CC BY
56Yazar: Eray DEMiRLi*
Kafkasya'ya Dair Bir Yayin: Kafkasya Birlik Mecmuasi (1970-1972)
Özet: Kafkasya Birlik Mecmuasi 1970-1972 yillari arasinda Istanbul'da gikarilan siyasi, sosyal, kültürel ve turistik konulari ihtiva eden aylik yayin organidir. Söz konusu dergi, §erafettin Terim ve Turhan Yavuz Marian tarafindan gikarilmi§, yazi i§leri müdürü olarak da Ismail Arzin görev yapmi§tir. Derginin belirledigi amaglarin ortak noktasi, Türkiye Cumhuriyeti'mn izledigi siyasetin takipgisi olmak, Türkiye Kafkas Abhaz-Kültür Dernegi'nin faaliyetlerini duyurmak, Kafkas halklarinin birlik ve bütünlügünü saglamaktir. Dergide; Kafkasya'nin tarihine, kültürüne, bu cografyada ya§ami§ önemli §ahsiyetlere, Türkiye'nin siyasal tarihine ^arlik Rusya'si ve Sovyetlere yönelik yazilar yayimlanmakla beraber daha gok Abhazya ve Abhazlar üzerinde durulmu§tur. Bu minvalde; Abhazya tarihi, kültürü ve edebiyati üzerine yazilanlari dergide, fazlasiyla bulmak mümkündür. Türkiye Kafkas-Abhaz Kültür Dernegi'nin duyuru ve haberlerine siklikla yer veren dergi; §iir, fikra ve masal gibi edebi türden yazilar da yayimlami§tir. Ancak bu yazilar, belli bir düzene riayet edilmeden ne§redilmi§tir. Bunun yaninda yine düzensiz olmakla beraber dergide, saglik ve din konularina yer verilmi§tir. Diger yandan derginin son sayfalari daha gok haberlere ayrilmi§tir. Fakat "Denek Haberleri", "Köy Haberleri" ve "Haberler" gibi muhtelif ba§liklarla gikan bu yazilar, genellikle Türkiye Kafkas-Abhaz Kültür Dernegiyle iligkili haberlerden olu§maktadir. Derginin maddi kaynagi olarak; §ahsi yardimlar, abone ücretleri ve zaman zaman arka kapakta yer verilen reklamlar gösterilebilir. Sade bir dil kullanan dergi, genellikle 32 sayfa olarak yayimlanmi§tir. Öte yandan dergide yer alan yazarlarin büyük kismi, Kafkasya kökenlidir. Dergiye bu agidan bakildiginda Kafkasyalilann dü§üncelerinin anla§ilmasi agisindan büyük bir önem ihtiva etmektedir. Bu gali§mada, Kafkasya Birlik Mecmuast'nin ortaya giki§i, amaglari, yayin politikasi ve §ekil özellikleri agiklanip yazarlari verilecektir. Ayrica dergide agirlikta olan konular, tasnif edilerek degerlendirmeleri yapilacaktir. Son olarak dergideki yazilarin künyeleri, kronolojik olarak gali§manin sonuna eklenecektir.
Anahtar Kelimeler: Kafkasya Birlik Mecmuasi, §erafettin Terim, Türkiye Kafkas-Abhaz Kültür Dernegi, Rusya, Kafkasya, Abhazya.
A Publication on the Caucasus: Caucasian Union Journal (1970-1972)
Abstract: The Caucasus Union Journal is a monthly publication covering political, social, cultural and touristic issues published in Istanbul between 1970-1972. The journal was published by §erafettin Terim and Turhan Yavuz Marfan and Ismail Arzin was the editor-in-chief. The common point of the objectives determined by the journal, to be followers of the policy of the Republic of Turkey, Turkey Caucasian-Abkhazian Culture Association to publicize their activities and the Caucasus is to ensure the unity and integrity of the peoples. The journal generally focuses on the history, culture of the Caucasus and important personalities in the Caucasus, political history of Turkey, Tsarist Russia, and Soviet but mostly focuses on the Abkhazia and Abkhazians. In this manner; Abkhazian history, culture and literature about the writings in the journal, it is possible to find more. Also published literary articles such as poetry, jokes and tales, journal which are frequently placed in the announcements and news of the Turkey Caucasian-Abkhaz Cultural Association. However, these articles were published irregularly. In addition, health and religion issues were published in the journal, although they
* Ar§. Gör. Gümü§hane Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Tarih Bölümü, E-mail: eraydemirli5@gmail.com, ORCID ID: 0000-0001-5874-6911.
were irregular. On the other hand, the last pages of the journal mostly contain news. But the "Association News", "Village News" and "News" as these articles, published with various titles, it consists mostly of news related to Turkey Caucasian-Abkhazian Culture Association. As the monetary source of the journal; personal aids, subscription fees, and occasional ads on the back cover. The journal, which uses simple language, is generally published as 32 pages. Most of the authors of the journal are of Caucasian origin. From this perspective, the journal is of great importance for our understanding of the thinking of the Caucasians. In this study, the emergence of the Caucasus Union journal, aims, publication policy and shape features will be explained and the authors will be given. In addition, articles weighted in the journal will be classified and evaluated. Finally, the articles of the journal will be added chronologically to the end of the study.
Keywords: Caucasus Union Journal, §erafettin Terim, Turkey Caucasus-Abkhaz Cultural Association, Russia, Caucasus, Abkhazia.
Giri§
Kafkasya, asirlar boyu dig güglerin istilalarina maruz kalmig, XVIII. yüzyilin sonlari ve XIX. yüzyilin ilk yarisiyla beraber Rusya, Osmanli ve Iran devletlerinin mücadele igine girdikleri bir bölge olarak dikkat gekmigtir. 1801 yilinda Rusya'nin Gürcistan'i ilhak etmesi ve daha sonra Azerbaycan hanliklarini ele gegirmesi Rusya'nin Güney Kafkasya'da hakimiyet kurmasini saglamigtir. Ayrica Rusya'nin Iran'la imzaladigi Gülistan (1813) ve Türkmengay (1828) antlagmalari bu hakimiyeti pekigtirmigtir. Daha sonra Kuzey Kafkasya bölgesine yönelen Rusya, Kafkas halklariyla girdigi mücadelelerden galip gikmig ve 1864 yilinda Kafkasya'nin kontrolünü ele gegirmigtir. Burada yagayan halklari dil, din, egitim vs. unsurlarini kullanarak Ruslagtirmaya galigmig, bazi Kafkasya halklarini ise Osmanli topraklarina gög ettirerek yurtlarindan uzaklagtirmigtir. Sovyetler Birligi döneminde de benzer uygulamalara devam eden Rusya, burada ikamet eden halklara Sovyetlegtirme siyaseti uygulamig ve bir takim bahanelerle bazilarini Orta Asya ve Sibirya'ya sürgüne göndermigtir.
Ana yurtlarindan ayrilmak zorunda kalan Kafkas halklarinin bir kismi, yagadiklari yerlerde, Kafkasya'nin sesini duyurmak, Kafkas halklarinin tek vücut olmasini saglamak ve Sovyet kargiti bir siyaset takip etmek amaciyla gegitli faaliyetlerde bulunmuglardir. Ülkemizde bulunan Kafkas halklari da söz konusu amaglar igin dernekler kurmug ve yayin organlari gikarmiglardir. Bu amagla Kafkas halklarina yönelik Türkiye'de gikarilan yayin organlarindan biri Kafkasya Birlik Mecmuasi' dir. Mecmua, yayin hayatina devam ettigi iki yil süresince Kafkas halklarindan olan Abhazlar agirlikta olmak üzere gegitli konular hakkinda yazilar yayimlamig ve Kafkas halklarinin birlik iginde bulunmalarina katki saglamaya galigmigtir. Fakat söz konusu yillarda Kafkasyalilarin gegitli konulardaki dügüncelerini anlamamiza katkida bulunan bu dergi hakkinda yazilanlar, mecmuanin;
yayin süresi, nerede gikarildigi, kimler tarafindan yayimlandigi ve yazar kadrosu gibi genel bilgilerden ibarettir.1 Dolayisiyla galigmamiz daha gok dergiden edindigimiz bilgilerden olugmaktadir.
Mecmuanin Ortaya £iki§i ve Amaci
Kafkasya'ya yönelik Türkiye'de gikartilan süreli yayinlardan biri Kafkas (Istanbul 1953) dergisidir.2 Fakat derginin önemli isimlerinden olan Ismail Ziya Bersis'in3 vefati sebebiyle dergi, yayin hayatina son vermek zorunda kalmigtir. Nihayet uzun bir aradan sonra Turhan Yavuz Marian4 ve Kafkas dergisinin yayimlandigi süre igerisinde yazi igleri müdürü olarak görev yapan §erafettin Terim5 Kafkas dergisinden dogan boglugu gidermek igin Kafkasya Birlik Mecmuasi' ni 1970 yilinda gikarmaya baglamigtir. Dergi, Türkiye Kafkas-Abhaz Kültür Dernegi'nin haber ve faaliyetlerini duyurmak, Kafkas
1 Bkz. Sefer E. Berzeg, Kafkasya ve Qerkesler Bibliyografyasi (Samsun: Sönmez Ofset Matbaacilik, 1996), 104-105; Yenal Ünal, "A Selected Bibliographic Study about History of the Caucasus", History Studies International Journal Of History 4 (July 2013): 252; §erafettin Terim, Kafkas Tarihinde Abhazlar ve Qerkeslik Mefhumu (Istanbul: Minnetoglu Kitabevi, 1976), 3.
2 1 Ocak 1953 tarihinde Istanbul'da yayin hayatina baglayan Kafkas dergisi, Abhaz kökenli Ismail Ziya Bersis tarafindan gikarildi. Aylik olarak negredilen dergi, yayimlandigi yilin Aralik ayinda Bersis'in vefati sebebiyle yayin hayatina son vermek zorunda kaldi. Toplamda 12 sayisi yayimlanan dergi, Kafkas Kültür Dernegi'nin gayri resmi yayin organi olarak da görev yapmaktaydi. Öte yandan söz konusu derginin adinin degigtirilmesiyle Kafkas Mecmuasi (Istanbul 1954-1956), Kafkas dergisinin devami olarak yayin hayatina bagladi. Daha fazla bilgi igin bkz. Berzeg, Kafkasya ve Qerkesler Bibliyografyasi, 98-99.
