CC BY
6УДК 349.2
«КЭС1ПТ1К ОДАЦТАР ТУРАЛЫ» КАЗАХСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЗАЦЫНЬЩ АЦАУЛАРЫ
ТУРАЛЫ МЭСЕЛЕГЕ (кэстодацтар саласындагы зацнаманы талдау нэтижелерi)
Айгул Ом1ржанкызы Калиева
Казащстан Республикасыныц Зацнама жэне щущыщтыщ ащпарат институты зацнама тшмдтгт талдау бел1мтщ жетекш1 гылыми щызметкерг, зац гылымдарыныц магистрi; Нур-Султан щ., Казащстан Республикасы; e-mail: kalieva.a@zqai.kz
Аннотация. Казащстандагы кэсттт одащтардыц щущыщтыщ жагдайы бiрщатар нормативтт щущыщтыщ актшермен, атап айтщанда, Казащстан Республикасыныц Кон-ституциясымен, Казащстан Республикасыныц Азаматтыщ кодекЫмен жэне «Когамдыщ бiрлестiктер туралы», «Коммерциялыщ емес уйымдар туралы» жэне т. б. Казащстан Республикасыныц Зацдарымен белгшенген.
Казащстанда кэсттт одащтар щызметтщ негiзi 2014 жылы щабылданган «Кэсттт одащтар туралы» Казащстан Республикасыныц жаца Зацы болып табылады, ол кэсттт одащтардыц екшдтн кецейту жэне олардыц элеуметтт эрттестттщ барлыщ децгей-лерiндегi элеуметтт диалогща щатысуы Yшiн щущыщтыщ негiз жасады.
Мащала «Кэсттт одащтар туралы» Казащстан Республикасыныц Зацын, оны щолдану практикасын талдауга арналган жэне кэстодащтар саласындагы зацнаманы жетiлдiру-дщ проблемалыщ мэселелерт аныщтауга жэне оларды шешу жешнде гылыми негiзделген усынымдар эзiрлеуге багытталган. Бул ретте щущыщ щолдану практикасыныц тшмдшт-™ не ерекше назар аударылады.
¡3 Зацнаманы талдау зац шыгару жумысыныц негiзгi багыттарын негурлым егжей-тег-g жейлi жоспарлауга, зацнама нормаларымен регламенттелуi тшс щогамдыщ щатынастар-™ дыц салаларын белгшеуге, щолданыстагы зацнамага тYзетулер енгiзу жэне жаца актыер щабылдау щажеттшгт негiздеуге, оларды мемлекеттщ щущыщтыщ саясатыныц негiзгi ^ багыттарымен байланыстыруга мYмкiндiк бередi.
Осыган байланысты зерттеу авторы «Кэсттт одащтар туралы» Казащстан Респу-z бликасыныц Зацына баптар бойынша талдау ЖYргiздi, оны щолданудыц ЖYйелiлiгi мен § элеуметтж мацыздылыгын зерттедi, сыбайлас жемщорлыщ щущыщ нормаларын аныщтады, s оларды wm асырудыц тшмдштне багалау ЖYргiздi, кэстодащтар саласындагы зацнама-о ны жетiлдiру бойынша усыныстар эзiрлендi.
Осылайша, осы зерттеудщ езектшт кэстодащтар саласындагы зацнаманыц тшмдш-^ гт, оныц ЖYйелiлiгi мен келшмдшгт одан эрi арттырудыц объективтi щажетттжтери s не байланысты кYшейтiледi.
Зерттеу нэтижелерi кэстодащтарды щущыщтыщ реттеу саласындагы мемлекеттт 5 саясатты щалыптастыру кезтде пайдаланылуы жэне зац шыгару щызметтде ескерiлуi [¿У мYмкiн.
g: Tyüw свздер: зац нормаларын талдау; зацнаманыц тшмдтш; зацныц кемшiлiктерi; § кэсттт одащтар; зацнаманы, кэстодащтардыц щущыщтары, кэстодащтар функциялары,
< зацнаманы жетiлдiру бойынша усынымдар. ■
ь
х
■ ■
X
ь
ш
СП
правовой мониторинг
К ВОПРОСУ О ДЕФЕКТАХ ЗАКОНА РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН «О ПРОФЕССИОНАЛЬНЫХ СОЮЗАХ» (результаты анализа законодательства в сфере профсоюзов)
Калиева Айгуль Умиржановна
Ведущий научный сотрудник отдела анализа эффективности законодательства Института законодательства
и правовой информации Республики Казахстан, магистр юридических наук; г. Нур-Султан, Республика Казахстан; e-mail: kalieva.a@zqai.kz
Аннотация. Правовое положение профессиональных союзов в Казахстане определено рядом нормативных правовых актов, в частности, Конституцией Республики Казахстан, Гражданским кодексом Республики Казахстан и Законами Республики Казахстан «Об общественных объединениях», «О некоммерческих организациях» и др.
Основой деятельности профессиональных союзов в Казахстане является принятый в 2014 году новый Закон Республики Казахстан «О профессиональных союзах», который создал правовую основу для расширения представительства профессиональных союзов и их участия в социальном диалоге на всех уровнях социального партнерства.
Статья посвящена анализу Закона Республики Казахстан «О профессиональных союзах», практики его применения и нацелена на выявление проблемных вопросов совершенствования законодательства в сфере профсоюзов и выработку научно обоснованных рекомендаций по их разрешению. При этом особое внимание уделяется эффективности правоприменительной практики.
