Мухсиева А.Ш., n^.d.(DSc). профессориНизомий номидаги ТДПУ Узбекисшон
ИЖТИМОИЙ КОМПЕТЕНТЛИКНИ УСМИРЛИК ДАВРИДА РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ - ПЕДАГОГИК ВА ПСИХОЛОГИК
УЗИГА ХОСЛИКЛАРИ
Аннотация: Ушбу мацолада компетентлик, ижтимоий масъулият тушунчалари назарий таулил цилинди, успиринлик даврининг психологик хусусиятлари, уларнинг ижтимоий масъулиятиниривожлантириш шакллари ва усуллари куриб чицилди, уцувчиларининг ижтимоий компетентлигини шакллантиришнинг педагогик-психологик шарт-шароитлари ва ривожлантиришга царатилган услубий тавсиялар берилган.
Калит сузлар: ижтимоий компетентлик, урта мактаб уцувчилари, ижтимоий компетентликни улчаш учун шакл ва усуллар, услубияти, урта мактаб уцувчиларининг модели, ёш ва рууиятга оид хусусиятлари, уцув фаолиятини разбатлантириш, муваффацият уолатини яратиш, уз-узини англаш, уз-узини бауолаш.
Mukhsieva A.S., P.F.D. (DSc)
Professor
Name of the Republic of Uzbekistan
FEATURES OF THE DEVELOPMENT OF SOCIO -PEDAGOGICAL AND PSYCHOLOGICAL COMPETENCIES
Annotation: This article theoretically analyzes the concepts of competence and social responsibility, examines the psychological characteristics of adolescence, forms and methods of developing their social responsibility, pedagogical and psychological conditions for the formation of social competence of students and methodological recommendations.
Keywords: social competence, secondary school students, forms and methods of measuring social competence, methodology, model of a secondary school student, age-psychological characteristics, encouragement of educational activities, creation of a state of success, self-awareness, self-esteem.
Янги тараккиёт даврида мамлакатимизда ёшлар тарбиясига эътибор давлат сиёсати даражасига кутарилди. Президентимиз Шавкат Мирзиёев раислигида 2024 йил 30 сентябрь куни булиб утган Мактабгача ва мактаб таълими вазирлигининг Абдулла Авлоний номидаги Педагогик махорат миллий институти янги биноси очилиш маросими хамда педагоглар билан очик мулокот тадбири ташкил этилди. Таълими тизимини ривожлантириш, педагогларнинг малакаси ва жамиятдаги нуфузини ошириш, ёш авлод
маънавиятини юксалтириш масалаларига баFишланган видеоселектор йотилишида таълим ва тарбиянинг ахамияти хакида суз борди.
"Бу институт кутиб утирувчи эмас, таргиботчи, етакчи булиши керак. Худудлардаги уцитувчи ва директорларни купроц такл^этиб, барча мактабларда с^атни ошириш зарур. Янги замон кишиси, келажагимиз бунёдкорлари мактабда тарбияланади. Таълимсиз келажак йуц", - дея алохида таъкидлади.
Дархакикат, узок йиллар давомида тарбия болалар таълимдан буш вактида амалга ошириладиган кушимча юкламага - иккинчи даражали ишга айланиб, узук-юлук жараён булиб келганлиги хамда жамиятнинг педагогик маданияти пасайиб, мактабгача таълим, мактаб педагоглари, ота-оналарнинг тарбияга оид педагогик-психологик билимлари замон талабларига жавоб бермай колди. Тарбияда йул куйилган хатолар асоратлари кундалик хаётда, оммавий ахборот воситаларида, ижтимоий тармокларда кенг мухокама килиниб, жамоатчиликнинг хакли эътирозларига сабаб булмокда.
Ушбу даврда сезиларли муаммолар хиссий соханинг жадал ривожланиши билан боFлик: кайфиятнинг кескин узгариши, импульсивлик, туЙFулар доирасининг кенгайиши - буларнинг барчаси куплаб болаларда 10 ёшдан 16 ёшгача кузатилган "усмирлик комплекси" билан боFлик.
