CC BY
0"КвМГРСУТЕКТЕР ЖЭНЕ ОЛАРДЫЦ ТАБИГИ К0ЗДЕРГ' Б0Л1М1Н ОЦЫТУДА МУЛЬТИМЕДИЯЛЫЦ ТЕХНОЛОГИЯСЫН ЦОЛДАНУ ЖОЛДАРЫ
ОРАЗАЛЫ АЙС¥ЛУ ШАРАПХАНЦЫЗЫ
1 курс магистранты, Абай атындагы ^азак ¥лттык Педагогикалык Университетi, Алматы каласы, ^азакстан
Ацдатпа: Бул мацалада «Квмгрсутектер жэне олардыц табиги коздерг» тарауын оцытуда мультимедиялыц технологияларды ти1мд1 пайдаланудыц тэс1лдер1 царастырылады. Химия пэт, оныц 1ш1нде «Ком1рсутектер жэне олардыц табиги коздер1» тарауы ец курдел1 эр1 мацызды тацырыптардыц б1р1 болып табылады. Бул бол1мде ком1рсутектерд1ц химиялыц цурамы, олардыц табиги коздерг, оларды онд1ру процестер1 жэне цоршаган ортага эсер1 царастырылады. Осы тацырыпты оцыту барысында мультимедиялыц цуралдарды тек теориялыц бшм беру Yшiн гана емес, оцушылардыц назарын аудару жэне материалды царапайым эр1 цызыцты тYрде жетюзу Yшiн цолдану мацызды.
ТYйiн свздер: мультимедиялыц технологиялар, комiрсутектер, анимация, интерактивтi видео, виртуалды зертханалар.
ИСПОЛЬЗОВАНИЕ МУЛЬТИМЕДИЙНЫХ ТЕХНОЛОГИЙ ПРИ ОБУЧЕНИИ РАЗДЕЛУ «УГЛЕВОДОРОДЫ И ИХ ПРИРОДНЫЕ ИСТОЧНИКИ»
ОРАЗАЛЫ АЙСУЛУ ШАРАПХАНКЫЗЫ
Магистрант 1 курса, Казахский Национальный Педагогический Университет имени Абая,
Г. Алматы, Казахстан
Аннотация: В данной статье рассматриваются эффективные способы использования мультимедийных технологий в преподавании главы «Углеводороды и их природные источники». Предмет химии, включая главу «Углеводороды и их природные источники», является одной из самых сложных и важных тем. В этом разделе рассматривается химический состав углеводородов, их природные источники, процессы их добычи и влияние на окружающую среду. В ходе преподавания данной темы важно использовать средства мультимедиа не только для того, чтобы дать учащимся теоретические знания, но и привлечь их внимание и передать материал в простой и интересной форме.
Ключевые слова: мультимедийные технологии, углеводороды, анимация, интерактивное видео, виртуальные лаборатории.
WAYS OF USING MULTIMEDIA TECHNOLOGIES IN TEACHING THE SECTION 'HYDROCARBONS AND THEIR NATURAL SOURCES"
Orazaly Aisulu Sharapkhanqyzy
1st year undergraduate student, Kazakh National Pedagogical University named after Abai, Almaty, Kazakhstan
Abstract: This article discusses effective ways to use multimedia technologies in teaching the chapter "Hydrocarbons and their Natural Sources". The subject of chemistry, including the chapter "Hydrocarbons and their Natural Sources," is one of the most complex and important topics. This section covers the chemical composition of hydrocarbons, their natural sources, extraction processes,
and their impact on the environment. When teaching this topic, it is important to use multimedia tools not only to provide students with theoretical knowledge but also to capture their attention andpresent the material in a simple and engaging way.
Keywords: multimedia technologies, hydrocarbons, animation, interactive video, virtual laboratories.
