CC BY
57
УДК 8 Т 2 У.Р.КОСИТОВА
ББК 83,3 (2 Т)
ИСТИКБОЛИ САДРИ ЗИЁ АЗ ОСОРИ ЁДДОШТИИ АХМАДИ ДОНИШ ВА МИРЗО СИРО^ИДДИНИ ^АКИМ
«Наводир-ул-вакоеъ» яке аз асархои пурарзиши Ахмади Дониш махсуб меёбад, зеро бозгукунандаи рухияи ичтимоии замон ва мушаххасоти умдаи даврони худ аст. Ахмади Дониш ба василаи асархои хеш, ба вижа «Наводир-ул-вакоеъ» ва «Рисола дар назми тамаддун ва тадовун», ки тахлилхову хулосабарорихои муаллифро дар пай дорад, ба мактаби хоси ёддоштнигорй асос гузошт ва накши адибонро дар муайян кардани тахлилхои вазъи ичтимоии мардум мушаххас сохт.
Пайванди Гулмуродзода ташаккули андешахои маорифпарваронаро дар огози садаи ХХ ба Ахмади Дониш ва асархои у марбут медонад, ин мухдккик зимни пажухишоти худ аз чумла кайд кардааст: «Дар ташаккули адабиёти маорифпарварии точик дар огози садаи бистум чанд омил накши мухиме бозида, ки осори Ахмади Дониш ва пайравонаш дар нимаи дувуми асри XIX чун заминаи кавии инкилоби фикрй ва пайвастани назария ба амалия дар аморати Бухоро макому мавкеи назаррас дошт» (2,18).
Бо такя ба натичагирихои мунаккидон ва ошной бо ин асар гуфта метавонем, ки дар асар нуктахои пуркимати улуми фалсафаву табииёт, коинот, ташаккули олами наботот ва амсоли инхо баррасй шуда, дар гуфтори муаллиф умдатан равиши хоси интикоди ичтимой чойгохи муайян пайдо кардааст, ки ба тахлили амику равоншиносонаи асноди мухталиф ва ташрехи меъёрхои умдаи ахлокию ичтимоии замон равона гардидааст.
Адабиётшиносон, аз чумла Расул Х,одизода, Пайванди Гулмуродзода, Носирчон Салимов, Мухиба Зикриёева зикр кардаанд, ки Ахмади Дониш дар асархояш аз колаби асари бадей берун шуда, муаллифи мухаккиксиратро мемонад.
Х,ануз дар сафхахои нахустини китоби «Наводир-ул-вакоеъ» Дониш мегуяд, ки «мардуми мо ба гайр аз одобу суннатхои миллии худ дигар ба пешрафту навоварихои мулку замини дигар бовар надоранд, пешрафту тараккиётро эътироф намесозанд ва доираи омузишиву завки дунёиашонро бо кироати «кутуби мутодовила» чун «Сакалинома»-ву «Бумуслимнома» махдуд мегардонанд» (3,24).
Зимни омузиш ва натичагирихо адабиётшиносон (Р. Х,одизода, М. Шакурй, Н. Салимов, М. Зикриёева) ба натичае расидаанд, ки «Наводир-ул-вакоеъ» танхо дастури тарбияти амирону хокимон ва козиён нест.
Муаллиф дар асари мазкур дар бисёр маврид барои тасдики фикрхои худ аз сурахои «Бакара», «Нисо», «Анкабуд» ва дигар иктибос оварда, хукуматдоронро ба адолати ичтимой ва баробарии мардум даъват мекунад. Пас, Ахмади Дониш риояи аркони динй, татбики амалии «^уръон»-ро яке аз роххои татбик адолати ичтимой барои тамоми бандагон мешиносад.
Ч,олиб он аст, ки Ахмади Дониш бо анчоми эхтироми арзишхои динй, инчунин мухимоти дунявиро арч гузошта, ошной бо олами мутараккии Аврупоро асоси пешравй ва бартарафсозии окибмондагии Осиёи Миёна медонад.