3 Ismail Ziya Bersis (1884-1953), Sapanca'da dogdu. 1903 yilinda Harp Okulu'ndan mezun olmasinin ardindan gegitli birliklerde görev aldi. 1910'da Kerkük Jandarma Komutanligina atanan Bersis, 1913 yilinda Balkan savaglarina katildi. 1914'de Izmit'ten milletvekili segilmesine ragmen I. Dünya Savagi'nin baglamasiyla tekrar orduya igtirak etti. Tegkilat-i Mahsusa üye sifatiyla Irak Cephesi'nde görev aldi. Savagin sona ermesiyle yayin hayatina baglayan Bersis, Kafkas dergisini gikardi. 1950 yilinda Istanbul'da kurulan Kafkas Kültür Dernegi'nin kuruculari ve galiganlari arasindaydi. Bkz. Sefer E. Berzeg, Kafkas Diasporasi'nda Edebiyatgilar ve Yazarlar Sözlügü (Samsun: Sönmez Ofset Matbaacilik, 1995), 60-61.
4 Turhan Yavuz Margan, Kafkas dergisi ve Kafkas Mecmuasi'nda yazarlik yapti. Daha sonra §erafettin Terim ile birlikte Kafkasya Birlik Mecmuasi'm gikardi. Bu mecmuada birgok yazisi yayimlanan Margan, 1975 yilinda vefat etti. Bkz. Berzeg, Kafkasya ve Qerkesler Bibliyografyasi, 99100, 104; Terim, Kafkas Tarihinde Abhazlar ve Qerkeslik Mefhumu, 4.
5 §erafettin Terim, Kafkas dergisi ve Kafkas Mecmuasi'nda idari görevlerde bulunmasinin yaninda bu yayin organlari ile Kafkasya ve Kuzey Kafkasya dergilerinde yazarlik yapti. Abhaz kökenli olmasindan dolayi Abhazya'ya derin duygular besleyen Terim, bu cografya üzerine galigmalarda bulundu. 1970 yilinda Turhan Yavuz Margan ile birlikte Kafkasya Birlik Mecmuasi'm gikardi. 1971 yilinda Türkiye Kafkas-Abhazya Kültür Dernegi bagkanligina segildi. Ayrica Abhazlar üzerine kaleme aldigi Kafkas Tarihinde Abhazlar ve Qerkeslik Mefhumu (Istanbul 1976) isimli galigmasi mevcuttur. Bkz. "Haberler", Kafkasya Birlik Mecmuasi 13 (Kasim-Aralik 1971): 31; Berzeg, Kafkasya ve Qerkesler Bibliyografyasi, 99-100, 103-104; Terim, Kafkas Tarihinde Abhazlar ve Qerkeslik Mefhumu, 5.
halklarinin birlik ve beraberlik iginde bulunmalarina katki saglamak amaciyla yayin hayatina girmigtir.
Kafkasya Birlik Mecmuasi, 1. sayisinda yayimladigi yazida her geyden önce önem verilmesi gereken hususun Türk vatandagligi ve Türklük oldugunu belirterek gu amaglar etrafinda toplanmigtir: Ticari bir zihniyete yer vermeyerek hadiseleri dogru gekilde aktarmak, Türkiye'nin menfaatlerini her geyin üstünde tutmak, devletin izledigi siyasetin kayitsiz gartsiz yaninda yer almak, cumhuriyet ve demokrasi rejiminin savunucusu olmak, Islam Dini ve gereklerine bagli kalarak beraberlik iginde yapici ve modern olmak.6
Mecmuanin Yayin Politikasi ve §ekil Özellikleri
Kafkasya Birlik Mecmuasi, 1970-1972 yillari arasinda §erafettin Terim ve Turhan Yavuz Margan öncülügünde "Siyasi, Sosyal, Kültürel ve Turistik Aylik Mecmua" ibaresiyle yayimlanmigtir. Toplamda 16 sayisi olan dergi, aylik mecmua ibaresiyle negredilmesine ragmen 12. sayidan itibaren düzensiz araliklarla gikarilmigtir. Derginin yayin hayati süresince yöneticiligini §erafettin Terim ve Turhan Yavuz Margan, yazi igleri müdürü olarak da Ismail Arzin görev yapmigtir. Dergiye böyle bir isim verilmesine dair herhangi bir bilgi bulunmamakla beraber dergi sahiplerinden §erafettin Terim'in Kafkasya kökenli olmasi, derginin amaglari noktasinda birlik ve beraberlige vurgu yapilmasi, derginin bu isimle yayin hayatina girmesinde etkili oldugunu dügündürmektedir.
Genellikle 32 sayfa olarak yayimlanan ve sade bir dil kullanan dergi, muayyen konular üzerinde yogunlagmigtir. Dergi adinin Kafkasya Birlik Mecmuasi olmasi ve derginin amaglari arasinda birlik ve beraberlige yer verilmesine ragmen incelenen konular, Kuzey Kafkasya halklarina yöneliktir. Hatta bu cografya igerisinde de sinirlarini daraltan dergi, birkag sayida ^erkeslere deginmekle7 beraber genellikle Abhazlar8 üzerinde durmugtur. Zaten derginin her sayisinda "Abhazlar Kimdir?" adiyla yazi yayimlanmasi bunun ispati mahiyetindedir. Derginin böyle bir politika izlemesinde muhtemelen dergi sahiplerinden §erafettin Terim'in Abhaz kökenli olmasi etkili olmugtur.
6 Kafkasya Birlik Mecmuasi, "Tekrar Baglarken", Kafkasya Birlik Mecmuasi 1 (Haziran 1970): 3.
7 Turhan Yavuz Margan, "Türkiye'de Bir ^erkeslik Hareketi Var midir?", Kafkasya Birlik Mecmuasi 2 (Temmuz 1970): 3-5; §erafettin Terim, "^erkes Etkisi ve Abhazlar", Kafkasya Birlik Mecmuasi 15 (Nisan-Haziran 1972): 5-7; §erafettin Terim, "^erkeslik Etkisi ve Abhazlar", Kafkasya Birlik Mecmuasi 16 (Temmuz-Aralik 1972): 13-16.
8 Abhazlar igin bkz. Stanislav Lakoba, ilk Qaglardan Günümüze Abhazya Tarihi, gev. Ugur Yaganoglu (Istanbul: CSA Yayin Ajansi, 2014).
Dergi, Abhazlar üzerinde siklikla durmasinin yaninda Türkiye ile ilgili bazi konulara da deginmigtir. Özellikle Türkiye'nin siyasal bütünlügü konusunda Türkiye'de ^erkeslik hareketinin olup olmadigi tartigilmig9 ve Türk milletinin Kürtleri de kapsayarak tek millet oldugu vurgulanmigtir.10 Bunun yaninda Türkiye'ye uluslararasi perspektiften bakan yazilar da yayimlayan dergi, bu hususta Türkiye-Sovyet iligkilerine11 ve Türkiye'nin II. Dünya savagina neden girmedigiyle ilgili bilgilere yer vermigtir.12 Ayrica Mustafa Kemal Paga'nin din aleyhtari olup olmadigi tartigilmigtir.13
Dergide, Abhazlar ve Türkiye diginda Ruslara dair yazilar da kaleme alinmigtir. Fakat bu yazilar Ruslarin Kafkasya'ya yönelik politikalarindan olsa gerek olumsuz mahiyettedir. Bu dogrultuda Ruslarin Kafkasya'da uyguladigi Ruslagtirma siyaseti baglaminda özellikle dil ve egitim konulari üzerinde durulmugtur. Diger yandan Ruslarin Kafkasya'yi iggali neticesinde Kafkas halklarinin istiklal mücadelesi anlatilmigtir. Ayrica Ruslarin Kuzeybati Kafkasya'yi iggal etmesi ve bunun neticesinde hangi toplumlarin göge tabi tutuldugu aktarilmigtir.
Derginin genellikle son sayfalarinda haberlere yer verilmigtir. Fakat "Dernek Haberleri", "Köy Haberleri" ve "Haberler" gibi muhtelif bagliklarla gikan bu yazilar, genellikle Kafkas-Abhaz Kültür Dernegiyle iligkili haberlerden olugmaktadir. Diger yandan derginin 1. sayisinda Dagistan'da meydana gelen deprem hakkinda14 ve 5. sayisinda gok gerekli (!) olan Israil'in dig borcuyla ilgili15 "Dig Haberler" bagligi altinda bilgilere yer verilmesine ragmen derginin diger sayilarinda haberlere yer ayrilmamigtir.16 Böyle bir yaklagim derginin haberler noktasinda istikrarsiz hareket ettigini ortaya koymaktadir.
9 Turhan Yavuz Margan, "Türkiye'de Bir ^erkeslik Hareketi Var midir?", Kafkasya Birlik Mecmuasi 2 (Temmuz 1970): 3-5.
10 Ahmet Kabakli, "Kürt Yok, Türk Milleti Vardir", Kafkasya Birlik Mecmuasi 2 (Temmuz 1970): 28-29.
11 Abdi Ipekgi, "Türk-Sovyet Iligkileri ve (Bizim Radyo)", Kafkasya Birlik Mecmuasi 2 (Temmuz 1970): 6-7.
12 Kafkasya Birlik Mecmuasi, "Ikinci Dünya Savagina Girmemizi Kim Önledi?", Kafkasya Birlik Mecmuasi 3-4 (Agustos-Eylül 1970): 23-24.
13 Turhan Yavuz Margan, "Atatürk Din Aleyhtari miydi?", Kafkasya Birlik Mecmuasi 6-7 (Kasim-Aralik 1970): 4-8.
14 "Dig Haberler", Kafkasya Birlik Mecmuasi 1 (Haziran 1970): 20.
15 "Dig Haberler", gev. Orhan Terim, Kafkasya Birlik Mecmuasi 5 (Ekim 1970): 10.
16 Kafkasya Birlik Mecmuasi'nin 5. sayisinda ikinci bir "Dig Haberler" bagligi bulunmakla beraber bu alan bog birakilmig ve bagligin hemen arkasindan "Fikralar" bagligiyla gok kisa bir fikra yayimlanmigtir. Bkz. "Dig Haberler", gev. Muvaffak Kuter, Kafkasya Birlik Mecmuasi 5 (Ekim 1970): 27.
Dergide, din ve saglik bahislerine, giir, fikra ve masallara yer verilmekle beraber bu temalar derginin yayin hayatinda belli bir düzene riayet edilmeden yayimlanmigtir. Derginin 3. sayisindan itibaren "Her Ay Bu Sütunda Din Bahisleri" ibaresiyle dini konulara yer verilirken 10. sayiyla birlikte bu söylemden uzaklagilmigtir. Diger yandan dergi, yayin hayati boyunca sadece 5. sayisinda "Saglik Bahisleri" ibaresiyle baglik agmigtir. Bununla beraber derginin 3., 4. ve 5. sayilarinda fikralara yer ayrilirken sadece 10., 11. ve 12. sayilarinda masallara yer verilmigtir.
