ИСТИФОДАБАРИИ ТЕХНОЛОГИЯҲОИ ИНФОРМАТСИОНӢ ВА РАҚАМӢ ДАР СОҲАИ МАОРИФ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

УДК: 37.025

ИСТИФОДАБАРИИ ТЕХНОЛОГИЯМИ ИНФОРМАТСИОНЙ ВА РАКАМЙ ДАР СОХДИ МАОРИФ

Аламшоева М.М.

Каландаршоев С.С.

Аннотатсия. Дар мацола масъалаи истифода бурдани технологияцои информатсиони дар омузиши фанцои табиатшиноси ва равияи ицтисоди барраси мешавад. Истифодабарии технологищои информатсиони дар таълими ин фанцо, усули цадиди ташкили фаъолияти мустацилона, фаъолона ва мулоцизакоронаи донишцуён мебошад, ки торафт бештар аёни, цолиб ва самарабахш мегардад.

Хаёти инсони муосир бо такмил ва пацн кардани технологияцои информатсионии оммави, ки бисёр соцацои фаъолияти уро фаро гирифтааст ва ба соцаи омузиши фанцои табиатшиноси ва ицтисоди торафт бештар ворид мешаванд, зич алоцаманд мебошад. Технологияцои информатсиони цузъи цудонашавандаи тацсилоти муосир мегарданд ва ин ба суръати баланди рушди навоварицои технологи вобаста аст. Компютерцои муосир, захирацои электрони, воситацои интерактиви имконият фароцам менамоянд, ки дарсро тарцрези намуда, раванди таълимро гайристандарти, равшан ва самаранок гардонанд. Аммо, дар баробари ин иштирокчиёни асосии дарс омузгор ва донишцу мебошанд. Воситацои техникии муосир имконият медицанд, ки кори муштараки онцо ба таври нав ташкил гашта, мазмуннок бошанд, инчунин имконияти дар шаклцои гуногун дастрас намудани маълумоти таълими фароцам оварда мешавад.

Калимахри асосй: технология, информатсия, рацамикунони, мултимеди, муосир, электрони, интерактиви, гайристандарти.

Барои ицтибос: Аламшоева М.М. Истифодабарии технологиями информатсиони ва разами дар соцаи маориф / М.М. Аламшоева, С.С. каландаршоев //Паёми молия ва ицтисод. - 2024. - N0. 3(42). - С. 246-257.

ИСПОЛЬЗОВАНИЕ ИНФОРМАЦИИ И ЦИФРОВЫХ ТЕХНОЛОГИЙ В СФЕРЕ ОБРАЗОВАНИЯ

Аламшоева М.М.

Каландаршоев С.С.

Аннотация. В статье рассматривается вопрос использования информационных технологий при изучении естественных и экономических наук. Использование информационных технологий в преподавании этих предметов -это современный метод организации самостоятельной, активной и

246

осмысленной деятельности студентов, который становится все более наглядным, интересным и эффективным.

Жизнь современного человека тесно связана с совершенствованием и распространением массовых информационных технологий, которые охватывают многие сферы его деятельности и все чаще входят в область изучения естественных наук и экономики.

Информационные технологии становятся неотъемлемой частью современного образования, и это связано с высокими темпами развития инновационных технологий. Современные компьютеры, электронные ресурсы, интерактивные средства дают возможность спроектировать уроки и сделать учебный процесс нестандартным, понятным и эффективным. Однако при этом основными участниками урока являются преподаватель и студент. Современные технические средства позволяют по-новому организовать и сделать их совместную работу осмысленной, а также дают возможность доступа к образовательной информации в различных формах. Ключевые слова: технологии, информация, цифровизация, мультимедийный, современное, электронное, интерактивное, нестандартное.

USE OF INFORMATION AND DIGITAL TECHNOLOGIES IN EDUCATION

Alamshoeva M.M.

Qalandarshoev S. S.

Abstract. The article considers the issue of using information technologies in studying natural and economic sciences. The use of information technologies in teaching these subjects is a modern method of organizing independent, active and meaningful activities of students, which is becoming more and more visual, interesting and effective.

The life of a modern person is closely connected with the improvement and dissemination of mass information technologies, which cover many areas of his activity and are increasingly included in the field of studying natural sciences and economics.

Information technologies are becoming an integral part of modern education, and this is due to the high rate of development of innovative technologies. Modern computers, electronic resources, interactive tools make it possible to design lessons and make the educational process non-standard, intelligible and effective. However, the main participants in the lesson are the teacher and the student. Modern technical means allow them to organize their joint work in a new way and make it meaningful, and also provide access to educational information in various forms.

Key words: technology, information, digitalization, multimedia, modern, electronic, interactive, non-standard.