Анализ законодательства позволяет более детально планировать основные направления законотворческой работы, обозначить сферы общественных отношений, которые должны быть регламентированы нормами законодательства, обосновать необходимость внесения поправок в действующее законодательство и принятия новых актов, соотнести их с основными направлениями правовой политики государства. С
В этой связи автором исследования проведен постатейный анализ Закона Республи- И ки Казахстан «О профессиональных союзах», исследована его системность и социальная И значимость применения, выявлены коррупциогенные нормы права, проведена оценка эф- С фективности их реализации, выработаны предложения по совершенствованию законода- т тельства в сфере профсоюзов. А
Таким образом, актуальность настоящего исследования усиливается в связи с объек- а тивными потребностями дальнейшего повышения эффективности законодательства в о
сфере профсоюзов, его системности и согласованности. о
>
сг
Результаты исследования могут быть использованы при формировании государственной политики в области правового регулирования профсоюзов и учтены в законотворческой деятельности. Т
го
Ключевые слова: анализ норм закона; эффективность законодательства; недостатки И закона; профессиональные союзы; права профсоюзов, функции профсоюзов, рекомендации р по совершенствованию законодательства. О
го И
А р
ON THE ISSUE OF DEFECTS IN THE LAW OF THE REPUBLIC OF KAZAKHSTAN "ON TRADE UNIONS" (results of the analysis of legislation in the field of trade unions)
Kaliyeva Aigul Umirzhanovna
Leading Researcher of the Department of Analysis of the effectiveness of Legislation of the Institute
of Legislation and Legal Information of the Republic of Kazakhstan, Master of Law, Nursultan, Republic of Kazakhstan; e-mail: kalieva.a@zqai.kz
Abstract. The legal status of trade unions in Kazakhstan is determined by a number of regulatory legal acts, in particular, the Constitution of the Republic of Kazakhstan, the Civil Code of the Republic of Kazakhstan and the Laws of the Republic of Kazakhstan "On Public Associations", "On non-profit organizations", etc.
The basis of the activity of trade unions in Kazakhstan is the new Law of the Republic of Kazakhstan "On Trade Unions" adopted in 2014, which created a legal basis for expanding the representation of trade unions and their participation in social dialogue at all levels of social partnership.
The article is devoted to the analysis of the Law of the Republic of Kazakhstan "On Trade Unions", the practice of its application and is aimed at identifying problematic issues of improving legislation in the field of trade unions and developing scientifically sound recommendations for their resolution. At the same time, special attention is paid to the effectiveness of law enforcement practice.
The analysis of legislation makes it possible to plan in more detail the main directions of legislative work, to identify areas of public relations that should be regulated by the norms of legislation, to justify the need to amend the current legislation and adopt new acts, to correlate them with the main directions of the state's legal policy.
In this regard, the author of the study conducted an article-by-article analysis of the Law of the g> Republic of Kazakhstan "On Trade Unions", investigated its systemic and social significance of ^ application, identified corruption-related legal norms, assessed the effectiveness of their imple-^ mentation, developed proposals to improve legislation in the field of trade unions. g Thus, the relevance of this study is enhanced due to the objective needs offurther improving the i effectiveness of legislation in the field of trade unions, its consistency and consistency.
The results of the study can be used in the formation of state policy in the field of legal regulation
0 of trade unions and taken into account in legislative activity.
1 Keywords: analysis of the norms of the law; effectiveness of legislation; shortcomings of the law; trade unions; trade union rights, functions of trade unio, recommendations for improving
g legislation
CD <
CL
С
s <
m
t Kipicne
с: Азаматтык когамды адамгершшк, элеу-
tt метпк-экономикалык, отбасылык катына-
0 стар мен институттар жиынтыгы ретшде § аныктауга болады, олардыц кемепмен жеке pS адамдар мен топтардыц мYДделерi канагат-е тандырылады, ез кажеттiлiктерi мен мYДде-s лерш канагаттандыру Yшiн бiрлестiктердi, ^ кауымдастыктарды, одактарды еркш жэне ^ ерiктi тYPде курады. ЭртYрлi элеуметпк
1 топтар мен индивидтердщ кажеттiлiктерi
lid m
1 Казацстан Республикасы Президентшц 2020 жылзы 27тамыздагы № 390Жарлыгы «Цазацстан Республи-
DOI: 10.52026/2788-5291_2022_69_2_204
мен мYДделерi Саяси партиялар мен козга-лыстар, жергшкп когамдастыктар, кэсштш одактар, дши бiрлестiктер, шыгармашылык, когамдык жэне гылыми одактар мен бiр-леспктер, бизнес уйымдар, букаралык акпарат куралдары, сондай-ак когам Yшiн кызметтердщ кец спектрiн юке асыратын когамдык бiрлестiктер мен Yкiметтiк емес уйымдар сиякты азаматтык когам институт-тары аркылы жYзеге асырылады1.
^азiрri казакстандык когам жагдайын-
дагы кэаби уйымдар эртYрлi, карама-кай-шы мYДделер мен когамдьщ багдарларды кeрсететiн iрi когамдык бiрлестiктер болып табылады. Осы сипаттаманыц аркасында кэсiптiк одактар саяси процестегi езгерь стерге барынша жiтi ден коюга кабiлеттi eзiндiк когамдык куралга айналды2.
^азакстан Республикасы азаматтары-ныц ^азакстанда бiрлесу бостандыгына ез кукыгын юке асыруы нэтижесiнде туындай-тын мэселелердi реттеу максатында 2014 жылы «Кэсштш одактар туралы» Зац кабыл-данды, ол республикада кэсiптiк одактарды (будан эрi - кэсiподак) куру, олардыц кыз-метi, кайта уйымдастырылуы мен таратылу тэртiбiн айкындады.
