DOI: 10.24412/2181-1385-2023-7-124-128
Volume 4 | NUU Collection | 2023 Actual Problems of Sociology and Social Work
in the 21st Century XXI asrda sotsiologiya va ijtimoiy ishning dolzarb muammolari
ИЖТИМОИЙ ДАВЛАТДА ЗУРАВОНЛИККА УЧРАГАН ШАХСЛАРНИ ХИМОЯЛАШНИНГ ИЖТИМОИЙ-ХУКУКИЙ АСОСЛАРИ
Холида Омонкул кизи Зияева
УзМУ, Ижтимоий иш кафедраси доц.в.б., Социология фанлари буйича фалсафа доктори (PhD)
АННОТАЦИЯ
Мазкур маколада юртимизда зуравонликка учраган шахсларни ижтимоий химоя килиш, хотин-кизлар ва болалар хукуклари, эркинликлари хамда конуний манфаатларини ишончли химоя килиш тизими янада такомиллаштирилиши, 18 ёшга тулмаган шахсларни, якин кариндош, собик хотин, бир рузгор асосида биргаликда яшаётган шахс ёхуд умумий фарзандга эга булган шахсни мажбур этганлик учун жавобгарлик белгиланиши ва хотин-кизлар хукукларини химоя килиш, ижтимоий-сиёсий, ижтимоий-иктисодий, маданий хаётимизда уларнинг тулаконли иштирокини таъминлашга доир самарадор чора-тадбирлар масалаларига тухталинган.
Калит сузлар: ижтимоий давлат, хотин-кизлар, болалар, вояга етмаган шахс, якин кариндош, мулк, таълим олиш, согликди саклаш, касддан шикаст етказиш, маъмурий жазо.
ABSTRACT
In this article, the system of social protection of victims of violence in our country, the reliable protection of the rights, freedoms and legal interests of women and children will be further improved, persons under the age of 18, a close relative, ex-wife, a person living together on the basis of the same household, or a common child The issues of determining responsibility for coercing the possessor and protecting women's rights, ensuring their full participation in our socio-political, socio-economic and cultural life were discussed.
Keywords: welfare state, women, children, minor, close relative, property, education, health care, intentional injury, administrative punishment.
Мустакилликнинг илк йилларидан кабул килинган барча конунларда аёллар хукуклари инсон хукукларининг ажралмас кисми сифатида эътироф этилди. Узбекистонда мустакиллик
2023
124
Modern Trends of Social Sphere Development
Volume 4 | NUU Collection | 2023 Actual Problems of Sociology and Social Work
in the 21st Century XXI asrda sotsiologiya va ijtimoiy ishning dolzarb muammolari
DOI: 10.24412/2181-1385-2023-7-124-128
HHnnapHga 6o3op HKTHcogHeTHra ymrn acocHga aMangarH HcnoxoTnapra moc paBHmga ym6y TH3HMHHHr aHrHgaH maKnnarnHpHmra KHpHmHnraHHHH KypHmHMH3 MyMKHH[1]. EyryHrH KyH aenn Ha^aKar ounaga yH 6eKacH, Tap6HaHH Ba3H$acHHH 6a«;apagH, y ^aMHaTgarH 6apna coxanapga h^thmohh $aon hhcoh cH^arnga xaM Tama66yc Ba rafipar 6nnaH HmTHpoK этмoкga. Aen y3HHHHr MatHaBHH Kue^acH, hhkh gyHecH, MyoMHna MagaHHaTH, y3 Kac6HHHHr ^HgofincH, эзгy $a3Hnaraap эгacн 6ynnmH 6nnaH Ha^aKar $ap3aHggapH, 6anKH Kac6gomnapn Ba morHpggapHra xaM H6par 6yna onagn[1. E.64],
ropTHMH3ga 6y 6opaga KeHr KynaM^H nmnap aManra omnpnnMOKga. ^yMnagaH, 2019 hhh 2 ceHTa6pgarH Y36eKHcTOH Pecny6nHKacHHHHr «xothh-KH3nap Ba эpкaкпap ynyH TeHr xyKyK xaMga HMKoHHaraap Ka^onaraapH TyrpHCHga»rH, 2019 hhh 2 ceHTa6pgarH «XoTHH-KH3napHH Ta3HHK Ba 3ypaBOHHHKgaH xHMoa Kunnm TyrpHcHga»rH KOHyHnapHHHr HM3onaHHmn 6y MyaMMonapHHHr HaKagap ^uggnfi экaнпнгннн Hc6oTnagn. YHga OHnaBHH-ManmHH 3ypnHK HmnaTHmHHHr ongHHH onnm th3hmhhh TaKOMHnnamTHpnmHHHr ycTyBop fiyHannmnapHgaH 6npH этн6, ^aMH^Tga OHnaBHH-ManmHH TycgarH 3ypnHK HmnaramHHHr xap KaHgaH KypHHHmHra HHc6araH ®;a30 MyKappapnHrHHH
TatMHHnam 6enrHnaHgH.
fflyHHHrgeK, MaMnaKarHMroga xoTHH-KH3nap xyKyKgapHHH aHaga MycTa^KaMnam Ba ynapra TeHr HMKoHHaraap aparam, ynapHHHr h^thmohh ^aonnHKnapHHH omHpHm MaKcagHga xa^Kapo xaM^aMHaraap 6HnaH xaM 6Hp Karop xa^Kapo xy^^araap HM3onaHgH.