Гузориши масъала. Дар давраи аз татби; ва истифодаи технологиям ва

муосири гузариш ба шаклх,ои ракамии платформах,ои ракамй вобаста аст, ахдмияти

ташкили захирах,о ва маълумот, ба чунин манбаи мух,ими стратегй бо афзоиши

пешбурди тах,силот дар асоси моделх,ои нав, сармояи зех,нй (СЗ), аз чумла, чузъи асосии

вакте ки самаранокии таълим ва он - сармояи зех,нии инсонй (СЗИ) меафзояд.

ракобатпазирии мутахассисон мустакиман Дар робита ба ин, тачдиди амалии раванди

таълим мушкилоти захиравй, меъёрй, таълимй, методй ва барномавй, инчунин тачдиди ташкилию идоравии тахсилоти олиро такмил дод. Татбики бобарори навгонихои ракамй дар раванди таълим шарти зарурй ва чузъи чудонашавандаи ин навсозй, омодагии донишчуёни сохаи иктисодй ба кори оянда, бо захирахои электронии таълимй, мундаричаи ракамй ва дигар барномаи амалиёт мебошад. Тax,лили Tax,^KOTx^ охир Ba нaшриёт. Муносибати салохият, ки дар макотиби олии Чумхурии Точикистон инкишоф меёбад, зарурати огохона ба душ гирифтани масъулияти донишомузии донишчуёнро барои тахсилашон ошкор месозад ва рад кардани амалияи эстафетаи оддии дониш зарурати эчоди рохи азхудкунии равандхо аз донишчуён чустучу, коркард ва истифодаи иттилоотро такозо мекунад. Мувофики муносибати салохиятнокй тахсилоти асосй, ки мачмуи донишхоро дар бар мегирад, бо мачмуи салохиятхои асосй ва малакахои касби олй мукаммал мегардад [5, 254]. Бинобар ин, тахлили масъалаи ракамикунонй ва тадбики технологияи иттилоотй дар шароити имрузаи Чумхурии Точикистон ахамияти калон дорад.

Maксaди мaколa. Масъалахои рушди ракамикунонии тахсилоти олй дар тамоми сохахои ичтимой дар чои аввал меистад, махз тахсилоти олй дар хама ин дигаргунихо карор дорад ва барои нигох доштани мувозинат ва хамкории мутакобила дар тайёр намудани донишчуёни ихтисосхои иктисодй пешбинй шудааст [1, 494-506].

Дар айни замон, чомеаи чахонй аллакай аввалиятхои худро тагйир додааст ва дар натича ин мафхуми чомеаи информатсионй ба вучуд омадааст, ин раванд бештар хавасманд аст, ки шахрвандон худашон мустакилона, фаъолона амал намуда, карор кабул кунанд ва ба шароити тагйирёбандаи зиндагй мутобик шаванд.

Х,аёти инсони муосир бо такмил ва пахн кардани технологияхои

информатсионии оммавй, ки бисёр сохахои фаъолияти уро фаро гирифтааст ва ба сохаи омузиши фанхои табиатшиносй ва иктисодй торафт бештар ворид мешаванд, зич алокаманд мебошад.

MyxraBOH acocini мaвод. Технологияхои информатсионй чузъи чудонашавандаи тахсилоти муосир мегарданд ва ин ба суръати баланди рушди навоварихои технологй вобаста аст. Компютерхои муосир, захирахои электронй, воситахои интерактивй имконият фарохам менамоянд, ки дарсро тархрезй намуда, раванди таълимро гайристандартй, равшан ва самаранок гардонанд. Аммо, дар баробари ин иштирокчиёни асосии дарс омузгор ва донишчу мебошанд. Воситахои техникии муосир имконият медиханд, ки кори муштараки онхо ба таври нав ташкил гашта, мазмуннок бошанд, инчунин имконияти дар шаклхои гуногун дастрас намудани маълумоти таълимй фарохам оварда мешавад.

Дар робита ба ин, мо кушиш кардем, ки мушкилоти омодагии донишчуёни сохаи иктисодй ба ташкили омузиши технологияхои информатсионй, ракамй ва дарки халли онхоро тax,лил нaмоем.

Дар шароити муосир ба истифодабарии технологияхои иттилоотй, иктисодиёти ракамй ва хамбастагии онхо бо раванди таълим зарурати вокеъй гаштааст. Пас аз пандемияи COVID-19 давлат иктидори баланди истифодаи

технологияхои ракамй дар раванди таълимро сифатан арзёбй намуда, ин ташаббусхоро хамачониба дастгирй мекунад. Бинобар ин хамаи муасисахои таълимй ба хулосае омаданд, ки аз низоми анаъанавй ба низоми навй технологияи ракамй гузашта, сатху сифати таълимро баландтар ва мавкеи муассисахои таълимиро бонуфузтар гардонанд. Мархилаи асосии ислохоти тахсилоти олй,

ин тагйир додани низоми тацсилот, тацияи стратегияи нав, гузоштани цадафцои нав, чустучуи шаклу усулцои инноватсионии таълим мебошад. Таълими муосирро бе истифодаи технологияцои ракамй ва

маводцои ракамй (презентатсияцо, лексияцои видеой, технологияи мултимедй, санчиши компютерй (тест), курсцои электронй) тасаввур кардан душвор аст.

