Научная статья на тему 'ҚАНДЛИ ДИАБЕТЛИ ҲОМИЛАДОРЛИКДА РИВОЖЛАНГАН АВЛОДЛАРДА ПОСТНАТАЛ ОНТОГЕНЕЗДА КЎКРАК ҚАФАСИ ШАКЛЛАНИШИНИНГ МОРФОЛОГИК ЎЗГАРИШЛАР МЕХАНИЗМЛАРИ'

ҚАНДЛИ ДИАБЕТЛИ ҲОМИЛАДОРЛИКДА РИВОЖЛАНГАН АВЛОДЛАРДА ПОСТНАТАЛ ОНТОГЕНЕЗДА КЎКРАК ҚАФАСИ ШАКЛЛАНИШИНИНГ МОРФОЛОГИК ЎЗГАРИШЛАР МЕХАНИЗМЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Медицинские науки и общественное здравоохранение»

CC BY
2
1
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Қандли диабет / кўкрак қафаси ва умуртқа поғонаси. / Diabetes mellitus / chest and spine / rats

Аннотация научной статьи по медицинским наукам и общественному здравоохранению, автор научной работы — Ibrohimova Lobar Ibrohim Kizi, Rasulov Hamidulla Abdullaevich

Кандли диабет –сурункали касаллик булиб,ошкозон ости бези етарли микдорда инсулин ишлаб чикармаса ёки организм ишлаб чикарадиган инсулинни самарали ишлата олмаганида юзага келади. Инсулин кондаги глюкоза даражасини тартибга солувчи гармондир. Кандли диабетнинг окибатида юзага келувчи гипергликемия ёки кондаги глюкоза (шакар) даражасининг ошиши булиб, бу вакm утиши билан куплаб тана тизимларига, айникса асаб тизими ва кон томирларига жиддий зарар етказади. Маколада морфологик ва биокимёвий тадкикодлар хакида гап боради. Экспериментал кандли диабет хомиладорликдан тугилган авлодларда кукрак кафасида патологик узгаришлар кузатилди

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по медицинским наукам и общественному здравоохранению , автор научной работы — Ibrohimova Lobar Ibrohim Kizi, Rasulov Hamidulla Abdullaevich

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

MECHANISMS OF MORPHOLOGICAL CHANGES OF BREAST FORMATION IN POSTNATAL ONTOGENESIS IN DEVELOPED OFFENDERS IN DIABETIC PREGNANCY

Diabetes is a chronic disease that occurs either when the pancreas does not produce enough insulin or when the body cannot effectively use the insulin it produces. Insulin is a hormone that regulates blood glucose levels. A common consequence of uncontrolled diabetes is hyperglycemia -or elevated levels of glucose (sugar) in the blood -which over time leads to severe damage to many body systems, especially the nervous system and blood vessels.The article deals with morphological and biochemical studies of thoracic cortex at offsprings being from born future mothers, which had experimental diabetes. Then the pathological changes were observed in animals at certain time. It didn’t affect the structure and properties of thoracic cavityand spine properties

Текст научной работы на тему «ҚАНДЛИ ДИАБЕТЛИ ҲОМИЛАДОРЛИКДА РИВОЖЛАНГАН АВЛОДЛАРДА ПОСТНАТАЛ ОНТОГЕНЕЗДА КЎКРАК ҚАФАСИ ШАКЛЛАНИШИНИНГ МОРФОЛОГИК ЎЗГАРИШЛАР МЕХАНИЗМЛАРИ»

Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.1 | SJIF = 7.899 www.in-academy.uz

MECHANISMS OF MORPHOLOGICAL CHANGES OF BREAST FORMATION IN POSTNATAL ONTOGENESIS IN DEVELOPED OFFENDERS IN DIABETIC PREGNANCY 1Ibrohimova Lobar Ibrohim kizi 2Rasulov Hamidulla Abdullaevich 1PhD, Associate of the Department of Anatomy, pathological anatomy,

Tashkent Pediatric Medical Institute, 2PhD, Associate Professor of the Department of Anatomy, pathological anatomy, Tashkent Pediatric Medical Institute. https://doi.org/10.5281/zenodo.13693497

ABSTRACT

ARTICLE INFO

Received: 28th August 2024 Accepted: 04th September 2024 Online: 05th September 2024 KEYWORDS

Diabetes mellitus, spine, rats.

chest and

Diabetes is a chronic disease that occurs either when the pancreas does not produce enough insulin or when the body cannot effectively use the insulin it produces. Insulin is a hormone that regulates blood glucose levels. A common consequence of uncontrolled diabetes is hyperglycemia - or elevated levels of glucose (sugar) in the blood - which over time leads to severe damage to many body systems, especially the nervous system and blood vessels.The article deals with morphological and biochemical studies of thoracic cortex at offsprings being from born future mothers, which had experimental diabetes. Then the pathological changes were observed in animals at certain time. It didn't affect the structure and properties of thoracic cavity and spine properties.

