JAVA SCRIPT БАҒДАРЛАМАЛАУ ТІЛІНДЕ ҚОЛДАНУШЫЛАРҒА АРНАЛҒАН «BILIMAL» ТЕГІН БІЛІМ БЕРУ САЙТЫН ҚҰРУ ЖОЛДАРЫ МЕН ТИІМДІЛІГІН ҰСЫНУ

Батанасова Бақытгүл Ерғалиқызы; Қамалиден Айгерім Сағындыққызы; Майлбай Мұхаммед; Бабай Мұхаммед-Али

УДК 553.43.(574,32).

JAVA SCRIPT БАГДАРЛАМАЛАУ Т1Л1НДЕ ЦОЛДАНУШЫЛАРГА АРНАЛГАН «BILIMAL» ТЕГ1Н Б1Л1М БЕРУ САЙТЫН Ц¥РУ ЖОЛДАРЫ МЕН ТИ1МД1Л1Г1Н

¥СЫНУ

БАТАНАСОВА БАЦЫТГСЛ ЕРГАЛЩЫЗЫ

Арнайы пэдер окытушысы, «Педагогика жэне психология» гылымдарыныц магистрi, Л.Н.Гумилев атындагы Еуразия улттык университетшщ PhD докторанты, педагог-шебер, Ж.Мусин атындагы Кекшетау жогары казак; педагогикалык колледжi, Кекшетау, ^азакстан

ЦАМАЛИДЕН АЙГЕР1М САГЫНДЬЩЦЫЗЫ

Арнайы пэдер окытушысы, «Акпараттык жуйелер» мамандыгы бойынша техника гылымдарыныц магистрi, педагог-сарапшы. Ж. Мусин атындагы Кекшетау жогары казак

педагогикалы; колледж^ Кекшетау, ^азакстан

МАЙЛБАЙ М¥ХАММЕД БАБАЙ М¥ХАММЕД-АЛИ

«Информатика» белiмшщ 3 курс студенттер^ Ж. Мусин атындагы Кекшетау жогары казак педагогикалык колледж^ Кекшетау, ^азакстан

Аннотация. Цазгргг багдарламалау тигмдг цуралдарды цолдану внгмдглгггн арттырудыц мацызды факторына айналдырды. Бул гылыми мацалада JavaScript, Visual Studio CodeVisual Studio, Code жэне Atom мэттдт редакторларыныц ерекшелт жайлы айтылып, «BilimAL» тегт бшм беру сайтын цурастыру жолдары цырастырылады. Алгашцы бвлiмде JavaScript багдарламы, екiншi бвлiмде Visual Studio Code редакторыныц артыцшылыцтары JavaScript жэне Visual Studio Code байланысы царастырылып, код жазылды. Yшiншi бвлiмде Атом редакторы жайлы баяндалады. Бул жоба, ягни эзiрленген сайт студенттерге, жас эзiрлеушiлерге цолдау танытатын мамандарга эзiрлеме болмац.

ЮлттЫ свздер. JavaScript, Atom багдарламалыцредакторы, Visual Studio Code, Python, ЖИ, компьютерлт графика, электронды бшм беру сайты.

JavaScript — бул салыфстырмалы карапайым объектш - багытталган тш, жэне ол Yлкен емес клиентпк жэне серверлш косымшаларды Интернет Yшiн жасауга жэне куруга арналган. JavaScript тшнде жазылган багдарламалар HTML-кужаттамалары курмына косылады жэне солармен бiрге таралады. Керу багдарламалары (агылшын тшнщ browser сeзiнен шыккан браузерлер) Netscape Navigator жэне Microsoft Internet Explorer rarn^i багдарлама-коюшы кужаттамаларында тургызылган кужат мэтiндерiн таниды (script-коды) жэне оларды орындайды. Олай болса, JavaScript — багдарламалаудьщ интерпретацияланатын тYрi. JavaScript жасалган багдарламаларпдыц мысалы ретiнде пайдаланушымен енгiзiлген мэлiмттердi тексеретiн немесе кужаттаманы ашу немесе жабу кезiнже кандай да бiр эрекеттердi орындауга аткаратын багдарламаларын карастыруга болады. Мундай багдарламалар непзшен пайдаланушыныц эрекетiне эрекет ете алады - тышкан пернесiн басу, экранды формага мэлiметтердi беру немесе тышканды жылжыту аркылы беттерде жылжуга мYмкiндiк бередi. Одан баска, JavaScript-багдарламалар браузерлердщ eзiн жэне кужаттамалар атрибуттарын баскара алады.

