CC BY
218
КОР^ОИ БЕРУНАЗДАРСЙ АЗ МАТЕМАТИКА ЧУНВОСИТАИ ТАШАККУЛИ ЗАВК,У КАВАСИ АЗХУДКУНИИ ХОНАНДАГОНИ СИНФ^ОИ ИБТИДОЙ
ВНЕУРОЧНАЯ РАБОТА ПО МАТЕМАТИКЕ КАК СРЕДСТВО ФОРМИРОВАНИЯ ПОЗНАВАТЕЛЬНОГО ИНТЕРЕСА К МАТЕМАТИКЕ У МЛАДШИХ ШКОЛЬНИКОВ
EXTRACURRICULAR WORK IN MATHEMATICS AS A MEANS OF FORMA TION OF JUNIOR SCHOOLCHILDRENS COGNITIVE INTEREST IN MATHEMATICS
Махмудшоева Мавзуна Абдувалиевна
муаллимаи кафедраи табии-риёзи, тарбияи эстетики ва методикаи таълими ощои Донишгощ давлатии Хуцанд ба номи академика Б. Fафуров. (Цущурии Тоцикистон, ш. Хуцанд) Бегимов Х,усен Худоёрович дотсенти кафедраи методикаи таълими ибтидоии Донишгощ давлатии педагогии
Тоцикистон ба номи Садриддин Айни( Цущурии Тоцикистон, ш. Душанбе) Рабиев Сатторбердй Мавлонович -дотсенти кафедраи табии-риёзи, тарбияи эстетики ва методикаи таълими ощои Донишгощ давлатии Хуцанд ба номи академика Б. Fафуров. (Цущурии Тоцикистон, ш. Хуцанд)
Махмудшоева Мавзуна Абдувалиевна,
преподаватель кафедры естественно-математических знаний, эстетического воспитания и методики их преподавания Худжандского государственного университета имени академика Б. Гафурова. (Республика Таджикистан, г. Худжанд )
Бегимов Хусен Худоярович, доцент кафедры методики начального образования Таджикского государственного педагогического университета имени Садриддина Айни.( Республика Таджикистан, г. Душанбе) Рабиев Сатторберди Мавлонович, доцент кафедры естественно-математических знаний, эстетического воспитания и методики их преподавания Худжандского государственного университета имени академика Б. Гафурова. . (Республика Таджикистан, г. Худжанд)
Mahmudshoeva Mavzuna Abduvalievna,
lecturer of the department of natural-math knowledge, aesthetic education and its method of teaching under Khujand State University named after academician B. G. Gafurov. (Tajikistan Republic, Khujand) Begimov Husen Hudoyarovich, Associate Professor of the department of method of primary education under the Tajik Pedagogical State University named after S.Aini (Tajikistan Republic, Dushanbe) Rabiev Sattorberdi Mavlonovich, Associate Professor of the department of natural-math knowledge, aesthetic education and its method of teaching under Khujand State University named after academician B. G. Gafurov. (Tajikistan Republic, Khujand)
Вожахри калиди: коруои беруназсинфи, математикаи синфуои ибтидои, шавцмандии маърифати, хонандагони синну соли хурд, мащфилуои математики, шабнишинии риёзи, викторинаи риёзи
Мацола ба масъалаи методологияи ташкил ва гузаронидани коруои беруназсинфи оид ба математика дар синфуои ибтидои бахшида шудааст.К,айд мешавад, ки таълими математика дар синфуои ибтидои имкон медщад, ки дар хонандагон цобилияти ацли, мантици ташаккул дода шуда, уадафи асосии он пайдоиш, ангезиш ва ташаккули завцу %аваси хонандагон нисбат ба фанни математика аст.Зикр мешавад, ки барои амали намудани ин мацсад кор^ои беруназдарси нацши му^им мебозад. Намунаи супоришуо барои мауфили математики, шабнишинии математики ва викторинаи риёзи пешнщод карда мешавад. Баъзе тавсияуои методологи барои ташкили самаранок ва гузаронидани коруои иловаги доир ба математика дар синфуои ибтидои пешнщод гардидааст, ки барои ташаккули зеуну малакаи хонандагони хурдсол доир ба математика мусоидат мекунанд.