Ахмади Дониш дар асархои худ борхо зикр кардааст, ки рушди технологии олами Гарб хеч гох ба аркони дин рахнае ворид намесозад.
Вокеан, Ахмади Дониш бо таълифоти ёддоштии худ, як таълифоти ичтимой офарид ва ба ин васила накши адибонро дар баррасии вокеии ахволи ичтимой муайян сохт. Ба таъбири дигар, Ахмади Дониш шахсият ва макоми адибро дар танкиду бозгуии мушкилоти сиёсиву ичтимоии замони худ мушаххастар гардонид. Ин буд, ки баъди интишори осори мунтакидонаи Ахмад-махдуми Дониш тадричан шахсиятхои адабй ру ба сиёсат ва ахволи ичтимоии Бухоро оварда, хадафхои худро чихати тачдиди низоми кишвардорй иброз намуданд. (Дар махфилхои Садри Зиё низ аз ин асархои машхури замон истифода мекарданд). Бояд гуфт, ки андешахои танкидии ин шахсон бештар баъди анчоми сафару саёхат аз кишвархои гайр, боздид аз шахрхои пурвусъати истехсоливу саноатй, руи кор омадаанд.
Бо дарки ин маънй Садри Зиё низ дар шумори рушанфикрони даврон ба Ахмади Дониш ва асархои у эътикод дошт. Махз бо ташаббуси у асархои Ахмади Дониш китобат мегаштанд, ки ин амал ба таргибу ташвики гояхои нависанда мусоидат мекард, ки ин маъниро Садриддин Айнй дар «Ёддоштхо» дар накли «Аввалин шиносоии ман ба калонтарин асари Ахмади Дониш «Наводир-ул-вакоеъ» низ ёдрас шудааст:
«Шарифчон-махдум, ки ошики асархои Ахмад-махдум буд. Бо Сиддикхон алокаи махфй баста, барои нусха бардоштан он китобро аз у ба тарзи орият гирифтааст ва нусхабардориро ба Мирзо Абдулвохиди Мунзим, ки зикраш дар «Ёддоштхо» борхо гузашт ва хушнавис ва пухтакор буд, супурдааст» (1,112).
Баррасии мазомини ичтимой ва вазъи ногувори сиёсиву ахволи вазнини мардум дар осори адибон инъикоси бештар пайдо карда, дар ин мархалаи адабй адабиёт ба тахлил ва бахогузории вазъ ва пешниходи рохи хдлли муаммо пардохт, ки ин тамоюл аз асархои Ахмади Дониш ибтидо гирифта, баъдан дар охири асри XIX ва ибтидои садаи ХХ рушди бесобика пайдо кард. Мутаассифона, ин тозакорй баъдан мароми ягонаи худро ба хотири муносибати миллй заъфу нотавон сохтанд, ки ин мавзуи бахси дигаре аст.
Садри Зиё бо бахрабардорй аз асархои Ахмадии Дониш дар «Рузнома»- и хеш анъанахои ёддоштнигорй ва сафарноманависии Ахмади Донишро идома додааст. Соддагарой дар забон, истифодаи фаровон аз зарбулмасалу маколхои халкй, истифодаи касрат аз назм дар нигориши ёддошт аз шеваи бахрабардории Садри Зиё аз асари «Наводир-ул-вакое»-и Ахмади Дониш мебошад.
«Тухафи ахли Бухоро» низ китоби бадей ва илмии оммабоб буда, бо забони фасех иншо гардидааст ва рухи замону вокеоти давр, вазъи мактабу маориф, илму маърифат, хаёти адабию маданй, равобити байналхалкию вокеоти таърихии замони худро ба пуррагй инъикос намудааст. «Тухафи ахли Бухоро» бо забони соддаю фахмо ибороти малеху дилнишин таълиф ёфтааст. Дар ин бобат Мирзо Сироч кайд намудааст, ки «фикри худро ба ибодатпардозй банд накарда, софу содда, бекаму нуксон бидуни хашву лагв айни матлабро ба арз мерасонам. Хувал-лохумуъмин» (6,.5).
