CC BY
3УДК 13.00.01
ИСТИФОДАИ ТЕХНОЛОГИЯИ МУОСИРИ ТАЪЛИМ ВА НАКШИ ОН ДАР
ТАШАККУЛИ САЛО&ИЯТ&О
АХ,РОРОВ ФАРЗОНА ^АМШЕДОВНА
Сардори шуъбаи дуюми ДДОТ ба номи С.Айнй
Методи лоитавии таълим ё технологияи лоитасозг тамун усуле шинохта шудааст, ки барои рушди равандтои элодию маърифатг, тафаккури интикодг, маторати мустакилона дониш гирифтан ва дар фаъолияти амал'г истифода бурдани онторавона шуда, дар фазои иттилоотг мустакилона муайян кардани самти фаъолиятро барои таълимгиранда дастрас месозад. Як махсусияти мутимми методи лоитавии таълим он аст, ки ба суи мустакилона фаъолият намудани таълимгирандагон дар шакли кори инфирод'г, дар луфтто ё дар шакли гурутг дар фосилаи муайяншудаи вакт равона шудааст.
Калид вожахр: тафаккури интикодг, маторати мустакилона дониш гирифтан, махсусияти мутимми методи лоитавии таълим технологияи бозито дар таълиму тарбияи; бозитои репродуктивг, продуктивг ва элодг; бозитои коммуникативг, ташхисг, самтгирии касбг, психотехникг ва амсоли он.
ИСПОЛЬЗОВАНИЕ СОВРЕМЕННЫХ ОБРАЗОВАТЕЛЬНЫХ ТЕХНОЛОГИЙ И ИХ РОЛЬ В ФОРМИРОВАНИИ КОМПЕТЕНЦИЙ
Проектный метод обучения или технология проектирования известен как метод, который направлен на развитие творческих и познавательных процессов, критического мышления, умения самостоятельно приобретать знания и использовать их в практической деятельности, а также дает возможность обучающемуся самостоятельно определить направление деятельности в информационном пространстве. Важной особенностью проектного метода обучения является то, что он направлен на самостоятельную деятельность учащихся в форме индивидуальной работы, в парах или группе в заданный временной интервал.
Ключевые слова: критическое мышление, способность к самостоятельному обучению, важная особенность проектного метода обучения, технология игр в обучении; репродуктивные, продуктивные и творческие игры; коммуникативные, диагностические, профориентационные, психотехнические игры и тому подобное.
THE USE OF MODERN EDUCATIONAL TECHNOLOGY AND ITS ROLE IN THE
FORMATION OF COMPETENCES
The project method of education or design technology is known as the method that is aimed at the development of creative and cognitive processes, critical thinking, the ability to independently acquire knowledge and use them in practical activities, and makes it possible for the learner to independently determine the direction of activity in the information space. An important feature of the project method of education is that it is aimed at the independent activity of students in the form of individual work, in pairs or in a group in a specified time interval.
Key words: critical thinking, ability for independent learning, an important feature of the project-based teaching method, game technology in teaching; reproductive, productive and creative play; communicative, diagnostic, career guidance, psychotechnical games and the like.
Чунонки маълум аст, муносибати ба салошиятнок! асосёфта аз сошаи сошибкор!' ва менелмент (ё идоракуш) ба сошаи ташсилот омадааст. Ин тарзи муносибат дар соли 1959
пайдо гардида, солшои 1970-1990 инчунин дар сошаи назария ва амалияи таълими забон ва муошират низ корбаст гардид. Аз соли 1990 бошад, ташкики илм! ва татбики амалии муносибати ба салошиятнок! асосёфта дар сошаи ташсилот рушди бесобикае ёфт. Ба ибораи дигар, муносибати ба салошиятнок! асосёфта падидаи нав дар ташсилот буда, шамчун шар падидаи дигаре аз ин катор истифодаи педагогика, дидактика, методикаи таълими нав ва умуман технологияшои муосири таълимро такозо мекунад. Вобаста ба ин кобили зикр аст, ки истифодаи технологияшои муосири таълим шам метавонад барои ташаккули салошиятшо дар тамоми зинашои ташсилот, аз лумла дар ташсилоти умумии ибтидо! накши муассирро илро намояд.