Усмирлик даври "мен-концепция"ни ривожлантиришда, уз-узини кадрлашнинг кейинги жараёнига бевосита таъсир утказувчи хулк-атвор ва фаолиятни асосий регулятори сифатида шакллантиришда жуда мухимдир.
Усмирнинг узига хос хусусиятлари аник ижтимоий шароитлар, биринчи навбатда бола онгининг янги мазмунини белгилайдиган катталар дунёси, уларнинг кадриятлари дунёси билан янги муносабатларга киришда боланинг жамиятдаги урнининг узгариши, позициясининг узгариши билан белгиланади. Успирин узини кузатиш, узини кадрлаши, уз урнини белгилаш ва узини такомиллаштириш истаги унинг кучли ва кучсиз томонларини тахлил килиш ва уз хатти-харакатлари ва максадларида нима туFри эканлигини, нима ёмон, нимага эришиш керак ва нимадан сакланиш кераклигини англаш натижасида пайдо булади. Х,озирги кунда психологлар, социологлар ва укитувчилар успиринлар ривожланишининг узига хос хусусиятлари туFрисида фактларга асосланган материалга эга.
Шундай килиб, шахснинг узини белгилаши ёшга оид энг мухим вазифадир. Шунга асосланиб, успиринлар томонидан келажакда уз такдирини белгилаш билан боFлик булган компетентликлар, хусусан, онгли танлов ваколатини ва ушбу танлов учун жавобгарликни узлаштиришга каратилган катор педагогик вазифалар режалаштирилган.
Усмирнинг иродаси масъулиятни шакллантириш билан чамбарчас боFлик. Уз-узини бошкариш катталар, етук инсоннинг мухим фазилати. Бу успирин томонидан жуда кадрланади. Бирок, типик успирин заиф ирода, уюшмаганлик ва белгиланган максадга эришишдан осон кечиши билан ажралиб туради. Шунинг учун иродани ривожлантириш учун максадни
мустахкамлаш алохида урин тутади. Ижтимоий жихатдан ваколатли успирин онгли равишда максад куйишни узлаштиради.
Мактаб шароитида усмирлар ижтимоий малакасининг зарурий даражасига куйидагиларни шакллантириш оркали эришилади: ижтимоий ва коммуникатив билимлар ва муносабатлар мажмуи (концептуал ва мухим таркибий кисм); ижтимоий ва коммуникатив куникмалар тизимлари (амалий ва фаолият компоненти); самарали ижтимоий ва коммуникатив фаолият тажрибаси (мотивацион-дунёкарашга оид компонент); ижтимоий ва коммуникатив компетентликларни такомиллаштиришга шахсий ва кадрият муносабатлари (концептуал компонент).
Ижтимоий, шу жумладан хар кандай компетентликнинг мазмуни бир катор томонларни (билим, мотивацион, фаолиятга оид) уз ичига олганлиги ва ахборот, алока, сезги ва амалиётга асосланганиб, ижтимоий компетентликнинг куйидаги тузилишини такдим этиши мумкин.
Усмирларнинг етакчи ижтимоий ролларини аниклашга каратилган психологик-педагогик ёндашувларни назарий тахлил килиш асосида ижтимоий компетенциянинг мазмунини аниклаш мумкин, бунда ижтимоий компетентликнинг хар бир таркибий кисми учун учта ривожланиш йуналиши мавжуд: "Шахс", "Фукаро", "Уз ишининг устаси".
Ижтимоий компетентлик таркибига куйидагилар киради: "Шахсият" ривожланиш йуналиши буйича: тушунча-мохиятга оид таркибий кисм -жамиятнинг муайян ижтимоий маком эгаларига нисбатан роль талабларини билиш; умумий инсоний меъёрлар ва кадриятлар, ижтимоий узаро таъсир доиралари ва сохаларидаги меъёрларни билиш; шахснинг узи хакидаги билимлари ва FOялари (унинг имкониятлари, кизикишлари, кобилиятлари туFрисида), узини ижтимоий субъект сифатида ва шахс сифатида идрок этиш; амалий-фаолиятга оид компонент - самарали ижтимоий узаро таъсир утказиш куникмалари ва тажрибаларини туплаш; мотивацион ва мафкуравий таркибий кисм - ижтимоий ва шахсий тартибнинг ахлокий меъёрлари ва кадриятларига асосланган ютуклар, ижтимоий узаро муносабатларнинг муваффакиятли муносабатига йуналтирилган шаклланган мотивация; концептуал компонент - ижодкорлик, мулокот кобилиятлари, баFрикенглик, мослашувчанлик, масъулият, муваффакиятга йуналтирилганлик каби фазилатларнинг мавжудлиги.