JavaScript тiлi синтаксис бойынша Java тiлiмен уксас бола отырып, объектiлi модельдi коспаганда, ез кезепнде мэлiметтердщ статикалык типтерi жэне катац типтеу касиеттерiне ие емес. JavaScript багдарламасында Java багдарламасынан езгешелш, кластар тYсiнiгi тшдщ синтаксистiк конструкциясыныц негiзi болып табылмайды. Мундай непз болып мэлiметтердщ алдын ала аныкталган типтершщ катары, ягни аткарылатын жYЙемен кeтерiлетiн типтерi: сандык, булевтiк жэне катарлык есептеледi, сонымен катар ез бетшше

дербес функцияларды орындаушылар жэне объектiлер эдiстерi (JavaScript терминологиясындагы эдiстер — жэне сол сиякты баскалар, ягни функция/багдарлама-лар); ез касиетерше жэне эдiстерiне ие алдын ала аныкталган объектiлер Yлкен катарына ие объектш модель. Сонымен катар жаца объектiлердi пайдаланушылар Yшiн багдарламалардагы тапсырмалар ережелерi катары жатады.

JavaScript багдарламаны жасау Yшiн ешкандай косымша куралдар кажет емес, тек кана сэйкес версиядагы JavaScript тiлiн кетере алатын жэне HTML - кужаттамаларды куруга мYмкiндiк беретiн мэтiндiк редактор болса болды. Багдарлама JavaScript тiкелей HTML-кужаттама мэтiнiнде тургызылатын болгандыктан аз езщздщ жумысыцыздыц нэтижесiн кужаттаманы браузермен керу кезшде кере аласыз жэне кажет болганда езгерiстер енгiзуге мYмкшдiriщз болады [1, б.20-150].

Электронды окыту сайтыныц сипаттамасы:

Бiз эзiрлеген электронды окыту сайты JavaScript багдарламалау тшнде жасалган негiзгi мэзiрi келесi белiмдерден турады:

Басты бет: Сайттыц жалпы таныстырылымы мен навигациясы.

Курс: Бул белiм темендегi терт негiзгi мэзiрге белiнедi.

Питон: Python багдарламалау тш бойынша материалдар.

Жасанды интеллект: Жасанды интеллект негiздерi мен колданбалары.

КомпьютерлЫ графика: Компьютерлш графика принциптерi мен эдютерь Corel Draw, КОМПАС 3 D багдарламалары окытылатын болады.

Кеpi байланыс: Пайдаланушылардыц пiкiрлерi мен усыныстарын кабылдау Yшiн.

Сайтты куру барысында теориялык белiмдер Atom багдарламалык редакторында дайындалды, ал практикалык кодтау жэне тестшеу Visual Studio Code ортасында жYзеге асырылды.

Жобамыздьщ взекттш: BilimAL тегiн бiлiм беру сайтыныц релi казiргi акпараттык когамда бiлiм беру жYЙесiн автоматтандыру максатында заманауи багдарламаларды онлайн тегiн мецгеру болып табылады. Пайдаланушы бейне акпараттар аркылы бшм алып, практикалык тургысында сол багдарлмаларды орындап отырады. Курсты корытын-дылау тестерш етш отыратын болады. Акпараттык-коммуникациялык технологияларды колдану аркылы оку материалдарын тиiмдi усыну бiлiм алушылардыц оку материалдарын толык мецгеруше мYмкiндiк бередi. Электрондык окулыктар, тексеру багдарламалары жэне оку багдарламалары сиякты куралдар осы максаттарга кызмет етедi.

^ашыктыктан окыту форматы бшм беру жYЙесiнiц барлык децгейлершде кещнен колданылады. Бул формат уйымдастырушылык, акпараттык-кузыреттiлiк, багдарламалык-жоспарлау, мазмундык, эдютемелш жэне материалдык-техникалык мэселелердi шешуге мYмкiндiк бередi.

Онлайн бiлiм алудыц статистикалык мэлiметтерiне CYЙенетiн болсак. Элемде онлайн бшм алу каркынды дамып келедь Мысалы, 2020 жылы COVID-19 пандемиясы кептеген елдерде, соныц iшiнде ^азакстанда, кашыктыктан бiлiм берудщ мацыздылыгын арттырды. Мектептер, колледждер жэне университеттер онлайн окыту форматына кештi.

^азакстан Республикасында жогары бiлiм берудi жыл сайынгы каржыландырудыц есуi кYтiлуде. 2030 жылга карай бул керсеткiш 1,3 трлн тецгеге, ал 2040 жылга карай 3,1 трлн тецгеге жетуi мYмкiн.