Оид ба технологиями муосири таълим сухан гуфта, бояд таъкид намуд, ки барои муайянсозии накши оншо дар ташаккули салошиятшо бояд кабл аз шама худи мафшумшои "технология", "технологиями таълим" ва"технологиях,ои муосири таълим" аз нуктаи назари илмшои муосири педагогика ва психология равшан карда шаванд. Дар баробари ин зарур аст, ки таснифи оншо сурат гирифта, муассирии шар яке аз оншо дар ташсилот, хусусан дар зинаи ташсилоти умумии ибтидо! барои ташаккули салошиятшо, аз лумла, салошиятшои калид! мушаххас карда шавад.
Истилоши «технология» (аз калимашои лотинии texno - санъат, машорат ва logos -таълимот) маънии таълимот дар бораи санъату машорати ба илро расонидани ин ё он намуди фаъолиятро дорад. Технологияи таълим бошад, ин низоми фаъолияти пайдарпай ва маршила ба маршилаи омузгор ва таълимгиранда аст, ки дар ягонагии шамаи унсуршои раванди педагог! ва шароити рошандозии он сурат гирифта, чунин хосиятшои умумии мошият! дорад: мавлудияти идея ва ё назарияи калид!, ки барои бадастории шадафи муайяни таълиму тарбия нигаронида шудааст; натилаи баланду устувор; такроршаванда будани равандшо; дорои имконияти банакшагир! ва назоратшавандагии натилашо будан шам дар маршилашои амалишав! ва шам дар нишояти фаъолият ва гайра.
Мафшуми технологияшои таълимро дар илми муосири педагогика аз руи се ланбаи мушимтарин баррас! мекунанд: 1) ланбаи илм! - дар ин самт технологияшои таълимро шамчун лузви илмшои педагог! баррас! намуда, ба омузиш ва ташияи максад, мазмун ва методшои таълим, инчунин ба таршрезии равандшои педагог! машгул мешаванд; 2) ланбаи раванд! - технологияшои таълимро дар шакли алгоритме тасаввур менамоянд, ки малмуи шадафшо, методшо, воситашо, усулшо ва мазмуни мушаххас дошта, барои бадастории малмуи натилашои интизор! нигаронида шудааст; 3) ланбаи фаъолият! - технологияшои таълимро шамчун рошандозии раванди педагогие баррас! мекунанд, ки ба ташкили тамоми воситашои методолог!, метод! ва шахсият! равона гардидааст.
Технологияшои таълимиро дар малмуъ ба ду навъи асос! - анъанав! ва инкишофдишанда (муосир) тасниф мекунанд. Вобаста ба ин кобили зикр аст, ки аз давроне, ки Ян Амос Коменский (1592-1670) бо такя ба гуманизм низоми дарс дар синфхонаро ба танзим дароварда, барои оммав! сохтани он, инчунин барои ба табиат мутобик сохтани раванди педагог! тадбиршои зиёдеро амал! сохт ё ба ибораи дигар, низоми классикии таълимоти анъанавиро асос гузошт, чанд карн гузаштааст. Вале таълиму тарбия тахминан дар тамоми кишваршои олам ба акидашои ин педагоги машшур такя карда, то кунун шам рушд ёфта истодааст. Ин шама шашодат аз он медишад, ки низоми анъанавии таълим шамчун асос шамеша дар лавшари таълиму тарбия бок! мемонад, вале рушди ташсилот такозо мекунад, ки он пайваста ба талаботи фаршангии замона низ мутобик карда шавад. Аз ин ру ба технологиями муосири таълим имруз дар шама кишваршо макоми баланд дода мешавад.