"Фукаро"ни ривожлантириш йуналиши буйича: тушунча-мохиятга оид таркибий кисм - ижтимоий институтларнинг тузилиши ва фаолияти туFрисида билим; жамиятда содир булаётган турли ижтимоий тузилмалар ва ижтимоий жараёнлар туFрисида; амалий-фаолиятга оид компонент (ижтимоий ва коммуникатив куникмалар тизими) - муайян ижтимоий мавкега йуналтирилган куникмалар ва ролларни бажариш тажрибасини олиш; мотивацион ва FOявий таркибий кисм (ишлаб чикариш (ижодий) ижтимоий ва коммуникатив фаолият тажрибаси) - муайян ижтимоий холатдаги ижтимоий хулк-атвор мотивациясини шакллантириш.
"Уз ишининг устаси"ни ривожлантириш йуналиши буйича: тушунча-мохиятга оид таркибий кисм - ходим ва иш берувчининг вазифалари ва хукуклари, ишга кабул килиш учун хужжатлар таркиби, мехнат шартномаси мазмуни, мехнат бозори, асосий мутахассисликларга куйиладиган талаблар туFрисида билим; амалий-фаолиятга оид компонент - маълум бир касбга йуналтирилган роль уйнаш хатти-харакатлари куникмалари ва тажрибасини олиш; мотивация-дунёкарашга оид таркибий кисм - маълум бир касб (лавозим) га йуналтирилган ижтимоий хулк-атвор мотивациясини шакллантириш.
Усмирларда ижтимоий компетентликни шакллантириш жараёнида мухим вазифа - талабалар томонидан ижтимоий кадрият ва идеалларнинг ривожланиши ва кабул килинишини, ижтимоий хулк-атвор шакллари ва усулларини ривожлантиришни таъминлайдиган зарур шарт-шароитларни яратишдир.
Мактабда усмирларнинг ижтимоий компетенцияларини ривожлантириш буйича ишлар шахс-фаолият ва диалогик ёндошишга каратилган. Шахс-фаолият ёндашуви шахснинг ижтимоий шароитда билимларни эгаллаш зарурати билан тавсифланади. Ушбу ёндашувни успиринларнинг ижтимоий компетентлигини ривожлантиришда амалга ошириш учун куйидагилар талаб килинади: а) турли вазиятларда боланинг уз позициясини устириш; б) болани танлаган вазиятга йуналтириш; в) ижтимоий фаолиятда успиринларнинг шахсиятига мурожаат килиш; д) усмирнинг ёшга оид ривожланиш хусусиятларига эътибор каратиш.
Диалогга оид ёндашувнинг асоси авторитар таъсирнинг диалогик томон силжиши булиб, талабанинг уз позициясини раFбатлантиради. Диалогнинг узаро таъсири субъектларнинг тенглиги ва узаро тан олиш муносабатларини уз ичига олади. Диалогга асосланган узаро таъсир ижтимоий-компетентликка оид хулк-атвор белгисидир ва шу билан бирга успиринни диалогга жалб килиш оркали уни шакллантириш шартидир. Ижтимоий куникмалар ва кобилиятлар успириннинг бевосита тажрибасида шаклланади. Ижтимоий компетентлик учун фаол ижтимоий таъсир утказиш тажрибаси мухимдир. Шунинг учун ижтимоий компетентликни ривожлантириш учун барча ижтимоийлашув субъектларини бирлаштирган тизимли ёндашувдан фойдаланиш мухимдир.