Kafkasya Birlik Mecmuasi, Kafkas-Abhaz Kültür Derneginin gayri resmi yayin organi olarak yayin hayatini sürdürmügtür. Nitekim mecmuanin 15. sayisi diginda her sayinin son sayfalarinda dernek, köy haberleri ve haberler bagliklariyla dernegin; haber, duyuru ve faaliyetlerine yer verilmigtir. Ayrica mecmuanin ilk sayisinda "Türkiye Kafkas-Abhazya Kültür Dernegi Tüzügü" bagligiyla dernegin amaglari, organlari, gelir kaynaklari, kurucu üyeleri, dernege girig ve gikig gartlari, yönetim kurulunun görev ve yetkileri agiklanmigtir.17 Öte yandan mecmuanin kurucularindan olan §erafettin Terim, 1972 yilinin Mayis ayinda yapilan kongrede dernek bagkani segilirken mecmua yazarlarindan olan Ethem Arutan ise ikinci bagkan olarak belirlenmigtir. Dolayisiyla hem mecmuanin igerigi hem de mecmuadaki önemli isimlerin, dernegin yönetici kadrosunda yer almasi her iki olugumun mügterek hareket ettigini göstermektedir.
Dergi, yayimladigi sayilar noktasinda düzensizlik göstererek bazen tek sayi olarak gikarken bazen de sayilarin birlegtirilmesiyle gift sayi geklinde yayimlanmigtir. Bu dogrultuda derginin ilk iki sayisi ayri olarak gikarken, 3. ve 4. sayilari tek dergi halinde negredilmigtir. Böyle bir davranig igine girilmesinin sebebi, yaz tatili sirasinda meydana gelen aksakliklarin dergi basimini geciktirmesi olarak agiklanmig ve tekrarinin olmayacagi hususunda okuyuculardan özür dilenmigtir. Fakat derginin daha sonraki sayilarina baktigimizda bu tutumun birgok kez tekrarlandigini, derginin abone ve okuyucularina verdigi sözde durmayarak disiplinden yoksun oldugunu görmekteyiz.
Derginin gelir kaynagi olarak; gahsi yardimlar, abone ücretleri ve derginin 5. sayisindan itibaren zaman zaman arka kapakta yer verilen reklamlar gösterilebilir. Fakat dergide verilen bazi bilgilerden bu kaynaklarin yetersiz oldugu anlagilmaktadir. Derginin 13. sayisinda abonelerin abone ücretlerini ihmal etmemeleri ve imkan nispetinde dergiye maddi yardimda bulunmalari istenmektedir. Hatta bagka bir sayida dergiye maddi yardimda bulunanlarin
17 "Türkiye Kafkas-Abhazya Kültür Dernegi Tüzügü", Kafkasya Birlik Mecmuasi 1 (Haziran 1970): 27-32.
listeleri verilmigtir. Bu davranigin dergiye daha fazla yardim edilmesi igin yapildigi ihtimal dahilindedir. Diger yandan derginin yayin hayatini nihayete erdirmesiyle ilgili son sayisinda bir agiklama yapilmamigtir. Fakat derginin son sayilarina dogru abonelerden ayrica maddi yardim talebinde bulunulmasi ve derginin masraflarini kargilayamadiginin dile getirilmesi ekonomik sebeplerden dolayi derginin kapandigini dügündürmektedir.
Mecmuanin Yazar Kadrosu ve Ele Alinan Konular
Dergide agirligi hissedilen yazarlarin büyük kismi Kafkasya kökenlidir. Dergiye bagtan sona bakildiginda §erafettin Terim, Turhan Yavuz Margan ve Ismail Arzin gibi isimlerin ön plana giktigi görülmektedir. Bunda söz konusu yazarlarin derginin yönetim kadrosunda bulunmasinin etkili oldugu muhtemeldir. Bunlarin diginda M. Kazim Taymaz18, Pgimah Kosok19, Abdi ipekgi (1929-1979), Müstecip Ülküsal (1899-1996), Cemal Margan, Atiye Keskin, Ahmet Kabakli20, Mithat Berkan, Rifat Özbay, Nihat Özgelik, Ethem Arutan, Cemal Parman, Khukhut Bgajvba, Selim Sabit, Tekin Erer (1921-1997), Janset Berkok §ami, Danig Karabelen21, Elmas Yildirim ve Ali Volkan gibi isimlerin derginin yazar kadrosunda oldugu görülmektedir.
18 M. Kazim Taymaz (1925-2010), Düzce'de bir Adige gögmen köyü olan Kirazli (Tseykohable)'de dogdu. Tekniker okullarinda ögretmenlik yapti. istanbul'daki hemgerileriyle birlikte "Köy ^ocuklarini Yükseltme" ve "Köy ^ocuklarini Egitme" derneklerini kurarak gogunlugu Kafkasyali olan ögrencilerin egitimine katkida bulundu. Kuzey Kafkasya ve gegitli yerel gazetelerde yazarlik yapti. Bkz. Berzeg, Kafkas Diasporasi'nda Edebiyatgilar ve Yazarlar Sözlügü, 239.
19 Pgimah Kosok (1887-1962), Kafkasya'nin Kabardey-Balkar Cumhuriyeti sinirlari iginde bulunan Babugoy köyünde dogdu. 1917 §ubat ihtilali'nden sonra Kuzey Kafkasya halklarinin örgütlenme ve devletlegme gabalarina aktif gekilde katildi ve Kuzey Kafkasya Merkez icra Komitesi'nde yer aldi. 11 Mayis 1918'de "Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti'nin bagimsizliginin ilan edilmesi üzerine önce milli hükümette görev alan Kosok, ilk hükümet bagkani Abdülmecid ^ermoy'dan sonra parlamento gogunlugunca hükümet bagkanligina segildi. Daha fazla bilgi igin bkz. Sefer E. Berzeg, Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti Devlet Bagkani Pgimaho Kotse (Kosok): Yagami ve Gurbet Yazilari (Ankara: Kuban Matbaacilik, 2011).
20 Ahmet Kabakli (1924-2001), Harput'ta dogdu. istanbul Yüksek Ögretmen Okulu'nu ve istanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyati Bölümü'nü bitirdi. ^egitli yayin organlarinda yazilar kaleme aldi. Edebiyat faaliyetlerini genel olarak 1970 yilinda kuruculari arasinda bulundugu ve bagkanligini yaptigi Türkiye Edebiyat Cemiyeti bünyesinde gergeklegtirdi. Bu cemiyetin yayin organi olan Türk Edebiyati dergisini (istanbul 1972) gikardi. 1978 yilinda Türk Edebiyati Vakfi'nin kurulmasina öncülük eden Kabakli, vefatina kadar bu vakfin bagkanliginda bulundu. Bkz. Begir Ayvazoglu, "Ahmet Kabakli", TDVIA, C. XXIIII, 9.
21 Danig Karabelen (1898-1983), istanbul'da dogdu. Ordunun gegitli kademelerinde görev aldi. 1948 yilinda özel savag egitimi igin ABD'ye gönderildi. 1952-1953 yillari arasinda Kore Savagi'nda 3. Tugay Komutani Yardimcisi olarak görev yapti. 1952'de hayata gegirilen Seferberlik Tetkik Kurulu'nun (Özel Harp Dairesi) kuruculari arasinda bulundu. 1960 yilinda emekli oluncaya kadar bu kurumun gefligini yürüttü. Daha fazla bilgi igin bkz. Cemal Kutay, Beg Kitada Bir Türk Pagasi: Danig Karabelen (istanbul: Avciol Basim Yayin, 2006).
Dergi igeriginin agirlik noktasini olugturan Abhazlar üzerine yazi yazan alti kigiyi görmekteyiz. Bunlar; §erafettin Terim, Ismail Arzin, Cemal Margan, Mithat Berkan, Ethem Arutan ve Khukhut Bgajvba'dir. Kafkasya tarihine yönelik yazilar kaleme alan yazarlar ise §erafettin Terim, Pgimah Kosok, Atiye Keskin ve Cemal Parman'dir. Ayrica dergide Sovyetlerin, Müslümanlari Ruslagtirma siyaseti izlediklerine dair yazilar da kaleme alinmigtir. Bu dogrultuda makalesi yayimlanan yazarlar arasinda §erafettin Terim, Turhan Yavuz Margan, Selim Sabit, Tekin Erer ve Danig Karabelen bulunmaktadir.
Derginin ortak galigmalari neticesinde "Kafkasya Birlik Mecmuasi" imzasiyla birgok yazi yayimlanmigtir. Yazilanlar konu itibariyle gegitlilik göstermekte olup derginin yayin hayatina girmesi, Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti'nin Mayis ayinda kurulmasi sebebiyle bu ayda ön plana gikan tarihi hadiseler, Türkiye Tarihi'ne yönelik siyasi olaylar, Abhazlar ve Abhazlarin önemli gahsiyetleri, Ruslarin Kafkasya'yi iggali ve neticesi, röportajlar ve kitap tanitimi ile ilgilidir.
Dergide yer verilen giir, masal ve fikra gibi edebi türden yazilar da görmekteyiz. Dergide dört giir, yer almakta olup bu giirler Ali Volkan, Ethem Arutan ve Elmas Yildirim tarafindan kaleme alinmigtir. Azerbaycan Türkü Ali Volkan, "Vatan Ugruna" ve "Gurbet Acisi" isimli giirlerin sahibidir.22 Söz konusu giirlerde Azerbaycan'in istiklalini kaybetmesinden dolayi duyulan üzüntü ve Azerbaycan'a yönelik özlem dile getirilmigtir. Ethem Arutan'in "Ana Yurdum" ve Elmas Yildirim'in "Gurbette" adli giirlerinde ise vatanin önemi ve memleketinden uzakta bulunan bir kiginin vatanina duydugu özlem ifade edilmigtir.23 Öte yandan derginin 3., 4. ve 5. sayilarinda toplamda üg fikra yer almaktadir. "Pisbogazlar" ve "Avci" isimli fikralar, Abhazcadan tercüme edilmig olup geviren igin "Abhazyali" müstear ismi kullanilmigtir.24 Diger fikra ise "Fikralar" bagligiyla Ingilizceden tercüme edilmig ve geviren Muvaffak Kuter olarak verilmigtir.25 Dergide, giir ve fikranin yaninda toplamda iki masal yayimlanmigtir. Abhazcadan tercüme edilen bu masallar "Uyanik Adam Oglunu Nasil Everdi?" ve "Nart Tatrag" ismindedir. Ilk
22 Ali Volkan, "Vatan Ugruna", Kafkasya Birlik Mecmuasi 10-11 (Mart-Nisan 1971): 27-28; Ali Volkan, "Gurbet Acisi", Kafkasya Birlik Mecmuasi 15 (Nisan-Haziran 1972): 24.