^азакстан Республикасыньщ Президент ^асым-Жомарт Токаев жолдауында: "Цифрлык бшм беру - бiздщ келешеriмiздщ Heri3i. Оны тек кана бшм беру саласында гана емес, барлык салаларда дамытуымыз кажет", - деп атап керсеткендей заман талабына сай бiлiм саласында цифрлы; технологияларды кещнен колданылып келе жатканын байкаймыз. XXI гасыр технологияныц дамыган заманы, сондыктан да цифрлы; технологиялар емiрiмiздщ Yлкен бiр белшн алып отыр. Бiлiм беру саласында мультимедиялык технологияларды колдана отырып бiршама алдыга iлгерiлей тYCкенiмiз байкалады. Мультимедия термиш латын тшнщ «multy» (кеп) жэне «media» (орта) деген сездершщ бiрiгуiнен куралган. Мультимедиалык жYЙеге арналган окулыктарды, гылыми ецбектердi саралай келе бул терминге «акпараттык орта» деген магына беруге болады. Ягни, белгш бiр ортада акпараттык технологияларды уйымдастыру деген аныктама бере аламыз. Жалпы мультимедия сезiне кептеген галымдар ез пшрлерш бiлдiре отырып, эртYрлi аныктама берген. D.H.Jnassen: "Мультимедия - ею не одан да кеп типт акпараттарды интерактивтi формада бiрiктiру" деген пшр бiлдiрдi. Ал, D.Little: "Мультимедия - эр тYрлi типтi акпараттарды компьютердщ усыну мYмкiндiгiн дамытатын жэне адамныц мультисенсорлык табигатына негiзделген технология" деп аныктама бердь И.И.Косенко ез пшрш: "Мультимедия - эртYрлi формада усынылган акпараттарды бiрiктiруге мYмкiндiк беретш компьютердщ аппараттык жэне багдарламалык куралдары кешенi" деп бiлдiрдi.
Мультимедиа (Multimedia) - компьютерде дыбысты, акпаратты, туракты жэне козгалыстагы бейнелердi бiрiктiрiп керсету Yшiн жинакталган компьютерлш технология. Ол акпаратты кешендi турде бейнелеудi — мэлiметтердi мэтiндiк, графикалык, бейне-, аудио-жэне мультипликациялык турде шыгаруды — жYзеге асырады.
Мультимедиялык технологиялар казiргi тацда кез келген салада кещнен колданыска ие, атап айтар болсак бiлiм беру саласында айрыкша орын алып отыр. Мультимедиялык технологиялар бшм беру саласында 20-гасырдыц соцында кещнен колданыла бастады. Алгашкы кадамдарда компьютерлердi пайдалану жэне аудиовизуалдык куралдарды сабакка енгiзу негiзгi жацалык болды. Бул кезецде окыту непзшен акпаратты визуализациялауга багытталды. 1990 жылдары компьютерлiк технологиялардыц колжетiмдiлiгi артканнан кешн, мультимедиялык куралдарды пайдалану каркынды дами бастады. Бул уакытта интерактивтi презентациялар, электрондык окулыктар жэне виртуалды зертханалар колданылып, бшм беру саласында да кещнен колдана бастады.
Мультимедиялык технологияларды колдану бшм беру процесшде окушылардыц кызыгушылыгын оятып, материалды жещл тYсiнуге мYмкiндiк бередi. "Кемiрсутектер" такырыбы химияныц ец кYPделi салаларыныц бiрi болгандыктан, визуалды жэне интерактивтi материалдар кемепмен оны игеру жещлдейдь Кемiрсутектердiц молекулалык курылымы мен касиеттерiн анимация жэне 3D модельдеу аркылы керсету окушылардыц тусшшн арттырады. Сонымен катар, такырыпка катысты деректердi презентация жэне видео форматтарында жеткiзу акпаратты есте сактауды жецiлдетедi [4, 50-65б.].
Мультимедиялык технологияларды бшм беру процесшде колданудыц басты артыкшылыктары:
Ацпараттыц визуалды турде цабылдануы. Химия сиякты абстрактылы гылымдарды окытуда визуалды куралдар ете мацызды. Мысалы, кемiрсутектердiц молекулалык курылымын жэне олардыц табиги кездерiнен шыгуын керсету Yшiн 3D анимациялар мен инфографикалар колдануга болады. Бул химиялык элементтер мен олардыц косылыстарыныц кYPделi курылымдарын тYсiну Yшiн ете пайдалы. Сонымен катар, анимациялар
кeмiрсутектердiц пайда болу процестерш, мысалы, мунай мен газдьщ жерасты кабаттарынан калыптасу процесш накты керсетуге мYмкiндiк бередi [1, 33-456.].
Интерактивттк. Мультимедиялык куралдар интерактивт элементтердi косуга мYмкiндiк бередi, бул окушылардыц материалмен белсендi тYPде жумыс iстеуiн камтамасыз етедi. Мысалы, виртуалды зертханалар мен симуляциялар аркылы окушылар химиялык реакцияларды тэжiрибе жYзiнде керш, зерттеу жYргiзе алады. ChemCollective жэне PhET сиякты платформаларда химиялык реакцияларды виртуалды тYPде орындауга болады, бул оку процесш кызыкты эрi тиiмдi етедi [2, 20-35б.].