Сайтты курастыру Yшiн теориялык непзшде - Atom багдарламасын карастырдык. Багдарламалык жасактама эзiрлеу саласында тиiмдi жэне ыцгайлы куралдарды пайдалану енiмдiлiктi арттырудыц мацызды факторы болып табылады. Соцгы жылдары кептеген мэтiндiк редакторлар мен интеграцияланган даму орталыктары (IDE) пайда болды, олардыц iшiнде Atom багдарламасы ерекше орын алады. Бул макалада Atom редакторыныц ерекшелiктерi, оныц JavaScript тшмен байланысы жэне багдарламашылар Yшiн мацыздылыгы карастырылады.

Atom — GitHub компаниясы эзiрлеген ашык бастапкы коды бар мэтшдш редактор. Ол 2014 жылы алгаш рет шыгарылып, багдарламашылар арасында кещнен танымал болды. Atom редакторыныц басты ерекшелштершщ бiрi — оныц жогары децгейдегi бапталуы жэне кецейтулердi колдауы. Пайдаланушылар ез кажеттшктерше сэйкес редактордыц функционалын кецейте алады, бул оны эртYрлi багдарламалау тшдершде жумыс iстеуге ыцгайлы етедi. Atom редакторыныц JavaScript тшмен тыгыз байланысы бар. Редактордыц e3i Electron фреймворк негiзiнде жасалган, ал Electron — бул Chromium жэне Node.js-ri бiрiктiретiн платформа, ягни JavaScript, HTML жэне CSS аркылы жумыс iстейдi. Бул Atom-ды веб-технологиялармен таныс багдарламашылар Yшiн тYсiнiктi жэне ыцгайлы куралга айналдырады.

Сонымен катар, Atom редакторы JavaScript тшнде багдарламалау Yшiн кептеген мYмкiндiктер усынады. Мысалы, редакторда JavaScript кодын жылдам жазуга арналган арнайы снитпеттер (код Yзiндiлерi) бар. Бул снитпеттер багдарламашыларга жиi колданылатын код курылымдарын тез енпзуге мYмкiндiк бередi, осылайша код жазу процесш жеделдетедi [1, интер.рес].

Жобамыздыц практикалык бeлiмiнде - Visual Studio Code багдарламасы колдандык. ^ыскаша багдарламага токталатын болсак. Visual Studio Code (VS Code) — Microsoft компаниясы жасаган, кроссплатформалы жэне тегш код редакторы. Ол 2015 жылы шыгарылып, тез арада эзiрлеушiлер арасында танымал болды. Оныц непзп артыкшылыктары:

Кептеген баFдарламалау т1лдер1н колдау - JavaScript, Python, C++, HTML, CSS жэне баска да тшдермен жумыс ютей алады;

Интеллектуалды код жазу мумкшдМ (IntelliSense) - код жазу кезшде автотолтыру жэне кателердi алдын ала аныктау функцияларын усынады;

К1р1кт1ршген кателерд1 тузету жуйес1 (debugging) - кодты тiкелей редактор iшiнде юке косуга жэне тексеруге мYмкiндiк бередц

Жуйеге бей1мдеу жэне кецейтулер - плагиндер аркылы редактордыц функционалдыгын кецейтуге болады (мысалы, Live Server, Prettier, ESLint жэне т.б.);

Git жуйес1мен интеграция - VS Code-та тшелей GitHub немесе баска да нускаларды баскару жYЙелерiмен жумыс iстеуге болады.

JavaScript пен Visual Studio Code байланысы

VS Code — JavaScript тшнде веб-сайт жасау Yшiн ец колайлы редакторлардыц бiрi. Ол JavaScript кодын жазуды жецiлдетiп, эзiрлеушiлерге келес мYмкiндiктер бередi:

Кодты ти1мд1 уйымдастыру - VS Code-та JavaScript файлдарын модульдiк тYPде курып, тYрлi ютапханалармен оцай интеграциялауга болады;

Node.js колдауы - серверлiк багдарламалау Yшiн Node.js куралдарымен бiрiгiп жумыс iстеуге мYмкiндiк бередi;

Фреймворктарды колдау - VS Code JavaScript непзшдеп React, Angular, Vue.js сынды фреймворктармен ыцгайлы жумыс ютеу Yшiн косымша плагиндердi пайдалануга мYмкiндiк бередi [2, 100-160 б].

Live Server - бул кецейпм веб-беттердш eзгерiстерiн бiрден браузерде керсету Yшiн колданылады, осылайша эзiрлеу процесш жылдамдатады. Бiздiц эзiрленiп жаткан сайтымызга тeмендегi кодтарды жазу аркылы юке асырылды:

<a href="#main">Жасанды интеллект</a> </ul> </header> <nav> <ul>

<li><a href="#about">Басты</a></li> <li><a href="#applications"> Курс </a></li>

<li><a href="#future">Kepi байланыс</а></Н>

</ul> </nav>

Сурет 1. «BilimAL» тег1н б1л1м беру сайтыныц басты бет1

Электронды окулыктыц барлык бeлiмiндегi кодтауды макалага салмадык. Ce6e6i, сайтымыз кYнделiктi теориялык, практикалык бшмдердщ толыктырылуына байланысты жацартылып отыр.

