CC BY
70Kalsinirlangan soda ishlab chiqarish chiqindilaridan organik
o'g'itlar olish texnologiyasi
Ro'za Muratbekovna Raximova Ilmiy rahbar: Manzura Yusupova Urganch davlat universiteti
Annotatsiya: Maqolada kalsinirlangan soda ishlab chiqarish chiqindilaridan organik o'g'itlar olish texnologiya ko'rib chiqildi.
Kalit so'zlar: soda maxsulotlari, kalsiylangan, soda, kristonidrotlar, ezib suv ta'sir ettiriladi
Technology of obtaining organic fertilizers from the waste of
soda ash production
Roza Muratbekovna Rakhimova Scientific supervisor: Manzura Yusupova Urganch State University
Abstract: The article examines the technology of obtaining organic fertilizers from the waste of soda ash production.
Keywords: soda products, Calcified, soda, crystonidrotes, crushed water is affected
MUHOKAMA VA NATIJALAR
Soda maxsulotlariga kalsinatsiyalangan ya'ni Na2CO3,
Na3 HCO3, Na2CO3-10 H2O ва кауетик сода NaOH киради.
Kalsiylangan soda olish
Kalsiylangan soda suvdayaxshi eriydi va kristonidrotlar xosifl buladi. Na2CO310 H2O, Na2CO3JH2O u xavodagi СО3 niva suv bugini yutib natriy xosil buladi.
Kalsiylangan soda boshka soda maxsulotlarini olishda, metallurgiyada shisha olishda, tekstil sanoatida, neft sanoatida ishlatiladi.
1791 y fransuz vrach Leblon sintitik usul bilan soda olgan. Aylanuvchi nechdo kuydirilgan kumir, oxaktosh 950-10000С da N2SO4 kushib kuydirilgan. N2SO4 Q 2С Q Ca CO3 = N2CO3 Q CaS Q 2CO2
Sodali kugondi xosil buladi vuni maydalab, ezib suv ta'sir ettiriladi.
Bu Leblon usuli bilan olingan soda sifati noyob va kimmat bulib, olish apparatlari katta obyomda bulganligi sababli, bu usul xozirda kullanilmaydi.
www.openscience.uz / issn 2181-0842 182 lmih^ei
Xozirda XIX asr 60 yillarida Solvening ammiak usuli taklif etilgan va shu usul buyicha soda olinadi.
Soda olishda ammiakli usul Bunda jarayon kuyidagicha CaCO3 ^ CO2 Q CaO
NaCL Q NH3 Q CO2 Q H2O ^ NaHCO3 Q NH4CL CaO Q H2O = Ca(OH)2 Ca(OH)2 Q NH4CL ^ NH3 Q ^CaCL2 Q H2O NaHCO3 = Na2CO3 Q CO2 Q H2O
Sodani olish uchun bu jarayonga kalsiy oksidi, uglerod (IV) - oksidi, osh tuzi va ammiak kerak buladi. Oxak toshni 40-120 mm bulaklarga bulib, 4-6 m diametrli, 1422 balandlikdagi shaxtali pechlarda poyetki kismlardan xavo beriladi, bu xavo uglerodni oksidlab issiklik chikaradi, bu issiklik oxaktoshni kuydirishga yetadi. Pechdagi xarorat 1000-13000C. Pech pasidan oxakni olib, teppasidan C02 ni chikarib olinad, 35-40% li C02 ni xar xil ranglardan tudalab ishlab chikarishda ishlatiladi.
Shaxtali pech ohakni ishlab chikarish unumdorligi 150-600 t sutkada. So'ngra aylanib turuvchi baraban so'ndirgichda oÉakni so'ndiriladi.
CO2 Q H2O = Ca (OH)2 Q O
Konsentrlangan eritmasi 305f310 gFl tayyorlashda tabiiy tuz eritmalaridan va suniy tuyingan eritma tayyorlanadi. Buning uchun suv osti sezot suvlaridan foydalaniladi. Tuyingan eritmada Ca, Mg tuzlari bulib, bu geonlarni yukotish uchun suv soda bilan tozalaniladi.
CaQ2 Q N2CO3 ^ i CaCO3 Q 2NaQ MgQ ni ishkor bilan.
www.openscience.uz / issn 2181-0842
183
MgQ2 Q NaOH ^ Mg (OH02 i Q 2NaQ tindirib, filtrlangan tuyingan eritmani foydalanishga yuboriladi. Jarayonaga NH3 isrof bulmasligiga xarakat kilinadi lekin buni iloji yuk. Shu sababli ammiak 18-20% NH3 li suvidan foydalaniladi.
Kalsiylangan soda olish texnologiya sxemada kursatilgan. Tozalangan 305-310 gFl NaCL ni tuyingan eritmasi yiggich - 1 don uz okimi bilan barbaton tipidagi absorsiya kalonnasi 2 ga kelib, bu yerda NaCL eritmasiga NH3 va CO2 gorlariga yutiladi. Bu gorlar korbanlash - 3 va disstellash 6 kalonnasidan va vakum filtr 5 dan olingan buladi.