КАНДЛИ ДИАБЕТЛИ ХОМИЛАДОРЛИКДА РИВОЖЛАНГАН АВЛОДЛАРДА ПОСТНАТАЛ ОНТОГЕНЕЗДА КУКРАК КАФАСИ ШАКЛЛАНИШИНИНГ МОРФОЛОГИК УЗГАРИШЛАР МЕХАНИЗМЛАРИ

1Ибро^имова Лобар Иброх,им кизи 2Расулов Хамидулла Абдуллаевич

1PhD, катта уцитувчи анатомия, патологик анатомия кафедраси ТошПТИ 2PhD, профессор анатомия, патологик анатомия кафедраси ТошПТИ https://doi.org/10.5281/zenodo.13693497

ARTICLE INFO

ABSTRACT

Received: 28th August 2024 Accepted: 04th September 2024 Online: 05th September 2024 KEYWORDS

К,андли диабет, кукрак цафаси ваумуртца погонаси.

Кандли диабет - сурункали касаллик булиб,ошкозон ости бези етарли микдорда инсулин ишлаб чикармаса ёки организм ишлаб чикарадиган инсулинни самарали ишлата олмаганида юзага келади. Инсулин кондаги глюкоза даражасини тартибга солувчи гармондир. Кандли диабетнинг окибатида юзага келувчи гипергликемия ёки кондаги глюкоза (шакар) даражасининг ошиши булиб, бу вакт

é

Ws,

утиши билан куплаб тана тизимларига, айникса асаб тизими ва кон томирларига жиддий зарар етказади. Маколада морфологик ва биокимёвий тадкикодлар хакида гап боради. Экспериментал кандли диабет хомиладорликдан тугилган авлодларда кукрак кафасида патологикузгаришлар кузатилди.

Долзарблиги. ЖССТ экспертларининг хисоб-китобларига кура, 2021-йилда дунёда 529 миллион киши цандли диабет билан касалланган ва 2050-йилга бориб бундай беморлар сони царийб бир ярим миллиардга етади. 2050 йилга келиб диабетга чалинган аёллар сони 313 миллионга етиши кутилмоцда. Кандли диабет глобал муаммо сифатида инсониятга тахдиди буйича юрак цон-томир системаси касалликларидан кейинги 2-уринда туради.

Адабиётларда КД касаллигининг организмга етказадиган таъсири даражасини ташхислаш, янгича даволаш чора-тадбирлари тугрисида салмоцли илмий тадцицотлар мавжуд. Аммо КД кузатилган оналардан дунёга келган болаларнинг организмида, аъзо ва тизимларида шаклланиш жараёнлари, айницса суяк бойлам аппаратининг тарацций этиши ва усишидаги салбий оцибатларни келтириб чицарилиши жуда саноцли илмий нашрларда баён цилинган. Бола кукрак цафасининг усиш жараёнини аницлашда кукрак цафаси ва умуртца погонаси суяклари курсаткичлари яццол бахолаш мезони хисобланади.

Жахонда цандли диабет таъсирида туш суяги усиш зоналари параметрларини морфофункционал тавсифлаш борасида цатор мацсадли илмий тадцицотларга алохида эътибор берилмоцда. Бу борада ТКК суяк-бойлам тизими усиш жараёнида морфологик тузилмаларнинг экспериментал цандли диабет чацирилган каламушларда кузатувнинг турли муддатларида морфологик узгаришларини х,амда тажрибада усиш пластинкаси элементлари тузилишидаги узгаришлари даражаси ва бу узгаришларнинг суяк тузилишида морфологик намоён булишини бахолашни илмий асослаш зарурияти юзага келмоцда. Шулар билан бир цаторда инсулин коррекция цилинган цандли диабет шароитида дифференциаллашаётган тогайларнинг морфологик ва морфометрик хусусиятларини тах,лил цилиш ва туш суягининг турли сохалари, яъни тогай, суяк ва суяк усти пардалари хужайравий таркибининг суякланиш интенсивлигидаги ахамиятини хамда кузатиладиган морфологик узгаришлари орасидаги боглицликни бахолаш тизимини ишлаб чициш ва шаклий узгаришларни олдини олишга царатилган тадбирларни такомиллаштириш мухим ахамият касб этмоцда.