Технологияшои муосири таълим ё технологияшои инкишофдишанда бояд шатман чунин сифатшоро доро бошанд: 1) илмият - бояд технологияи таълим заминашои устувори илм! дошта бошад, ки самаранок! ва фардияти онро нишон дишанд; 2) системанок будан -технологияи таълим бояд комплекс!, мукаммал ва низоми лиддан мураттаб дошта, малмуи метод, восита ва усулшоро фаро гирад; 3) идорашаванда будан - технологияи таълим бояд ба педагог имконият фарошам орад, ки имконияти ташхиси ин технологияро дошта бошад,
натишанок!, самаранок! ва такроршавандагии онро тавассути истифодаи методу воситашои таълим! таъмин карда тавонад. йамаи технологияшои таълим!, ки ба ин талабот шавобгуянд, технологияшои инкишофдишанда ё технологияшои муосири таълим номида мешаванд.
Ба шамин тарик, дар бораи технологияшои муосири таълим ва робитаи оншо ба ташаккули салошиятшо сухан карда, метавон таъкид намуд, ки самаранокии фаъолияти педагог дар ин самт интихоби дурусти методологияи умум! ва методикаи шузъии ташаккули салошиятшоро бо такя ба воситашои муосири таълиму тарбия такозо мекунад. Оид ба интихоби методология дар ин самт тамоми мушаккикони соша гузаришро аз рошшои Гайрифаъоли таълим ба усулшои фаъоли он умдатарин сифати ташсилоти босалошият эътироф намудаанд. Вобаста ба ин тафовути рошшои гайрифаъол ва фаъоли таълим дар чунин сифатшо дида мешавад: дар таълими анъанав! ё Гайрифаъол омузгор шахси марказ!, идоракунандаи дарс, шогирдон чун шунавандаи Гайрифаъоланд - дар ташсилоти босалошият ё таълими фаъол шамкории фаъолонаи шамаи хонандагон бо омузгор ва байни худ баркарор карда мешавад; дартаълими Гайрифаъол гузориши савол ё масъала, шавоб ва шалли ягонаи дуруст, набудани рошшои дигар мушошида мешавад - дар таълими фаъол саволу масъалашое гузошта мешаванд, ки шавобшои гуногун ва рошшои мухталифи шалли худро доранд; зимни таълими Гайрифаъол баркарорсозии маводи додашуда, айнан накл кардани матни китоби дарс! ё такрори суханони омузгор талаб карда мешавад - зимни таълими фаъол талаб карда мешавад, ки кор бо донишшо, ташлилу таснифи оншо, муайянсозии робитаи байнишамдигарии оншо, пайдо кардани манбаи ин донишшо сурат гирад ва Гайра. Дар робита бо он, ки методологияи ташсилоти босалошият дар такя бо рошшои фаъоли таълим ба вушуд омадааст, чор шанбаи асосии ин навъи ташсилотро мушаккикон ба таври зайл муайян сохтаанд: истифода аз методшои фаъоли таълим, нигаронида шудани он ба ташаккули салошиятшои асос! тавассути салошиятшои шузъ!, эътирофи натишашои фаъолияти хонандагону донишшуён чун шадафи таълим ва ишрои супоришшое, ки салошиятро ташаккул дода, на ба донистан, балки ба тавонистани таълимгирандагон нигаронида шудаанд. Бояд таъкид намуд, ки истифодаи технологияшои муосири таълим як муд ё навгонии хушку хол! набуда, сабабшои айнию вокеии худро дорад, ки чунинад: зарурати боз шам амиктар ба шисоб гирифтан ва истифодаи махсусиятшои психофизиолог! ва шахсиятии таълимгирандагон; зарурати ивази усули шифошии интиколи донишшо ба баррасии системаноку фаъолият'; зарурати банакшагирии раванди таълим, ки бадастории натишашои таълимро кафолат медишанд ва Гайра. Технологияшои муосири таълим хеле зиёданд. Татбики ташсилоти босалошият истифодаи самараноки хамаи оншоро барои ташаккули салошиятшо вобаста аз фанни омухташаванда такозо мекунад. Дар ин самт мушаккикони соша технологияшои таълими хонандамешвар, таълими лоихдв!, таълими интерактив!, ташкил намудани машгулиятх,ои дунафар! ва гуруширо аз методикашои сермашсултарин эътироф намудаанд. Истифода аз методшои шалли вазъиятшои проблемав!, технологияи ба касбият нигаронидашуда, моделсозии равандшои технолог!', муколамаи эвристик!', ишрои машку супоришшо бо шустушуи рошшои шалли масъалашо ва дашшо методшои дигар низ метавонанд дар ташсилоти босалошият пурсамар бошанд.