Ключевые слова: внеурочная работа, математика начальных классов, познавательный интерес, младшие школьники, математические кружки, математический вечер, математическая викторина.
В статье анализируются методические основы организации и проведения внеурочной работы по математике в начальных классах. Отмечается, что преподование математики в начальных классах даёт возможность учеников интеллектуальные и логические способности. Подчеркивается, что в мотивации и повышении математического уровня младших школьников важную роль играют внеучрочные работы по математике.Приведены образцы заданий математических кружка математических вечерах, математических выкторинах. Даны некоторые в методические рекомендации по эффективной организации и проведению внеурочной работы по математике в начальных классах, которые в большой степени способствуют формированию познавательного интереса у младших школьников к математике.
Keywords: extracurricular work, primary school mathematics, cognitive interest, junior schoolchildren, mathematical circles, mathematical evening, mathematical quiz.
The article dwells on the methodological foundations of the organization and conducting extracurricular work on mathematics at primary classes. It is underscored that teaching of mathematics at primary classes enables students to master with intellectual and logical abilities, and its main goal is considered to be formation, motivation and improvement of the mathematical level of junior schoolchildren. The authors lay an emphasis upon the idea that extracurricular work on mathematics occupies the main role in realization of the relevant goal. The sample task for mathematical circle, mathematical evening, mathematical quiz are adduced. They give certain methodological recommendations for effective organization and conducting extracurricular work on mathematics at primary school, which in the large wall promoted the formation of cognitive interest among junior schoolchildren in mathematics.
Математика дар системаи маърифати инсон макоми хос дорад. Математика аз он чихат мухим аст, ки вай мавзуи омузиши худро сохторхои асосии хастй карор дода, шаклхои фазой ва муносибатхои микдории оламро тахлилу тахкик мекунад. Ин сохторхои асосии хдётист аз тачрибаи инсон то мураккабтарин сохторхое мебошанд, ки ба гояхои илмй-технологй вобастаанд.
Таълими математика бояд ба чараёни азбаркунии донишхои математикй мусоидат кунад. Дар чараёни таълими математика бояд аз нав хосил кардани донишхое ба вукуъ ояд, ки дар раванди фаъолияти амалии инсон гирд омада ва санчида шудаанд.
Вазифаи мухимтарини курси математикаи мактабй инкишоф додани тафаккури мантикии талабагон мебошад. Мувофикати дохилии математикиро ошкор намуда, фахмиши пурра ва нозукии мулохизахои математикиро ташаккул медихад ва ба дарк кардани шаклхои геометрй ёрй мерасонад. Хдмзамон математика табиати эстетикии талабагонро ганй мегардонад. Омузиши математика тасаввуротхои фазоии мактабиёнро инкишоф медихад ва бой мегардонад. Математика асоси маърифати политехникй хисоб меёбад.
Ахамияти таълими фанни математика, аз чумла дар синфхои ибтидой ва накшу макоми он, пеш аз хама, барои хаёти хамарузаи шахс, дар омухтани фанхои дигари таълимй ва рушди тамаддун ифода меёбад. Бинобар ин, маълумоти ибтидоии математикй дорои ду вазифаи асосй - амалй ва маънавию маърифатист.
Ахдмияти амалии таълими фанни математика дар синфхои ибтидой дар фахмиши олами вокей, унсурхои шаклхои муносибатхои фазой ва микдорй ифода меёбад. Таълими математика дар синфхои ибтидой имконият медихад, ки дар хонандагон кобилияти аклй,
манти;й ташаккул дода шавад, ки маърифат ва сифатх,ои дигари во;еии шахсиятро ифода мекунанд.