23 Ethem Arutan, "Ana Yurdum", Kafkasya Birlik Mecmuasi 16 (Temmuz-Aralik 1972): 19; Elmas Yildirim, "Gurbette", Kafkasya Birlik Mecmuasi 16 (Temmuz-Aralik 1972): 27.
24 "Pis Bogazlar", gev. Abhazyali, Kafkasya Birlik Mecmuasi 3-4 (Agustos-Eylül 1970): 27-30; "Avci", gev. Abhazyali, Kafkasya Birlik Mecmuasi 5 (Ekim 1970): 24-26.
25 "Fikralar", gev. Muvaffak Kuter, Kafkasya Birlik Mecmuasi 5 (Ekim 1970): 30.
verdigimiz masalda gevirenin imzasi bulunmazken ikici masali tercüme eden kigi §eref Terim olarak verilmigtir.26
Dergide, "Din Adami" imzasiyla dini konular hakkinda da agiklamalar yapilmigtir. "Din Bahisleri" bagligiyla derginin 3. ve 4. sayisindan sonra gikan bu yazilar genellikle Allah'in sifatlari ve bunlarin manasi, mezhep birligi, ahlakin önemi ve ailelerin gocuklarina ögretmesi gereken dini kurallardan olugmaktadir. Fakat dergi, 10. sayisiyla birlikte bu türden yazilara sayfalarinda yer vermemeye baglamigtir.
Kafkasya Birlik Mecmuasi' nda Abhazlar bagta olmak üzere genellikle siyasi, sosyal ve edebi türden konulara agirlik verilmigtir. Yazilarin büyük kismi Abhazlarin kökeni, siyasi tarihi, önemli gahsiyetleri, Rusya'nin Kafkasya'yi iggali, Kafkas halklarinin Sovyetlegtirme politikasindan duydugu rahatsizliklar gibi ortak konulardan olugmaktadir. Bu kisimda derginin genel gizgisini anlamak igin ortak konulari belirleyip makalelerin degerlendirmelerini yapmaya galigacagiz.
Kafkasya Hakkinda Yazilanlar
1918 yilinda kurulan Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti'nin hükümet bagkanlarindan olan Pigmah Kosok'un kaleme aldigi "Kafkasya'da Istiklal Mücadelesi" isimli makale, Ruslarin Kafkasya'ya yönelik siyaseti, Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti'nin kurulugu, Kafkas halklarinin Ruslarla yaptigi mücadeleler ve bu mücadeleler neticesinde yaganilan olumsuzluklar hakkindadir. ^aligmada Rusya'nin Kafkasya'ya I. Pyotr (1672-1725) dönemiyle ilgi duymaya bagladigi ve bu ilginin II. Yekaterina (1729-1796) dönemiyle artarak devam ettigi ifade edilmigtir. 1864 yilinda Adigelerin ana yurtlarindan koparilarak Türkiye'ye gög ettirilmelerine dikkat geken yazar, Rusya'da 1917 Devrimi'nin meydana gelmesiyle Kafkas halklarinin özgürlük mücadelesi igine girdigini belirtmigtir. Bu mücadele neticesinde Kafkas halklarinin muvaffakiyet saglayarak 11 Mayis 1918 tarihinde Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti'nin kuruldugu belirtilmigtir. Kurulan cumhuriyetin Osmanli Devleti ile anlagma saglamasi neticesinde Babiäli'nin Kafkas halklarina yardim etmeyi kabul ettigi vurgulanmigtir. Fakat Bolgeviklerin kuzeyden Volga yolu ile gelecek herhangi bir yardimi önlemek maksadiyla Dagistan sahillerine askeri birlikler göndermesi üzerine Türk askeri birliklerinin bölgeye gelerek Ruslarla mücadele ettigi ifade edilmigtir. Öte yandan itilaf Devletleri'nin istanbul'u iggal etmesi ve Türk askeri birliklerinin Kafkasya'dan gekilmelerini istemeleri üzerine Kafkas halklari zor durumda
26 "Uyanik Adam Oglunu Nasil Everdi?", Kafkasya Birlik Mecmuasi 10-11 (Mart-Nisan 1971): 29; "Nart Tatrag", gev. §eref Terim, Kafkasya Birlik Mecmuasi 12 (Mayis-Ekim 1971): 22-26.
kalmig ve Kafkasyalilar, Ruslarla tekrar mücadeleye girmiglerdir. Ruslarla yillarca yapilan mücadeleler sonunda Ruslarin, Kafkasya halklarina üstünlük sagladigi ifade edilmig ve 1944 yilinda ^egen-Inguglar, Karagaylilar ve Balkarlarin, Sovyetler tarafindan Sibirya'ya sürgün edilmeleri üzerinde durulmugtur.27
Dergi mensuplarinin ortak galigmalari sonucunda "Kafkasya Birlik Mecmuasi" imzali birgok yazi yayimlanmigtir. Bu yazilardan ügü, derginin 6.7., 8.-9. ve 10.,-11., sayilarinda "Kuzey Bati Kafkasya Ruslar Tarafindan Nasil Iggal Edildi ve Kimler Iskan Olundu?" bagligiyla birbirinin devami niteligindedir. Makalelerde Ruslarin Kafkasya'ya ilk ciddi harekatinin ne zaman oldugu, Kuzeybati Kafkasya'yi ele gegirmek igin izledigi siyaset ve bu bölgeyi ele gegirmesiyle burada ikamet eden halklarin mukadderati üzerinde durulmugtur. Rusya'nin Kafkasya'ya yönelik ilk ciddi tegebbüsünün I. Pyotr'un 1722'deki Iran seferiyle oldugunu belirtilmig ve II. Yekaterina dönemiyle de Karadeniz kiyilarina hakim olmak amaciyla Bati Kafkasya'nin ele gegirilmek istendigi ifade edilmigtir. Ruslarin Kuzeybati Kafkasya iggalini üg ayri dönemde tasnif eden dergi, bu dönemleri; 1800-1840, 1841-1859 ve 1860-1864 olarak vermigtir. Ayrica Ruslarin bu bölgeyi ele gegirmesiyle burada yagayan halklari, Osmanli Devleti, topraklarina gög etmeye zorladigi ifade edilmigtir. Bu konu hakkinda Rus tarihgi A. P. Berje'nin (1828-1886) Kafkas halklarinin Osmanli Devleti topraklarina gög etmesi sirasinda soguk hava kogullari ve hastaliklar gibi zorluklarla ugragmak zorunda kaldigina dair söylemlerine yer verilmigtir. Kafkas halklarinin yagadiklari yerlerden gög ettirilmesiyle buralara Ruslar tarafindan Kazaklarin yerlegtirildigi vurgulanmigtir. Kazaklarin, Kuzeybati Kafkasya topraklarina gelmesiyle bölgedeki iktisadi hayatin kötüye gittigine, ekim alanlarinin azalip ormanlarin fazlalagtigina ve yollarin kullanilmaz hale geldigine dikkat gekilmigtir.28
Dergide, Kafkasya'ya dair yer alan makalelerden bir digeri Atiye Keskin'in "Kuzey Kafkasya Notlari" adli yazisidir. Keskin, burada §eyh §amil (1797-1871) ve Rus generallerinden Klug Von Klugenav arasinda gegen konugmalarla birlikte Kafkas halklarinin Ruslar tarafindan farkli dönemlerde ana yurtlarindan gikarilmasi üzerinde durmugtur. Dagistan'in Sulak Nehri
27 Pigmah Kosof, "Kafkasya'da Istiklal Mücadelesi", Kafkasya Birlik Mecmuasi 1 (Haziran 1970): 13-20.
28 Kafkasya Birlik Mecmuasi, "Kuzey Bati Kafkasya Ruslar Tarafindan Nasil Iggal Edildi ve Kimler Iskan Olundu?", Kafkasya Birlik Mecmuasi 6-7 (Kasim Aralik 1970): 9-15; "Kuzey Bati Kafkasya Ruslar Tarafindan Nasil Iggal Edildi ve Kimler Iskan Olundu?", Kafkasya Birlik Mecmuasi 8-9 (Ocak-§ubat 1971): 12-14; "Kuzey Bati Kafkasya Ruslar Tarafindan Nasil Iggal Edildi ve Kimler Iskan Olundu?", Kafkasya Birlik Mecmuasi 10-11 (Mart-Nisan 1971): 22-25.
kenarinda kargilagan Klugenav ve §eyh §amil arasinda gegen konugmalar §amil'in vatanini savunma noktasinda kararliligini göstermesi agisindan son derece önemlidir. Klugenav, §amil'e teslim olmasi halinde imparatorun kendisine lütufta bulunacagini söylemig fakat §amil, sert bir üslupla asla teslim olmayacagini gerekirse bu mukaddes davanin kiyamete kadar devem edecegini ifade etmigtir. Öte yandan Kafkasya'nin istiklali igin mücadele eden birgok kahramanin vatanlarindan gög ettirildigine dikkat geken Keskin, özellikle II. Dünya Savagi'ndan sonra Kafkas halklarinin, Almanlarla ig birligi yaptiklari gerekgesiyle Ruslar tarafindan tekrar sürgün edildigi üzerinde durmugtur.29
Abhazya ve Abhazlar Hakkinda Yazilanlar
Dergide, en gok yazan ve 20 makalesi bulunan §erafettin Terim, Abhaz kökenli olmasi ve bu cografyaya büyük ilgi duymasindan olsa gerek genellikle Abhazlara yönelik yazilar kaleme almigtir. Derginin yayin hayati boyunca her sayisinda düzenli olarak "Abhazlar Kimlerdir?" bagligiyla yazilar yayimlamigtir. Bu makalelerdeki amacinin Kafkasya halklarinin kaynagmasina ve birbirlerini tanimalarina yardimci olmak istedigini söyleyen Terim, yazdiklariyla "Abhaz" kelimesinin kullanig gekillerine dikkat gekmigtir. Türkiye Türkleri tarafindan bu kelimenin yanlig bigimde "Abaz" olarak telaffuz edildigini, dogru kullaniminin "Abhaz" geklinde olmasi gerektigini belirtmigtir. Yazilarinda Abhazya tarihi üzerine de bilgiler veren Terim, Abhazlarin Kafkasya'ya geldikleri tarihin tayin edilemeyecek kadar kadim oldugunu ifade etmig ve Abhazlarin köklü bir tarihe sahip olduklarini savunmugtur. Bunun yaninda Abhazya cografyasinda hüküm sürmüg krallar hakkinda malumatlar vermigtir. Bu bölgede birgok prens ailesinin yagadigini belirterek söz konusu ailelerle ilgili bilgiler sunmugtur. §erafettin Terim'in üzerinde durdugu konulardan bir digeri Abhaz-^erkes ayrimi hakkindadir. Abhazlarin, ^erkesleri olugturan toplumlar arasinda zikredildigini söylemekle beraber ^erkeslerin bir kisminin Abhazlari digladiklarini hatta kendilerini Abhazlardan üstün olarak görmelerini elegtirel bir dille ifade etmigtir. Bunun yani sira Abhazya-Gürcistan münasebetleri üzerinde durmug, Abhazlarin, Gürcülere higbir zaman boyun egmedigini belirterek Gürcistan'in Abhazya'yi iggal edemedigini savunmugtur. Birgok yönden Abhazya'yi ele alan §erafettin Terim, Ruslarin Abhaz topraklarini ele gegirmek igin uyguladigi siyaseti, birgok tarihginin Abhazlar ve Abhazya hakkindaki fikirlerini aktarmigtir. Abhazlarin ticari faaliyetleri, önemli simalari, edebiyat ve kültürleri hakkinda da bilgiler vermigtir. §erafettin