Вобаста ба гузориши масъала, яъне истифодаи технологияшои муосири таълим барои ташаккули салошиятшо, дар поён чанд навъи маъмули оншо тафсир ёфтаанд, аз шумла:
- истифода аз ТИК (технологияшои иттилоотию коммуникатсион!);
- технологияи "таълим бо фаъолият";
- технологияи рушди тафаккури интикод!;
- технологияшои лоишасоз!;
- технологияи таълими инкишофдишанда;
- технологияшои барои саломат! муфид;
- технологияи таълими проблемав!;
- технологияшои боз!;
- квест-технология;
- технологияи модул';
- кейс-технология;
- технологияи таълими шамгиро;
- педагогикаи шамкор'1';
- технологияии дифференсиатсияи сатшшо;
- низоми таълими мутобиккунанда;
- технологияи рейтинг!';
- низоми инноватсионии башогузор'1 - «портфолио»;
- таълими хусус'ьтамоюл! ва гайра.
Оид ба чунин навъи технологияи муосири таълим - истифода аз ТИК (технологияшои иттилоотию коммуникатсиош) сухан гуфта, бояд таъкид намуд, ки даврони муосири иттилоотонии ломеа чунин вазифашоро ба миён гузоштааст: баландбардории сифати тайёр намудани мутахассисон дар асоси истифодаи технологияи иттилоотии нав дар чараёни таълим; чор'1 намудани усулх,ои фаъоли таълим ва баландбардории фаъолияти эчодй ва интелектуалии таълимгирандагон; якчоя намудани намудх,ои гуногуни фаъолияти таълим'1'; мувофик;кунонии таълим бо истифода аз технологияи иттилоотй ба хусусиятх,ои фардии таълимгиранда; таъмини муттасилии таълим; таълими фосилав'1 бо истифода аз технологияи иттилоотй; такмили таъминоти барномавию услубии раванди таълим ва гайра.
Дар асоси истифода аз ТИК воситашои компютерию барномавии ташия, коркард ва пешнишоди маводи таълим'1 карор дорад. Мушиммияти ин технология дар он зошир мегардад, ки на таншо самаранокии пешнишоди маводи таълимро таъмин менамояд, балки шамзамон таълимгирандагонро бо истифодаи ин технологияшо ошно месозад, яъне салошиятнокии иттилоотию иртиботии оншоро низ ташаккул медишад. Аз лониби дигар, истифодаи ТИК малакаи кори инфирод'1 ва гуруширо таквият бахшида, тарзи кабули кароршо ва шалли масъалашоро меомузонад ва мазмуни таълимро гаш гардонида, барои ташияи курсшои интеграл аз лониби омузгор тавассути истифодаи шабакашои интернет мусоидат менамояд.
Барои зинаи ташсилоти ибтидоии умум'1, аз нуктаи назари мо, истифода аз тамоми намудшои ТИК - басар'1 (визуал'1'), овоз'1 ва басарию овоз'1, инчунин бозишои компютерии таълимдишанда мувофики максад мебошад. Технологияшои иттилоотию коммуникатсиош метавонанд дар малмуъ барои ташаккули салошиятшои умум'1, инчунин салошияти хдлли масъалах,о, салошияти иттилоотй, иртиботй, инчунин салошиятшои илтимо'1, метакогнитив'1, коммуникатив'1 ва гайра дар хонандагони синфшои ибтидо'1 мусоидат намоянд.