Тутастай алганда жYЙенiц де, атап ай-тканда кэсшодактардыц алдында турган мiндеттердi шешу Yшiн кэсiподактар баска когамдык уйымдардыц функцияларынан ерекшеленетiн eздерiнiц накты функция-ларын пайдаланды. Алайда, ецбек кукыгы гылымыныц eкiлдерi кэсiподактар функци-яларыныц жiктелуi мен санына, сондай-ак корганыс функциясын жеке тэуелсiз функ-цияга белу кажеттiлiгiне катысты бiрыцFай птрге келе алмады, eйткенi олардыц пшрш-ше, кэсiподактар, ец алдымен, азаматтардыц элеуметтiк жэне ецбек кукыктары мен MYД-делерiн корFау Yшiн курылды. Гылыми эде-биеттерде «мшдеттер» жэне «функциялар» терминдерiн колдануда бiрыцFай тэсш жок екенiн ескере отырып, «функция» термиш «рeл» маFынасында жиi колданылады, яFни ол iс жYзiнде азаматтар мен коFам eмiрiнде-гi кэсшодактардыц маFынасын аныктайды. Сонымен катар, кэсшодактардыц функци-ялары кeбiнесе кэсiподактардыц немесе оныц органдарыныц кез-келген кызметi деп аталады [1].
БYгiнгi тацда кэсшодактар функциялары-ныц жалпыFа бiрдей таны!етан жiктемесi жок екенiне карамастан, кэсшодактардыц непзп функциялары деп азаматтардыц элеуметпк - ецбек кукыктары мен мYДделерiн корFа-уFа баFытталFан олардыц кызметшш келе-сi баFыттарын тYсiну керек: кэсшодактар мYшелерiнiц элеуметтiк-ецбек кукыктары мен мYДделерiн корFау функциясы (корFа-ныс функциясы); eкiлдiк функция жэне ынтымактастык функциясы (оныц iшiнде элеуметтiк серштеспк, шет мемлекеттердiц кэсiподактарымен байланыс орнату жэне
куру) [2].
Кэсшодактардыц кызметш Heri3iHeH кэсшодак органдары кабылдаган кэсшодак iшiндегi нормалардыц KeMerÏMeH Эуеской когамдык уйымдар ретiнде eздерi реттей-дь Мундай нормалар зацды емес (олардыц кепшшп зацды салдары болса да) жэне кэсшодактар мен олардыц бiрлестiктерiнiц жаргыларында, баска кэсiподак актiлерiнде кездеседь Кэсiподактар кiретiн когамдык катынастар шецбершен тек реттелуi объ-ективт мYмкiн, экономикалык, элеуметтiк жэне саяси кажет адамдар гана к¥кыктык эсерге ушырайды. ^укык кэсiподактар алдында турган мiндеттердi жYзеге асыруга, олардыц корганыш функцияларын орында-уга жэрдемдеседi [3, 85-б.].
Гылыми эдебиеттерде кэсiподактардыц корганыс функциясы кец жэне тар магынада карастырылады. Кец магынада, бул кэсшодак мYшелерiнiц мYДделерiн аныктау мен калыптастырудан, осы кукыктар мен мYДде-лердi iске асыруды камтамасыз етуден, оныц iшiнде кэсiподак мYшелерiнiц жаксы дема-луы Yшiн жагдай жасаудан турады. Тар магынада, бул кэсiподактардыц бузушылыктар-дыц алдын алу жэне жумысшылардыц ецбек кукыктары мен мYДделерiн калпына келт1ру жeнiндегi кызметi [4].
Т. А. Сошникова атап еткендей, « ... бYгiн-де бiрiншi кезектеп мiндет кэсiподактардыц аумактык кукыктык ецбек инспекциялары жYзеге асыратын кэсшодактьщ бакылауды жYзеге асыру нысанында кэсшодак уйымда-рыныц кукык коргау жумысын жетiлдiру жэне жандандыру болып табылады [5]. Бул кэсiподактардыц устанымын ^шейтуге жэне оларды кызметкерлердiц элеумет-тш-ецбек кукыктарын коргауга багыттауга мYмкiндiк бередi деп ойлаймыз.
Алайда, кэсiподактардыц кукык коргау кызметiнiц едэуiр бeлiгiн сотка дешнп жэне сот органдарында кызметкерлердш элеумет-тiк-ецбек кукыктарын коргау алатындыгын атап еткен жен. Осы дауларды шешудiц нэтижесi кызметкер мен жумыс берушiнiц мYДделерiнiц тепе-тецдiгiне кол жетюзу болды [6].
Зерттеудщ максаты - ^азакстандагы кэсiподактардыц кукыктык реттелу ерек-шелiктерiн аныктау жэне колданыстагы зацнаманы жетiлдiру бойынша гылы-ми-практикалык усыныстар эзiрлеу. Осыган байланысты осы зерттеудш алдына мынадай
Н
X
ы А
о х о Д А
сг
В
СП А
>
го О го О
X
е о
"U
2 А
JZ
"и
касында азаматтыц цогамды дамыту тужырымдамасын бекту туралы» //К,азацстан Республикасы нормативтжц^цыцтыцактыертщацпараттыц-ц^Цыцтыцжуйесг «Эдтет»//https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U2000000390
2 http://dspace.bsu.edu.rU/bitstream/123456789/27825/1/Batsuev_RolJ7%20%281%29.pdf
IX
< IX
о в х
о
со О
СП <
< СП
ь
-О
ш £
ч О X
0 <
РЛ
1
мiндеттер койылады:
- кэсшодактарды реттейтш негiзгi кукыктык нормаларды талдау;
- кэсштш одактар саласындагы ^а-закстан Республикасы зацнамасыныц казiрri жай-^шшц децгешн багалау;
- «Кэсштш одактар туралы» 2014 жылгы 27 маусымдагы № 211 - V ^азакстан Республикасыныц Зацына3 (будан эрi - Зац, талда-натын зац) жэне каралып отырган саладагы нормативтiк зацга тэуелдi актiлерге баптар бойынша талдауды жYзеге асыру;
- ^азакстан Республикасыныц кэсшо-дактар саласындагы зацнамасыныц пробле-малы; мэселелерiн зерттеу жэне осыныц не-гiзiнде колданыстагы зацнаманы жетiлдiру бойынша накты усыныстар мен усынымдар эзiрлеу.