Дыбыстыц жэне бейнемазмун. Кeмiрсутектердi зерттеуде дыбыстык куралдарды (мысалы, химиялык реакциялардыц бейнемазмуны) колдану бiлiм алушылардыц тYсiнуiн терецдетедь Бул бейнемазмун кeмiрсутектердiц табиги кeздерiнен калай алынатынын, олардыц химиялык курамын жэне энергетикалык колданылуын кeрнекi тYPде керсетуге мYмкiндiк бередi.
Квпканалды оцу. Мультимедиялык технологиялар бшм алушыга тек мэтшмен жумыс iстеуден баска, суреттердi, анимацияларды, графикаларды, дыбысты жэне видеоны косу аркылы материалды жан-жакты кабылдауга мYмкiндiк бередi. Бул эдiс окушылардыц назарын сактап калуга жэне олардыц оку Yдерiсiне белсендi катысуын камтамасыз етуге ^мектеседь
Кeмiрсутектер жэне олардыц табиги кeздерi бeлiмiнде мультимедиялык куралдарды колданудыц бiрнеше жолдары бар:
Мультимедиялыц слайд-презентациялар. Мультимедиялык слайдтар кeмiрсутектердiц табиги ^здерше катысты тYсiнiктердi визуализациялауга ^мектеседь Мунда химиялык формулаларды, молекулалардыц курылымдарын, реакцияларды жэне олардыц табиги ^здершен алыну процестерiн кeрсету Yшiн анимациялар мен графика колданылады. Мундай слайдтар PowerPoint немесе Prezi сиякты багдарламаларда жасалады.
Анимациялар мен видеолар. Кeмiрсутектердiц шыгу процесiн кeрсету Yшiн анимациялар мен видеоларды колдану eте тшмдь Мысалы, мунай мен газдыц геологиялык уакыт аралыгында калыптасу процесi, кeмiрсутектердiц жер асты кабаттарында жиналуы мен eцделуi анимациялык видеолар аркылы кeрсетiлуi мYмкiн. Бул окушыларга химиялык жэне физикалык процестердi накты эрi тYсiнiктi тYPде кeрсетуге мYмкiндiк бередi.
Интерактивт1 виртуалды зертханалар. Химия сабактарында виртуалды зертханаларды колдану окушыларга химиялык реакцияларды бакылауга жэне тэжiрибелердi орындауга мYмкiндiк бередi. Мысалы, виртуалды зертхана аркылы кeмiрсутектердiц эртYрлi химиялык реакцияларын ^рсетуге болады, бул бiлiм алушыларга теорияны тэжiрибе жYзiнде мецгеруге кeмектеседi.
Онлайн платформалар мен ресурстар. ^аз1рп уакытта кeптеген онлайн ресурстар кeмiрсутектер мен олардыц табиги кшдерше катысты химиялык бiлiмдi терецдетуге мYмкiндiк бередi. Мундай ресурстар ретшде ChemCollective, PhET, или Khan Academy сиякты бшм беру платформаларын атауга болады. Бул платформаларда интерактивт тапсырмалар, бейнемазмундар, симуляциялар жэне т.б. бар [5, 10-25б.].
Кесте 1 - Шет ел жэне казак галымдарыныц мультимедиялык окыту эдiсi бойынша
пiкiрлерi
№ niKip Галымдар
1 "Мультимедиялык окыту ею тYрлi акпараттык канал аркылы акпаратты жеткiзу эдiсi, бул окушылардыц когнитивт1 жYктемесiн тeмендетедi." Richard E. Mayer (2017)
2 "Мультимедиялык окыту материалдары екi тYрлi акпарат арнасы аркылы усынуга мYмкiндiк беред^ бул окушыныц акпаратты мецгеруiн жещлдетедь" Richard Mayer & Moreno (2018)
3 "Мультимедиялык куралдар оку YДерiсiн жандандырып, студенттердш белсендiлiгiн арттырады." Лебедев, А.И. (2019)
4 "Мультимедиялык куралдар студенттердш шы^армашылык кабiлеттерiн дамытуFа ыкпал етедь" 0мiрбаева, Б.Т. (2019)
Кесте 2 - Мультимедиялык технологияларды "Кемiрсутектер" такырыбын окытуда колдану тэсiлдерi ___
Окыту максаты Мультимедия куралдары ^олдану эд1стер1 Кутшетш нэтиже
Такырыпка KЫЗЫFуШЫЛЫK ояту Презентациялар (PowerPoint, Canva) Кемiрсутектердiц табиFи кездерiн графиктер мен суреттер аркылы керсету Сабакка мотивацияны арттыру
