Научная статья на тему 'КАЛАМУШЛАРДА ОШКОЗОН ВА УН ИККИ БАРМОКЛИ ИЧАГИНИНГ ЁШГА ОИД ШАКЛЛАРИ'

КАЛАМУШЛАРДА ОШКОЗОН ВА УН ИККИ БАРМОКЛИ ИЧАГИНИНГ ЁШГА ОИД ШАКЛЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Медицинские науки и общественное здравоохранение»

CC BY
9
2
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Каламуш / Ошқозон: жулобсимон / илгаксимон / нахалсимон / этиксимон. Ўн икки бармоқли ичак: яримойсимон / такасимон / эгарсимон

Аннотация научной статьи по медицинским наукам и общественному здравоохранению, автор научной работы — Ильясов Азиз Саидмуратович, Назарова Феруза Нормаматовна, Ибодуллаева Сабина Суннатиллайевна

Ушбу тадқиқот 169 та турли ёшдаги, жумладан, эрта постнатал давр: 1,6,11,16,21 кунлик ва 3,6,12 ойлик оқ зотсиз каламушларда стандарт вивария шароитида тажриба олиб борилди. Каламушларда ҳеч қандай соматик ёки инфекцион касаллик кузатилмагач одатий вивария шароитига тажрибалар ўтказилди. Каламушларни эрта постнатал даврларда ультра товуш текшируви (УТТ) ёрдамида ундаги ошқозон ва ўн икки бармоқли жойлашган ўрни яьни синтопияси ва ёшга оид шакллари ўрганилди

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по медицинским наукам и общественному здравоохранению , автор научной работы — Ильясов Азиз Саидмуратович, Назарова Феруза Нормаматовна, Ибодуллаева Сабина Суннатиллайевна

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «КАЛАМУШЛАРДА ОШКОЗОН ВА УН ИККИ БАРМОКЛИ ИЧАГИНИНГ ЁШГА ОИД ШАКЛЛАРИ»

КАЛАМУШЛАРДА ОШКОЗОН ВА УН ИККИ БАРМОКЛИ ИЧАГИНИНГ ЁШГА ОИД ШАКЛЛАРИ

Ильясов Азиз Саидмуратович

биология фанлари доктори профессор Навоий Иновациялар Университети (Навоий,Узбекистон) [email protected] Назарова Феруза Нормаматовна Навоий Иновациялар Университети мустакил изланувчиси Навоий Олимпия ва паралимпия спорт турларига тайёрлаш маркази (Навоий, Узбекистон) [email protected] Ибодуллаева Сабина Суннатиллайевна Навоий Иновациялар Университети Биология талим йуналиши талабаси (Навоий, Узбекистон). https://doi.org/10.5281/zenodo.14177539

ARTICLE INFO

ABSTRACT

Qabul qilindi: 10- Noyabr 2024 yil Ma'qullandi: 15- Noyabr 2024 yil Nashr qilindi: 18- Noyabr 2024 yil

KEY WORDS

Каламуш, Ошцозон: жулобсимон, илгаксимон, нахалсимон,

этиксимон. Ун икки бармоцли ичак: яримойсимон, такасимон, эгарсимон.

Ушбу тадцицот 169 та турли ёшдаги, жумладан, эрта постнатал давр: 1,6,11,16,21 кунлик ва 3,6,12 ойлик оц зотсиз каламушларда стандарт вивария шароитида тажриба олиб борилди. Каламушларда %еч цандай соматик ёки инфекцион касаллик кузатилмагач одатий вивария шароитига тажрибалар утказилди. Каламушларни эрта постнатал даврларда ультра товуш текшируви (УТТ) ёрдамида ундаги ошцозон ва ун икки бармоцли жойлашган урни яьни синтопияси ва ёшга оид

шакллари урганилди.

Мавзунинг долзарблиги. Ошцозон ва ун икки бармоцли ичакнинг асосий вазифалари: озиц-овцат мах,сулотларига ферментатив; физик-кимёвий цайта ишлаш; секретор; мотор-эвакуатор, шу билан бирга унинг шиллиц цавати ёрдамида баъзи моддаларни икки томонлама ташиш механизмини бошцариб касаллик чацирувчи микрорганизмларнинг озицланишидан х,имоя воситаси х,исобланади.

Овцат х,азм цилиш трактининг проксимал цисмидаги потоморфологик жараёнларни мохиятини англаш учун ошцозон ва ун икки бармоцли ичакнинг морфологик ва топогрофо - анотомик жойлашувини урганиш тиббиёт, биология ва ветиранария сох,алари учун мухим ахамият касб этади.