CO2 va NH3 ni absorbsiya jarayoni 45 m balandlikdagi absorbsiyalarda olib boriladi. Absorbsiya jarayonidagi issiklikni vinosnix sovitgichlar yordamida chikariladi..Tuyingan eritmani sovitilgan va NH3 Ba KHCMaH CO2 yutilgan ammoniy sarbonob turi.
2NH3 Q CO3 Q H2O = (NH4)2 CO3 va NH4OH lar karbonizatsiya kalonnasini teppa kismini beriladi. Kampressor 8 kalonnasini urta kismidan 9 yuvgichda tozalangan 35-40% C02 ni oxakni kuydiruvchi pech 10 keladi, kalonnaning pastki kismidan sovutilgan suv 60-80% Œ2 bilan aralashgan buladi, oxak kuydiruvchi pechda va sovutuvchi 4 ga yordamida yuboriladi.
NaCL Q NH3 Q CO2 Q H2O ^ NaHCO3 Q NH4CL
bu reaksiya bir kancha kalonnani balandligi buyicha boskisda boradi.
2NH2OH Q CO3 = (NH4)2 CO3 Q H2O
Konsentratsichli ammoniy karbanatni eritmada СОз ta'sirida ammonid dikarbanatga utib ketadi.
(NH4)2 CO3 Q CO2 Q H2O = 2NH4 HCO3
HCO3 ionlari kalonnada mikdori oshgan sari NaCL almashinish reaksiyasi sodir buladi.
NH4HCO3 Q NaCl ^ NaHCO3 Q NH4Q
Natriy bikarbanatni yirik kristallarini olishda va СО2ni yutilishni yaxshilash uchun suv bilan sovutilib turiladi. 25-28 ^ NaCl ni Na bikarbanatga aylanishda 7075% ni tashkil kiladi. Reaksiya oxrigacha bormaydi, eritmada NH4CL, NaHCO3 kristallari va ammoniy karbanat, NaCL lar buladi. Kalonnadagi 4-7% Œ2 вa NH3 lar absorbsiyaga yuboriladi, pulpa esa uzokligi bilan filtrlashga yuboriladi.
Natriy bikarbanat vakum filtrda seluksid ajralib turar, vakum filtr kurishda buladi.
Soda pechi 780 aylanib turuvchi poly baraban isitgichli bulib 140-170^ bikarbanatni ajralish va uni kuritish jarayoni boradi. NaHCO3 ^ Na2CO3 Q CO2 Q H2O
Na2CO3 tayyor xolda shneklar va tranportirovkaga tushib upakovka kilinadi. esa karbonizatsiya kalonnasiga yuboriladi.
Distillash kolonnasida reginiratsiya kilib eritmadan NH3 ni ajratiladi 70-80^ da
NH4HCO3 = NH3 Q CO3 Q H2O
www.openscience.uz / issn 2181-0842 184
(NH4)2 CO3 = 2NH3 Q CO2 Q H2O
Distillash kolonnasiga oxakni sundiriladigan kolonnadan oxak sirti yuboriladi.
NH4CL Q Ca (OH)2 = 2NH3 Q Ca Cb Q 2H2O
Distillash kolonnasini pastki tomonidan porbirilar u eritmadan NH3 ni xaydaydi. NH3 va СО2 absorber 2 ga tuyingan osh tuzini yuttirish uchun yuboriladi, chukindi sifatida CaCk va NaCl koladi va chikarib yuboriladi.Soda olish apparatlari barbaton kolonnalari, absorberlar, issiklik almashinish kurilmalari, yuvgichlar.
Foydalanilgan adabiyotlar
1. Мухленов И.П. Практикум по обкей химической технологии. М:Вусшая школа, 1973.
2. Атрошенко В.И. Курс технологии связанного азота М:Л: Химия 1968.
3. Атрошенко В.И. Технология связанного азота М-Л. Госхим изд.
4. Позин М.Е. Руководство к практическим занятиям по технологии неоргонические вешеств. Л.: Химия 1980.
5. Позин М.Е. Технология минералных удобрений и солей. М.: Госхимиздат 1957.
6. Позин М.Е. Технология минералных солей. М.: Госхимиздат 1961.
7. Мухленов И.П. Практикум по общей химической технологии. М:Высшая школа, 1973.
8. Атрошенко В.И. Курс технологии связанного азота М:Л: Химия 1968.
9. Атрошенко В.И. Технология связанного азота М-Л. Госхим изд.
10. Амелин А.Г. Производство серной кислоты.М.Л. химия. 1967.
11. Вольфкович С.И. Общая химическая технология М.Л.Госхимиздательство. 1963.
12. Фейхсфель В.О. Рубан В.Л. Лабораторный практикум по технологии основного органического синтеза М:Л. Химия. 1966.
13. Ю. М. Бутт, В.В. Тимашев и другие «Практикум по химической технологии вяжуких материалов»
www.openscience.uz / issn 2181-0842
185