Курси математикаи мактаби та»Х^С»илоти ибтидой хусусиятх,ои ба худ хос дошта, масъалах,оеро хдллу фасл мекунад, ки пайдархдмии чараёни таълим ва дурнамои онро бояд таъмин кунанд.
Хддафи асосии стандарти тахсилоти фанни математика дар мактабхои тахсилоти умумй пайдоиш, ангезиш ва ташаккули завку хаваси хонандагон ба математика аст. Албатта, ин хама ахдофи пешбинишударо дар раванди дарси математика амалй сохтан гайриимкон мебошад. Дар амалй намудани ин максад корхои беруназдарсй накши мухим мебозад. Добили кайд аст, ки барои бедор намудани завку хаваси маърифатчуйи хонандагон математика хамчун фанни таълимии синфхои ибтидой имкониятхои мусоидро фарохам меорад. Аз ин ру, корхои беруназдарсии математикаро дар синфхои ибтидой кисми таркибии чараёни таълими математика шуморидан равост (1, 8).
Х,адафхои ташкилу гузаронидани корхои беруназдарсй аз математика дар синфхои ибтидой ба тарики зайл бояд сурат гирад:
- арзёбии сатхи шавку рагбати хонандагон ва назари омузгорон ба корхои беруназдарсй аз математика;
- ошкорсозии мувофикаи майлу хохиши хонандагон ва омузгор;
- муайянкунии накши корхои беруназдарсй аз математика дар синфхои ибтидой ва болой дар дурнамои мактаб;
- рохи амику васеъгардонии салохиятхои математикии хонандагон;
- тарзу усулхои самараноки инкишофи тафаккури мантикй ва зехнии хонандагони болаёкат;
- воситахои коркард ва афзудани самаранокии завку хаваси хонандагони хурдсол ба математика (3, 4).
Барои он ки шавку хдваси азбаркунии хонандагонро аз математикаи синфхои ибтидой ташаккул дихем, бояд ба самтхои зерини корхои беруназдарсй таваччух намоем:
Бедоркунй ва инкишоф додани майлу хохиши устувори хонандагони хурдсол ба математика ва тад;ики он.
Ташаккул ва инкишоф додани салохиятхои хонандагон бо назардошти маводи барномавй.
Такомул ва ташаккули нихоии салохиятхои математикии хонандагони хурдсол ва хидояти салохиятхои хусусияти эчодидошта.
Рушди салохиятхои мустакилонаю эчодкоронаи кор бо ада- биёти математикии дастраси хонандагони хурдсол карор дошта.
Ба васеъгардонй ва амиксозии тасаввуроти хонандагони хурд- сол оид ба накши амалии математика дар мухити атроф.
Ба васеъгардонй ва амиксозии тасаввуроти хонандагон оид ба донишхои башардустии математикй.
Дар рухияи чамоатчигй ва хамкорй тарбия намудани хонанда- гон дар фаъолияти таълимй ва беруназмактабй.
Тачрибахои пешкадам таи солхои зиёд собит менамоянд, ки шаклхои аз хама кобили кабул ва аксари вакт истифодашавандаи корхои беруназдарсии математика махфилхои математикй, хафтахои математикй, соат ва дакикахои шавковари математикй, шабнишинии математикй (ё нишасти математикй) ташкили гушаи математикй, озмунхо, мусобикахо ва гайра дар синфхои ибтидой мебошад.
Инчо зарур медонем, ки ташрехи бархе аз онхоро пешниход созем:
Яке аз онхо «Соат ва дакикахои шавковари математикй», ки давомнокиашон вобаста ба синну соли хонандагон аз 30 то 45 дакикаро ташкил менамояд (2, 4). Ин гуна машгулиятхоро мохе 1-2 маротиба гузаронидан мумкин аст. Аз руи мазмун ин навъи машгулият бояд бо машгулияти дарсй алокаманд бошад, вале дар ин маврид масъалахои душворхал, масъала-хазлхо, масъалахои зехнй (барои халлашон ичрои амалхо зарур нест), масъалахои мантикй, масъалахои шавковари мазмуни геометридошта, мисолу муодилахое, ки барои ичроашон аз тарзу усулхои шавкангез истифода кардан ба маврид аст. Дар «Соат ва дакикахои шавковари математикй» пур кардани квадратхои «серхнок», ёфтани адади фикркардашуда, хондани ребусхо, ёфтани чадвалу чистонхо ва гайраро пешниход кардан мумкин аст.