Овцат х,азм цилиш тракти проксимал цисмининг морфофункционал х,олати куплаб тадцицотчилар томонидан тасвирланган (Савельева А.Ю. 2018). Бугунги кунда ошцозоннинг гематопоетик ва инкретор фаоллиги олимлар учун алох,ида цизициш уйготмоцда (Гусейнов Т.С. 2017, Саломов Б. 2021). Анатомик ва физиологик хусусиятларига кура, ошцозон ва ун икки бармоцли ичак овцат х,азм цилиш йуллари бирлашадиган чоррах,а х,исобланиб ошцозон-ичак трактининг бошцарув функциясини бажаради (Вахрушев Я.М. 2018).

Ошкозон ва ун икки бармокли ичак мураккаб тузилиши, топографияси ва ривожланиши билан одам ва кемирувчиларда ажралиб туради, уларнинг ун икки бармокли ичаги кисман чузилган спирал йигилмага ухшайди, (Петренко В.М. 2019).

Ошкозон ва ун икки бармок ичакнинг шакли ва жойлашуви одамда турлича, бу буйича х,алигача умум кабул килган таснифлаш мавжуд эмас. Аксарият олимлар ун икки бармок ичакни такасимон ва х,алкасимон шакллари учрайди. Ошкозон ва ун икки бармокли ичак поснатал онтогениз даврида динамик узгаришларни урганиш билан, ички органларнинг топографо-анатомик жойлашувини замонавий диагностик ускуналар ёрдамида урганиш клиник тиббиёт учун амалий кулланма х,исобланади (M. Ishida, et oll 2018).

Каламушларнинг ошкозони овкат х,азм килиш каналида копга ухшаб шаклланиши ёшга караб динамик узгариб боради (Новикова А.С. 2017). Ок каламушлар танаси туфайли ошкозоннинг кенгайишига мойиллик мавжуд булиб бу маълумотлар истеъмол килинадиган озик-овкатнинг "каттиклиги" билан узаро боглик булган ошкозоннинг депо функциясининг билан боглик (Петренко Е.В. 2016). Ривожланишининг поснитал даврида ун икки бармокли ичакнинг мушак каватини букилма сохаларидаги мушакли жомларнинг морфологияси хамда иммун тизимининг узига хос хсусиятлари хакида Ilyasov A.S., ва бошк. (2024) тадкикотлар утказган.

Илмий манбаларда ок каламушларнинг ошкозон ва ун икки бармокли ичак топографо - анатомик жойлашуви х,акида маълумотлар етарли эмас. Умурткали х,айвонларда ошкозон ва ун икки бармокли ичакнинг шакли, тузилиши ва топографияси сезиларли даражада фарк килади

Малумки экспериментал тадкикотлар турли хил атроф-мух,ит омилларининг одамларга таъсирини аниклаш учун кемирувчиларда тажрибалар утказилади. Шу билан бирга, х,айвонларда утказилган тажрибалардан олинган маълумотларни танага экстраполяция килиш учун асосий эх,тиёж уларнинг тузилишининг узига хос хусусиятларини билдиради, шу боис овкат хазм килиш каналидаги ошкозон ва ун икки бармокли ичакнинг эрта поснатал давридаги динамик узгаришларини урганиш ва унинг узгарувчан шаклларига бахо бериш тиббиётнинг клиник ва ветинария сох,алари учун мухим урин тутади.

Ишнинг максади: Каламушлар ошкозони ва ун икки бармок ичагининг корин бушлигида сох,асида жойлашган урнини ва ёшга хос шаклларини эрта поснатал давридаги динамик узгаришларини урганиш.

Материаллар ва тадкикот усуллари: Тадкикот 2023 - 2024 йилларда Навоий Инновациялар университитининг аник, техника ва табиий фанлар кафедрасида ва лабораториясида утказилди. Бунда 169 та турли ёшдаги, жумладан, эрта постнатал давр: 1,6,11,16,21 кунлик ва 3,6,12 ойлик ок зотсиз каламушларда стандарт вивария шароитида тажриба олиб борилди. Каламушларда х,еч кандай соматик ёки инфекцион касаллик кузатилмагач одатий вивария шароитига тажрибалар утказилди.