Тарафцои мусбй ва манфии тадбики технологияцои иттилоотй ва ракамй дар соцаи маориф

Тарафцои манфй Тарафцои мусбй

^оидацои умумии истифодаи системацои идоракунй вучуд надоранд ва цар як муассисаи таълимй онцоро ба таври худ шарц медицад. Аксар вакт маълум мешавад, ки омузгорон дар як вакт сарбории дарсцоро ичро мекунанд ва курси электрониро пур мекунанд, ки вокеан вакти зиёдро мегирад. Яъне ин таваччуци омузгоронро ба истифодаи равандцои ракамй аз сабаби зиёд будани сарборй кам мекунад. Истифодаи технологияцои ракамй барои таъсилоти фосилавй хуб буда, донишчуён имконияти хуби омузиши фанцоро дар фосила доранд

Сарфи назар аз назокат ва кулай будани презентатсия дар лексияцо, худи донишчуён кайд мекунанд, ки нутки зиндаи лектор ва синхронй навиштани формулацо ва таърифцо дар тахта осонтар аст. Ба донишчуёне, ки бо ягон сабаб дар дарсцо цозир намешаванд, метавонанд фосилавй дарсцоро аз худ намуда, супоришцои омузгоронро ичро кунанд.

Таваччуци сифатии мутахассисони оянда ба чустучу ва коркарди мустакилонаи иттилоот коциш меёбад, зеро ракамикунонй имкон медицад, ки бидуни иштироки донишчу маълумоти асосии дар манбаъ мавчудбударо сохторбандй кунад, ки дар ницоят ба фаъолияти равонии донишчу таъсири манфй мерасонад. Дастрасй ба доираи васеи маводи таълимй ва аз дилхоц гушаи чацон, метавонад ба лексияцои макотиби олй дастрасй пайдо кунад, агар онцо дар барномаи амалиёти асосии таълим чойгир карда шуда бошанд. ^аблан ин имконият ба цама дастрас набуд.

Мацорати муоширати хонандагон бо чузъи техникии раванди таълим коциш меёбад, масалан агар донишчуён фосилавй тацсил намояд бо дасрцои амалй цамбастагй надоранд, аз он чумла дар ихтисосцои тиб, биология, табиатшиносй, математика ва г. Масъалаи ташкилиро осон мекунад. Омузгорон метавонад мавод ва супоришцоро электронй ба цама интикол намоянд, волидон метавонанд дар бораи пешрафт фарзандонашон маълумот гиранд.

Ба татбики раванди таълими технологияцои информатсионй ва ракамй омилцои зерин таъсир мерасонад:

1) майл надоштани омузгорон гузаштан аз усулцои анъанавии таълим ба шаклцои нав, аз он чумла омузгорони сину соли аз 40 боло;

2) дониши хуби техникй надоштани

омузгорони гайри соцаи технология;

3) кам будани тачцизоти иттилоотию иртиботй дар муассисацои таълимй;

4) дастрасии нокифояи тачцизотцои техникй (компютерцо) ба интернет;

5) паст будани суръати ва баланд будани арзиши интернет дар

7)

8)

кишвар;

ба худомузй машгул намбудани омузгорон аз сабаби зиёд будани сарбории таълимй, илмй ва тарбиявй;

кам будани мутахассисони зарурй дар самти технология; паст будани маърифати компютерии тамоми ахолй, аз он чумла донишчуёни тахсилоти фосилавй;

нокифоя будани маърифати меъёрй-хукукй шахрвандон. Гузариш ба иктисодиёти ракамй, аз он чумла дар сохаи маорифи Чумхурии Точикистон аз муайян кардани хадафхои мушаххас, стратегияхо ва накшаю чорабинихо бо дарназардошти холати хозираи он вобастагй дошта, тахия ва татбики онхо, усулу муносибатхои инноватсионии баландтарро талаб мекунад:

6.

Ч,адвали 1. - Ракамикунонй дар чахон барои солхои 2019-2024, (миллиард нафар)

9)

1. фарохам овардани шароити сармоягузорй барои ичро шудани накшаю чорабинихои таъмини технологияи муосир дар сохди маориф;

2. омода намудани мутахассисони ба бозори мехнат чавобгуи равияи технологияи ракамй;

3. ташкил намудани курсхои масхсуси омузиши технологияи иттилоотй ва ракамй барои омузгорони гайритахассусй.