Мутахассисони зиёди педагогика ва психология дар чунин акидаанд, ки истифода аз моделшои "таълим бо фаъолият" («обучение действием») низ шакли босамари ташаккули салошиятшо мебошад. йадаф аз "таълим бо фаъолият" ин кам кардани фосила байни он, ки таълимгиранда чиро медонад ва у ч'1 кор карда метавонад, ё байни назарияи амалшо (донишшо) ва фаъолият ё талриба буда, омузиши талрибаи худи таълимгирандаро дар шалли вазифа ё мушкилоти воке'1 такозо мекунад. "Таълим бо фаъолият" ин таълим тавассути талриба буда, чунин махсусиятшо дорад: таълимгирандагон вазифашои вокеиро баррас'1 мекунанд, на машк ва ё вазъиятшои сунъиро; оншо на таншо аз омузгор, балки аз шамдигар низ меомузанд; таълимгирандагон бо маълумот аз равандшои воке'1 сарукор доранд; оншо бо захирашои гуногуни маълумот барои интихоб ва кабули карор кор карда, онро дар зерматни вазъиятшои вокеии касб'1 коркард мекунанд; дар таълимгирандагон тафаккури солими интикод'1 ба вулуд меояд ва гайра.
йангоми истифодаи модели "таълим бо фаъолият" вазифаи омузгор низ тагйир мепазирад. Дар ин зимн омузгор ба таълимгиранда самти омузишро муайян сохта, уро шавасманд месозад. Ин амал тавассути тавсифи фашмо ва мантикии сохтори предмети омузиш, нишон додани ашамияти масъалашо, бедор сохтан ва дастгирии манфиати таълимгиранда сурат мегирад. Дар баробари ин, омузгор бо пешнишоди маълумоти нав, ки ба зерматншои пешин илова мешаванд, бо овардани мисолшои нав ва шарши оншо таълимгирандаро шавасманд сохта, бо зикри манбаъшои нав барои мустакилона шинос
гардидани таълимгиранда бо предмети омузиш, салошиятшои уро рушд мебахшад. Педагог зимни шалли масъалашо шамкории таълимгирандагонро бо шамдигар таъмин сохта, шамчун барангезандаи муошират баромад мекунад, на таншо ба рушди аклонию зешш, балки ба рушди ахлокию иштимоии таълимгирандагон низ мусоидат менамояд. Дар "таълим бо фаъолият" омузгор бояд раванди машГулият ё дарсро на ба ташаккули низоми донишшо, балки ба ташаккули низоми амалшо, яъне истифодаи донишшо тавассути фаъолияти амал'1 равона созад ва Гайра.
Барои зинаи ташсилоти ибтидоии умум'1 технологияи "таълим бо фаъолият", ба андешаи мо, махсусан аз синфи дуюм сар карда метавонад самаранок бошад. Ин технология дар ташаккули салошиятшои маърифат'1 ва амалии хонадагон метвонад накши муассирро ишро намояд. Афзалияти дигари "таълим бо фаъолият" иборат аз он аст, ки ба рушди малакаи хонадагон дар кабули кароршо, банакшагир'1 ва гузоштани шадаф, болобарии масъулият барои коршои аншомдода ва амсоли он мусоидат менамояд.
Оид ба технологияи рушди тафаккури интикод'1 андешарош намуда, бояд ба эътибор гирифт, ки он бо максади мустакилона ва огошона кор бурдани таълимгиранда бо маводи таълим'1 ва шама гуна навъшои дигари иттилоот нигаронида шудааст. Ин усул шамчун технологияи рушди тафаккури интикод'1 тавассути хондан ва навиштан аз шониби педагогшои амрико'1 Чарлз Темпл, Линни Стил, Курт Мередит ва дигарон пешнишод гардида, ба консепсияи муколамавии фаршангшо, принсипшои асосии психология ва педагогикаи шамкор'1 такя мекунад.
Худи тафаккури интикод'1 асосан чун тафаккури озодона, мустакилона, рефлектив'1, башодишанда ва ташлил'1 шинохта шудааст. Барои рушди тафаккури интикод'1 дарсро омузгор бояд дар се маршила ба рош монад: 1) шалбсоз'1 - ба шуш овардани донишшои мавшудаи таълимгирандагон, бедор сохтани шавасманд'1 барои гирифтани иттилооти нав ва гузоштани максадшои шахсии худ аз шониби таълимгиранда дар самти таълим гирифтан; 2) дарккунии мазмун: кабули иттилооти нав ва тасшеши максадшои гузошта аз таълим аз шониби таълимгиранда; 3) рефлексия ё инъикоси иттилоот дар шуур: тафаккур ва бавушудоии дониши нав ва гузориши максадшои нав аз таълим аз шониби таълимгиранда.