Ишнинг мацсади экспериментал цандли диабет таъсирида умуртца погонаси ва туш цовурга комплекси тузилмалари (суяк-тогай,бойлам аппарати)нинг морфологик усиши ва ривожланиш динамикасини ва постнатал онтогенез босцичларида бахолашдан иборат.

Материал ва методларТадцицод материали сифатида 150-200 грамм огирликдаги 34 та оц ургочи ва 10 та эркак лабаратор каламушлардан фойдаланилди.

Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.1 | SJIF = 7.899 www.in-academy.uz

Лабаратор хайвонлар икки гурухга ажратилди. 1-гурухни назорат учун танланган 9 та ургочи каламушлар ташкил этди. 2- гурухга эса тажриба учун 25 та ургочи хайвонлар киритилди.

Экспериментал жониворлар виварий шароитида стандарт рационга (озиц-овцат ва сув таъминотига эга) мувофиц сацланди. Дастлаб хайвонлар эркак каламуш 3:1 нисбатни ташкил этадиган виварийларда сацланди.

Ургочи каламушларга инъекциядан олдин 24 соат давомида стандарт буйича оч цолдирилди. Эксперимент гурухи жониворларига аллоксан 150 мг/кг мицдорда 15 мл дистилланган сув билан аралашмаси цорин бушлигига бир маротабали интраперитониал инъекция йули орцали киритилди. ^онда глюкоза мицдорининг тахминий 350 мг/дл (Плюс Сателлит.Россия) гача ошиши гипергликемияни тасдицлади. Тажрибанинг 8 кунида аллоксан диабет чацирилган тажриба хайвонлари коррекция цилинмаган 1-тажриба ва коррекция цилинган 2-тажриба гурухига ажратилди. Коррекция цилинган гурух каламушларига актрапид препарати каламуш хомиладорлик тугагунча булган даврда цориннинг олдинги девори сохасига, тери остига инъекция цилинди.

Эксперимент учун назорат ва тажриба гурухларидаги хомиладор каламушлардан тугилган ёш каламушлар 30-, 45-, 60-кунлик даврларида туш-цовурга комплекси ажратиб олинди.

Тажриба ва назорат гурухи жониворларидан олинган илмий-тадцицот материалларнинг гистологик текширувга олиш ва тайёрлаш "IPSUM PATOLOGY" ОАЖ лабораториясида 2021 йил 03 майдаги №38-сонли шартнома асосида олиб борилган.

Тайёрланган кесимлар бириктирувчи туцималарни тузилишини урганиш учун Ван Гизон ва Гематоксилин-эозин хамда ШИК ва Массон усулларида буялди. Тайёр микропрепаратлар CARL Zeiss Microscopy GmbH микроскопда курилди ва Axio Lab.A1 (Германия) фотоаппаратида расмга олинди.

HUMAN (Германия) колорометрик жамланмасидан фойдаланиб цон зардоби таркибида асосий минераллар: Ca, P, Mg концентрацияси тахлили утказилди.

"ELISA" фирмаси реагентлари ёрдамида суякнинг резорбция маркери - ишцорий фосфатаза хамда ремодуляция маркери - ß-СТХ мицдори тахлил цилинди.

Морфометрик тадцицотлар икки усулда олиб борилди. Даставвал электрон штангенциркул ёрдамида туш-цовурга комплекси структур улчамлари органометрик улчаш амалга оширилди. Микроморфометрик тадцицотларда цуйидаги параметрлар: туш суягининг барча суяк сигментларининг узунлиги, мазкур сохалардаги суяк кенглиги ва улар орасилаги учта (юцориги, урта ва пастки) усиш зоналарда тогай цатламлари цалинлиги улчанди. Морфометрик тадцицотлар Автандилов Г.Г. [1990] ва Axiovision (Россия, Узоц Шарц) дастурида цайта ишланди.

Натижа ва муло;азалар. Дастлабки кузатув даврида каламушларнинг туш-цовурга комплексининг цовурга тогайининг тушга бирикиш сохалари гистологик текшириш учун морфологик урганилганда назорат хайвонларда ушбу муддатда цовурга тогайининг туш томондан тогайланиб бориши, суякланишнинг меъёрий шаклланиши кузатув даврига мос келади (1-расм).