4. баланд бардоштани маърифати истифодабарии компютер ва истифодаи технологияи муосир барои тамоми ахолии кишвар;

5. таквият додани низоми автоматикунонии дар тамоми муассисахои таълимии кишвар.

Ишора

Номгуи нишондихандахо

2019

2020

2021

2022

2023

2024

Ахолии чахон, миллиард нафар (total population)

7,66

7,75

7,83

7,91

8,03

,08

Муштариёни мобилй (unique mobile subscribers)

5,11

5,19

5,22

5,31

5,48

5,61

Истифодабарандагони интернет (individuals using the internet)

4,38

4,54

4,66

4,95

5,18

5,35

Истифодабарандагони шабакахои ичтимой (social media user identities)

3,48

3,80

4,20

4,62

4,80

5,04

Сарчашма: тащяи муаллиф дар асоси Digital 2020-2024: Global Digital Overview (санаи муроциат: 13.02.2024).

Аз чадвал бармеояд, ки дар соли 2024 Аз ин микдор истифодабарандагони ахолии чахон ба 8,08 миллиард нафар расид. интернет 64,6%, муштариёни мобилй 68,3%,

250

истифодабарандагони шабакацои ичтимой 59,9% мебошанд. Истифодабарандагони интернет дар моци апрели соли 2023 ба 5,18 миллиард нафар расид, ки нисбати соли

Дар баробари ин, истифодабарии ТИ ва ракамй, ки мо тахлил намудем (кор бо иттилоот, чустучуи он, амният, санчиши сацецй ва дарки интикодй, инчунин истифодаи шабакацои ичтимой, истецсоли технологияцои мултимедиявй), таъмини саводнокии ракамии цар як намояндаи иттилоот, муцимтарин талаботи асосии омодасозии иктисодчиён дар таълими ракамй мебошанд. Аз ин ру, саводнокии асосии раками шарти зарурии такмили ихтисос дар соцаи чорй намудани технологияцои ракамй ба раванди таълим, махсусан барои донишчуёни факултети иктисодй мебошад.

Дар дарси анъанавй омузгор накши ахборотчй ё водоркунандаро ичро менамояд, ки ин натичаи мусбат намебахшад. Донишчуён барои азхуд кардани маълумот таваччуц надоранд. Аз ин ру, дарсро тавре ташкил намудан лозим, ки ба максад мувофик бошад ва донишчу иштирокчии фаъоли раванди таълим гардад. Малака ва маорати бадастомада, цамчун муваффакияти хурд, боиси цавасмандии мусбат барои раванди таълим ва ба даст

2019 1,18% афзудааст. Дар Чумцурии Точикистон шумораи муштариёни Интернет дар соли 2023 ба 4,10 млн нафар расид.

овардани донишцои нав мегардад [4, 187].

Ин комилан ба фанцои табиатшиносй - чугрофияи иктисодй, математикаи олй, экология ва фанцои иктисодй (молия, бонкдорй, аудит, муцосибот ва омор) дахл дорад, бидуни истифодаи технологияцои иттилоотй омузиши ин фанцо дигар самарабахш буда наметавонад.

Якум, компютерцо барои моделсозй ва назарикунонй намудани равандцои омухташаванда кумак мерасонад. Бисёрии ин равандцо масалан, равандцои рушди минтака, чудокунй ба минтакацои иктисодй, иклим, захирацои табий ва гайра, ки дар чугрофиёи иктисодй омухта мешаванд, ба таври дигар омухтан гайриимкон аст.

Бо дарназардошти хусусияти динамикии ин равандцо дар соцаи маориф, бисёрчанбагии ба вукуъ омадан, андозацои бисёр хурд ё аз цад калони онцо, бе моделсозии компютерй ва назарикунонии ин падидацо гайри имкон аст.

Дар баробари ин, хосияти интерактивии захирацои электронй имконят медицанд, ки на танцо равандцои омухташаванда намоиш дода шаванд, балки

Чадвали 2. -Вазъй ракамикунонй дар Чумцурии Точикистон барои солцои 2021-2024, (миллион нафар)

Номгуи нишондихандахо 2021 2022 2023 2024 (01.01.2024)

Ацолии Точикистон, млн. нафар 9,7 9,9 10,1 10,3

Муштариёни мобилй - - 6,5 7,8

Истифодабарандагони интернет 3,36 3,95 4,10 4,25

Истифодабарандагони шабакацои ичтимой 1 1,43 1,10 1,60

Суръати интернет - 7,57 8,17 9,35

Сарчашма: Шумораи ацолии Чумцурии Тоцикистон. Мацалаи омори. Агентии омори назди президенти Чумцурии Тоцикистон. 2024, сац. 9-10. Digital 2020-2024: Tajikistan, Хадамоти алоцаи Тоцикистон.