Куйидаги жадвалда келтирилган мактабда усмирларнинг ижтимоий компетентлигини ривожлантириш модели узаро боFлик блоклардан иборат: максадли, ташкилий-фаолиятга оид, технологик ва самарали. Моделнинг хар бир таркибий кисмининг холати, уларнинг узаро таъсири ижтимоий -педагогик иш ва педагогик бошкарув жараёни билан белгиланади.
Мактабда усмирларнинг ижтимоий компетентлигининг ривожланиш модели_
Максад блоки
МА^САД Кичик ёшдаги ижтимоий компетентликни ривожлантириш
ВАЗИФАЛА Р Когнитив компонентни ривожлантири ш Шахсга оид компонентни ривожлантири ш Фаолиятга оид компонентни ривожлантириш ^адриятларга оид компонентни ривожлантир иш
Ташкилий-фаолиятга оид блок
ТАМОИИЛЛАР Тизимли, компетентлилик, шахсга йуналтирилган ёндошув
ШАРТЛАР Ижтимоий, индивидуал-психологик, ташкилий-педагогик
ВАЗИФАЛАР Тахлилий-ташхисга оид прогностик Ижтимоий- педагогик кумак Ижтимоий-профилактик
Технологик блок
БОС^ИЧЛАР Ташхисга оид
Прогностик
Амалий
Бахо-рефлексив
ИЖТИМОИИ КОМПЕТЕНТЛИК РИВОЖЛАНИШ Иуллари Таълим жараёни, таълим технологиялари
Тарбиявий иш
кушимча таълим
Ота-оналар билан ишлаш
Натижа блоки
Мезонлар Курсаткичлар
КОММУНИКАТИВЛИК Муомала, узига ишонч, ташкилотчилик
ИЖТИМОИИЛАШУВ Ижтимоий мослашувчанлик, ижтимоий фаоллик, мустакиллик, ахлоклилик
Натижа ИЖТИМОИИ КОМПЕТЕНЦИЯ ШАКЛЛАНГАН УСМИР
Усмирларнинг ижтимоий масъулиятини ривожлантириш моделининг технологик блокида туртта ривожланиш йулларини ажратиш мумкин: таълим жараёни, укув ишлари (аудиториядан ташкари ишлар), кушимча таълим ва ота-оналар билан ишлаш. Ёшларнинг аудитория ва аудиториядан ташкари фаолияти шароитида ижтимоий компетентлигини ривожлантиришнинг услубий базасини куйидаги жадвалда куришимиз мумкин.
Талабаларнинг аудитория ва аудиториядан ташкари фаолияти шароитида ижтимоий компетентлигини ривожлантиришнинг услубий
базаси
ИЖТИМОИИ КОМПЕТЕНТЛИК
Шахслараро мулокот куникмаларини ривожлантириш Амалий ^адриятла
масалалар, рни
танлов сингдири
вазиятида ш
карор кабул
килиш
Гурухда Роль Узгарувчан Таълимнинг Лойиха Иншолар
ишлаш уиинлари таркибда мулохаза фаолияти, танловлар
жуфтлик усуллари танлов и,
ишлари буйича масалаларни хал килиш лойихалар
Рефлексия Рефлексия Рефлексия Рефлексия Рефлексия Рефлексия
Психологик-педагогик тадкикотлар тахлили таълим жараёнида ижтимоий компетентликни ривожлантириш буйича бир катор вазифаларни ажратиб курсатишга имкон берди: таълим жараёнида шериклик ва узаро хурмат холатини яратиш буйича гурух ишларини ташкил этиш; тенгдошлари ва катталар билан мулокот меъёрларини узлаштириш учун турли ролларда яшаш имкониятини таъминлаш; онгли равишда танлаш тажрибасини туплаш ва танлаш учун вазифаларни мунтазам равишда таклиф килиш; уз-узини англашни ривожлантириш механизми сифатида ушбу куникмани узлаштириш учун акс эттириш турларини мажбурий равишда бажариш.
Бизнинг фикримизча, ушбу вазифаларни нафакат мактаб соатларидан кейин, балки синфда хам махсус ташкил этилган жараёнда хал килиш мумкин. Биз усмирларнинг ижтимоий компетентлигини ривожлантириш муаммоларини энг макбул усулда хал киладиган учта педагогик технологияга тухталамиз. Бу гурух, дизайн ва уйин технологиялари. Уларнинг хар бирини батафсил куриб чикайлик.