XoTHH-KH3napHH gaBnar 6omKapyBHra ®;an6 этнm - Y36eKHcTOHga geMoKpaTHK gaBnar KypHHHmHHHHr acocHH эпeмeнтпapнgaн 6hph. Y36eKHcTOH EMTra at3o 6ynran, xoTHH-KH3napHHHr xyKyKgapHHH xa^Kapo MHKecga TacgHKgoBHH xaMga gaBnaraapHHHr aHa my xyKyKgapHH xHMoa KH^Hmra HyHanTHpHnraH xarra-xapaKaraapHHH 6enrHna6 6epyBHH Kynna6 xa^Kapo mapTHoManap Ba кoнвeнцнaпapгa KymHngH. Y36eKHcTOHHHHr Karop xa^Kapo xy^^araapra, ^yMnagaH, «hhcoh xyKyKgapH yMyM^axpH geкпapaцнacн»гa, TypTHHHH YMyM^axoH xoTHH-KH3nap кoн$epeнцнacн geкпapaцнacн Ba X,apaKar nnaT^opMacHra (neKHH, 1995), «OHanHKHH Myxo$a3a Karam TyrpHcHgarH кoнвeнцнacн»гa, «3pKaKnap Ba xoTHH-KH3napHHHr 6Hp xhh MexHara ynyH 6Hp xhh xaK Tynam TyrpHcHgarH кoнвeнцнa»гa, «XoTHH-KH3napHHHr cHecHH xyKyKgapH TyrpHcHgarH кoнвeнцнa»гa KymH^HmH
aennapHHHr xyKyKgapHHH TatMHHnaMoKga[2].
2023
DOI: 10.24412/2181-1385-2023-7-124-128
Volume 4 | NUU Collection | 2023 Actual Problems of Sociology and Social Work
in the 21st Century XXI asrda sotsiologiya va ijtimoiy ishning dolzarb muammolari
11 апрель куни «Хотин-кизлар ва болалар хукуклари, эркинликлари хамда конуний манфаатларини ишончли химоя килиш тизими янада такомиллаштирилиши муносабати билан айрим конун хужжатларига узгартиш ва кушимчалар киритиш тугрисида»ги конун [УРК-829-сон] президент томонидан имзоланди. Конун расман эълон килинган кун — 11 апрелдан бошлаб кучга кирди. Конунга кура, Жиноят кодексига куйидаги узгартиш ва кушимчалар киритилди [3].
Вояга етмаган шахс тавсифланган ёки тасвирланган порнографик махсулотлар билан муомала килиш вояга етмаган шахс иштирокида кушмачилик килиш, фохишахоналар ташкил этиш жиноятлари жиноятга тайёргарлик ёки суикасд боскичида тухтатилганда, мазкур жиноятлар учун жазо тайинлашда енгиллик берилмайди.
Куйидаги жиноятларни содир этганларга жазодан муддатидан илгари шартли озод килиш кулланилмайди:
- 18 ёшга тулмаган жабрланувчи номусига тегиш ва уни жинсий алокага мажбур этиш билан боглик жиноятлар;
- 16 ёшга тулмаган шахс билан жинсий алока ёки унга уятсиз-бузук харакатлар килиш;
- вояга етмаган шахс тавсифланган ёки тасвирланган порнографик махсулотлар билан муомала килиш;
- вояга етмаган шахс иштирокида кушмачилик килиш, фохишахона ташкил этиш билан боглик жиноятлар.
Аёлни хомиласини сунъий туширишга мажбурлаганлик учун жавобгарлик кучайтирилиб, жарима микдори БХМнинг 100 бараваридан 200 бараваригача ёки 3 йилдан 5 йилгача муайян хукукдан махрум килиш ёхуд 300 соатдан 360 соатгача мажбурий жамоат ишлари ёки 2 йилдан 3 йилгача ахлок тузатиш ишлари билан жазоланаши белгиланди.
Илгари БХМнинг 50 бараваригача жарима ёки 300 соатгача мажбурий жамоат ишлари ёхуд 2 йилгача ахлок тузатиш ишлари назарда тутилган.
Номусга тегиш (118-модда) ва жинсий эхтиёжни зурлик ишлатиб гайритабиий усулда кондириш (119-модда) жиноятлари учун жавобгарлик 5 йилдан 8 йилгача озодликдан махрум килиш билан жазоланиши белгиланди. Илгари 3 йилдан 7 йилгача эди.