29 Atiye Keskin, "Kuzey Kafkasya Notlari", Kafkasya Birlik Mecmuasi 2 (Temmuz 1970): 16-17.
Terim'in toplamda 16 sayisi çikan Kafkasya Birlik Mecmuasinda bu sayidan daha fazla Abhazlarla ilgili yazi yazmasi ve Abhazlardan sürekli övgüyle bahsetmesi muhtemelen Abhaz kökenli olmasiyla ilgilidir. Dolayisiyla yazarin kaleme aldigi çaligmalarda ilmi perspektiften uzaklagarak abartiya kaçmasi muhtemeldir.30
Khukhut Bgajvba'nin "Abhaz Edebiyatindan Simalar Gerg Çaçba" isimli çahgmasi derginin 2. ve 3.-4. sayilarinda birbirinin devami niteliginde yayimlanmigtir. Bgajvba, Abhazya tarihinin önemli edebiyatçilarindan olan Gerg Çaçba'nin (1846-1918) hayati ve faaliyetlerine iligkin bilgilere yer vermigtir. Özellikle Gerg Çaçba'nin Abhazya topraklarinin Ruslar tarafindan ele geçirilmesiyle Abhazlarin kargilagtigi olumsuz durumlari eserlerine yansittigini ve Abhaz edebiyatinin geligiminde önemli katkilar sagladigini ifade etmigtir.31
Sovyetler Hakkinda Yazilanlar
Müstecip Ülküsal'in, derginin 2. ve 3.-4. sayilarinda iki yazisi yayimlanmigtir. Bu yazilar "Ûç Sovyet Aliminin Mektubu" ve "Ûç Sovyet Aliminin Mektubu Zorunluklar Kaynagi" bagliklariyla negredilmigtir. Ülküsal, birbirinin devami niteligi olan bu yazilarda, Sovyet Akademisi üyelerinden nükleer fizikçi Andrey Dmitriyeviç Saharov (1921-1989), tarihçi Roy Aleksandroviç Medvedev (1925) ve fizikçi Valentin Fyodoroviç Turçin'in
30 Çerafettin Terim, Kafkasya Birlik Mecmuasi'nda düzenli olarak "Abhazlar Kimlerdir?" bagligiyla yazilar yayimladi. Bkz. Çerafettin Terim, "Abhazlar Kimlerdir?", Kafkasya Birlik Mecmuasi 1 (Haziran 1970): 21-22; Çerafettin Terim, "Abhazlar Kimlerdir?", Kafkasya Birlik Mecmuasi 2 (Temmuz 1970): 24-27; Çerafettin Terim, "Abhazlar Kimlerdir?", Kafkasya Birlik Mecmuasi 3-4 (Agustos-Eylül 1970): 17-20; Çerafettin Terim, "Abhazlar Kimlerdir?", Kafkasya Birlik Mecmuasi 5 (Ekim 1970): 21-23; Çerafettin Terim, "Abhazlar Kimlerdir?", Kafkasya Birlik Mecmuasi 6-7 (Kasim-Aralik 1970): 23-25; Çerafettin Terim, "Abhazlar Kimlerdir?", Kafkasya Birlik Mecmuasi 8-9 (Ocak-§ubat 1971): 21-23; Çerafettin Terim, "Abhazlar Kimlerdir?", Kafkasya Birlik Mecmuasi 10-11 (Mart Nisan 1971): 14-16; Çerafettin Terim, "Abhazlar Kimlerdir?", Kafkasya Birlik Mecmuasi 12 (Mayis Ekim 1971): 19-21; Çerafettin Terim, "Abhazlar Kimlerdir?", Kafkasya Birlik Mecmuasi 13 (Kasim-Aralik 1971): 14-17; Çerafettin Terim, "Abhazlar Kimlerdir?", Kafkasya Birlik Mecmuasi 14 (Ocak-Mart 1972): 19-22; §erafettin Terim, "Abhazlar Kimlerdir?", Kafkasya Birlik Mecmuasi 15 (Nisan-Haziran 1972): 20-23; §erafettin Terim, "Abhazlar Kimlerdir?", Kafkasya Birlik Mecmuasi 16 (Temmuz-Aralik 1972): 21-26.
31 Khukhut Bgajvba, "Abhaz Edebiyatindan Simalar Gerg Çaçba", çev. Çerafettin Terim, Kafkasya Birlik Mecmuasi 2 (Temmuz 1970): 13-15; Khukhut Bgajvba, "Abhaz Edebiyatindan Simalar Gerg Çaçba", çev. Çerafettin Terim, Kafkasya Birlik Mecmuasi 3-4 (Agustos-Eylül 1970): 13-14.
(1931-2010); Brejnev32, Kosigin33 ve Podgorniy'e34 gonderdikleri mektubun igerigi uzerinde durmugtur. Mektupta, Rusya'da egitim, kultur, iggilerin durumu ve toplumdaki sosyal iligkilerin ilerlemesi hususunda birgok gey yapilmasina ragmen donemin daha genig bir sosyal demokratlagmayi gerektirdigi ifade edilmigtir. Mektupta, Rusya'nin mevcut durumundan bahseden alimler, ilmi ve iktisadi yonden toplumun geri kaldigini belirtmekle beraber ulkede; alkol tuketimi, rugvet ve cinayetlerin arttigina dikkat gekmiglerdir.
Alimler, bu gerilemenin kaynagini Rusya'da uzun yillar hukum suren Stalin'in (1922-1953) despotga tutumunun kalintilarinda bulmakla birlikte Stalin anlayiginin hala yururlukte oldugunu vurgulamiglardir. Ayrica mevcut sorunlarin birkag idareci ile degil, ekonomik sistemin her merhalesinde bulunan milyonlarca insanin katkilariyla ve aralarindaki fikir alig-veriginin saglanmasiyla gozume kavugacagini savunmuglardir. Ote yandan alimler, birkag yil iginde gergeklegmesi mumkun olan bir program taslagi hazirlamiglardir. Bu programda; demokratlagmanin bir zorunluluk oldugu bildirilerek basinda bu konunun izah edilmesi, parti ve devlet organlarina, ulkenin genel menfaatlerini ilgilendiren meseleler hakkinda ayrintili bilgi verilmesi, yabanci ulkelerdeki radyolarin yayinlarinin serbestge dinlenebilmesi, gazete ve kitap teminine imkan verilmesi, siyasi mahkumlarin affedilmesi, Sovyetler Birligi sinirlari iginde kullanilan ig
32 Leonid Iliç Brejnev (1906-1982), Ukraynali Sovyet siyasetçidir. SSCB'nin çegitli kadrolarinda gorev yapan Brejnev, 1964-1982 yillari arasinda Sovyetler Birligi Komunist Partisi Genel Sekreteri olarak SSCB'yi yonetmigtir. Brejnev hakkinda ayrintili bilgi için bkz. Roy Medvedev, Liçnost u Epoha: Politiçeskiy Portret L. i. Brejneva (Moskva: Novosti, 1991).
33 Aleksey Nikolayeviç Kosigin (1904-1980), St. Petersburg'da dogdu. 1940-1960 yillari arasinda farkli araliklarla SSCB'nin Bakanlar Kurulu Balkan Yardimciligi gorevinde bulundu. 1943-1946 yillarinda Rusya Federatif Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'nin Halk Komiserleri Bagkanligi gorevini yuruttu. 1949-1953'de Hafif Sanayi Bakani olan Kosigin, daha sonra Devlet Planlama Komitesi Bagkani olarak gorev yapti. 1964-1980 yillari arasinda Bakanlar Kurulu Bagkanligini yuruttu ve 1964-1974'te iki defa olmak uzere Sosyalist Emek Kahramani olarak odullendirildi. Bkz. V. A. Torçinov i A. M. Leontyuk, Vokrug Stalina: istoriko-Biografiçeskiy Spravocnik (Sankt-Peterburg: Filologiçeskiy Fakultet Sankt-Peterburgckogo Gosudarstvennogo Universiteta, 2000), 267.