Гуру* технологиялари. Айнан гурух иши ва ундаги укувчиларнинг узаро хамкорлиги талабанинг ижтимоий лаёкати, унинг етакчи ёки издош булиш кобилиятини ривожлантириш, гурухда уз максадларини амалга оширишнинг самарали усули хисобланади. Биргаликдаги фаолият талабаларда ижтимоий узаро алокаларнинг зарурий куникмалари, жамоавий интизомга буйсуниш ва шу билан бирга уз хукукларини химоя килиш, шахсий манфаатларини жамоат манфаатлари билан боFлаш кобилиятини ривожлантиради.
Гурух иши деганда талабаларнинг кичик гурухлардаги узаро мулокоти тушунилади, бунда улар мустакил равишда ёки укитувчи ёрдамида алока ва узаро таъсир меъёрларини урнатадилар, уз ишларининг йуналиши ва умумий муаммони хал килиш воситаларини танлайдилар. Бунинг оркасида бошканинг
позициясини куриш, уни бахолаш, кабул килиш ёки кабул килмаслик, рози булиш ёки бахслашиш ва энг мухими, уз нуктаи назарига эга булиш, уни бошкасидан ажратиш ва уни химоя килиш кобилияти ётади.
Психологик-педагогик тадкикотлар кичик таълим гурухларида хамкорлик урнатиладиган бешта асосий шартни аниклаш имконини берди: талабаларни гурух укув фаолиятига жалб килишнинг биринчи шарти гурух аъзолари уртасида ижобий муносабатларни урнатиш; иккинчи асосий шарт -бу укитиш натижасига индивидуал хисса кушиш зарурати; учинчи асосий шарт - таълим муаммоларини хал килиш жараёнида интеллектуал ва хиссий -шахсан узаро ёрдам курсатишга йуналтирилган талабаларнинг бевосита узаро таъсирини оптималлаштириш; гурух иши муваффакияти учун туртинчи шарт - бу этарлича ривожланган ижтимоий куникма ва кобилиятларнинг мавжудлиги; бешинчи шарт гурух жараёнини акс эттириш зарурати билан, яъни гурух укув ишларида содир булган вокеаларни тахлил килиш ва бахолаш жараёни билан боFлик.
Лойщалаш технологиялари. Бугунги кунда укувчиларнинг лойихавий фаолияти - боланинг мустакил тадкикот кобилиятларини ривожлантиришга каратилган (муаммо туFдириш, маълумот туплаш ва кайта ишлаш, тажрибалар утказиш, олинган натижаларни тахлил килиш) ривожлантирувчи (шахсга йуналтирилган) таълим усулларидан бири булиб, ижодий кобилият ва мантикий фикрлашни ривожлантиришга ёрдам беради, таълим жараёни давомида олган билимларини бирлаштиради ва уларни узига хос хаётий муаммолар билан таништиради.
Лойиха асосида укитишнинг максади талабалар учун шарт -шароитларни яратишдир: мустакил равишда ва хохиш билан турли манбалардан этишмаётган билимларни олиш; олинган билимлардан когнитив ва амалий муаммоларни хал килишда фойдаланишни урганиш; турли гурухларда ишлаш оркали мулокот кобилиятларини эгаллаш; узларининг тадкикот кобилиятларини ривожлантириш (муаммоларни аниклаш, маълумот туплаш, кузатиш, тажриба утказиш, тахлил килиш, гипотезалар тузиш, умумлаштириш кобилияти); тизим фикрлашни ривожлантириш.
Шундай килиб, лойиха услубининг асосий вазифаси - билимларнинг хажмини узлаштириш ва таълим дастурларини уташ эмас, балки укувчиларнинг уз тажрибалари ва уларнинг дунё хакидаги FOяларини амалда куллаш, ривожлантириш ва бойитишдир. Бошкача килиб айтганда, хар бир бола нафакат узига хослигини намоён килиши, балки уни бойитиши мумкин булган хакикий фаолият учун имкониятга эга булиши керак.