Шунингдек, мазкур жиноятлар ногиронлиги булган шахсларга, собик хотинига, бир рузгор асосида биргаликда
2023
126
DOI: 10.24412/2181-1385-2023-7-124-128
Volume 4 | NUU Collection | 2023 Actual Problems of Sociology and Social Work
in the 21st Century XXI asrda sotsiologiya va ijtimoiy ishning dolzarb muammolari
amaeTraH maxcra exyg yMyMHH $ap3aHgra эга öygraH maxcra HucöaraH cogup этнgнmн, ®:aöpgaHyBHHra Kapaö Typum MKgaragraH TatgHM, Tapöua, gaBogam eKH öomKa MyaccacaHHHr xogHMH ToMoHHgaH cogup этнgнmн ^hhohthh OFHp^amTHpyBHH xogaT geö Tonugumu Ha3apga TyTHgMoKga.
18 emra TygMaraH maxcgapHH, aKHH KapuHgom, coöhk xothh, öup py3Fop acocuga öupraguKga amaeTraH maxc exyg yMyMHH $ap3aHgra эгa öygraH maxcHH ^hhchh anoKa Kugumra Ma^öyp этгaнgнк ynyH ^aBoörapguK öegrugaHgu. Ma3Kyp ^HHoaT 5 iiii.igaH 8 flugrana 030ggHKgaH MaxpyM KH^um öugaH ^a3onaHagu.
OugaBiH (MaumuH) 3ypaBOHgiK ynyH ^aBoörapguK Kupuruggu. YHra Kypa, xoTHHHra (эрнгa), coöhk xoTHHHra (coöhk эрнгa), öup py3Fopga amaeTraH maxcra eKH yMyMHH $ap3aHgra эгa maxcra HucöaraH:
- MygK, TatnHM ogum, cofhhkhh caKgam Ba (eKH) MexHarra oug xyKyKHHH aMagra omupumra TycKHHgHK Kugum;
- Mog-MygKHra Ba maxcuH amegapura KacggaH mHKacT eTKa3um;
- ygapHHHr matHH Ba Kagp-KHMMaTHHH TaxKupgam, ygapHH KypKHTum, aKHH KapuHgomgapugaH a^paruö KyHum, Ma3Kyp xapaKargap ynyH MatMypuH ®;a3o KyggaHHgraHHgaH KeHuH cogup этнgca, EX,MHHHr 20 öapaBapugaH 30 öapaBapurana ®:apHMa eKH 160 coargaH 300 coarrana Ma^öypuH ®:aMoaT umgapu exyg 2 Hugrana axgoK Ty3aram umgapu öugaH ^a3ogaHagu.
Xygoca Kuguö aHTraHga, Y3öeKHcTOHga MycTaKugguK Huggapuga xoTHH-KH3gap xyKyKgapuHH xHMoa Kugum, HmuMoHH-cHecHH, HmuMoHH-HKTHcogHH, MagaHHH xaeTHMH3ga ygapHHHr rygaKoHgu umTupoKHHH TatMHHgamra goup nopa-Tagöupgap umgaö HHKuggu.
MaMgaKaTHMH3ga aeggap MaH^aargapuHH pyeöra HHKapumHH öocKHHMa-öockhh TatMHHgam gacTypu goupacuga xoTHH-KH3gapHHHr MaH^aargapuHH xHMoa этнmнннг xyKyKuH acocgapHHH TaKoMHggamTupumra, ygapHHHr ^aMHaT xaeTHgaru ypHH Ba Hy$y3HHH omupumra KaparugraH öup KaHna Tagöupgap aMagra omupuguö KegHHMoKga. OHagap Ba öogagap cagoMarguruHH MycTaxKaMgam, aeggapHHHr MaMgaKaT h^thmohh Ba HKTHcogHH xaeTHgaru $aog umTupoKHHH TatMHHgam ynyH 3apyp mapT-mapoHTgap aparuggu.
EyryHru KyHga xaeTHMH3HHHr KaHcu coxa Ba HyHagumuHH ogMaHguK, öy gaBgaT Ba ^aMHaT Kypugumu eKH umgaö HHKapum TapMoKgapu öygagHMH, TagöupKopgHK, THööueT, TatguM-Tapöua, $aH Ba MagaHHaT, caHtar öygagHMH, ygapHHHr phbo^h Ba caMapagopguruHH omupumga, xagKapo MaHgoHga «^Hru Y3öeKHcTOH»HHHr oöpy-
2023
127
Modern Trends of Social Sphere Development
Volume 4 | NUU Collection | 2023
Actual Problems of Sociology and Social Work
in the 21st Century XXI asrda sotsiologiya va ijtimoiy ishning dolzarb muammolari
DOI: 10.24412/2181-1385-2023-7-124-128
эътиборини юксалтиришда хотин-кизларимизнинг хиссаси бекиёслиги хакида куп гапириш мумкин.
REFERENCES:
1. Танзила Нарбаева. Узбекистонда хотин-кизларни ижтимоий химоя килишнинг инновацион модели. Социодискурсив тахлил. Монаграфия, Тошкент: Тасвир,2020. -Б.10
2. Женщина, закон и общество. Пособие для женщин. Тошкент., 1999. — С.45.
3. https: //www.gazeta.uz/uz/2023/04/12/violence/.
4. Ziyayeva Xolida Omonqul qizi . The Problem of Violence Against Women: Sociological Analysis. Zien Journal of Social Sciences and Humanities ISSN NO: 2769-996X https://zienjournals.com Date of Publication: 20-02-2023
2023