Технологияи рушди тафаккури интикод'1 дар зинаи ташсилоти ибтидоии умум'1 аз рузшои аввали ба омузиш фаро гирифтани хонандагон бояд барои ташаккули тамоми навъшои салошиятшои оншо корбаст карда шавад. Он махсусан ба салошиятшои таълим'ьмаърифат!', коммуникатив'1, иттилоот'1, худинкишофдишии шахсияти хонанда ва Гайра мусоидат менамояд. Аммо дар ин шо бояд ба назар гирифт, ки тафаккури интикод'1 метавонад шанбашои манф'1 низ дошта бошад. Бо шамин сабаб, пайваст кардани он бо рушди тафаккури умумии мантий' (шаллу фасли тамоми масъалашо бо низоми мукаммали илм'1, пайдарпай ва дар иртибот бо шам), тафаккури милл'1 (гиром'1 доштани таърих ва мероси фаршанги ниёгон, расму ойин, шашн ва анъанашои милл'1, пайвастани таърихи гузашта ба вокеияти имрузаи миллат, дар заминаи хусусиятшои милл'1 рушд бахшидани забон, илм ва фаршанги милл'1 ва амсоли он), инчунин тарбияи ташаммулпазир'1 (эштироми акидаи дигарон) аз нуктаи назари мо, метавонад барои ташаккули салошиятшои калидии хонандагон самараи бештаре ба бор орад.
Методи лоишавии таълим ё технологияи лоишасоз'1 шамун усуле шинохта шудааст, ки барои рушди равандшои эшодию маърифат', тафаккури интикод'1, машорати мустакилона дониш гирифтан ва дар фаъолияти амал'1 истифода бурдани оншо равона шуда, дар фазои иттилоот'1 мустакилона муайян кардани самти фаъолиятро барои таълимгиранда дастрас месозад. Як махсусияти мушимми методи лоишавии таълим он аст, ки ба суи мустакилона фаъолият намудани таълимгирандагон дар шакли кори инфирод'1, дар шуфтшо ё дар шакли гуруш'1 дар фосилаи муайяншудаи вакт равона шудааст. Мустакилияти таълимгирандагон ба пайдо кардан ва аз бар намудани иттилооти таълим'1 нигаронида шуда, ин методи таълим'1 бо методи дигар - шамкор'1 дар раванди таълим пайвасти ногусасташ дорад.
Зимни истифода аз технологияи лоишасоз'1 кор на таншо аз болои дарки ягон масъала ё мушкилот, балки аз болои кушода намудани гирешшои оншо низ сурат мегирад. Дар ин
шангом аз таълимгиранда талаб карда мешавад, ки фаъолияти худро дар самти шалли масъала ба накша гирад, фарзияи худро пешнишод созад, максади шалли масъаларо муайян намояд, агар кор дар гуруш сурат гирад, накши шар як нафарро мушаххас кунад, инчунин вазифашоро барои шар як нафари гуруш тавсиф намуда, шароити шамкории мутакобиларо муайян кунад. Чунонки кайд намудем, ин технология имкон медишад, ки кобилиятшои элодии таълимгирандагон рушд ёфта, оншо барои худмуайянкунии касбию илтимо'1 бо сатши баланди идрок омода бошанд.
Дар зинаи ташсилоти ибтидоии умум'1 методи лоишавии таълим ё технологияи лоишасоз'1, аз нуктаи назари мо, таншо дар шакли хеле содашуда ва таншо дар синфшои боло'1, масалан синфшои 3-4, метавонад барои ташаккули салошиятшои хонандагон мавриди истифода карор гирад. Ин технология махсусан барои ташаккули салохияти хдлли масъаларо ва худидоракунии хонандагон хеле самаранок мебошад. Аз лониби дигар, фаъолияти лоишав'1 мустакилияти тафаккур, имкониятшои элод'1, кобилияти худтанзимкуш, шамкор'1 ва мутобикшавию худтатбикшавии (самореализатсияи) хонандагонро рушд медишад.