Лойиха усули хар доим талабаларнинг мустакил фаолиятига -индивидуал, жуфтлик, гурухга йуналтирилган булиб, талабалар маълум вакт давомида бажарадилар. Укитувчи маълумот манбаларини таклиф килиши ёки мустакил равишда излаш учун талабаларнинг фикрларини туFри йуналишга йуналтириши мумкин. Натижада, талабалар мустакил равишда ва биргаликдаги саъй-харакатларда муаммони хал килишлари керак, зарур
билимларни, баъзан турли сохалардан фойдаланиб, хакикий ва аник натижага эришиш керак. Муаммони хал килиш буйича барча ишлар лойиха фаолиятининг контурларини эгаллайди.
Агар биз лойиха усули сифатида педагогик технология хакида гапирадиган булсак, унда ушбу технология уз мохиятига кура изланувчанлик, изланиш, муаммоли усулларнинг комбинациясини назарда тутади.
Лойиха усули замонавий жамиятдаги хакикий ижтимоий вазият билан боFлик булган таълимнинг мутлако янги траекториясини куриш учун асос булиб, шу билан таълим натижаларининг жамиятда муваффакиятли бирга яшаш учун зарур булган натижаларга якинлигини таъминлайди.
Лойиха фаолияти интизомини тарбиялаш, шунингдек, жамоада ишлаш кобилияти, кабул килинган карор учун жавобгарлик туЙFуси ва ижобий ижтимоий фаолиятга муносабатни шакллантиради. Масъулият ижтимоий ваколатни ривожлантириш учун асосдир. Проекцион фаолиятда мажбурий булган иродани ривожлантириш ва хатти-харакатларнинг узбошимчаликлари, онгли максадларни белгилаш масъулиятни шакллантириш билан чамбарчас боFликдир.
Кейинчалик, биз мохияти ва тузилиши буйича дизайн технологияларига ухшаш ва уларнинг алохида холати булган уйин технологияларини куриб чикамиз.
Уйин технологиялари.
Умумлаштирилган шаклда ишбилармонлик уйини ходисасининг маъноси психологик луFатларда кайд этилган: «Ишбилармонлик уйини - бу касбий фаолият субъекти ва ижтимоий мохиятининг дам олиш шакли, ушбу амалиёт тури учун хос булган муносабатлар тизимларини моделлаштириш. Бунга кушимча сифатида касбий фаолиятнинг турли шарт-шароитлари, инсон фаолияти ва ижтимоий таъсир доираларини моделлаштириш воситаси сифатида ишбилармонлик уйини "уни амалга оширишнинг янги усулларини излаш усули" сифатида хам, "самарали укитиш усули сифатида хам ишлайди, чунки у таълим мавзусининг мавхум табиати уртасидаги зиддиятларни олиб ташлайди ва касбий фаолиятнинг хакикий табиати эканлигини кушиш мумкин. Ишбилармонлик уйинининг тарбиявий функцияси жуда мухим, чунки «ишбилармонлик уйинлари келажакдаги касбий фаолиятнинг мавзуси ва ижтимоий шароитларини укитишда белгилашга имкон беради ва шу билан анъанавий машFулотларга караганда етарли даражада булган ваколатларни шакллантириш шартларини симуляция килади. Ишбилармонлик уйинида «иштирокчиларни укитиш кушма тадбирлар жараёнида юзага келади. Шу билан бирга, хар бири уз вазифаси ва функциясига мувофик уз муаммосини хал килади. Ишбилармонлик уйинидаги алока - бу нафакат билимларни биргаликда узлаштириш жараёнидаги мулокот, балки хакикий урганилган фаолият жараёнида одамлар уртасидаги мулокотни таклид киладиган, такрорлайдиган алока. Ишбилармонлик уйини нафакат кушма таълим ва ижтимоий ваколатларни ривожлантиришнинг самарали шакли, балки инсонда
ушбу малакаларнинг ривожланиш даражасини самарали бахолашга ёрдам берадиган шартдир. Бугунги кунда адабиётларда ишбилармонлик уйинларининг хилма-хиллиги ва таснифи мавжуд.