34 Nikolay Viktoroviç Podgorniy (1903-1983), Poltava'da dogdu. Kiev Gida Endustrisi Teknoloji Enstitusu'nu bitirdi. Mezun olmasinin ardindan Ukrayna'daki geker igletmelerinde muhendis, muhendis yardimcisi ve bagmuhendis olarak çaligti. 1942 yilinda Moskova Gida Endustrisi Teknoloji Enstitusu mudurlugu gorevine getirildi. 1946-1950 yillari arasinda SSCB Bakanlar Kurulu'nun daimi temsilcisi oldu. 1950-1953'de Ukrayna Komunist Partisi Harkov Bolge Komitesi'nin ve 1957-1963 yillari arasinda ise Ukrayna Komunist Partisi Merkez Komitesi'nin birinci sekreteri oldu. 1965-1977 yillarinda Yuksek Sovyet Prezidyumu Bagkanligini yuruttu Bkz. Nikolay Zenkoviç, Samie Zakritie Ludi. Ot Lenina do Gorbaçeva: Ensiklopediya Biografy (Moskva: Olma-Press, 2002), 241-242.
pasaportlarin kaldirilarak §ehir ve koylerde yaçayan herkes için tek pasaport sisteminin uygulanmasi, egitim alaninda reform yapilarak ogretmenlerin maddi durumlarinin iyileçtirilmesi, parti ve hukumet kadrolarinda tek aday gostermek yerine birçok aday arasinda sinav yapilmak suretiyle liyakat sahibi kiçilerin goreve getirilmesi, Stalin zamaninda vatanlarindan surulmug olan butun milletlere haklarinin geri verilmesi ve vatanlarina iade edildikten sonra bu milletlere mulki muhtariyet taninmasi gibi tasarilari içermektedir. Ancak uç bilim adaminin hazirladigi bu program taslagi amacina ulaçamadigi gibi Brejnev ile kar§i karçiya gelmelerine sebep olmuçtur.35
Çeref Terim, "Amerikalilar Gidiyor... Ruslar Geliyor...", isimli yazisinda Turkiye Cumhuriyeti'nin Ruslara ihtiyatla yaklaçmasi gerektigine dikkat çekmiçtir. Terim, Turkiye'de farkli alanlarda gorevde bulunan Amerikali askeri uzman ve teknisyenlerin çeçitli sebeplerden dolayi ulkelerine donmek zorunda kaldigini ve bu yerlere Ruslarin getirildigini ifade etmiçtir. Ruslarin Iskenderun'da uç demir-çelik fabrikasi kurduklarini, Seydiçehir'de aluminyum tesisi, Bandirma'da Sulfirik fabrikasi ve Artvin'de liv-levha tesisi kuracaklarini soylemiçtir. Bunun yaninda Istanbul metrosunun fizibilite raporlarinin dort Rus muhendis tarafindan hazirlandigini ve 140 civarinda Rus teknisyenin bu i§ için gayretle çaliçtigini belirtmiçtir. Ruslarin Turkiye'deki faaliyetlerini yurutmesi için Azerbaycan kokenli B. Y. Nurizade adinda birini tayin ettigini ve bu §ahsin Ruslarin Turkiye'deki faaliyetlerinin yatirim amaçli olmaktan ziyade yardim maksadi taçidigi ifadesine de yer vermiçtir. Fakat Çerafettin Terim, Ruslarin boyle politikalarla Turkiye'ye kalici olarak yerleçmek istediklerini, menfaatlerini gozeterek projelerini uygulamaya koydugunu anlatmiçtir.36
Dergi sahiplerinden biri olan Turhan Yavuz Marçan'in dergide toplamda 12 yazisi yayimlanmiçtir. Yazdiklarina baktigimizda tarihten siyasete kadar farkli konular incelenmiçtir. Turhan Yavuz Mar§an, "I§te Moskof" isimli makalesinde Kuzey Kafkasya'nin 1864 yilinda Ruslar tarafindan ele geçirilmesiyle Ruslarin burada yaçayan halklara uyguladigi siyaset uzerinde durmuçtur. Bu minvalde Ruslarin, Kuzey Kafkasya halklarina vatanlarini terk etmeleri için yapilan propagandalar, tehditler ve 1864 tarihli surgun emirnamesi hakkinda bilgiler verilmiçtir. Bu emirnameyle yuzbinlerce Kafkasyalinin vatanlarindan surgun edildigi ve bu sirada çok sayida
35 Mustecip Ulkusal, "Uç Sovyet Aliminin Mektubu", Kafkasya Birlik Mecmuasi 2 (Temmuz 1970): 8-10; Mustecip Ulkusal, "Uç Sovyet Aliminin Mektubu Zorunluluklar Kaynagi", Kafkasya Birlik Mecmuasi 3-4 (Agustos-Eylul 1970): 9-12.
36 Çerafettin Terim, "Amerikalilar Gidiyor... Ruslar Geliyor...", Kafkasya Birlik Mecmuasi 5 (Ekim 1970): 6-8.
Kafkasyalinin yagamlarini yitirdigi anlatilmigtir. Dolayisiyla galigmada Ruslarin, Türk Dünyasi'nin dügmani olduguna ve savunmasiz insanlari katlettigine dikkat gekilmigtir.37
Selim Sabit, "Sovyetlerin Ard Niyetleri" isimli makalesinde Sovyetlegtirme politikasi üzerinde durmug ve Sovyetlerin, Rus olmayan halklari sistematik olarak erittiginden bahsetmigtir. Ruslarin "Milliyetsizlegtirme" politikasi baglaminda özellikle dil ve egitim unsurlarini kullandigini agiklamigtir. Böylece Rus olmayan ailelerin, gocuklarini daha gok Rus okullarinda okutmak zorunda kaldigi ve bu egitim kurumlarinda gocuklara Rusga ögrenmeleri igin psikolojik baski yapildigi anlatilmigtir.38
Tekin Erer, "Avrupa'nin Bagbeläsi" isimli yazisinda Sovyetlerin Avrupa igin tehlike arz ettigi üzerinde durmugtur. Ilk olarak Avrupa'nin medeni, terakkiperver ve hümanist toplumlardan meydana geldigine dikkat geken yazar, Türkiye'nin uzun süredir bu vasiflara sahip olabilmek igin gayret gösterdigini anlatmigtir. Daha sonra Rusya'nin Avrupa dügmani bir ülke oldugundan söz etmig, komünist ruhu ile hareket eden bir siyasi yapi oldugunu vurgulayarak bireysel özgürlük ve mülkiyet hakki gibi degerlerin Sovyetlerde gegersiz oldugunu dile getirmigtir. Sovyetlerin kigi hak ve özgürlüklerini kisitlayan bu prensipleri kendi ülkesinde uygulamaya koymasinin yani sira Avrupa ülkelerinde de tatbik etmeye galigmasina kargi gikmigtir.39
Danig Karabelen'in "Sovyetlerde Islam Katliami ve Yapilan Propaganda" isimli galigmasi, Sovyetlerin Islam Dinine olan dügmanligmm sebepleri ve bu dini ätil hale getirebilmek igin yürüttügü politikalar hakkindadir. Ilk olarak Sovyetlerin tatbik ettigi din siyasetinin iki farkli yüzü oldugunu ifade eden yazar, bunlari Sovyetler Birligi'nde alenen ve Sovyet sinirlari diginda örtülü olarak tasnif etmektedir. Öte yandan Karabelen, Sovyetlerin Müslümanliga dügman olmasinin sebepleri üzerinde durmakta ve bunu Islam'in, Sovyetler Birligi'nde yagayan Türkleri birlegtirici bir rol oynamasi ve din olmaktan öte bir kültür müessesesi olarak toplumlari etkilemesi olarak agiklamigtir. Dolayisiyla Sovyetlerin, Islam'a kargi yürüttügü propaganda faaliyetlerinin diger dinlere nazaran daha ciddi oldugunu ifade etmigtir. Bu amagla Sovyetlerin, Müslümanlari Hristiyanlagtirmak igin sürekli bir mücadele
37 Turhan Yavuz Margan, "Igte Moskof", Kaßasya Birlik Mecmuasi 13 (Kasim Aralik 1971): 6-8.
38 Selim Sabit, "Sovyetlerin Ard Niyetleri", Kaßasya Birlik Mecmuasi 13 (Kasim Aralik 1971): 1213.
39 Tekin Erer, "Avrupa'nin Bagbeläsi!...", Kaßasya Birlik Mecmuasi 14 (Ocak-Mart 1972): 7-8.
halinde olmalarina ragmen bunu tamamen bagaramadiklarina dikkat gekmigtir.40
Sonug
Kafkasya Birlik Mecmuasi; tarihi, sosyal, siyasi, edebi ve kültürel konular hakkinda yazilar yayimlayan ve aylik olarak negredilen bir dergidir. 19701972 yillari arasinda Istanbul'da yayimlanan dergi, §erafettin Terim ve Turhan Yavuz Margan tarafindan gikarilmigtir. Dergide yer alan yazarlarin büyük kismi Kafkasya kökenlidir. Dolayisiyla dergi, Kafkasyalilarin dügüncelerinin anlagilmasi agisindan büyük bir öneme sahiptir. Daha gok Rusya ve Kafkasya merkezli konular üzerinde duran dergi, Abhazlara sayfalarinda siklikla yer vermigtir. Bu durum muhtemelen §erafettin Terim'in Abhaz kökenli olmasindan kaynaklanmaktadir. Fakat böyle bir egilim, derginin amaglari ve adiyla bagdagmamaktadir. Nitekim Kafkasya, sadece Abhazlardan meydana gelmemekle beraber birgok bölge ve toplumu kapsamaktadir. Öte yandan derginin Kafkasya Birlik Mecmuasi adiyla yayimlanmasi hakkinda herhangi bir bilgi bulunmamakla beraber dergi sahiplerinden §erafettin Terim'in Kafkasya kökenli olmasi ve derginin amaglari noktasinda birlik ve beraberlige siklikla vurgu yapilmasi derginin bu isimle yayin hayatina baglamasinda etkili oldugunu dügündürmektedir.
Kafkasya Birlik Mecmuasi, Türkiye Kafkas-Abhaz Kültür Dernegi'nin gayri resmi yayin organi olarak yayin hayatina baglamig ve devam etmigtir. Hemen hemen her sayida söz konusu dernegin haber ve duyurularina yer verilmig, Kafkasya'ya dair haberlere ise pek deginilmemigtir. Diger yandan dergide siyasi ve tarihi konularin yaninda saglik bahislerine, dini ve edebi yazilara da yer verilmigtir. Fakat bu türden yazilar derginin igeriginde bir düzensizlik arz ederek bazi sayilarda verilirken bazilarinda verilmemigtir. Bu da derginin istikrarsiz hareket ettigini ve disiplinden uzak oldugunu göstermektedir.
Kafkasya Birlik Mecmuasi'nm igindekiler Listesi
Sayi 1 (Haziran 1970)
Kafkasya Birlik Mecmuasi, "Tekrar Baglarken", 3-4.
Ismail Arzin, "Abhazya'da Arkeolojik Aragtirmalar", 4.
Turhan Yavuz Margan, "Dünün, Bugünün ve Yarinin Gergegi", 5-7.
M. Kazim Taymaz, "Bagarida Inanmanin Önemi", 8-10.
Kafkasya Birlik Mecmuasi, "Mayis Ayinin Özelligi", 11-12.
Pgimah Kosok, "Kafkasya'da Istiklal Mücadelesi", 13-20.