Лаборатория х,айвонлари билан ишлашда, H.A. Нуралиев., А.М Бектимиров., М.Т Алимова., К.Ж Сувановларнинг Узбекистон Республикаси Согликни саклаш вазирлигининг 2016 йил 25 майдаги (№8н-п89) карори билан тасдикланган "Правила и методы работы с лабораторными животными при микробиологических и иммунологических исследованиях" услубий кулланмаси ва Н.А Нуралиев., К.Ж Сувонов.,

М.А Хамракулованинг Узбекистон Республикаси согли;ни са;лаш вазирлиги томонидан 2016 йил 6 июнда руйхатга олинган (№0438) "Лаборатория хайвонлари билан ишлашнинг этик тамойиллари" ахборот хатида берилган барча биологик хавфсизлик ;оидалари ва лаборатория хайвонлари билан ишлашнинг ахло;ий тамойилларига риоя ;илинди.

Тажриба хайвонлари 8 та (п=110) гурухга ажратилди: 1-гурух, - янги тугилган каламушлар (п=22); II - гурух - 6 кунлик каламушлар (п=22); III - гурух - 11 кунлик каламушлар (п=22); IV- гурух -16 кунлик каламушлар (п=22); V - гурух - 21 кунлик каламушлар (п=22);. VI - гурух 3 ойлик (п=21);. VII - гурух 6 ойлик (п=21);, VIII - гурух 12 ойлик ойлик (п=22).

Каламушларни эрта постнатал даврларда замонавий диагностика (УТТ) усулида ;орин бушлигининг хажми ундаги ош;озон ва ун икки бармо;ли ичакнинг см3 улуши ва органларнинг ;орин бушлиги сохаларида (эпигастри, мезогастри, гипогастри) эгаллаган урниини (мм) галотопияси урганилди. Тажрибалар жами 169 та каламушларда утказилди (1-жадвалга царанг). Тажриба хусусияти ва хайвонлар сони

1-жадвал

грух каламуш ёши органларнинг хажми органлар синтопияси жами

I янги тугилган 10 11 21

II 6-кунлик 10 11 21

III 11-кунлик 11 10 21

IV 16-кунлик 11 10 21

V 21-кунлик 10 11 21

VI 3-ойлик 10 11 21

VII 6-ойлик 11 л 10 21

VIII 12-ойлик 12 10 22

хаммаси 85 84 169

Каламушларнинг ;орин сохасини топографа-анатомик чегарасини ани;лаш учун замонавий УТТ ёрдамида иккита горизантал (кундаланг) чизи; утказилди: ;орин деворининг олдинги ю;ори ;исмида жойлашган кукрак ;афасининг еттинчи ;овургалар олис ну;талари бирлаштиришдан - ю;ориги чизи; ;овургалараро (Пива соз1агиш) ва чанок суягининг ёнбош суяги ю;ори ;ирраларо пастки чизи; (Ита Бртагит).Каламушларда утказилган ушбу чизи;лар орасидаги ;орин сахаси учта ;аватни хосил ;илади: эпигастри, мезогастри ва гипогастри ;орин бушлигининг ушбу сохаларда ош;озон ва ун икки бармо;ли ичакнинг урнини (галатопияси) мм ларда урганилди.

Натижа ва мухокама. Каламушларнинг ошкозон ва ун икки бармо;ли ичагининг купрок кисми хайвон танасининг урта чизигидан унг томонда жойлашган. Ошкозоннинг олдинги ва пастки юзаси диафрагмага тегиб туради. Унинг олдинги кенгрок юзаси коринннинг олдинги девори билан алокада булса унинг камрок кисми жигар билан копланган. Ошкозоннинг орка юкори юзаси жигар остида жойлашган

11-SON ^ОТД)

булиб, оpгaннинг тaнa кисми aсосaн жигap билaн коплaнгaн. Унг томондaн тaлок Ba чaпpокдa пaстдa ошкозон ости бези билaн чегapaлaниб туpaди.

Ун икки бapмок;ли ичaк ошкозон ости безининг бошини Уpaб олaди. Ун икки бapмок;ли ичaкнинг юк^и кисми жигap Унг бyлaгининг пaстки ^ppaŒ билaн Kоплaнгaн булиб, у ён томондaн ун икки бapмо;ли ичaкнинг тушувчи кисмига тутaшгaн.Ун иики бapмокли ичaк ош;озоннинг пилоpик кисми Ba ун икки бapмо;ли -оч ичaк букилмaси ypтaсидa жойлaшгaн булиб, ошкозон ости безининг бошини Уpaб олaди, унинг чегapaси ингичкa ичaк туткичли кисмининг бошлaниши x,исоблaнaди. Уч ойлик кaлaмушлapдa ошкозон Ba ун икки бapмокли ичaкнинг жойлaшиши 1. - paсмдa куpсaтилгaн.