Ушбу даврда тажриба гурух,и х,айвонларида туш тогайининг суякланиш чизиги буйлаб симметрик базофиллиги, проксимал суякланиш интенсивлигининг нисбатан жадаллиги, суяк устунчалари оралигининг бетартиб шаклланиши, пролифератив тогай цатламининг нотекис тацсимланиши ва атроф юмшо^ тук;ималар оралигида ëF ёстицчаларининг куплиги кузатилди (2-расм).

томондан тогайланиб бориши, суякланиш томондан тогайланиб бориши, суякланиш

Кузатувнинг 14-кунида туш туцимаси урганилганда назорат каламушларида цовурга тогайининг тушга бирикиш жойида чизицли дифференциаллашув перифериядан бошланган, тогай матриксида периферия буйлаб дагаллашув аницланади. Тогай усти пардаси юпцалашган, туш-цовурга тогайи бурчагида нисбатан цалинлашганлиги аницланди.

Эрта постнатал онтогенез босцичларида усиш динамикасида назорат каламушларнинг авлодларидаги туш-цовурга комплекслари морфологик тадцицотлар натижалари шуни курсатдики, хомиладорлик ва эмизиш даврида онанинг авлодда туш суяги ривожланиш механизмининг динамик узгаришига таъсир курсатади. Кузатувнинг 21-кунида туш суяги усишининг 4-зонасидаги тогай туцималарида ва цовургаларнинг бирикиш жойларидаги синхондрозда намоён булади.

Шундай цилиб, хомиладорлик вацтида актрапид билан фармакологик коррекция цилинган каламушлардан тугилган авлод туш-цовурга комплексида урганиш натижаларига кура суяк-тогай-бойлам тузилмаларидаги морфологик узгаришлар даволанмаган каламушлар авлоди ТКК морфологик манзарасидан сезиларли фарц цилиб, меъёрий шаклланиш даражаларига яцинроц, чуцур цайтмас узгаришсизлик аницланиб, ривожланишдан ортда цолиш, яъни дисплазия куринишини акс эттиради.

Кандли диабет таъсирида ривожланган авлодда минераллар алмашинуви утказилган экспериментал тадцицотдаги х,ар бир кузатув даврларида морфологик материал олиш билан бирга каламушлардан минераллар алмашинуви ва баъзи суякланиш маркерларини аницлаш мацсадида цон олиниб тахлил цилинди. Назорат хайвонларида цон плазмаси таркибида минераллар алмашинувининг холати каламушларнинг постнатал муддатлар кетма-кетлиги кесимида минераллар: кальций, фосфор ва магний концентрациясининг купайиб бориш анъанасига мувофиц хар бир ёш учун исботланган норматив курсаткичларга мос равишда усиб бориши кузатилди.

1-расм. Назорат х,айвонда ушбу муддатда (14-кун) цовурга тогайининг туш

2-расм. Назорат х,айвонда 21 кунлик муддатда цовурга тогайининг туш

кузатув даврига мос; ВГ., К 200.

кузатув даврига мос; Г.Э., К. 200

é

ш

UIF = 8.1 | SJIF = 7.899

www.in-academy.uz

Хомиладорликни ЭКД, фонида утказган каламушларнинг авлодларидан иборат гурухда узига хос курсаткичлар динамикасини цайд этилди.

Кузатувнинг 14-кунида цандли диабет фонидаги хомиладорликдан тугилган каламушларда умумий Са мицдори 2,16±0,004 ммол/л ни ташкил этган булса, 1 ойда 2,06±0,004, 1,5 ойда 1,97±0,007, 2 ойлик авлодларда эса 1,89±0,005 лиги маълум булди. Ушбу нотугри чизицли тебраниш цандли диабет фонида кальций алмашинувига жавобгар тизимнинг издан чицишини билдиради. Ушбу гурухда айнан шу муддатларда фосфор курсаткичлари кузатув муддати ортиб боришига тескари пропорционаллиги цайд этилди (4 та муддатга мос равишда 1,72±0,006; 1,68±0,006; 1,62±0,006 ва 1,56±0,005). Айницса фосфор алмашинуви назорат билан солиштирганда кузатувнинг 1,5-2 ой муддатларда ишонарли камайиши аницланди (Р<0,005). Магний мицдорининг силжиши хам худди фосфор курсаткичлари динамик узгаришига мос келади (14 кун -0,82±0,004; 30-кун - 0,76±0,004; 45-кун - 0,72±0,003; 60-кун - 0,66±0,006).