40 Danig Karabelen, "Sovyetlerde Islam Katliami ve Yapilan Propaganda", Kafkasya Birlik Mecmuasi 16 (Temmuz-Aralik 1972): 6-8.
"Dig Haberler", 20.
Çerafettin Terim, "Abhazlar Kimlerdir?", 21-22. Kamçili Adam, "Sümüklü Böceklere Dair", 23. "Dernek Haberleri", 24-26.
"Türkiye Kafkas-Abhazya Kültür Dernegi Tüzügü", 27-32. Sayi 2 (Temmuz 1970)
Turhan Yavuz Margan, "Türkiye'de Bir Çerkeslik Hareketi Var midir?", 35.
Abdi Ipekçi, "Türk-Sovyet Iligkileri ve (Bizim Radyo)", 6-7. Müstecip Ülküsal, "Ûç Sovyet Aliminin Mektubu", 8-10. Kafkasya Birlik Mecmuasi, "Ilk Insanin Zuhuru, Dagiligi ve Bizim Kimligimiz", 11-12.
Khukhut Bgajvba, "Abhaz Edebiyatindan Simalar Gerg Çaçba", Çev. Çerafettin Terim, 13-15.
Atiye Keskin, "Kuzey Kafkasya Notlari", 16-17. Tarik Bugra, "Ne Yapmali?", 18-19. Kamçili Adam, "Çakallara Dair", 20-21. Cemal Margan, "Abhazzya'da Bir Cenaze Merasimi", 22-23. Çerafettin Terim, "Abhazlar Kimlerdir?", 24-27. Ahmet Kabakli, "Kürt Yok, Türk Milleti Vardir", 28-29. Rifat Özbay, "Ihsan Çahin Beyin Ardindan", 30. "Haberler", 31-32.
Sayi 3-4 (Agustos-Eylül 1970)
Turhan Yavuz Margan, "Nereye Gidiyorsun", 3-4. Ismail Arzin, "Bir Anket Teklifi Münasebetiyle" 5-6. M. Kazim Taymaz, "Meslek Sevgisi ve Insanlarin Mutlulugu", 7-8. Müstecip Ülküsal, "Ûç Sovyet Alimin Mektubu Zorunluluklar Kaynagi", 9-12.
Xuxut Bgajvba, "Abhaz Edebiyatindan Simalar: Gerg Çaçba", Çev. Çerafettin Terim, 13-14.
Kafkasya Birlik Mecmuasi, "Ilk Insanin Zuhuru, Dagiligi ve Bizim Kimligimiz", 15-16.
Çerafettin Terim, "Abhazlar Kimlerdir", 17-20. Kamçili Adam, "Neden Gocunuyorlar", 21-22.
Kafkasya Birlik Mecmuasi, "Ikinci Dünya Savagina Girmemizi Kim Önledi?", 23-24.
"Mecmuamizin Dogug Nedenleri Etrafinda Birkaç Söz Daha", 24-25.
Din Adami, "Din Bahisleri", 26. "Pis Bogazlar", ^ev. Abhazyali, 27-30. "Dernek Haberleri", 31-32.
Sayi 5 (Ekim 1970)
Turhan Yavuz Margan, "firkin Bir Degerlendirme", 3-5. §erafettin Terim, "Amerikalilar Gidiyor... Ruslar Geliyor...", 6-8. "Dernek Haberleri", 8.
Ismail Arzin, "Bir Anket Teklifi Münasebetiyle", 9-10.
"Dig Haberler", ^ev. Orhan Terim, 10.
Kafkasya Birlik Mecmuasi, "Abazinler", 11-12.
"Ciddi Bir Mukayese", 13-14.
Kamgili Adam, "Ibret Verici Bir Sergi", 15-18.
Nihat Özgelik, "Köy Dügünündeki Kaza Kurgunlari", 19-20.
§erafettin Terim, "Abhazlar Kimlerdir?", 21-23.
"Avci", ^ev. Abhazyali, 24-26.
Din Adami, "Din Bahisleri", 26-27.
"Dig Haberler", ^ev. Muvaffak Kuter, 27.
Dr. Kaza, "Saglik Bahisleri", 28-29.
"Fikralar", £ev. Muvaffak Kuter, 30.
"Köy Haberleri", 31.
Sayi 6-7 (Kasim-Aralik 1970)
Kafkasya Birlik Mecmuasi, "1970 Yilini Geride Birakirken", 3. Turhan Yavuz Margan, " Atatürk Din Aleyhtari miydi?", 4-8. Kafkasya Birlik Mecmuasi, "Kuzey Bati Kafkasya Ruslar Tarafindan Nasil Iggal Edildi ve Kimler Iskan Olundu?", 9-15.
Kafkasya Birlik Mecmuasi, "Haci Huzbek", 16-17.
Kafkasya Birlik Mecmuasi, "Topkapi Müzesindeki Kiling", 18.
Kamgili Adam, "Kizil Cehennemden Kaganlar", 19-21.
Din Adami, "Din Bahisleri", 22.
§erafettin Terim, "Abhazlar Kimlerdir?", 23-25.
Abazyali, "Abhazya'da Binicilik ve Abeygua Nuri", 26-28.
Kafkasya Birlik Mecmuasi, "Ibret Verici Bir Sergi", 29-30.
Sayi 8-9 (Ocak-§ubat 1971)
§erafettin Terim, "Sayin Izzet Aydemir'e Agik Mektup", 3-6. Turhan Yavuz Margan, "Son Arap Yenilgisi Ruslarin Eseridir", 7-9.
Kafkasya Birlik Mecmuasi, "Kuzey Bati Kafkasya Ruslar Tarafindan Nasil Iggal Edildi ve Kimler Iskan Olundu?", 12-14. Çerafettin Terim, "Met Izzet Çunatuka", 15-16. Kamçili Adam, "Gerçekten Korkanlar Kimlerdir?", 17-19. Din Adami, "Din Bahisleri", 20. Çerafettin Terim, "Abhazlar Kimlerdir?", 21-23.
Kafkasya Birlik Mecmuasi, "Topkapi Müzesindeki Kilinç Hakkinda Bir Okuyucumuzun Mektubu", 24-25. "Dernek Haberleri", 26-32.
Sayi 10-11 (Mart-Nisan 1971)
Kafkasya Birlik Mecmuasi, "Röportajlar", 3-7. Kafkasya Birlik Mecmuasi, "Tutsak Türkler", 8-9. Cemal Parman, "Çeyh Çamil'in Hayatindan", 10. Ethem Arutan, Çerkez Hasan Vakasi", 11-13. Çerafettin Terim, "Abhazlar Kimlerdir?", 14-16. Kamçili Adam, "Yine O Soysuzlara Dair", 17-19.
Turhan Yavuz Margan, "Ailemizin Hikayesi ve Yaramizin Tegrihi", 20-21. Kafkasya Birlik Mecmuasi, "Kuzey Bati Kafkasya Ruslar Tarafindan Nasil Iggal Edildi ve Kimler Iskan Olundu?", 22-25. Kafkasya Birlik Mecmuasi, "Basklar", 25-26. Ali Volkan, "Vatan Ugruna", 27-28. "Uyanik Adam Oglunu Nasil Everdi?", 29. "Dernek Haberleri", 30-34.
Sayi 12 (Mayis-Ekim1971)
Kafkasya Birlik Mecmuasi, "Röportajlar", 3-5.
Turhan Yavuz Margan, "Israil Dig Bakaninin Görüglerimizi Onaylamasi", 6-8.
Çerafettin Terim, "Türkler ve Mayis Ayi", 9-11. Ali Volkan, "Nasil Parçalar", 12.
Kamçili Adam, "Yine Onlara ve Sempatizanlarina Dair", 13-14. Çerafettin Terim, "Abhazlar Kimlerdir?", 19-21. "Nart Tatrag", Çev. Çeref Terim, 22-26. "Haberler", 27-32.
Sayi 13 (Kasim-Aralik 1971)
Ismail Arzin, "Sirasi Gelmigken", 3-5. Turhan Yavuz Margan, "Igte Moskof", 6-8.
Ali Volkan, "Ne Umdular Ne Buldular?", 9-11. Selim Sabit, "Sovyetlerin Ard Niyetleri", 12-13. §erafettin Terim, "Abhazlar Kimlerdir?", 14-17. Kamill Adam, "Yalniz Komünistler mi?", 18-20. Turhan Yavuz Margan, "Din Dügmanligi ve Sebepleri", 21-24. Kafkasya Birlik Mecmuasi, "Türk Tarih Sahnesinde Abhazyalilar: Kibrisli Hayrettin Paga", 25-26.
Kafkasya Birlik Mecmuasi, "Ingiltere'den Kovulan 105 Rus Casusu", 2728.
"Haberler", 29-32. Sayi 14 (Ocak-Mart 1972)
Kafkasya Birlik Mecmuasi, "Sevgili Okuyucularimiz", 3. Turhan Yavuz Margan, "Ingiliz §arlatanligi", 4-6. Tekin Erer, "Avrupa'nin Bagbeläsi!...", 7-8. §erafettin Terim, "Görügler", 9-12.
Mithat Berkan, "Türk Tarih Sahnesinde Abhaz Büyükleri: Melek Ahmet Paga", 13.
Kamgili Adam, "Üg Ayri Konu Ile Yine Onlara Dair", 14-16. Ethem Arutan, "Abhaz Edebiyatindan Örnekler", 17-18. §erafettin Terim, "Abhazlar Kimlerdir", 19-22. T.Y.M., "Kizildere Köyü Faciasi", 23-24. "Haberler", 25-32.
Sayi 15 (Nisan-Haziran 1972)
Turhan Yavuz Margan, "Kaderleri Ölmekti", 3-4. §erafettin Terim, "^erkes Etkisi ve Abhazlar", 5-7. Janset Berkok §ami, "Bir Tarih Yetimi", 8-12. Kamgili Adam, "Görevden Kalamayiz", 13-16. Mithat Berkan, "Sadr-i Azam Ahmed Hamdi Paga", 17. Ethem Arutan, "Abhaz Edebiyatindan Örnekler", 18-19. §erafettin Terim, "Abhazlar Kimlerdir?", 20-23. Ali Volkan, "Gurbet Acisi", 24. T.Y.M., "^erkez Ethem'in Hatiralari", 25.
§erafettin Terim, "§ile Yolu Üzerinde Yegil Vadi Bucagini Ziyaret", 26-27. "Haberler", 28-32.
Sayi 16 (Temmuz-Aralik 1972)
Turhan Yavuz Margan, "En Lüzumlu Reformlar", 3-5.