Барои боз хам асоснок шудани акидаи хеш зарур аст, ки намунае чанд аз машкхоро пешниход намоем.
Масъалаи 1. Ду дона гугирдчубро дар ин расм чунон гиред, ки чор квадрат боки монад.
Масъалаи 2. Ч,ои се гугирдчубро хамон тавр иваз кунед, ки аз се квадрат чор квадрат хосил шавад.
Масъалаи 3. Азиз ададе фикр карда, онро ба 2 зарб намуда, ба он 3-ро чамъ кард, ки дар натича 7 хосил шуд. Вай кадом ададро фикр кард?
Масъалаи 4. Лола ададе фикр карда, онро ба 5 чамъ намуда, натичаро ба 3 зарб кард, ки 21 хосил шуд. Лола кадом ададро фикр кард?
Масъалаи 5. Парвиз ададеро фикр карда, онро ба 12 таксим намуд, баъд аз натича 13-ро тарх кард, 27 хосил шуд. Парвиз кадом ададро фикр кардааст?
Масъалаи 6. Ман ададеро фикр кардам. Агар онро 45 вохид зиёд карда, натичаро ба 10 зарб задам, 360 хосил шуд. Адади фикркардаи ман кадом аст?
Дар ин намуди машгулиятхо фаъолияти хонандагонро дар шакли бозихои серхаракат ё хомуш ба рох мондан чоиз аст. Барои чалби таваччухи хонандагон ба машгулият аз расму шиор ва овезахо, кахрамонони афсонаву филмхои тасвирии дустдоштаи хонандагон истифода бурдан мумкин аст. Хдмзамон хангоми ташкили «Соат ва дакикахои шавковари математикй» фаъолияти фардиву гурухии хонандагонро тавассути лавха намоиш додан зарур аст. Хдмчунин тавсия дода мешавад, ки раванди ичрои супориш ва салохияти шарх дода тавонистани тарзи ичрои супориш холгузорй карда шавад. Ин имкон медихад, ки голибон муайян ва сахми онхо муайян ва кадрдонй карда шавад (ахсан, тахсину офарин, такдими ифтихорномахо).
Х,афтаи математикй дар синфхои ибтидой ба монанди хафтахои дигар фанхо мувофики таквим ва барномаи тахияшудаи рохбари муассисаи таълимй гузаронида мешавад. Чорабинихо дар давоми хафта ба накша дароварда шуда, хар руз як чорабинй ба накша гирифта мешавад. Барои ба самаранокии он накшаву чорабинихоро як мох пеш эълон мекунанд то шогирдон огох бошанд.
Бо назардошти салохияти эчодкорона омузгор накшаи намунавии хафтаи математикиро тартиб дихад. Вобаста ба мухит ва имконияти муассисаи таълимй чорабинихоро боз хам гуворову шавковартар ташкил намудан мумкин аст.
Пеш аз саршавии хафтаи математикй саволномаи озмунро дар тахтаи эълонхо часпонидан мувофики максад мебошад.Яке аз корхои самарабахш дар хафтаи математика баровардани рузномаи деворист.Рузномаи девориро чунин номгузорй кардан мумкин аст: «Риёзидон», «Математики хурдсол», «Ч,уянда-ёбанда», «Кй зуд меёбад», «Олами математика», « Дунёи ракам», «Асрори ракам» ва гайрахо.