ба донишчуён воситахои махсуси

идоракунии моделхо пешниход карда ;

шаванд. Донишчу аз мушохидачй ба | тадкикотчии вокей табдил меёбад ва кодир

бошад ба тагйир додани нишондихандахои ]

раванди омухташаванда ва мушохида 1

кардани тагйирёбии он, инчунин ба рафтори ]

кисмхои алохидаи он ноил гардад. ]

Дуюм, компютер вактро сарфа ]

мекунад. Ин вакт барои омода шудани з

донишчуен ба дарсхо дигар сарф карда д

мешавад. Барои тайёр кардан ва намоиш < додани моделхои визуалй вакти дарси

сарфшуда лозим аст. Вакт барои дарёфти <

робитаи баракс, назорати сатхи фахмиш ва (

дониши аз тарафи омузгор аз руи омузиши д

мавзуъхои фанхои табиатшиносию ]

иктисодй зарур аст. Дар бораи назорат сухан (

ронда, инро низ бояд ба назар гирифт, ки дар э баробари сарфаи вакт ба донишчу бо ёрии

компютер диккати махсус додан мумкин аст ]

ва ин барои босифату самарабахш ташкил ]

намудани раванди таълим ахамияти калон х

дорад. о

Сеюм, компютерхо имконият р фарохам менамоянд, ки донишчуён на танхо

дар пахлуи якдигар, балки якчоя кор кунанд. < Воситахои алока, хамкорй бо ахбороти

таълимй, дастачамъона кор карда ] баромадани захирахои нави электронй, дар

кори хар як донишчу воситаи тавоно (

мебошанд. Чунин кор аз чониби як гурухи и

донишчуёни шавкманд дастачамъона анчом (

дода мешавад, ба омузиши маводи таълимй к

мусоидат мекунад ва ба хар як донишчу к

имконият медихад, ки худро дар мухити ё

таълим дарк кунад. Компютер дар баробари з

ин, дастрасиро ба шабакаи глобалй - ]

Интернет фарохам меорад, ки дар он с

донишчу метавонад маълумоти иловагй ба в

даст орад, инчунин кори худро дар чомеахои к

1 Паёми Президенти Чумхурии Точикистон -Пешвои миллат, мухтарам Эмомалй Рахмон ба Мач,лиси Олй. - Душанбе, 26.12.2021.

таълимй ва касбй, ки берун аз мухити анъанавии мукаррар шудааст идома дихад

[3, 221].

Вобаста ба ин, Асосгузори сулху вахдати миллй-Пешвои миллат, Президенти Чумхурии Точикистон мухтарам Эмомалй Рахмон дар Паёми худ ба Мачлиси Олии кишвар дар соли 2019 кайд намуданд: Рохбарону кормандони сохаи маорифро зарур аст, ки дар баробари чунин дастгирихои давлат ва афроди ватандуст сатху сифати таълимро дар хар як муассисаи таълимй, сарфи назар аз шакли моликияти онхо ва дар хамаи зинахои тахсилот баланд бардоранд. Инчунин, назорати азхудкунии донишхои замонавиро пурзур гардонида, наврасону чавононро ба мутолиаи китобхои бадеиву илмй ташвик намоянд, кобилияти эчодии онхоро таквият бахшанд ва ба таълими фанхои табиатшиносй, дакик ва риёзй таваччухи бештар зохир намоянд. Вобаста ба ин, пешниход менамоям, ки ба хотири боз хам бехтар ба рох мондани омузиши илмхои табиатшиносй, дакик ва риёзй, инчунин, барои тавсеаи тафаккури техникии насли наврас солхои 2020 -2040 «Бистсолаи омузиш ва рушди фанхои табиатшиносй, дакик ва риёзй дар сохаи илму маориф» эълон карда шаванд.1

Х,амин тарик, макотиби олй бояд барои истифодаи технологияхои информатсионию ракамй тамоми шароитро фарохам оваранд. Ин имконият медихад, ки кобилияти маърифатй ва

коммуникатсионии донишчуён инкишоф ёфта, барои онхо тахсилоти босифат ва замонавй фарохам оварда шавад. Чунин мактаби олй ба омузгори наве ниёз дорад, ки сохиби донишхои технологихояи нав бошад ва аз воситахои иттилоотй барои ташкили кор бо донишчуён кодир бошад. Тарбияи

чунин омузгорро танцо бо истифода аз технологияцои иттилоотй амалй кардан мумкин аст. Ин хулоса ба мо имконият медицад, ба натичае расем, ки истифодаи компютерцо бояд дар тацсилоти мактабцои олй анъанавй ва стандартй гардад.