Зацды талдау барысында жYргiзiлген талдау жумысыныц негiзiне келесi мате-риалдар алынды жэне аспектiлерге баса назар аударылды: Зацныц мемлекеттiц стра-тегиялык максаттарына сэИкестiгi, Зацныц ^азакстан Республикасыныц халыкаралык мiндеттемелерiне сэИкестiгi, Зацныц ^а-закстан Республикасы Конституциясыныц, Конституциялык Зацдар мен кодекстердiц нормаларына сэйкестш, сондай-ак зац са-ласын кукыктык реттеудiц халыкаралык тэжiрибесiне назар аударылды.
Гылыми макаланын эдкнамалык; негiзiн объекпш оныц езара байланыста-рында, даму динамикасында жYИелi зерттеу эдiсi, сондай-ак абстракция эдiсi, Талдау жэне синтез эдiсi сиякты жалпы гылыми эдютер курайды. Сондай-ак, салыстырма-лы-кукыктык, техникалык-кукыктык эдь стер жэне формалды-кукыктык талдау сиякты жеке-гылыми эдiстер колданылды. Зерттелетiн мэселелердi толык зерттеу Yшiн кукык нормаларын тYсiндiруге, сондай-ак кукык колдану практикасыныц накты де-ректерш жинауга жэне ецдеуге жYгiну ка-жет болды.
Нэтижелерi жэне талкылау
^укыктык мониторинг жYргiзу кагида-ларыныц4 17-тармагыныц 3) тармакшасына сэйкес зацнаманыц тиiмдiлiгiне жYргiзiлген талдау (нормативтiк кукыктык актiлерге тал-
дау) нэтижелерш пайдалану женiндегi та-лап бекiтiлген. Осылайша, зацды кукыктык реттеудiц аныкталган олкылыктары туралы талдау нэтижелерi институт 2018 жылгы 20 акпанда уйымдастырган ^огамдык, гылыми уйымдар мен жогары оку орындарыныц екiлдерiмен Ецбек Кодексi мен «Кэсштш одактар туралы» Зацды колдану мэселелерш талкылау бойынша кездесуде талкыланды.
Негiзгi ережелер
Талданган Зацда эр тYрлi колдану тэж1ри-бесiн калыптастыруга ыкпал ететiн келесi типтiк акаулар аныкталды.
Зац кэсiподактардыц мынадай кагидатта-рын регламенттеИдi: олардыц мYшелерiнiц тец кукылыгы негiзiнде курылады (Зацныц 4-бабы) ездерiнiц мYшелiк уйымдары-ныц кукыктары мен мYДделерiн бiлдiредi, коргайды (Зацныц 3-тарауы).
Демек, кэсiподактыц коргауына ие болу Yшiн кызметкер кэсшодактыц мYшесi болуы керек, еИткенi кэсшодактар ез мYшелерiн жумыс берушiмен карым-катынаста усы-нады жэне олардыц ецбек жэне элеуметпк кукыктары мен мYДделерiн коргайды.
Зацныц 17-бабыныц 8) тармакшасында кэсiподактыц кэсiподак мYшелерi болып табылмайтын жумыскерлердiц мYДделерiн кэсiподак мYшелерi Yшiн бiрдеИ шарттарда бiлдiру мiндетi кезделген.
Керсетшген мiндет оныц мYшелерi болып табылмайтын кызметкерлердщ мYД-делерiн бiлдiру белiгiнде кэсiподактардыц жогарыда керсетiлген принциптерше ть келей кайшы келедi. Осыган байланысты, нормалар ережелерiнiц аныкталган кай-шылыктарын болдырмау максатында олар-ды сэИкестiкке келтiру кажет деп санаймыз.
Зац элеуметтiк эрiптестiк, элеу-метпк-ецбек жанжалдарыныц алдын алу женiндегi Yшжакты комиссия кызметiнiц тиiмдiлiгiн арттыру, мемлекетпк ецбек инспекторлары кызметiнiц тиiмдiлiгi мен нэтижелшпн арттыру, кызметкерлердiц ец-бек кукыктарын бузудыц алдын алу, оныц алдын алу жэне жолын кесу женшдеп ша-раларды кабылдау, сондай-ак соттардыц ереуiлдердi кыскартылган мерзiмде зацсыз деп тану туралы iстердi карауы максатында кабылданганын атап етемiз.
3 Цазацстан Республикасыныц Зацы 2014 жылгы 27маусымдагы № 211-V«Кэсттж одацтар туралы» //Цазацстан ^ Республикасы нормативтж ц^цыцтыц акттертщ электрондыц тYрдегi эталондыц бацътау баню: http://law.gov.kz/ I сНепШШос/80935/каг
У 4 Цазацстан Республикасы Укшетшц 2016 жылгы 29 тамыздагы № 486 цаулысы «Цуцыцтыц мониторинг жYргiзу т цагидаларын бекту туралы» //Цазацстан Республикасы нормативтж цщыцтыц акттертщ электрондыц тYрдегi эталондыц бацылау баню: http://law.gov.kz/client/#!/doc/105831/kaz
Сонымен катар, Зацда «карсы мшдет-тердi», атап айтканда, жумыс берушiлер бiрлестiктерiнiц кэсiподактармен eзара ю-кимылын, олардыц жэне баскалардыц Yкiметпен eзара iс-кимылын регламенттей-тiн нормалар жок.
