду рох сохта шудаанд.
Ин чо муайянсозии сархади хусусияти фразеологиву синтаксисии иборахои мураккаби ин фасл масъалаи мухим мебошад. Чунки, новобаста аз бахси фалсафии шаклу мазмун ва иртиботи онхо, дар онхо аз руи сохт бештар хусусияти синтаксисй (лафзй) дида шавад, дар ифодаи маъно бештар вижагии фразеологй (маънавй) ба назар мерасад.
Хусусияти синтаксисии онхоро дар тачзияпазириашон метавон ба субут расонд. Масалан, агар фаразан шоир калимаи «шавк»-и таркиби ибораи «мунзавии масчиди Аксои шавк»-ро тагйир дода, ба чояш калимаи «сабр» мегузошт, ибора маънои мачозии «ошики босабру токат» ба худ мегирифт, на маънои «ошики шуридахоли иштиёкманду пазмон». Яъне, калима хамчун чузъи тачзияпазири ибораи мураккаб дар таркиби он хукуки тагйир додани шаклу мазмуни ибораро дорад. Ин тачзияпазирй ба он далолат мекунад, ки ибораи мавриди бахс дорои хусусияти барчастаи синтаксисй аст.
Вижагии фразеологии иборахои мураккаби мавриди бахс дар ифодаи маъно дар он дида мешавад, ки агар дар матн (абёти шохид) ягон унсур - калимаи тачзиянопазири онхо берун оварда шавад, ё тагйир дода шавад, ибора маъно ва мазмуни дилхох дода наметавонад. Ин хусусияти асосии вохидхои фразеологй аст. Масалан, агар яке аз калимахои фразеологизми «каждуми таги бурё»-ро, ки ибораи рехтаи изофй (3, 11] мешуморанд, дигар кунем, маънои дилхох намедихад. Аз ин ру, иборахои мураккаби мавриди бахсро бояд шартан «иборахои изофии рехтаи шоиронаи матнй» номида метавонем. Чунки ин иборахо аз калами шоиронаи Хочу таровидаанд ва хам чои унсурхои онхоро омехта ва ё иваз кардан, маънии онхоро тагйир медихад.
Дар мачмуъ, тарз ё равишхои шаклгирии иборахои мураккаби чузъхояшон арабиасл аз он дарак медихад, ки дар шеър бо такозои мавзуъ, услуб ва унсурхои дигар истифода аз иктибосоти арабй дар иборапардозй ва таъбирсозй бисёр ба назар мерасад. Чунин иборахо аллакай ба таркиби забони точикй ворид шудаву дар вусъат ёфтани он хидмат карда истодаанд. Дар ин замина, Хочу иборахои содаву мураккаберо офаридааст, ки теъдоде аз онхо махсули коргохи эчодии худаш аст ва кисме аз онхо аз тарафи шоирони пешин айнан бо хамин шаклу сурат ё бо андаке тагйирот ба кор бурда шудаанд. Иборахои мураккаби «Хамса», ки бо чузъхои арабй сохта шудаанд, асосан, бо се тарик созмон ёфтаанд: Аз ибораи исмии сода ва калима сохташавии иборахои мураккаб, аз ду ибораи сода сохташавии иборахои исмии мураккаб ва аз ибораи мураккаб ва калима сохташавии иборахои мураккаб, ки тибки омори мо навъи дуюми созмонёбии иборахо пуркорбурдтар аз анвои дигар аст.
ПАЙНАВИШТ:
1. Грамматикаи забони адабии уозираи тоцик [Матн]: Ибора ва синтаксиси цумлаи сода.Ц.2. /Мууаррирони масъул Ш. Рустамов ва Р. Fаффоров. - Душанбе: Дониш, 1986. -372 с.
2. Кирмони, Хоцу. Хамса [Матн]: Тауия ва тавзеуи Бауром Рауматов, Оцилбой Оцилов ва Шоира Олимова /Хоцуи Кирмони. - Хуцанд: Хуросон, 2017. -880 с.
3. Меликян, Г.В. Парные словосочетания в современном персидском языке [Текст]: Диссертация на соискание ученой степени кандидата филологических наук / Гурген Врежович Меликян. -Ереван, 1984. -110 с.
4. Мирзоев Абдусаттор. Иборауои феълии замони дар забони адабии уозираи тоцик [Матн] / Абдусаттор Мирзоев. -Душанбе: Ирфон, 1972.-252 с.
5. Ниёзмууаммадов Боймууаммад. Цумлауои мураккаби сода дар забони адабии уозираи тоцик [Матн] / Боймууаммад Ниёзмууаммадов. -Душанбе: Нашриёти давлатии таълими-педагогии Тоцикистон, 1960. - 112 с.
6. Сулаймонй, Саидраумон. Фаруанги араби-тоцики [Матн]: Дар 2 цилд / Саидраумон Сулаймони. - Душанбе: ЭР-граф, 2005. Ч..1. -1046 с.
7. Табибиён, Саййид Хрбиб. Вожауои форсии арабишуда [Матн] / Саййид Х,абиби Табибиён.-Теурон: Амири Кабир, 1374.-294 с.
Reference Literature:
1. Grammar of Modern Tajik Literary Language [Text]: Phrase and Syntax of Simple Sentence. V.2. / Editors-in-charge Sh.Rustamov and R.Gafforov. - Dushanbe: Knowledge, 1986. - 372 pp.
2. Kirmoni, Khoju. Khamsa [Text]: Prepared and compiled by Bahrom Rakhmatov, Oqilboy Oqilov and Shoira Olimova / Khoju Kirmoni. - Khujand: Khorasan, 2017. - 880 pp.
3. Melikyan, Gurgen Vrezhovich. Paired Phrases in Modern Persian Language [Text]: candidate dissertation on philology / Gurgen Vrezhovich Melikyan. - Yerevan, 1984. - 110 pp.
4. Mirzoev Abdusattor. Verbal Phrases in Modern Tajik Literary Language [Text] / Abdusattor Mirzoev. -Dushanbe: Cognition, 1972. - 252pp.
5. Niyazmuhammadov Boymuhammad. Simple Complex Sentences in Modern Tajik Literary Language [Text] / Boymuhammad Niyazmuhammadov. - Dushanbe: Tajik State Educational and Pedagogical publishing-house, 1960. - 112 pp.
6. Sulaimoni, Saidrahman. Arabic-Tajik Dictionary [Text]: In 2 volumes / Saidrahman Sulaimoni. - Dushanbe: ER-Graph, 2005. V.1. - 1046pp.
7. Tabibiyon, SayyidHabib. ArabizedPersian Words [Text] / Sayyid Habib Tabibiyon. - Tehran: Great Amir, 1374. - 294 pp.