Дар рузномаи деворй бояд маълумот оид ба таълими математика, таърихи пайдоиши ин ё он мафхумхои математикие, ки дар синфхои ибтидой меомузанд, оид ба математикаи точик, оид ба хаёт ва фаъолияти ибратбахши математикон ва дастовардхое, ки ба донишу малакаю махорати математики хонандагони синфхои ибтидой мансубанд, масъалаю чистонхои шавковар, ребусхо, кросссвордхо ва муаммохои математикй тахия ва пешниход мешаванд. Чунин сохтори зикршуда боиси ташаккулу рушди чахонбинии илмиву салохияти эчодй, чустучуи мустакилона, кунчкобиву чуяндагии хонандагон мегардад.
Яке аз намудхои асосии корхои беруназдарсии математикии синфхои ибтидой, ин ташкили махфили математикй аст.Барои ин кор хонандагоне, ки ба омузиши математика шавку хаваси зиёд дошта, лаёкату истеъдоди фав^улодаи азбаркунии фанро доранд руйхат намуда, аз синфхои 2 сар карда, махфили математикй гузаронидан мумкин аст.
Машгулиятхои махфили математикй бояд мунтазам (мохе 2-3 маротиба) бо иштироки гурухи доимии хонандагон мувофики накша гузаронида шавад. Одатан ба махфил хонандагони синфхои синфхои параллели як муассисаи таълимй ё якчанд муассисахои таълимй (клуби математикони чавон) гирдоварда мешаванд. Дар машгулиятхои махфил хонандагонро бо усулхои нави хисоббарорй, тарзхои халли масъалахои душвор, баъзе масъалахо аз таърихи математика, халли масъалахои мазмунашон ифодакунандаи робитаи байнифаннй ва гайра, шинос намояд.
Машгулиятхои махфили математикй дар синфхои дуюм ва сеюм муддати 30-35 дакика ва дар синфи чорум муддати 35-40 дакика метавонад, давом намояд.
Намунаи баъзе маводи машгулияти махфилхои математикиро, ки боиси мустахкамкунии донишхо, махорату малакахои хонандагон оид ба амалхо бо ададхои бисёрракама (синфи 4) нигаронида шудааст, меорем.
Ададхои зеринро ба намуди хосили чамъи чамъшавандахои разрядй ифода намоед: 2324, 36867, 40605, 10009, 300050.
Аломатхои амалхои арифметикиро хамин хел гузоред, ки баро- барии дуруст хосил
шавад: 24000 Ä 2=11500Ä 500; 2993 й 2000=1000д 7.
Аломатхои амалхои арифметикй ва кавсхои мувофикро чунон гузоред, ки баробарии дуруст хосил шавад:
5555=625; 5555=130; 120-40:5- 2=104 (7).
Яке аз намудхои корхои беруназдарсии математикаи синфхои ибтидой ин шабнишинии риёзй мебошад, ки боиси тавсеаи бештари завку хаваси хонандагон нисбат ба математика мегардад.
Мувофики накша барои хонандагони ду-се синфи параллелй ба намуди даста байни хамдигар мусобика, нишастхои математикй ташкил кардан мумкин аст.
Омодагию ташкили гузаронидани нишасти математикй тавассути ёрии бевоситаи иштирокдорони махфилхои риёзй рузномаи деворй бароварда, дар он чой ва вакти баргузории нишасти мате- матикй хабар дода мешавад. Х,амчунин хангоми гузаронидани нишастхои математикй бояд як ё ду дастаи гуногун аз як синф ё синфи мухталиф кувваозмой мекунанд. Дастахо дар озмун метавонанд чунин номхои шартй дошта бошанд: «Ал-Хоразмй», «Ракам», «Адад», «Бузургй», «Шумора» ва гайра.
Ба дастахои хдммусобика пешниход мешавад, ки барои якдигар саволхои чолиб омода созанд. Х,амчунин, барои назорати рафти озмун ва бахогузорй ба дастахо аз зумраи омузгорон ва хонандагони фаъоли синфхои болой хайати доварон интихоб мегардад.
Яке аз кисматхои нишасти риёзй бозию муаммохо, ребусхои риёзй бошад, кисмати дигараш викторинахои математикй мебошад.