Дорыта келгенде, бiздщ эзiрлеген электронды окыту сайтымыз тегiн бiлiм беру аркылы бiлiм алушылардыц оку материалдарын тиiмдi мецгеруше ыкпал етедi. Сайттыц курылымы мен мазмуны пайдаланушыларга Python багдарламалау тiлi, жасанды интеллект жэне компьютерлш графика салаларында сапалы бiлiм алуга мYмкiндiк бередi. Бул ресурс бшм беру жYЙесiн акпараттандыруга жэне кашыктыктан окытуды дамытуга ез Yлесiн косады.

JavaScript жэне Visual Studio Code — казiргi замангы веб-эзiрлеушiлер Yшiн таптырмас куралдар. JavaScript веб-косымшалардыц динамикалык жэне интерактивтi болуына мYмкiндiк берсе, VS Code оны тиiмдi жазуга жэне ецдеуге жагдай жасайды. Бул куралдардыц Yйлесiмдiлiгi веб-сайттарды эзiрлеудi жылдамдатып, багдарламашылардыц eнiмдiлiгiн арттырады.

Бiз курастырган «BilimAL» тегiн бiлiм беру сайтыныц болашагын тeмендегiдей кeремiз.

1. Konmenmmi кецейту

Болашакта сайттыц мазмунын кецейтiп, жаца курстарды косу мацызды. ^азiрri уакытта Python, жасанды интеллект жэне компьютерлш графика бойынша тегiн сабак веб-эзiрлеу, деректер гылымы, киберкауiпсiздiк, мобильдi косымшаларды сиякты багыттарды езгертуге болады.

2. Интeрактивтi оцыту эдктерт emi3y

✓ Онлайн тесттер мен тапсырмалар;

✓ Жасанды интеллектпен студенттердщ Yлгерiмiн бакылау жYЙесi;

✓ Практикалык жобалар аркылы окыту.

3. Сертификаттау жэнересми мойындау

Курсты аяктаган студенттерге сертификат беру жYЙесi бiлiктiлiктi дэлелдейтiн кужат ретшде мойындау.

4. Цазацстандыц жэне халыцаралыц нарыща шыгу

Алгашкы кезецде казак жэне орыс тiлдерiнде жумыс ютейдь Себебi болашакта агылшын, тYрiк тшдерге аударып,халыкаралык аудиторияны тарту бар.

5. БШм беру саласы жасанды интeллeкттi цолдану

Болашакта сайтка ЖИ (АИ) негiзiндегi виртуалды окытушыларды енжеке окыту траекториясын жасауга, олардынакты уакыт режимiнде сурактарга жауап бередi , сондай-ак оларддаму динамикасын бакылауга кeмектеседi.

6. MoôuMbdi цосымша жасау

^аз1рп тацда кeптеген студенттер смартфон аркылы бшм алады, Android жэне iOS платформаларына шыгару.

Бiздiц электронды окыту сайтыныц болашагы^азакстандагы жэне ТМД елдершдеп ец танымал тегiн бшм беру платформаларыныц бiр-бiрiне айналуы мYмкiн. Сондай-ак элемдiк технологиялармен бэсекелестiкте болады деген Yмiттемiз.

Инновациялык эдiстердi енпзу, контенттi кецейту жэне халыкаралык децгейге шыгу -сайттыц болашагын айкын кeмектесетiн негiзгi факторлар.

1. Электронды окулык: Язык программирования JavaScript, Ilya Kantor, 2021 г.

2. Дронов В. А. Д75. JavaScript и AJAX в Web-дизайне: 2-е изд., перераб. и доп. — СПб.: БХВ-Петербург, 2008. — 736 с.: ил. — (В подлиннике)

3. Кирупа Чиннатхамби, JavaScript с нуля. СПб.: Питер, 2021. программиста»). 400 с.: ил. (Серия «Библиотека).

4. https://youtu.be/fHl7üvRiOfQ?si=li61e LIGoOoTULV

ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1

Текст научной работы на тему «JAVA SCRIPT БАҒДАРЛАМАЛАУ ТІЛІНДЕ ҚОЛДАНУШЫЛАРҒА АРНАЛҒАН «BILIMAL» ТЕГІН БІЛІМ БЕРУ САЙТЫН ҚҰРУ ЖОЛДАРЫ МЕН ТИІМДІЛІГІН ҰСЫНУ»