Dani§ Karabelen, "Sovyetlerde Islam Katliami ve Yapilan Propaganda", 6-
Cemal Parman, "§amil'in Gengliginden", 9-12.
§erafettin Terim, "^erkeslik Etkisi ve Abhazlar", 13-16.
Kamgili Adam, "Kimligimizi Bilelim", 17-18.
Ethem Arutan, "Ana Yurdum", 19.
Mithat Berkan, "Abdi Pa§a", 20.
§erafettin Terim, "Abhazlar Kimlerdir?", 21-26.
Elmas Yildirim, "Gurbette", 27.
Kafkasya Birlik Mecmuasi, "Degerli Bir Kitap", 28-30.
"Haberler", 31-32.
Kaynakga Ara§tirma Eserler
Ayvazoglu, Begir. "Ahmet Kabakli." TDViA. C. XXIIII. 9-10. Berzeg, Sefer E. Kafkas Diasporasi'nda Edebiyatgilar ve Yazarlar Sözlügü. Samsun: Sönmez Ofset Matbaaalik, 1995.
Berzeg, Sefer E. Kafkasya ve Qerkesler Bibliyografyasi. Samsun: Sönmez Ofset Matbaacilik, 1996.
Berzeg, Sefer E. Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti Devlet Ba§kani Pgimaho Kotse (Kosok): Ya§ami ve Gurbet Yazilari. Ankara: Kuban Matbaacilik, 2011.
Kutay, Cemal. Be§ Kitada Bir Türk Pa§asi: Dani§ Karabelen. istanbul: Avciol Basim Yayin, 2006.
Lakoba, Stanislav. ilk Qaglardan Günümüze Abhazya Tarihi. ^ev. Ugur Yaganoglu. istanbul: CSA Yayin Ajansi, 2014.
Medvedev, Roy. Lignost u Epoha: Politigeskiy Portret L. i. Brejneva. Moskva: Novosti, 1991.
Terim, §erafettin. Kafkas Tarihinde Abhazlar ve Qerkeslik Mefhumu. istanbul: Minnetoglu Kitabevi, 1976.
Torginov, V. A. i A. M. Leontyuk. Vokrug Stalina: istoriko-Biografigeskiy Spravocnik. Sankt-Peterburg: Filologigeskiy Fakultet Sankt-Peterburgckogo Gosudarstvennogo Universiteta, 2000.
Zenkovig, Nikolay. Samie Zakritie Ludi. Ot Lenina do Gorbageva: Ensiklopediya Biografiy. Moskva: Olma-Press, 2002. Süreli Yayinlar
Ethem, Arutan. "Ana Yurdum." Kafkasya Birlik Mecmuasi 16 (Temmuz-Aralik 1972): 19.
"Avci." ^ev. Abhazyali, Kafkasya Birlik Mecmuasi 5 (Ekim 1970): 24-26. Bgajvba, Khukhut. "Abhaz Edebiyatindan Simalar Gerg ^agba." ^ev. §erafettin Terim. Kafkasya Birlik Mecmuasi, 2 (Temmuz 1970), 13-15.
Bgajvba, Khukhut. "Abhaz Edebiyatindan Simalar Gerg ^agba." ^ev. §erafettin Terim. Kafkasya Birlik Mecmuasi 3-4 (Agustos-Eylül 1970): 13-14.
Erer, Tekin. "Avrupa'nin Bagbelasi!..." Kafkasya Birlik Mecmuasi 14 (Ocak-Mart 1972): 7-8.
"Fikralar." ^ev. Muvaffak Kuter, Kafkasya Birlik Mecmuasi 5 (Ekim 1970):
30.
"Dig Haberler." Kafkasya Birlik Mecmuasi 1 (Haziran 1970): 20.
"Dig Haberler" ^ev. Orhan Terim, Kafkasya Birlik Mecmuasi 5 (Ekim 1970):
"Dig Haberler." Kafkasya Birlik Mecmuasi 5 (Ekim 1970): 27. "Haberler." Kafkasya Birlik Mecmuasi 13 (Kasim-Aralik 1971): 29-32.
"ikinci Dünya Savagina Girmemizi Kim Önledi?" Kafkasya Birlik Mecmuasi 3-4 (Agustos-Eylül 1970): 23-24.
ipekgi, Abdi. "Türk-Sovyet iligkileri ve (Bizim Radyo)." Kafkasya Birlik Mecmuasi 2 (Temmuz 1970): 6-7.
Kabakli, Ahmet. "Kürt Yok, Türk Milleti Vardir." Kafkasya Birlik Mecmuasi 2 (Temmuz 1970): 28-29.
Karabelen, Danig. "Sovyetlerde islam Katliami ve Yapilan Propaganda." Kafkasya Birlik Mecmuasi 16 (Temmuz-Aralik 1972): 6-8.
Keskin, Atiye. "Kuzey Kafkasya Notlari." Kafkasya Birlik Mecmuasi 2 (Temmuz 1970): 16-17.
Kosof, Pigmah. "Kafkasya'da istiklal Mücadelesi." Kafkasya Birlik Mecmuasi 1 (Haziran 1970): 13-20.
"Kuzey Bati Kafkasya Ruslar Tarafindan Nasil iggal Edildi ve Kimler iskan Olundu?" Kafkasya Birlik Mecmuasi 6-7 (Kasim Aralik 1970): 9-15.
"Kuzey Bati Kafkasya Ruslar Tarafindan Nasil iggal Edildi ve Kimler iskan Olundu?" Kafkasya Birlik Mecmuasi 8-9 (Ocak-§ubat 1971): 12-14.
"Kuzey Bati Kafkasya Ruslar Tarafindan Nasil iggal Edildi ve Kimler iskan Olundu?" Kafkasya Birlik Mecmuasi 10-11 (Mart-Nisan 1971): 22-25.
Margan, Turhan Yavuz. "Türkiye'de Bir ^erkeslik Hareketi Var midir?" Kafkasya Birlik Mecmuasi 2 (Temmuz 1970): 3-5.
Margan, Turhan Yavuz. "Atatürk Din Aleyhtari miydi?" Kafkasya Birlik Mecmuasi 6-7 (Kasim-Aralik 1970): 4-8.
Margan, Turhan Yavuz. "igte Moskof." Kafkasya Birlik Mecmuasi 13 (Kasim Aralik 1971): 6-8.
"Nart Tatrag." ^ev. §eref Terim. Kafkasya Birlik Mecmuasi 12 (Mayis-Ekim 1971): 22-26.
"Pis Bogazlar." ^ev. Abhazyali. Kafkasya Birlik Mecmuasi 3-4 (Agustos-Eylül 1970): 27-30.
Sabit, Selim. "Sovyetlerin Ard Niyetleri." Kafkasya Birlik Mecmuasi 13 (Kasim Aralik 1971): 12-13.
"Tekrar Baglarken." Kafkasya Birlik Mecmuasi 1 (Haziran 1970): 3-4.
Terim, §erafettin. "Abhazlar Kimlerdir?" Kafkasya Birlik Mecmuasi 1 (Haziran 1970): 21-22.
Terim, §erafettin. "Abhazlar Kimlerdir?" Kafkasya Birlik Mecmuasi 2 (Temmuz 1970): 24-27.
Terim, §erafettin. "Abhazlar Kimlerdir?" Kafkasya Birlik Mecmuasi 3-4 (Agustos-Eylül 1970): 17-20.
Terim, §erafettin. "Abhazlar Kimlerdir?" Kafkasya Birlik Mecmuasi 5 (Ekim 1970): 21-23.
Terim, §erafettin. "Abhazlar Kimlerdir?" Kafkasya Birlik Mecmuasi 6-7 (Kasim-Aralik 1970): 23-25.
Terim, §erafettin. "Abhazlar Kimlerdir?" Kafkasya Birlik Mecmuasi 8-9 (Ocak-§ubat 1971): 21-23.
Terim, §erafettin. "Abhazlar Kimlerdir?" Kafkasya Birlik Mecmuasi 10-11 (Mart Nisan 1971): 14-16.
Terim, §erafettin. "Abhazlar Kimlerdir?" Kafkasya Birlik Mecmuasi 12 (Mayis Ekim 1971): 19-21.
Terim, §erafettin. "Abhazlar Kimlerdir?" Kafkasya Birlik Mecmuasi 13 (Kasim-Aralik 1971): 14-17.
Terim, §erafettin. "Abhazlar Kimlerdir?" Kafkasya Birlik Mecmuasi 14 (Ocak-Mart 1972): 19-22.
Terim, §erafettin. "Abhazlar Kimlerdir?" Kafkasya Birlik Mecmuasi 15 (Nisan-Haziran 1972): 20-23.
Terim, §erafettin. "Abhazlar Kimlerdir?" Kafkasya Birlik Mecmuasi 16 (Temmuz-Aralik 1972): 21-26.
Terim, §erafettin. "^erkes Etkisi ve Abhazlar." Kafkasya Birlik Mecmuasi 15 (Nisan-Haziran 1972): 5-7.
Terim, §erafettin. "^erkeslik Etkisi ve Abhazlar." Kafkasya Birlik Mecmuasi 16 (Temmuz-Aralik 1972): 13-16.
Terim, §eref. "Amerikalilar Gidiyor... Ruslar Geliyor..." Kafkasya Birlik Mecmuasi 5 (Ekim 1970): 7-8.
"Turkiye Kafkas-Abhazya Kultur Dernegi Tuzugu." Kafkasya Birlik Mecmuasi 1 (Haziran 1970): 27-32.
"Uyanik Adam Oglunu Nasil Everdi?" Kafkasya Birlik Mecmuasi 10-11 (Mart-Nisan 1971): 29.
Ulkusal, Mustecip. "Ug Sovyet Aliminin Mektubu" Kafkasya Birlik Mecmuasi 2 (Temmuz 1970): 8-10.
Ulkusal, Mustecip. "Ug Sovyet Aliminin Mektubu Zorunluklar Kaynagi" Kafkasya Birlik Mecmuasi 3-4 (Agustos-Eylul 1970): 9-12.
Unal, Yenal. "A Selected Bibliographic Study about History of the Caucasus." History Studies International Journal Of History, 4 (July 2013), 249280.
Volkan, Ali. "Vatan Ugruna." Kafkasya Birlik Mecmuasi 10-11 (Mart-Nisan
1971): 27-28.
Volkan, Ali. "Gurbet Acisi." Kafkasya Birlik Mecmuasi 15 (Nisan-Haziran
1972): 24.
Yildirim, Elmas. "Gurbette." Kafkasya Birlik Mecmuasi 16 (Temmuz-Aralik 1972): 27.