Бояд зикр намуд, ки «Тухафи ахли Бухоро»-и Мирзо Сироч идомаи мантикии асархои маорифпарварони точик, хамзамон давоми гоявии «Савонех-ул-масолик»-и Корирахматуллохи Возех мебошад. «Тухафи ахли Бухоро» асари бехтарини ибтидои асри XX дар чодаи инъикоси вокеоти давру рухияи замон буда, муаллиф вазъи замони худро ба пуррагй ба калам дода тавонистааст. Ин асар дар се кисмат сафархои муаллифро ба кишвархои Эрону Афгонистон, Х,индустон ва давлатхои Урупо фаро мегирад. Вусъати вокеаву ходисоти он хеле доманадор буда, аз лихози вакту макон давраи муайян ва шахру кишвархои зиёдеро фаро мегирад.
Мирзо Сироч тагйироту дигаргунихои сиёсию иктисодй, ичтимоию маданй ва фархангии кишвархои гуногунро тавассути сафархои худ ба калам оварда, пеши назари хонанда сахнаи вокеии ибтидои асри ХХ-ро зинда месозад. Х,адаф аз таълифи ин саёхатнома пеш аз хама ба суи тараккиёту пешрафт ва хаёти фаъол даъват намудани халк буд. Мирзо Сироч ба хар давлати мутараккй, ки мерафт онхоро бо Бухоро мукоиса менамуд. ^афомонии иктисодй ва кафомондагии ичтимой, вазъи ногувори мактабу маориф ва адабиёту фарханг дар Бухоро ва атрофии он хамешагй пеши назари муаллифи «Тухафи ахли Бухоро» буда, у орзу дошт, ки дар тамоми чодахо бояд дар ин чо пеш равад. Махз бо хамин максад у тамоми зиндагии халкхои кишвари дигар комёбихои иктисодию ичтимой, адабию фархангй, маданияти шахрдорй ва ободию озодии эшонро накл мекунад.
Мирзо Сирочи Х,аким ин асари худро дар пайравии асархои ёддоштй ва сафарномахои классикй таълиф намуда, махсусан аз «Наводир-ул- вакоеъ»-и Ахмади Дониш ва «Савонех-ул-масолик»-и Кори Рахматуллохи Возех зиёд истифода бурдааст. Ч,анбаи публитсистй дар «Тухафи ахли Бухоро» хеле пуркувват мебошад, тамоми ходисаю вокеа ва сужети асарро таърихномаи ибтидои асри ХХ номидан мумкин аст.
Бешубха, «Тухафи ахли Бухоро» тавонистааст, ки аз пешрафтхои бузурги иктисодию маданй тараккии сиёсиву ичтимоии давлатхои бузурги чахон ба мардуми Осиёи Миёна иттилоъ расонад. Албатта, ин ошноии мардум ба инкилоби фикрии онхо мусоидат карда, миёни ахолй гояхои маърифатпарварй, равшанфикрй, афкори пешкадами илмию техникй низ рушд кард.
Мирзо Сироч тири танкидро ба суи хукуматдорони Бухоро равона карда, тарзи давлатдории ононро ба василаи тасвири кору муносибаташон ба халлу фасли масоили иктисодию ичтимой ба калам медихад.
Дар «Тухафи ахли Бухоро» муаллиф пеш аз хама ба тасвири вокеияти замони худ эътибор дода, вазъи хаёти сиёсиву иктисодй ва ичтимоиву фархангиро ба тасвир мегирад.
Хдмзамон муаллиф ба пешрафту инкишофи шахрхои Осиёи Миёна баъди ба Русия хамрох шудан бештар эътибор додааст. Талош кардааст вазъи вокеии даврро ба калам дихад.