Мысалы, тарифтер бойынша Жария тыцдаулар, процедуралык рeлдер немесе, соныц шшде жумыс берушiлер мен кызмет-керлердш катысуы мiндеттi тYPде сипатта-луы тиiс деп ойлаймыз, eйткенi тариф - бул элеуметпк процестiц eте мацызды бeлiгi. Бул жаFдайда кэсшодактардыц ниетi кeлец-кеде калудыц орнына шындыкка айналуы мYмкiн.5
Сонымен бiрге, «^азакстан Республи-касыныц ¥лттык Кэсшкерлер палата-сы туралы» ^азакстан Республикасыныц Зацында6 ¥лттык палатаныц курылтайшы ретшде катысатын ^азакстан Республикасыныц Yкiметiмен, мемлекеттiк органдармен, кауымдастыктармен (одактармен), зацды тулFалармен eзара ю-кимыл жасау туралы нормалар кeзделген (Зацныц 2-тарауы), олар ¥лттык палатаныц катысу нысандарын ай-кындады (Зацныц 5-бабы):
- реттеушiлiк саясаттыц консультаци-ялык кужаттарын, жеке кэсiпкерлiк субъек-тшершщ мYДделерiн козFайтын нормативтiк кукыктык актшердш жобаларын эзiрлеуде жэне оларFа сараптама жасауда;
- жеке кэсшкерлш субъектшершщ MYД-делерiн козFайтын ^азакстан Республика-сы халыкаралык шарттарыныц жобаларын, сондай-ак ^азакстан Республикасы каты-сушысы болуFа ниеттенетiн халыкаралык шарттарды эзiрлеуге жэне оларFа сараптама жасауFа;
- орталык жэне жергiлiктi мемлекеттiк ор-гандар жанынан кэсiпкерлiк субъектiлерiнiц кукыктары мен мшдеттерш козFайтын мэселелер бойынша курылатын консульта-тивтiк-кецесшi органдардыц жумысында усыныстар енгiзедi.
Талданып отырFан зацды колданудыц тиiмдiлiгi мен элеуметтiк мацыздылыFын арттыру максатында накты рэсiмдер мен карсы мшдеттшкп регламенттей отырып,
^азакстан Республикасы Yкiметiнiц кэсшо-дактармен eзара ю-кимылына катысты жоFарыда аталFан нормаларды уксастыкпен карастыруды усынамыз, бул тиiсiнше ^а-закстан Республикасыныц Ецбек кодексiнде ^ршю табуFа тиiс7.
Эрi карай, зацныц эр бабында «кызмет-кер» термиш колданылады, бiрак бул тужы-рымдаманыц аныктамасы жок.
Сонымен катар, Ецбек кодексiнде 1-бап-тыц 43) тармакшасында «кызметкер» уFы-мыныц аныктамасы кeзделген:
«43) кызметкер - жумыс берушiмен ецбек катынастарында туратын жэне ецбек шар-ты бойынша жумысты тiкелей орындайтын жеке туета;».
ОсыFан байланысты, «кукыктык актiлер туралы» ^азакстан Республикасы Зацы-ныц8 23-бабыныц 7-тармаFы бойынша нор-мативтiк кукыктык актще пайдаланыла-тын терминдер мен аныктамалар бiртектес KOFамдык катынастарды реттейтш жоFары турFан нормативтiк кукыктык актще колда-нылатын терминдер мен аныктамаларFа сэй-кес келуге тиiс.
Осылайша, «кызметкер» уFымыныц аныктамасын Зацныц 1-бабында бекiтудi усынамыз, оныц мазмуны Ецбек кодексш-де карастырылFан тужырымдамамен бiрдей болады.
Келесi кемшiлiк нормаларды кайталау-дан турады, атап айтканда зацныц 16-бабы 1-тармаFыныц 17) тармакшасында кэсшо-дактардыц жарFылык максаттарFа сэйкес eз мYшелерiнiц мYДделерi Yшiн eндiрiстiк жэне шаруашылык кызметтi жYзеге асыру KукыFы бектлген. Сонымен катар, Зацныц 31-бабында кэсшодактардыц жарFылык максаттарFа кол жеткiзу Yшiн eндiрiстiк жэне шаруашылык кызметтi жYзеге асыру кукыFы кeзделген.
Бул жаFдайда аталFан нормалар кайта-ланатын болып табылады, eйткенi 31-бап кэсiподактардыц eндiрiстiк жэне шаруашылык кызметтi жYзеге асыру тетiгiн кещ-нен ашпайды, тек оларды жYргiзу кукыFын беютедь
ОсыFан байланысты, кайталанатын нор-
5 Информация из материалов круглого стола «Профосюзы: перезагрузка» от 11.12.2013 г. http://agkipr.kz/ archives/338
6 Цазащстан Республикасыныц 2013 жылгы 4 штдедег1 № 129-У Зацы «Цазащстан Республикасыныц ¥лттыщ кэсткер-лер палатасы туралы» //Цазащстан Республикасы нормативтж щ^щыщтыщ акттертщ электрондъщ тYрдегi эталондыщ бащытау бант: http://law.gov.kz/client/#!/doc/73340/kaz
7 Цазащстан Республикасыныц Ецбек Кодека 2015 жылгы 23 щарашадагы № 414-У // Цазащстан Республикасы нормативтж щщыщтыщ акттертщ электрондыщ тYрдегi эталондыщ бащылау баню: http://law.gov.kz/client/#^./doc/95666/kaz
8 Цазащстан Республикасыныц Зацы 2016 жылгы 6 сэуiрдегi № 480-У «К^щыщтыщ акттер туралы» //Цазащстан Республикасы нормативтж щ^щыщтыщ акттертщ электрондыщ тYрдегi эталондыщ бащытау баню: http://law.gov.kz/clientM!/ doc/100890/kaz
Н
X
ы А
о х о Д А
сг
В
СП А
А
СП
О
СП
О
X
е о
"О
2 А
П.