Шундай килиб, ишбилармонлик уйини ижтимоий ва асосий компетентликни ривожлантиришнинг самарали воситаси булиб, у хам профессионал узини-узи белгилаш функциясини бажаради ва мактаб укувчиларининг муносабатларини бирлаштирувчи кучли восита хисобланади.
Усмирларнинг ижтимоий ваколатларини ривожлантириш буйича укитувчи фаолиятида кУлланиладиган педагогик технологиялар_
Педагогик технологиялар Технологиянинг асосий хусусиятлари
Гурух технологиялари мустакил равишда ёки укитувчининг ёрдами билан кичик гурухларда алока ва узаро таъсир меъёрлари урнатилади, иш йуналишлари ва умумий муаммони хал килиш воситалари танланади; • бировнинг позициясини куриш, уни бахолаш, кабул килиш ёки кабул килмаслик, келишиш ёки бахслашиш, уз нуктаи назарига эга булиш, уни бошкасидан фарклаш, химоя кила олиш кобилияти шаклланади; • узингизни эркин хис килиш, индивидуал тезликда ишлаш кобилияти; • нафакат уз ютуклари учун, балки жамоавий иш натижалари учун хам жавобгарлик; • Шахсни, унинг имкониятлари ва кобилиятларини етарли даражада бахолаш шаклланади.
Лойиха технологиялари Таълим фаолиятининг мотивацияси, • муваффакият холатини яратиш, • ижобий хис-туЙFуларни келтириб чикарадиган мухитни яратиш, • коммуникацион «укитувчи - талаба - укитувчи» мулокотида ижобий хис-туЙFуларни ташкил этиш, • уз фаолиятини мустакил равишда тахлил килишни ташкил этиш.
Уйин технологиялари Гурух аъзолари уртасида ижобий муносабатларни урнатиш; амалий фаолият учун зарур булган маълум куникмаларни шакллантириш; • машк натижаларига индивидуал хисса кушиш зарурати; • интеллектуал, хиссий ва шахсан узаро ёрдам курсатадиган талабаларнинг бевосита узаро алокаси; • етарлича ривожланган алока ва куникмалар мавжудлиги.
I. Хулоса
Ишда компетентлик, ижтимоий масъулият тушунчалари назарий тахлил килинди, успиринларнинг ёши ва психологик хусусиятлари, уларнинг ижтимоий масъулиятини ривожлантириш буйича адабиётлар урганилди.
Ижтимоий компетентликни улчашнинг эхтимолий психологик усуллари танлаб олинди, усмирларнинг ижтимоий малакасини ривожлантириш шакллари ва усуллари куриб чикилди.
Хулоса килиб, куйидагиларни белгилаб оламиз: ижтимоий компетентлик - бу инсоннинг жамият ва узи туFрисидаги билимлари, куникмалари, жамиятдаги узини тутиш куникмалари, шунингдек, инсоннинг шахсий фазилатларида намоён буладиган муносабатларни, унинг мотивлари, кадрият йуналишларини ички тизимга бирлаштирадиган ва ижтимоий жихатдан эришиш учун ташки ресурсларни интеграциялаш имконини берувчи таълимдир.
ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР РУЙХАТИ:
1. Вахобов М.М. Компетенциявий ёндашувга асосланган давлат таълим стандартларини жорий этиш - замонавий таълим парадигмаси сифатида. -Т.: Замонавий таълим // Современное образование 2016, 10
2. Кустов, Ю.А. Социальная компетенция педагога: монография / Ю.А. Кустов, О.Ю. Щербакова, Е.М. Садыкова, В.А. Гусев. - Самара: Изд-во ФГОУ СПО «Самарский государственный колледж», 2010. - 235с
3. Мудрик, А. В. Социальная педагогика: Учеб. для студ. пед. вузов / Под ред. В.А. Сластенина / А.В.Мудрик. - 3-е изд., испр. и доп. - М.: Издательский центр «Академия», 2000. - 200 с.
4. Мудрик, А. В. Социальная педагогика: Учеб. для студ. пед. вузов / Под ред. В.А. Сластенина / А.В.Мудрик. - 3-е изд., испр. и доп. - М.: Издательский центр «Академия», 2000. - 200 с.