Метавон гуфт, ки дар ин асар муаллиф ба баррасй ва тахлили нуктахои зер таваччухи хос зохир кардааст:
а) Инъикоси вокеият ва рухи замон;
б) Таргиби илму маърифат ва мактабу маорифи пешкадам;
в) Тасвири маданияти шахрдорй ва ободии кишвархои xорич;
г) Pавобити байналxалкй, инъикоси вокеоти таъриxй;
Вокеан, мyбориза бар зидди режими аморати Бyxоро, чидду чахди ошно соxатни xалк бо маданияти дунявй, инкишоф додани маданияти табакахои демократии ахолй, таргибy ташфики инкилоби фикрй барин акидахо, ки аз афкори маорифпарваронаи Ахмади Дониш ва асархои y сарчашма мегирифт ва дар андешахои ичтимову сшсии xалк таъсиргyзор 6уд мехвари асосии гояи «Тyхафи ахли Бyxоро» гардида буданд.
Гуфтору андешахои Мирзо Сироч айнияти вокеияти замонро ифода менамоянд. Хотироти y дар тафаккури xонанда як бедории милливу кавмиро ба вучуд меорад. Мушохида мешавад, дар нигориши муаллиф ягон чузъшти зиндагии мардум канор намондааст. Гуфта мешавад, ки ба андешаи y театру музей, гулгаштхо, роххо, тунелхову купрукхо, накл^ти бахриву рохи охан, бозору марказхои тичоратй, магозахо, бонку тичоратxонахо, иморати бошукух офаридаи акли инсон аст: «Офарин ба хамаи мухандисини онхо, тамоми ин санъатхо аз баракати илм аст, танхо бо пул муяссар намешавад». (б, 31).
Х,амин тавр, дар «Тухафи ахли Бyxоро»-и Мирзо Сирочи Х,аким ба масоили мактабу маориф ва илму маърифат низ эътибори чиддй дода шудааст. Ин масоил аз мухимтарин пахлухои хаëти чомеа буда, ба акидаи муаллиф танхо илму маърифати дунявй ва хакикй инсонро сохибдавлату донишманд карда метавонад. Нависанда дар асараш, ки дар бораи мактабу маориф ва илм харф мезанад, албатта, аз холати мадрасахои он кишвар ва макоми илми исломй низ сyxан меронад. Хусусан дар Мачористон y масчиди мусулмониро дида, ба хайрат меояд ва афсyс меxyрад, ки вактхое буд, ки гузаштагони мо то ба канори душ паëми исломро расонида ин гуна масчидхои бошукух бyнëд кардаанд. Вале имруз мо дар кишвари xyд ба пешрафти илму дин чандон эътибор намедихем, илмро xор карда, xyд xор шудаем. Мирзо Сироч орзуи онро дорад, ки дар кишвари y низ мактабхо доир ба сохахои гуногун кушода шавад, мактабу мадраса ва маориф ба куллй дар татшри давлат бошад ва барои пешрафту ривочи маориф хукумат маблагхои зиëд ба xарч дихад, ахолй бояд саросар босаводу бомаърифат бошад, зеро бушди давлат ва кудрати он ба души мардуми бомаърифат xохад буд. Дар таъртаи адабиëти точик «Тухафи ахли Бyxоро» ба унвони як асари саргузаштиву ëддоштй ва саëхатнома зикр мешавад.
Ба таракк^т ва ривочу равнаки иктисодиву сиëсй ва пешрафти амниятй монеа будани œx™ пусидаи феодалиро аз чихати бадей тасвир ва тасдик намудан мехвари асосии тасвир ва андешаронии муаллиф карор гирифтааст.
Бешак, аз ин асари Мирзо Сироч маълум аст, ки муаллиф аз вазъи сшсй, ичтимой ва иктисодии аморати Бyxорои нимаи дувуми асри XIX ва ибтидои карни ХХ ба xyбй огох будааст. Мукоисахои кишвархои xорич бо аморати Бyxоро аз чониби муаллиф дарак медихад. Мирзо Сироч xонандаро огох месозад, ки дар чордевори «Бyxорои шариф» низ души рангини диданй, хаëти ачиби ибратангезе вучуд дорад. У чашми мардуми дар xоби гафлат гунудаи сарзамини xешро боз кардан xостааст то бидонад, ки дуст кист, душманй чист.