Истифодабарии технологияцои информатсионй (ТИ) дар дарсцои фанцои табиатшиносй ва равияи иктисодй усули самарабахши таълими донишчуёни мактабцои олй мебошад. Истифодабарии технологияи компютерй дар таълим имконият медицад, ки фаъолияти маърифатии донишчуён ба инобат гирифта шавад ва суръати инфиродии азхудкунии дониш ва малака ба назар гирифта шавад. ТИ кобилиятцои зецнй ва эчодии донишчуёнро инкишоф дода, онцоро ба мустакилона аз худ кардани донишцои нав водор месозад ва ба онцо барои кор кардан бо манбаъцои гуногуни информатсионй меомузад [2, 225].

Дар баробари ин, дар «Барномаи давлатии рушд ва татбики технологияцои иттилоотию коммуникатсиони дар Чумцурии Точикистон», кайд карда мешавад: «Захирацои иттилооти аз цуччатцои алоцида ва мачмуи дигари цуччатцои дорои маълумот дар системацои иттилооти (китобхона, бойгони, хазинацо (фондцо), махзани маълумот, дигар намудцои системаи иттилоооти) иборат аст. Ба ин гуна цуччатцо дастнависцо, нашрияцои чопию электрони мансубанд, ки онцо дар худ иттилооти меъёри, амри, фактографи, маълумотдици, тацлили ва дигар иттилоотро аз руйи самтцои гуногуни фаъолияти чомеа (конунгузори, сиёсат, демография, соцаи ичтимои, илму техника, технология ва гайра) дар бар мегиранд».2

ТИ ва ракамй воситацои самарабахши таълим буда, дар омузиши фанцои табиатшиносй ва иктисодй торафт

бештар истифода мешавад, зеро воситацо ба фаъол шудани тафаккури донишчуён мусоидат намуда, ба кори пурмацсул ва мустацкам намудани робитаи байни донишчу ва омузгор имконият медицанд. Ч,орй намудани ТИ ва ракамй дар раванди таълим инцоро таъмин менамояд:

- низомсозй ва цамгироии чараёни информатсионй дар фазои таълимй;

- ташаккули мавкеи субъективии донишчуён дар заминаи рушди технологияцои информатсиони ва ракамй;

- тарцрезй ва мониторинги дастовардцои инфродии донишчу дар рушди салоциятцои умумй ва касбй.

Х,амин тавр, зарурати истифодаи технологияцои информатсионй дар таълими фанцои табиатшиносй ва равияи иктисодй бешубца мебошад, вале чанбацои назариявй, дидактикй ва методологии чунин корцо боз омузиши цамачониба ва амикро такозо мекунад.

Истифодаи технологияи иттилоотй (ТИ) ва ракамй дар дарсцои фанцои табиатшиносй ва иктисодй усули самрабахши таълими донишчуёни донишгоци мо низ мебошад. Истифодаи технологияи компютерй дар таълим имкон медицад, ки фаъолияти маърифатии донишчуён бо шарте ба инобат гирифта шавад, ки суръати инфиродии азхудкунии дониш ва малакацо ба назар гирифта шаванд. Чунин муносибат кобилияти зецнй, эчодии донишчуёнро инкишоф дода, онцоро ба мустакилона аз худ кардани донишцои нав водор месозад ва ба онцо чицати кор кардан бо манбаъцои гуногуни иттилоотро омузонад.

Дар Донишгоци давлатии молия ва иктисоди Точикистон чунин фанцои табиатшиносй таълим дода мешаванд: географияи иктисодй, математикаи олй, экология, консепсияи табиатшиносии

2 Карори Хукумати Чумцурии Точикистон аз 3 декабри соли 2004 № 468.

муосир ва инчунин фанхои равияи иктисодй. Аз ин ру, зарур аст, ки фахмиши дурусти фану падидахои омухташаванда фарохам оварда шаванд ва вобаста ба ин вазифаи асосии омузгорон истифодаи окилонаи воситахои аёнии таълим дар шакли ТИ дар раванди таълим мебошад.

Яке аз шаклхои муваффаки омода намудан ва пешниходи маводи таълимиро барои дарсхои омузиши фанхои табиатшиносй ва иктисодй метавон сохтани презентатсияхои мултимедиявй номид. Презентатсияхои мултимедиявй рохи муносиб ва самараноки пешниходи иттилоот бо истифода аз барномахои компютерй мебошанд. Он баландгуяк, садо ва тасвирро муттахид месозад, яъне ин омилхое мебошанд, ки диккати донишчуро муддати тулонй чалб менамоянд. Ин таъсири хамзамон ба ду узви мухимтарини идрок (шунавой ва биной) метавонад таъсири басо бештар расонад.