"О
маларды алып тастау максатында уэкшет-т органга жогарыда керсетшген кызметп жYргiзу сипаттамасын камтитын 31-бапты мазмунды баяндау туралы мэселенi карауды не осы бапты алып тастауды усынамыз.
Будан баска, талданып отырган Зацныц 19-бабыныц 1-тармагында кэсiподактардыц элеуметпк эрiптестiкке катысу нысандары бекiтiлген, олардыц шшде:
«1) элеуметтiк эрiптестiк жэне элеуметпк пен ецбек катынастарын реттеу женiндегi республикалык, салалык, ецiрлiк Yшжакты комиссияларда жумыс iстеу;
2) келiсiмдер мен ужымдык шарттардыц жобаларын эзiрлеу жэне оларды жасасу;
3) жумыс берушшермен, олардыц бiр-лестiктерiмен (кауымдастыктармен, одактармен), мемлекеттiк органдармен ецбек катынастарын жэне олармен пке-лей байланысты езге де катынастарды реттеу мэселелерi бойынша консультациялар (келiссездер), кызметкерлердш ецбек саласындагы кукыктарына кепiлдiктердi камта-масыз ету жэне ^азакстан Республикасыныц ецбек зацнамасын жетiлдiру аркылы катысады.».
Алайда, аталган пзбеде азаматтардыц элеуметтiк жэне ецбек кукыктарын коргау-дыц когамдык тыцдау сиякты нысаны жок. tN Мэселен, «^азакстан Республикасыныц S ¥лттык Кэсiпкерлер палатасы туралы» ^а-закстан Республикасы Зацыныц 9-бабыныц ™ 3-тармагында ¥лттык палатаныц ^азакстан 1 Республикасы Парламент жэне жергiлiктi ^ екiлдi органдар депутаттарыныц, мемлекет-s тiк органдар, жергшкп езiн-езi баскару ор-I гандары, уйымдар, кэсiпкерлiк субъектiлерi,
0 букаралык акпарат куралдары екiлдерiнiц
1 катысуымен кэсiпкерлiк мэселелерi бойын->s ша когамдык тыцдаулар еткiзу кукыгы бел-g гiленген.
< Осылайша, элеуметтiк эрiптестiк мYД-с делершш тецгерiмiн камтамасыз ету мак-
< сатында кэсiподактардыц республикалык, ¡5 салалык жэне аумактык бiрлестiктерiнiц с? осындай кукыгын бекiтудi усынамыз.
ti Зацныц 6-тарауын талдау барысында о кэсшодактардыц меншiгi, олардыц эко-о номикалык жэне каржылык кызметi (30, SS 31-баптар) бар болганы екi бап кезделгенi ^ аныкталды, олардыц нормалары, бiздiц ой-g ымызша, келес негiздерге сэйкес iс жYзiнде Ь негiзсiз жэне тиiмсiз болып табылады:
1. Зацныц 30-бабы кэсiподактардыц ^ меншiгiн реттейдi, ягни КэсiподактардаFы Ь мYлiктiк катынастарды реттеудiц негiзi бо-m лып табылады. Сонымен катар, 1-тармак
кэсiподактардыц меншiгiн ^азакстан Республикасыныц зацнамасында белгiленген тэртiппен курылFан, сатып алынFан немесе оларFа бершген мYлiк курайды деп белгшей-дi деп санаймыз.
Кэсiподактыц мYлкi зацды уFым болып табылады жэне оныц меншшнде турFан немесе OFан шаруашылык жYргiзу немесе же-дел баскару кукыгында тиесiлi заттар мен материалдык кундылыктардыц жиынтыFын камтиды.
Алайда, каралып отырFан бапта мYлiктiц мазмундык сипаты ашылмайды, бул кешн-нен кэсшодактардыц керсетшген меншшн айкындау кезiнде даулардыц туындауына экеп соFуы мYмкiн. Бул ретте меншiктi ка-лыптастыру кездерi Fана керсетiлген, олар:
1) мYшелiк кэсiподак жарналары;
2) ерiктi жарналар мен кайырмалдыктар;
3) ^азакстан Республикасыныц зацда-рында тыйым салынбаFан езге де туамдер (Зацныц 30-бабыныц 2-тармаFы).
Кэсiподактардыц меншiгiнде болуы жэне олар жарFылык максаттарды орындау максатында пайдалануы мYмкiн мYлiктiц ашык пзбесш белгiлеу кажет деп санаймыз.
Мысалы, «Кэсiподактар, олардыц кукыктары мен кызмет кепiлдiктерi туралы» Федералды Зацныц 24-бабында кэсiподактардыц меншiгiне кiретiн мYлiк атауларыныц егжей-тегжейлi тiзiмi кара-стырылFан: жер, Fимараттар, Fимараттар, курылыстар, санаторий, туриспк, спорттык, баска да денсаулык сактау мекемелерi, мэде-ни-аFарту, Fылыми жэне бiлiм беру уйымда-ры, ТурFын YЙ коры, уйымдар, соныц iшiнде баспалар, баспаханалар, сондай-ак баFалы каFаздар жэне кэсiподактардыц жарFылык кызметш камтамасыз ету Yшiн кажеттi баска да мYлiк (5-тармак).