Барои ташаккули салошиятшо истифода аз технологияи таълими инкишофдишанда низ хеле мушим аст. Ин технология робитаи мутакобилаи педагог ва таълимгирандаро дар асоси фаъолияти коллективию таксимшаванда дар назар дошта, ба лустулуи рошшои гуногуни шалли вазифашои таълим'1 тавассути ташкили муколамаи таълим'1 дар раванди фаъолияти ташкикот1 ва лустулуии таълимгирандагон равона шудааст. йангоми таълими инкишофдишанда тарзи фаъолияти тавсифию тасвириро амалкарди фаъолона иваз мекунад.
Технологияи таълими инкишофдишанда ба консепсияшои Л.В. Занков, В.В. Давидов, Д.Б. Элконин, З.И Калмикова, Е.Н. Кабанова, Г.А. Тсукерман, И.С. Якиманская, Г.К.Селевко ва олимони дигар такя карда, ланбашои мухталифи рушди таълимгиранда ва унсуршои муайяни шавасмандии онро фаро мегирад. Зимни истифодаи ин технология баъзан ба манфиатшои маърифат'1, гоше ба талрибаи инфиродии шахс, ашёнан ба талаботи элодии таълимгиранда ё талаботи худрушдкунии он таваллуш карда мешавад. Дар шама мавридшо тибки технологияи таълими инкишофдишанда таълимгиранда шамчун субъекти мустакили раванди таълиму тарбия шинохта мешавад, ки бо мушити атрофи худ дар робитаи мутакобила карор дорад. йамзамон дар ин технология дар назар дошта шудааст, ки тибки Л.С. Виготский дар раванди таълиму тарбия на ба айёми гузаштаи рушди кудак, балки ба рушди ояндаи он таваллуш зошир карда мешавад. Барои хонандагони зинаи ташсилоти ибтидоии умум'1 технологияи таълими инкишофдишанда шамчун омили дигаргуншавии хосиятшои равонии оншо хизмат карда, салошиятшои арзиш'1-маънав'1, умумифаршанп, таълимию маърифат'1 ва иртиботиро дар оншо рушд мебахшад.
Дар замони муосир дар шама кишваршои олам ба технологияшои барои саломат'1 муфид таваллуши махсус зошир карда мешавад. Вазифаи асосии чунин технологияшои таълим'1 шифз ва ташкими сишатию саломатии таълимгирандагон, инчунин ташаккули тарзи шаёти солим, азхудкунии арзишшо ва фаршанги шаёти солим ва интихоби чунин метод ва усулшои таълим мебошад, ки барои барканорсозии сарбории зиёдат'1 дар омузиш аз лониби таълимгирандагон ва шифзи саломатии оншо дар ин раванд нигаронида шудаанд.
Технологияшои барои саломат'1 муфидро истифода намуда, дар раванди дарс вазифашои гуногун таксим карда мешаванд, фаъолияти фикр'1 сари якчанд вакт бо фаъолияти лисмош иваз карда шуда, замони додани маводи таълимии мураккаб муайян мегардад. йамзамон, вакт барои гузаронидани кори мустакилона муайян карда шуда, истифодаи воситашои техник'1 тибки меъёршо сурат мегирад. Технологияшои барои саломат'1 муфид бояд як шарти мушимми таълими кудакону наврасон дар муассисаи таълим'1 бошад ва барои барканорсозии шар гуна стрессшо мусоидат намуда, талаботи меъёриро ба методикаи таълим таъмин созад.
Як катор унсуршои технологияшои барои саломат'1 муфид, ки аз нуктаи назари педагог! хеле самараноканд, чунинанд: бозишои сершаракат ва лашзашои сукут; машкшои кинезиолог'1 (кинезиология - таълимот дар бораи шаракат); машкшо барои чашмон; машкшо барои
мушакшо; релаксатсия (аз калимаи лотинии сустшав'1') - бошуурона суст намудани шиддати мушакшои бадан; боз'1 ва машкшо барои нафаскаш'1 ва садобарор'1 ва гайра.