Чунон чй Мирзо Сироч дар порчаи зер тири танкидро ба суи хукуматдорони Бyxоро равона карда, тарзи давлатдории ононро ба василаи тасвири кору муносибаташон ба халлу фасли масоили ик,тисодию ичтимой чунин ба калам медихад:
«Дар Фаргона харсола чандин сад хазор пуд пунба ва чандин сад хазор пуд пиллаву абрешим баамал меояд ва хамасола хам дар тазоюд(зшдшавй) аст. Моли заръй (зироат) хам миллионхо дар миллион харсола ба фуруш мерасад. Ва он хама тараккиро баъд аз омадан ва тасарруф кардан рус намуд. Собик (пештар) агарчи хамин обу xок буда, хар як аз хуккоми (хокимони) онхо дар фикри ободии ин мулк набудаанд. Илму иттилоъ (огохй) хам надоштанд. Ч,уз зулм кардан ба раоë( мардум) ва машгул будан ба лахву лаъб (базму тараб) дигар фикру xаëле абадан дар xyсyси ободии фалохат ë тичорат нанамудаанд. Ва осоре, ки гузоштаанд, хамон ду- се адад мадраса ва як арк бо чандин хазор доги дили мардум.
Вакеан, гояи вокеиятпарастй, таргибу ташвики инкилоби фикрй дар аксари асархои маорифпарварони ин мархалаи адабй ба мушохида мерасад ва агар ба xyлосахои академик Н.Салимов такя кунем, «аз хамин вокеъпарастй, аз хамин xохиши донистани маънии имрузу фардо буд, ки назари амик ба гузашта, чустучуи сабакхои ибратомузи таъриx, кушиши муайян намудани мазмуни таъртаии замон, ошкор намудани сабабхои инкирози чамъият, зиëда аз ин, дар к^си давлатхои мутараккии Аврупо ба андеша гирифтани маорифпарварй ба хайси як раванди пурнуфузе густариш ëфт» (4,218)
Пас оë «Тухафи ахли Бyxоро» ва «Pyзнома»-и Садри Зиë, ки такрибан кариб дар як мархалаи адабй эчод шудааст, аз ин лихоз бо хам иртибот ва наздикй доранд?
Бо омузиши мавзуву мундарича ва тарзи баёни ин ду асар метавон гуфт, ки асархои мазкур аз чихати шеваи баён, тарзи нигориш ва гояву максади таълиф ба хам хеле наздикй доранд. Умумияти нахустине, ки ин ду асарро ба хам мепайвандад ин аст, ки дар хар ду асар хам таъсири асари «Наводир-ул-вакое»-и Ахмади Дониш мушохида мешавад. Хамзамон накли ходисоти вокей, ки муаллиф бевосита ва ё бавосита аз он огохй дорад аз вижагихои пайвандкунандаи ду асар аст. Дар хар ду асар хам муаллифон вокеоту хаводиси даврони хешро ба калам додаанд, факат тафовут дар он аст, ки агар Садри Зиё ба сафархои хорича набаромада бошад, асари Мирзо Сирочи Хаким дар асоси сафархояш ба кишвархои хоричй сурат гирифтааст. Аз ин чо метавон гуфт, ки дар «Тухафи ахли Бухоро» вижагихои жанрии сафарнома бештар нуфуз дошта, дар «Рузнома» вижагихои ёддоштнависй афзалият дорад. Аммо ин нукта ба ин маънй нест, ки дар «Тухафи ахли Бухоро» вижагихои ёддоштнависй ва дар «Рузнома» хусусияти сафарноманигорй дида намешавад.
Дуруст аст, бигуем, ки дар «Рузнома»-и Садри Зиё вижагихои жанри ёддоштнависй афзалият дошта, дар баробари ин дар асар хусусиятхои сафарнома низ ба мушохида мерасад. Ин вижагиро бештар дар тасвирхо дида метавонем, ки муаллиф хангоми накли сафархояш ба музофотхои Бухоро ба тасвир кашидааст.Дар мукоиса ба вижагихои шеваи таълифи «Рузнома»-и Садри Зиё агар пайи мукаррар намудани навъи он биандешем, маълум мешавад, ки харчанд мафохими тарчумаихолй ва матолиби марбут ба зиндагии муаллиф дар он фаровон ба кор рафтааст, онро мо наметавонем комилан ба ин навъи адабй шомил созем. Зеро Садри Зиё дар заминаи китобати ходисаву вокеоти даврони мухталифи зиндагии худ порае аз рузгорашро дар ин асар чой додааст, ки бо асноди мушаххас, вокеоти дакик ва зикри санахои муайян ифода шудааст. Мухаммадчон Шакурй низ натичагирй кардааст, ки «Зотан Рузномаи Садри Зиё чандон рузнома ва ёдномаи хотиротмонанд нест, аз он шакли рузнома, ки дар Аврупо расм шуда ва имруз дар Точикистон хам дида мешавад, дур аст» (5, 59).