Осылайша, кэсшодактардыц меншш кукыFына шектеулердi алып тастау Yшiн кэсiподактардыц меншiгi болып табылатын мYлiктi реттеу кажет деп санаймыз.
2. Зацныц 30-бабында кэсiподактардыц мYлкi тек сот шешiмiмен иелiктен шы^а-рылуы мYмкiн деп карастырылмаFан. 0з ке-зегiнде, кэсiподактар ез кукыктарын жалпы юрисдикция соттары аркылы немесе аза-маттык кукыктарды балама корFау тэсiлiмен KорFауFа кукылы, осылайша мемлекетпк органдар ез шешiмiмен кэсiподактарды менш^ен айыруFа кукылы емес дегендi бiлдiредi.
ОсыFан байланысты мYлiктi тек сот аркылы иелштен шыFару кукыFын зацна-малык турFыдан бекiту кажет жэне зацныц
30-бабын мынадай редакциядагы 6-тар-макпен толыктыруды усынамыз:
«6. Кэсiподактардыц мYлкi тек сот шешiмiмен иелiктен шыгарылуы мYмкiн».
3. Зацныц 30-бабыныц 2-тармагына сэй-кес кэсiподак меншiгiн калыптастыру кез-дерi:
1) мYшелiк кэсiподак жарналары;
2) ерiктi жарналар мен кайырмалдыктар;
3) ^азакстан Республикасыныц зацда-рында тыйым салынбаган езге де тYсiмдер болып табылады.
Сонымен бiрге, езге тYсiмдердiц тужы-рымдамасын пайдалану кэсiподак кызметiн пайдалана отырып, пайда алу Yшiн мYлiктi жэне каржыны калыптастыру максатын-да кэсiподактар субъектiлерiнiц сыбайлас жемкорлык iс-эрекеттерiн жасауга мYмкiн-дiк береди
Осылайша, кэсiподактардыц меншiгiн калыптастыру кездершщ накты зацды непз-дерiн аныктау кажет деп санаймыз.
Будан эр^ ^азакстан Республикасы Кэсiподактар Федерациясынан баска, акпа-раттык кецiстiкте, атап айтканда, интер-нет-ресурстарда, элеуметтiк желiлерде, букаралык акпарат куралдарында кэсшо-дактар жок екенiн атап ету кажет. Акпарат-тык алацга белсендi катысу кэсшодактардыц имиджш арттыруга мYмкiндiк бередi деп ойлаймыз.
Францияныц тэжiрибесi керсетш оты-ргандай, 2008 жылгы Зацга сэйкес кэсшо-дактар кызметiнiц ашыктыгын артты-ру максатында барлык кэсшодактар конфедерацияларына eзiнiц шогырланды-рылган есептшгш интернет-ресурстар-да жариялау мiндетi бектлген. Аймактык жэне аудандык одактарга катысты бул мш-дет 2012 жылдан бастап кYшiне ендi.
Осыган байланысты халыктыц кэсiподак eкiлдiгi институтына деген сешмш арттыру жэне кэсiподактар кызметшш ашыктыгын арттыру максатында талданып отырган зацда республикалык, салалык жэне ау-мактык кэсiподактар бiрлестiктерiнiц кыз-мет корытындылары туралы жыл сайынгы есептердi интернет-ресурстарда жариялау мiндетiн бекiтудi усынамыз.
Мысалы, «^азакстан Республикасыныц ¥лттык Кэсшкерлер палатасы туралы» Зацныц 19-бабы 3-тармагыныц 10) тармакшасы ¥лттык палатага букаралык акпарат куралдарында жариялануга жататын ¥лттык палата кызметшш корытындылары туралы жыл сайынгы есепт беюту жeнiндегi мш-детi бектлген.
Осылайша, талданып отырган зац мен кэсшодак институты нормаларыныц тиiмдiлiгiн арттыру максатында кэсшодактардыц корытынды есептш акпаратын жариялау жeнiндегi мiндет мэселесш карау орынды деп санаймыз.
Сондай-ак, азаматтардыц ецбек кукыкта-рын коргау нысандарыныц бiрi Нормативтiк кукыктык актiлерге когамдык мониторинг болып табылатынына назар аударамыз.
«кукыктык актiлер туралы» Зацныц 51-бабыныц 1-тармагына сэйкес ^азакстан Республикасыныц ¥лттык Кэсшкерлер палатасы Жеке кэсшкерлш субъектшершш мYД-делерiн козгайтын нормативтiк кукыктык актшердш когамдык мониторингш жYргi-зед1
Кэсiподактардыц республикалык, салалык жэне аумактык бiрлестiктерiне катысты талданып отырган зацда азаматтардыц ецбек кукыктары мен мYДделерiн козгайтын
нормативтiк кукыктык актiлердiц когамдык мониторингi бeлiгiнде осыган уксас норманы кездеу усынылады.