Технологияшои барои саломат'1 муфид барои хонандагони зинаи ташсилоти ибтидоии умум'1 хеле мушим буда, тибки андешаи мушаккикон дар оншо салошиятшои арзиш'1-маънав'1, умумифаршанг'1, таълимию маърифат, иттилоот'1 ва иртиботиро ташаккул медишанд. Технологияи дигар, яъне таълими проблемав'1 низ аз дастовардшои мушимми педагогика ва психология мебошад. Ин технология дар назар дорад, ки дар раванди фаъолияти таълим'1 шолатшои проблемав'1 ташкил карда шуда, барои шалли мустакилонаи оншо таълимгирандагон шавасманд гардонида мешаванд. Дар раванди шалли мушкилот бадастории элодии дониш, малака ва машоратшо сурат гирифта, кобилият ва салошияти андешаронии таълимгирандагон ташаккул меёбад.
Дар зинаи ташсилоти ибтидоии умум'1 таълими проблемав'1 ба рушди малакашои хонандагон дар самти шалли масъалашо, кор дар гуруш, муошират, иштирок дар башсу мунозирашо, баррасии интикодии мушкилот, кор бо захираи иттилоот, гузоштани максад ва вазифашо мусоидат намуда, салошиятшои зешш, ташкил'1 ва иртиботии оншоро ташаккул медишад.
Ба шамагон маълум аст, ки дар ташаккули шахсият ва таълиму тарбияи он боз'1 мавкеи хеле баланд дорад. Машз ба шамин ишора карда, файласуф ва таърихчии фаршанг аз Нидерландия Йохан Хёйзинга (1872-1945) дар асари худ «Инсони бозингар» (Homo Ludens) бозиро шамчунасоси бавулудойии фаршанг донистааст. Технологияшои боз'1 ба тавсеаи лашонбиш, рушди фаъолияти маърифат'1, ташаккули малака, машорат ва салошиятшои муайяну мушаххас, ки барои татбик дар амалия заруранд, инчунин ба рушди малака ва машоратшои умумитаълимии таълимгирандагон равона шудаанд.
Вобаста ба характери равандшои таълиму тарбия навъшои гуногуни бозишо мавриди истифода карор мегиранд: бозишои таълимдишанда, машкдишанда, назораткунанда ва умумиятдишанда; бозишои маърифат'1, тарбияв'1 ва рушддишанда; бозишои репродуктив'1, продуктив'1 ва элод'1'; бозишои коммуникатив'1, ташхис'1, самтгирии касб'1, психотехник'1 ва амсоли он. Дар баробари ин, таснифоти Г.К. Селевко чунин навъшои бозиро фаро мегирад: 1) аз руи сошаи фаъолият: лисмош, зешш, мешнат'1, илтимо'1, равош; 2) аз руи методикаи бозишо: ашё'1, сюжет!', накшбоз'1, кор'1, иммитатсиош, драматик'1 ва гайра.
Истифода аз технологияи бозишо дар таълиму тарбияи хонандагони зинаи ташсилоти ибтидоии умум'1 дар малмуъ хеле мушим арзёб'1 гардида, тамоми шаклшои салошиятшои оншоро ташаккул медишад. Аммо аз нуктаи назари баъзе мушаккикон накши бозишо дар рушди салошиятшои иртибот'1 (малакаи истифода ва табики тамоми навъшои фаъолияти нутй - аудирование, гуфтугу, яъне монолог ва муколама, нутки хатп) ва салошияти мутолиа кардан хеле назаррас мебошад.
АДАБИЁТ:
1. Консепсияи миллии маълумоти Лумшурии Толикистон. - Душанбе, 2003.
2. Лернер, И.Я. Дидактические основы методов обучения Текст. / И.Я. Лернер.-М., 1981.-С.
99.
3. Лутфуллоев М. Гуманистическая педагогика. Душанбе, 1994.
4. Лутфуллоев М. Урок. - Душанбе.: Маориф, 1979. - 131 с.
5. Лутфуллоев М. Современная дидактика. - Душанбе: Ирфон, 1997. - 150с.