Тавоноии методологии мултимедия махз дар он аст, ки донишчу хангоми дарк кардани чараёни хамохангшудаи тасвирхои садоию биной, таваччух ва тарбия кардан осонтар мешавад ва ба у на танхо аз чихати иттилоотй, балки аз чихати эхсосотй низ таъсир мерасонад. Гайр аз он, презентатсия ба омузгор имкон медихад, ки маводи таълимиро дар асоси хусусиятхои курс, мавзуъ, фанхои мушаххас мустакилона тартиб дихад ва ин имконият медихад дарсхоро тавре созад, ки ба хадди акали таъсири таълимй ноил шавад. Х,ангоми тахияи презентатсия ба назар гирифта мешавад, ки он:

• ашёхоеро, ки бо нутк ифода кардан мумкин нест, зуд ва равшан тасвир мекунад;

• дар раванди интиколи иттилоот шавковарй ва рангорангиро ба вучуд меорад;

• таъсири суханрониро баланд мебардорад.

Мувофикан, тамоми давраи омузиш бояд ба якчанд мархила таксим карда шавад ва

донишчуён бояд тасмим гиранд, ки бо имкониятхои гуногуни накши салохияти ТИ ва ракамй шинос шаванд.

Мархилаи аввал баланд бардоштани саводнокии асосии ТИ ва ракамии донишчуён, яъне навсозии донишхо дар сохаи истифодаи технологияхои шабакавй, хадамоти абрй, амнияти ракамй, кор бо замимахо ва низоми таъминоти барномавиро дар бар мегирад.

Мархилаи дуюм шиносой бо имкониятхо ва усулхои фаъолияти низоми салохияти ТИ ва ракамй, унсурхо ва захирахо барои омузиши фанхои табиатшиносй ва иктисодй мувофик, мукоисаи имкониятхои дидактикии ин низом бо дигар барномахои амалиёти таълимй мебошад.

Мархилаи сеюм рохнамоии (равона кардани) донишчуён барои тахияи мундаричаи ракамии худй, аз чумла истифодаи хизматрасонихо ва замимахои гуногун, генератор (бавучудоваранда) -хо, таррохони машк ва гайра мебошад.

Мархилаи чорум имконият медихад, ки технологияи таълим бо донишчуён дар шакли ракамй амсила (модел) карда шавад, салохиятхое, ки донишчуён бояд дар хар як мархилаи технологй аз худ кунанд, усулхои хавасмандкунй ва фаъолияти маърифатии онхоро дар мухити ракамй инкишоф дихад.

Таълими барои донишчуён фанхо табиатшиносй ва иктисодй бо имкониятхои гуногуни накшй (ролевой) бояд аз он сабаб чорй карда шавад, ки донишчу хангоми омузиши ракамй вазифахо ва пайдарпайии равандхои таълимро хамчун субъекти мухити таълимии ракамй, ичрои вазифахои таълимии ракамй аник дарк намояд.

Чихати боз хам таквият бахшидан ва аз худ наудани усулхои муосири донишандузй ва амалисозии барномаи «Бистсолаи омузиш ва рушди фанхои табиатшиносй, дакиква риёзй дар сохаи илму маориф» (солхои 2020-2040), озмун бо максади рушди тафаккури техникй, васеъ намудани

чацонбинии илмй, дастрасй пайдо кардан ба техникаву технология, тавсеаи ихтироъкорй ва навоварй, пайвасти илм бо истецсолот, чалби бештари хонандагону донишчуён ва дигар кишрцои чомеа ба омузиши фанцои риёзй, дакик ва табий, цамчунин дарёфти истеъдодцои нав дар ин самтцо байни хонандагони муассисацои тацсилоти миёнаи умумй, донишчуёни муассисацои тацсилоти ибтидой, миёна ва олии касбй (бакалаврон ва магистрон), ходимони илмй, аспирантон, докторантон, унвончуён, докторантцо аз руйи ихтисос ва докторантони цабилитат, омузгорони муассисацои таълимии цамаи зинацои тацсилот, муцандисон,

конструкторон ва дигар намояндагони касбу кори гуногун баргузор мегардад.3

Х,амин тарик, истифодабарии ТИ ва таълимоти ракамии муосири таълимй дар дарси фанцои табиатшиносй ва равияи иктисодй имконият медицад, ки сифати таълими ин фанцо баланд бардошта шуда, чанбацои муцими объектцои иттилоотй дар сатци зарурй тачдиди назар карда шаванд ва хусусиятцои муцимтарини объектцо ва цодисацое, ки омухта мешаванд, ба майдон оварда шаванд. Бартарии асосии истифодаи технологияцои информатсионй дар дарси фанцои табиатшиносй ин такмили таълим тавассути навоварицои фаъолият, шавки кор бо компютер мебошад, ки дар цар як донишчу мавчуд аст.