1. paсм. Уч ойлик кaлaмушлapдa ошкозон Ba ун икки бapмокли ичaкнинг жойлaшиши: 1.Ошкозон тaнaси. 2. Ошкозон туби. З.Ошкозон пилоpик кисми..4.ун икки бapмокли ичaк юкоpи кисми.5. ун икки бapмокли ичaк тушувчи кисми.

Эpтa постнaтaл дaвpдa кaлaмуш ун икки бapмо; ичaги ошкозоннинг пилоpик кисми Ba унчaлик aни; бyлмaгaн дуодено-еюнaл букилмa ypтaсидa жойлaшгaн булиб, унинг чегapaси я;;ол ифодaлaнмaгaн ингичкa ичaк тут;ичидиp. Янги тугил^н кaлaмушлap ун икки бapмо; ичaгининг жойлaшуви, унинг ;исмлapи 2. - paсмдa кypсaтилгaн.

2. pa™. Янги тугил^н кaлaмуш ун икки бapмо; ичaгининг жойлaшуви: 1. ун икки бapмо; ичaгининг юк^и кисми. 2. ун икки бapмо; ичaгининг тушувчи кисми 3. ун икки бapмок; ичaгининг кyтapилувчи кисми.

Kонтpaстли pентгеноскопик Ba pентгaногpaфик текшиpувлapдa кaлaмушлap Kоpин бyшлиFидaги ошкозон Ba ун икки бapмокли ичaкнинг эpтa поснaтaл дaвpидaги

динамик узгаришларини хайвонларнинг огзи оркали ошкозонига бари сулфатнинг сувли эрикмаси зонд ёрдамида юборилди шу оркали

Контрастли рентгеноскопик ва рентганографик текширувларда каламушлар Корин бушлигининг чегаралари ёшга караб аникланди, бундан ташкари, каламушлар ерта постнатал онтогенез даврида ошкозон ва ун икки бармок ичак х,олати, х,ажми, шакли ва х,аракатчанлиги урганилди.

Ривожланишнинг 11 кунлик даврида каламуш ошкозони ва ун икки бармок ичагининг контрастли рентгеноскопик текширувда куриниши (3. расм): Контрастли рентгенографик текширувда ривожланишнинг 21 кунлик даврида каламуш ошкозон ва ун икки бармок ичагининг куриниши (4. расм).

3. расм. Контрастли рентгеноскопик текширувда 11 кунлик каламуш ошкозони ва ун икки бармок ичагининг куриниши: 1. ошкозон. 2.ун икки бармокли ичак.

, 1||| т в

4. расм. Контрастли

рентгенографик текширувда 21 кунлик каламуш ошкозон ва ун икки бармок ичагининг куриниши: 1. кизилунгач. 2. ошкозон. 3. ун икки бармокли ичак. 4. ингичка ичак.

Янги тугилган унта каламушдан ошкозоннинг 7,5±0,32 та жулобсимон ва 2,1±0,32 та илгаксимон шаклда эканлиги аникланди. Ун икки бармок ичакнинг шакли

урганилганда янги тугилган каламушларда 100% холатда яримой шаклида эканлиги к;айд этилди.

Ривожланишнинг олтинчи кунига келиб ошкозоннинг 4,9±0,22таси жулобсимон, 4,2±0,32таси илгаксимон ва 1,9±0,22таси такасимон шаклга эга булса, шу ёшда ун икки бармокли ичакнинг 8,5±0,10таси яримойсимон ва 1,4±0,11таси такасимон шаклда кузатилди.

Поснатал даврининг ун биринчи кунига келиб ошкозоннинг 3,8±0,32 таси илгаксимон 5,3±0,32 таси нахалсимон ва 2,1±0,22таси этиксимон шаклларда булса, ун икки бармокли ичакнинг шакли эса 6,5±0,32 таси яримойсимон 3,6±0,32 таси такасимон шаклга эга.

Каламушларнинг ун олти кунлик ёшига келиб ошкозоннинг шакллари 1,5±0,11 таси илгаксимон, 4,1±0,32 таси нахалсимон, 5,0±0,22 таси этиксимон шаклда булади, ун ики бармокли ичакда бу курсатгич 3,0±0,22 та ярим ойсимон, 4,9±0,22та, такасимон 2,4±0,22 та эгарсимон шаклда эканлиги маьлум булди.

Эрта поснатал даврининг охири йигирма бир кунлик каламушларда ошкозоннинг 4,0±0,21 таси нахалсимон, 7,0±0,32 таси этиксимон шакллари эга булса, ун икки бармокли ичакнинг 3,0±0,22 таси яримойсимон 4,8±0,22 таси такасимон ва 2,7±0,32 таси эгарсимон эканлиги аникланди. Каламушларда ошкозон ва ун икки бармокли ичагининг ёшга оид шакллари жадвалда курсатилган.