3-расм. Кузатув муддатларида кальций мицдорининг узгариш динамикаси

Утказилган тадцицот натижасида статистик тахлиллар шуни курсатдики, хомиладорликда цандли диабет чацирилган ва актрапид берилган тажриба хайвонларнинг минераллар ва суяк маркерлари курсаткичлари даволанмаган диабет фонида ривожланган авлод курсаткичлари билан солиштирилганда цуйидаги хулосалар олинди:

• Умумий Са мицдорининг дастлабки кузатув даврларида кескин камайиши (1,14±0,009), 1,5-2 ойда эса сезиларли ортиши кузатилди (2,20±0,006);

P мицдори эса барча даврларда 2-тажриба гурухида нисбатан юцори курсаткичларни курсатди;

Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.1 | SJIF = 7.899 www.in-academy.uz

1,9 1,85 1,8 1,75 1,7 1,65 1,6 1,55 1,5 1,45 1,4

1,78 1,79

1,81

1,83

1,72

1,56

1,85

Назорат 1-тажриба

■ 2 х,афта ■ 4 хэфта ■ 6 х,афта ■ 8 х,афта

2-тажриба

4-расм. Кузатув муддатларида фосфор микдорининг узгариш динамикаси

Mg мицдори эса барча кузатув муддатларида 2-гурухда юцори, лекин сунгги муддатда (60-кун) кескин ортганлиги аницланди;

1

0,9 0,8 0,7 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 0

0,88 0,91 °,92

0,94

0,91 0,92

Назорат 1-тажриба 2-тажриба

■ 2 х,афта ■ 4 х,афта ■ 6 хафта _ 8 хафта

5-расм. Кузатув муддатларида магний микдорининг узгариш динамикаси

Хомиладорлик вацтида цандли диабет чацирилиб, актрапид берилган ва даволанмаган КД фонида ривожланган авлод каламушларида эксперимент давомида минераллар курсаткичлари бирмунча яхшилангани, лекин меъёрий курсаткичлардан пастлиги цайд этилди.

Хулоса: Хомиладорлик вацтида актрапид билан фармакологик коррекция цилинган каламушлардан тугилган авлод туш-цовурга комплексида урганиш натижаларига кура суяк-тогай-бойлам тузилмаларидаги морфологик узгаришлар даволанмаган каламушлар авлоди ТКК морфологик манзарасидан сезиларли фарц цилиб, меъёрий шаклланиш даражаларига яцинроц, чуцур цайтмас узгаришсизлик

é

Ws,

References:

1. Расулов, Хамидулла Абдуллаевич, et al. "Структурные предпосылки становления параартикулярных структур крысят при экспериментальном гипотиреозе." Educatio 3 (10)-6 (2015).

2. Ibrohimova Lobar Ibrohimovna 2023. Morphofunctional changes of sterno-costal junctions of Experimental Diabetes mellitus. Multidisciplinary Journal of Science and Technology. 3, 3 (Oct. 2023), 217-221.

3. Иброхимова, Л. «Qandli Diabetning Optimal Modellashtirish Uslublari». Экспериментальная медицина: сегодня и в будущем, т. 1, вып. 1, июль 2023г.,сс.47-48,

4. Закирьянов А. Р., Плахотний М. А., Онищенко Н. А. Диабетические осложнения у крыс при длительных сроках моделирования сахарного диабета 1-го типа. Патологическая физиология, экспериментальная терапия. 2007;(4):21-25.

5. Turabekov R.R.; Juraeva F.B.; Ibrokhimova L.I. Development the thoracic cage in the early stages of the postnatal period the influence of antenatal diabetes. ijmscr 2022, 2, 23-29.

6. Акилов Х.А., Мирзакаримов Б.Х., Джумабоев Ж.У. Оптимизaция хирургической коррекции килевидной деформaции грудной клетки у детей. Новый день в медицине: 4(28)2019, стр. 126-129.

7. Аметов, А.С. Особенности метаболизма и гемостаза на этапах развития сахарного диабета 2 типа [Текст] / А.С. Аметов, Г.Г. Петрик, Е.Д. Космачева, [и др.] //В книге Сахарный диабет - пандемия XXI. Сборник тезисов VIII (XXV) Всероссийского диабетологического конгресса с международным участием. Москва. - 2018. - С.56-57.

8. Можейко, Л. А. Экспериментальные модели для изучения сахарного диабета часть 1. Аллоксановый диабет / Л. А. Можейко // Журнал Гродненского государственного медицинского университета. - 2013. - No 3. - С. 26-29.

9. Расулов Х.А., Махмадалиев Х.Ж. Темирова Н.Т. Магрибов Ш.Г. Экспериментал гипотериозда каламушлар оё; пайларининг морфологик тавсифи //«Тиббиётда янги кун» 3 (23) Тошкент. 2018 й. 225-228 бетлар.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.