Материалды тYсiндiру Анимациялар, видео материалдар Мунай мен газдыц калыптасу процестерiн анимация аркылы тYсiндiру Материалды жылдам жэне толык тYсiну
Практикалык жумыстар Интерактивтi карталар, баFдарламалар Мунай кен орындарын аныктайтын виртуалды карталармен жумыс Практикалык даFдыларды дамыту
Бекiту Окулык косымшалары, онлайн тесттер Кемiрсутектер касиеттерш онлайн тест аркылы пысыктау Окушылардыц бiлiм децгейiн тексеру жэне кайталау
Мультимедиялык технологияларды колдану муFалiмдер Yшiн кептеген тиiмдiлiктердi усынады. Бул куралдар оку YДерiсiн жещлдетш, окушылардыц кызыFушылыFын арттыруFа кемектеседi. ультимедиялык ресурстарды колдану кашыктан окыту кезшде де ете тиiмдi. МуFалiмдер онлайн сабактарында видеолар, анимациялар, тесттер жэне виртуалды зертханалар аркылы химияны тYсiндiре алады. Бул окушыларFа кез келген уакытта жэне кез келген жерде оку материалдарын кайталап керуге мYмкiндiк бередi. Сонымен катар, мундай куралдар окушылардыц бiлiмiн баFалауды жецiлдетедi. Окытушы тесттер, ойындар немесе интерактивтi тапсырмалар аркылы окушылардыц тYсiнгендiгiн тексерiп, олармен керi байланыс жасай алады. Мундай баFалау эдiстерi окушылардыц бiлiмiн дэл баFалауFа мYмкiндiк бередi жэне сабактардыц тиiмдiлiгiн арттырады. ^азiрri тацда бшм беру саласында Yлкен рел алатынын осыдан ак керуге болады. Мультимедиялык куралдар эртYрлi окушылардыц кажеттiлiктерiне сэйкес келетш жеке окыту мYмкiндiктерiн усынады. Мысалы, окушылар анимацияларды немесе бейнемазмунды ез жылдамдыFымен керiп, тYсiнiксiз болFан белiктердi кайталап карауы мYмкiн. Бул тэсш окушылардыц жеке ерекшелiктерiне сэйкес бшм алуFа мYмкiндiк бередi. Мультимедиялык куралдар эртYрлi окушылардыц кажеттiлiктерiне сэйкес келетш жеке окыту мYмкiндiктерiн усынады. Мысалы, студенттер
анимацияларды немесе бейнемазмунды ез жылдамдыгымен Kepin, TYCiHiKci3 болган бeлiктердi кайталап карауы мYмкiн. Бул тэсш окушылардыц жеке еpекшелiктеpiне сэйкес бшм алуга мYмкiндiк беpедi [3, 22-40б.].
^орытындылай келе, "Кeмipсутектеp жэне олардыц табиги ^здерГ' тарауын окытуда мультимедиялык технологияларды колдану окушылардыц кYPделi такырыптарды терец тYсiнуiне, окуга деген кызыгушылыгын арттыруга жэне бiлiм сапасын жаксартуга мYмкiндiк беpедi. Мультимедиялык куралдар химиялык пpоцестеpдi немесе курылымдарды визуалды тYPде керсетуге мYмкiндiк беpедi, бул окушыларга абстpактiлi бiлiмдi накты эpi тYсiнiктi тYpде мецгеруге кeмектеседi. Оларды дурыс жэне тиiмдi пайдалану бшм беру процесш интеpактивтi, кepнекi жэне тYсiнiктi етедi. Сонымен катар, виртуалды зертханалар, анимациялар жэне презентациялар аркылы бшм алушылар химиялык кубылыстарды ^рнею тYpде кабылдап, eз бетiнше iзденуге ынталанады.
1. Эбiшев ТемipFалиева М. "Органикалык химияны окыту эдютемеа." - Алматы: Мектеп, 2017. - с. 33-45
2. Божко Н.А. "Химияны окытудыц инновациялык эдютерь" - Астана: Фолиант, 2015. - с.
3. Сейтембетова К.Т. "Органикалык химия курсы: окыту эдютемеа." - Алматы: Санат, 2019.
4. Мешрманкулова ^.Т. "Мультимедиялык куралдарды колдану аркылы химияны окыту." -^аpаFанды: Университет баспасы, 2020. - с. 50-65
5. Муханбетжанова Э. "Мультимедиа жэне электрондык окулыктар." - Алматы: Бiлiм, 2015.
ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1
20-35
с. 22-40
с. 10-25