Намунаи викторинаи математикй тахти унвони «Оё шумо математикаро медонед?»:
1. 5 вохиди синфи якум аз 5 вохиди синфи дуюм чй кадар хурд аст?
2. Бо истифодаи ракамхои 7, 8, 9, 0 адади хурдтарин ва адади калонтарини чорракамаи имконпазирро нависед?
3. Х,осили зарби адад аз яке аз хамзарбхо чанд маротиба зиёд аст?
4. Ададро ба 6 зарб задан лозим буд, вале савхан онро ба 6 таксим намуда 15 хосил карданд. Ч,авоби дуруст бояд чанд мебуд?
5. Дар як километр чанд миллиметр хаст?
6. Аз раками 5 чор маротиба истифода намуда, бо ёрии амалхои арифметикй адади 100 хосил намоед?
7. Муодиларо бо рохи сода хал намоед:
а) 135-х=1356; б) 43-х=86.
Хулоса, роху усулхои самараноки ташкили корхои беруназдарсии математикаи синфхои ибтидой барои ташаккули шавку хаваси азхудкунии хонандагон нисбат ба математика мусоидат намуда, боиси ташаккули тафаккури мантикию эчодии хонандагон гардад.
ПАЙНАВИШТ:
1. Балк, М.Б., Балк Г.Д. Математика после уроков/ М.Б.Балк. -М.: Просвещение. 1971. - 236
с.
2. Бурхонов, ^.Т. Курси махсус аз методикаи таълими математикаи синфхои ибтидой.
Дастури методй/ ^.Т.Бурхонов. -Хучанд. 2015. -196 с.
3. Власова, Т.Г. Предметная неделя математики в школе/ Т.Г.Власова. -Ростов-на-Дону.
«Фелекс». 2006 г.
4. Липкина, Г.А., Чергракова Е.И. Неделя математики в 5-6 клас- сах. / Г.А.Липкина // Математика в школе. 2000. №10. -с. 63-67.
5. Литцман, В. Веселое и занимательное о числах и фигурах/ В.Литцман. -М.: 1963. -156 с.
6. Махкамов, М. ва дигарон. Махфили математикони чавон. Дастур барои омузгорон/ М.Махкамов. -Душанбе. -2018. -264 с.
7. Махкамов, М., Рачабов Т., Бегимов Х,.Х. ва дигарон. Математика (супориши тестй) 4. Дастури методй барои муаллимон/ М.Махкамов. -Душанбе. 2016. -128 с.
8. Оганесян, В.А. и другие. Методика преподавания математики в средней школе: Обшая методика/ В.А.Оганесян. -М.: Просвещение. 1980.-462 c
REFERENCES:
1. Balk, M.B., Balk G.D. Mathematics after the Lessons / M.B. Balk. - M.: Enlightenment, 1971. -236 p.
2. Burhonov, K.T. A Special Course for Mathematics Method of Teaching at Primary Schools. Manual / K.T. Burhonov. - Khujand, 2015. -196 p.
3. Vlasova, T.G. Subject Week of Mathematics at School / T.G. Vlasova. - Rostov-on-Don: Felex, 2006.
4. Lipkina, G.A., Chergrakova E.I. Mathematics Week in the 5th - 6th Forms. / G.A.Lipkina // Mathematics at school. 2000. №10. - P. 63 - 67.
5. Littsman, V. Joy and Entertainment about Numbers and Figures / V. Litzman. -M., 1963. -156 p.
6. Makhamov, M. and other. The Party under the title of "Young Mathematist. Manual for teachers / M.Makhamov. -Dushanbe. -2018. - 264 p.
7. Makhamov, M., Rajabov T., Begimov H.Kh. and other Mathematics (test) #4. Manual for teachers / M.Makhamov. - Dushanbe. 2016. - 128 p.
8. Oganesyan, V.A. and other. Methods of Teaching Mathematics at Secondary School: General Methodology / V.Oganesyan. - M.: Enlightenment. 1980. - 462 p.