Истифода бурдани технологияцои информатсионй ва ракамй дар таълими фанцои табиатшиносй ва инчунин фанцои иктисодй усули нави чиддии ташкили фаъолияти мустакилона, фаъолона ва мулоцизакоронаи донишчуён мебошад, ки торафт бештар аёнй, чолиб ва самарабахш мегардад.

3 Паёми Президенти Чумхурии Точикистон - Президенти Чумхурии Точикистон аз 11 Пешвои миллат, мух,тарам Эмомалй Рах,мон ба феврали соли 2021, №АП-44) Мачлиси Олй. - Душанбе, 26.12. 2021/Амри

АДАБИЁТ

1. Аветисян П. С., Геворкян Н. М. Свободная образовательная среда - основа человеческого капитала и взаимосвязи основных социальных сфер // Экономика региона. -2020. -Т.16, вып. 2. -С.494-506

2. Беспалько, В.П. Образование и обучение с участием компьютеров. - М.: МПСИ, 2008. -352с.

3. Гершунский, Б.С. Компьютеризация в сфере образования: Проблемы и перспективы. - М.: Педагогика, 1987. -264 с.

4. Гавриленкова, И.В. Информационные технологии в естественнонаучном образовании и обучению. Практика, проблемы и перспективы профессиональной ориентацию. //Монографии И.В.Гавриленкова. -М.: КноРус, 2018. -284с.

5. Зеер, Э.Ф., Ломовцева Н.В., Третьякова В.С. Готовность преподавателей вуза к онлайн-образованию: цифровая компетентность, опыт исследования // Педагогическое образование в России. 2020. №3. С. 26-39.

6. Kulieshov Serhii, Alamshoeva Muhaiyo, Anna Ostapenko. Professional Situations Modelling for Bachelors in Information Technology Training. DSMIE-2024 Grabchenko's international conference on advanced manufacturing processes Odessa, Ukraine, September 1013, 2024, №61.

7. Аламшоева, М.М. Ракамикунонии сохаи энергетикаи Чумхурии Точикистон. Паёми молия ва иктисод. -2023. -№4/1(38). -С.111-124.

8. Каландаршоев, С.С., Аламшоева М.М., Кадыров Дж.А.. Цифровые компетенции при подготовке экономистов. Материалы третьей республиканской научно-практической конференции «Прикладные информационные системы: проблемы моделирования, применения в развивающихся странах» Худжанд, 2022. -114-119.

Маълумот дар бораи муаллифон:

Аламшоева Мух,айё Мукбилшоевна — номзади илмхои иктисодй, дотсенти кафедраи информатикаи амалй дар иктисодиёт Донишгохи давлатии молия ва иктисоди Точикистон. Нишонй: 734067, Чумхурии Точикистон, ш. Душанбе, к. Нахимов 64/14. E-mail: [email protected]. Тел.: (+992) 93-508-04-89.

Каландаршоев Соибназар Саидчанобович- муаллими калони кафедраи информатикаи амалй дар иктисодиёт Донишгохи давлатии молия ва иктисоди Точикистон. Нишонй: 734067, Чумхурии Точикистон, ш. Душанбе, к. Нахимов 64/14. E-mail: [email protected]. Тел.: (+992) 90-453-33-98.

Сведения об авторах:

Аламшоева Мухайё Мукбилшоевна - кандидат экономических наук, дотсент кафедры прикладной информатики в экономике Таджикского государственного финансово-

экономического университет. Адрес: 734067, Республика Таджикистан, г. Душанбе, ул. Нахимова 64/14. E-mail: [email protected]. Тел.: (+992) 93-508-04-89.

Каландаршоев Соибназар Саиджанобович- старшый преподаватель кафедры прикладной информатики в экономике Таджикского государственного финансово-экономического университет. Адрес: 734067, Республика Таджикистан, г. Душанбе, ул. Нахимова 64/14. E-mail: kss [email protected]. Тел.: (+992) 90-453-33-98.

Information about the authors:

Alamshoeva Mukhaiyo Mukbilshoevna - candidate of economical sciences, doсent of the department of applied informatics in economics The Tajik state university of finance and economics. Address: 734067, Republic of Tajikistan, Nakhomov str. 64/14. E-mail: [email protected]. Те1: (+992) 93-508-04-89.

Qalandarshoev Soibnazar Saidjanobovich - Senior Lecturer of the department of applied informatics in economics The Tajik state university of finance and economics. Address: 734067, Republic of Tajikistan, Nakhomov str. 64/14. E-mail: kss [email protected]. Тел.: (+992) 90-453-33-98.