Петренко В.М. (2002) нинг кузатишлари шуни курсатадики, ун икки бармокли ичакнинг барча хилма-хил шакллари эмбрионал даврда одам цорин пардасининг иккиламчи битишининг узгарувчанлиги туфайли юзага келади, шунингдек ун икки бармокли ичакнинг эмбрионал шакллари х,ам сацланиб цолади.

Каламушлар ривожланишнинг эрта поснатал даврида ошкозон жулобсимон, илгаксимон, нахалсимон, ва этиксимон шаклларда тафовут этилади.

Янги тугилган каламушларда 75,0% жулобсимон кузатилса, эрта поснатал онтогениз даврининг йигирма биринчи кунига келиб, хайвонларнинг дифинитив овкатланишга утиши билан ошкозон 35,0% - нахалсимон, 65,0% - этиксимон шаклга эга.

Каламушларда ошкозон ва ун икки бармокли ичагининг ёшга оид шакллари

жадвал

ошкозон ун икки бармокли ичак

жулоб симон илгак симон нахал симон этик симон яримой симон така симон эгар симон

янги тугл. 6-9 7,5±0,32 1-4 2,1±0,32 100%

к у 4-6 4,9±0,22 3-6 4,2±0,32 -1-3 1,9±0,22 8-9 8,5±0,10 1-2 1,4±0,11

я 1у 11 к 2-5 3,8±0,32 4-7 5,3±0,32 1-3 2,1±0,22 5-8 6,5±0,32 2-5 3,6±0,32

я 6 у 1к 1-2 1,5±0,11 3-6 4,1±0,32 4-6 5,0±0,22 2-4 3,0±0,22 4-6 4,9±0,22 1-3 2,4±0,22

я 21 К 3-5 4,0±0,21 6-9 7,0±0,32 2-4 3,0±0,22 4-6 4,8±0,22 1-4 2,7±0,32

Шундай килиб, каламушларнинг эрта поснатал етилиши даврларида ун икки бармокли ичаги куйидаги шаклларга эга: яримойсимон., такасимон ва эгарсимон. Ун икки бармокли ичагнинг шакли янги тугилган каламушларда 100% яримойсимон шаклда. Эрта поснатал онтогенезнинг йигирма биринчи кунига келиб каламушларнинг ун икки бармокли ичаги хайвонларнинг овкат таркиби тури ва микдори узгариши билан унинг шакли 30,0% яримойсимон, 48,0% такасимон ва 27,0% эгарсимон шакллари аникланди.

Адабиётлар руйхати:

1. Савельева А.Ю. Практикум по анатомии декоративных и экзотических животных // Краснояр. гос. аграр. ун-т. - 2018. - № 2. - С. 285.

2. Гусейнов Т. С. Макро-и микроскопическая анатомия стенок желудка при питье минеральной воды // Вестник новых медицинских технологий. Электронное издание. - 2017. - Т. 11. - №. 4. - С. 111-113.

3. Саломов В.Б. Особенности анатомических параметров и топографии желудка белых крыс., Проблемы биологий и медицины., - 2021., - № 1 (152), -С. 146-149.

4. Вахрушев Я.М. (2018). Клинико-патогенетический анализ течения язвенной болезни

I

желудка при сопутствующей хронической дуоденальной недостаточности. Вятский медицинский вестник, 4-9.

5. Петренко, В. М. (). Морфогенез в эволюции. Элементы сравнительной анатомии. Берлин: "Директ-Медиа".2019. 48-56 стр.

6. Петренко, Е. Сравнительная анатомия желудка человека и грызунов. Международный журнал прикладных и фундаментальных исследований, 2016. 255-258 стр.

7. Ishida, M., Sakata, N., Ise, I., Ono, T., Shimura, M., Ishii, K., & Murakami, M. The comparative anatomy of the folds, fossae, and adhesions around the duodenojejunal flexure in mammals". Folia Morphol. 2018, 286-292.

8. Новикова А.С., Колесникова И. Ю. Клинико-морфологические особенности полипов желудка // Материалы XXIII Объединенной Российской Гастронедели. РЖГТК. - 2014. -№ 5. - С. 22.

9. Ilyasov A.S., Turaev F.S., Nazarova F. «Structure Features of the Sphincters of the Gastrointestinal Tract of Rats». Amaliy va fundamental tadqiqotlar jurnali jild: 03 nashr: 07 2024. 62-68 бетлар.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.