Сондай-ак, «кукыктык актшер туралы» Зацныц 51-бабына ^азакстан Республикасыныц ¥лттык Кэсiпкерлер палатасымен катар республикалык, салалык жэне аумактык кэсiподактар бiрлестiктерiмен толыктыру кажет деп санаймыз. В
m 0
^орытынды К
Талдау нэтижелерi бойынша, тутастай Н
алганда, Зац оны колданудыц салыстыр- q
малы тиiмдiлiгiн кeрсеттi деп корытынды У
жасауга болады. Сонымен катар, осы бап- ^
та белгшенген усыныстар мен усынымдар А
кэсшодактар саласындагы зацнаманы одан о
эрi жетiлдiруге багытталган, деп корытын- .g
дылай келе: Зацныц 17-бабыныц 8) тармак- Е
шасын кэсшодактар кагидаттарына сэйкес Ь
келтiрудi; кэсшодактардыц ^азакстан Ре- В
спубликасыныц Yкiметiмен езара iс-кимыл И
саласындагы екшетпктерш кецейтудi; «кы- р
зметкер» угымыныц аныктамасын бекiтудi; В
Зацныц l6 жэне 31-баптарыныц нормала- О
рын кайталауды алып тастауды усынамыз; И
элеуметпк эрiптестiк мYДделерiнiц тец- ф
герiмiн камтамасыз ету максатында кэсшо- р
дактардыц республикалык, салалык жэне Ц
аумактык бiрлестiктерiнiц когамдык тыцдау- и
лар eткiзу кукыгын беюту; кэсiподактардыц к
меншiк кукыктарына шектеулердi болдыр- =§
мау максатында, Зацныц 30-бабында кэсiпо- (
дактардыц кандай мYлкi болып табылаты- —
нын регламенттеу, сондай-ак мYлiктi тек 2
сот аркылы гана иелiктен шыгару кукыгын 2
беюту; кэсшодактардьщ меншiгiн калып-тастыру кездершщ накты завды непздерш айкындау; кэсшодактардьщ корытынды есептiк акпаратын жариялау жeнiндегi мш-дет мэселесш карау; кэсшодактардьщ; завда кэсшодактардьщ республикалык, салалык жэне аумактык бiрлестiктерiне катысты аза-маттардьщ ецбек кукыктары мен мYДделерiн
козгайтын нормативтiк кукьщтьщ актшердш когамдык мониторингi бeлiгiнде норма кез-делсiн.
Будан баска, талданып отырган зацньщ тиiмдiлiгiн талдау нэтижелерi бойынша негурлым егжей-тегжейлi акпаратпен де-реккорда танысуга болатынын атап eтемiз «ZAN.KZ « (http://www.zan.kz).
ЭДЕБИЕТ
1. Макарова В.А., Гончаров М.А. Проблемы и перспективы развития профсоюзов в России // Сборник статей международной научно-практической конференции 15 августа 2015 г. «Наука: прошлое, настоящее, будущее» в ч. 2. Ч. 2 / отв. ред. А.А. Сукиасян. - Уфа: АЭТЕРНА, 2015. - С. 78-84.
2. Макарова В.А. Место и роль профсоюзов в жизни современного российского общества //Научный журнал КубГАУ, №121(07), 2016 года. //file:///C:/Users/USER/Downloads/ mesto-i-rol-profsoyuzov-v-zhizni-sovremennogo-rossiyskogo-obschestva.pdf (Дата обращения: 18 февраля 2022 года).
3. Снигирева И.О. Функции профсоюзов. Принципы и правовое регулирование их деятельности // Труд и социальные отношения. - 2013. - №8. - С. 83-88.
4. Дзуцев З.Г. Защитная функция профсоюзов, проблемы правового регулирования: ав-тореф. дис. http://lawtheses.com/zaschitnaya-funktsiya-profsoyuzov-problemy-pravovogoreguli rovaniya#ixzz3qY4S9N42 (Дата обращения: 16 февраля 2022 года).
5. Сошникова Т. А. Проблемы совершенствования законодательства о профсоюзах // Трудовое право в России и за рубежом. - 2012. - № 3. - С. 67-69. // https://center-bereg.ru/ n637.html (дата обращения: 19.04.2022).
6. Сапфирова А. А. Некоторые вопросы защиты законных интересов работников и работодателей // Трудовое право. М.: Интел-Синтез, 2009, № 6 (112). - С. 114-117
ем
IN
REFERENCE
ю
1. Makarova V.A., Goncharov M.A. Problemy i perspektivy razvitija profsojuzov v Rossii // ^ Sbornik statej mezhdunarodnoj nauchno-prakticheskoj konferencii 15 avgusta 2015 g. «Nauka: s proshloe, nastojashhee, budushhee» v ch. 2. Ch. 2 / otv. red. A.A. Sukiasjan. - Ufa: AJeTERNA, 3 2015. - S. 78-84.
E 2. Makarova V.A. Mesto i rol'profsojuzov v zhizni sovremennogo rossijskogo obshhestva // e Nauchnyj zhurnal KubGAU, №121(07), 2016 goda. //file:///C:/Users/USER/Downloads/mesto-s i-rol-profsoyuzov-v-zhizni-sovremennogo-rossiyskogo-obschestva.pdf (Data obrashhenija: 18 o fevralja 2022 goda).
m 3. SnigirevaI.O. Funkciiprofsojuzov. Principy ipravovoe regulirovanie ih dejatel'nosti//Trud £ i social'nye otnoshenija. - 2013. - №8. - S. 83-88.
4. Dzucev Z.G. Zashhitnajafunkcijaprofsojuzov, problemypravovogo regulirovanija: avtoref. p dis. http://lawtheses.com/zaschitnaya-funktsiya-profsoyuzov-problemy-pravovogoregulirovaniya
#ixzz3qY4S9N42 (Data obrashhenija: 16 fevralja 2022 goda).
5. Soshnikova T. A. Problemy sovershenstvovaniya zakonodatelstva oprofsoyuzakh // Trudovoye g: pravo v Rossii i za rubezhom. - 2012. - № 3. - S. 67-69. // https://center-bereg.ru/n637.html (data g obrashcheniya: 19.04.2022).
< 6. Sapfirova A. A. Nekotorye voprosy zashchity zakonnykh interesov rabotnikov i rabotodateley
< // Trudovoye pravo. M.: Intel-Sintez, 2009, № 6 (112). - S. 114-117
s
Ь
X
s s
X
ь
Ш
in