Вокеан, агар ба вижагии жанрии рузнома таваччух кунем, дар он бояд, вокеот ва саргузашти харрузаи муаллиф нигошта шавад, ки мо ин вижагиро дар «Рузнома»-и Садри Зиё мушохида накардем. Дар ин асар муаллиф факат баъзе руйдодхоро харруз сабт кардааст, вале пайдархамии хронологии рузхову моххо риоя нашудааст. Яъне нависанда он вокеотеро дар «Рузнома» чой додааст, ки накли онро чоиз ва сазовор шумурдааст. Агар аз ин дидгох назар кунем, метавонем, гуем, ки ин асар тарчумаи холи муфассали муаллиф аст, аммо баёни рухдодхои чахон, вокеахои замон, баррасии дигаргунихои куллии аморати Бухоро, маълумот дар бораи холу ахволи ахли зиёву удабо мухтавои асарро аз доираи тарчумахолй фарохтар месозад.
ПАЙНАВИШТ:
1. Айнй, Садриддин. Ёддоштхо. ^исми I./С.Айнй.-Сталинобод: Нашриёти давлатии Точикистон, 1958.-286 с.
2. Гулмуродзода, Пайванд. Маорифпарварй ва низоми нави чахон/П.Гулмуродзода.- Душанбе: «Ирфон», 2006.-164с
3. Шакурй, М. Садри Бухоро. Чопи дуввум. Бо тасхех, такмил ва иловахо/М. Шакурй.-Душанбе, Деваштич, 2005.-330 с.
4. Дониш, Ахмад. Наводир-ул-вакоеъ. Матни илмию интикодй бо тасхеху мукобалаи Аликул Девонакулов, Акбар Богбони Фирдавс ва диг./А.Дониш.-Душанбе:Дониш, 1988-1989.-С.288-344
5. Салимов, Ю. Тазкиранигории форсу точик дар асрхои ХУ1- Х1Х/Ю.Салимов// Ёдгори умр. илди 2.-Хучанд: Нури маърифат, 2003.-С.454-469
6.Шакурй, М. Садри Бухоро. Чопи дуввум. Бо тасхех, такмил ва иловахо. / М. Шакурй.-Душанбе: Деваштич, 2005.-330 с
7.Х,аким, Мирзо Сироч.Тухафи ахли Бухоро/Х,.Мирзо Сироч Хдким.-Душанбе: Адиб,1992.- 272 с.
REFERENCES:
1. Ayni, Sadriddin. Yoddoshtho (Reminiscences). Part 1./S. Ayni. - Stalinabad: Tajikistan publishing-house, 1958. - 286 p.
2. Gulmurodzoda Payvand. Enlightenment and World New System. - Dushanbe: Cognition, 2006. -164 p.
3. Donish, Ahmad. Navodir-ul-Vakoye. Critic and scientific text and revised by Aliqul Devonaqulov, Akbar Boghboni Firdaws .et alia./Ahmadi Donish, - B.B. 1 - 2. - Dushanbe: Knowledge, 1988-1989. - 288 / 344 p.
4. Salimov Yu. Persian-Tajik Anthology Referring to the Periods of the XVI-th - the XIX-th Centuries.// Life Memory. - V.2. - Khujand: Light of Enlightenment, 2003. - Р. 454 - 469.
5. Shakuri M. Sadri Bukhara (The Heart of Bukhara). The second edition. Revised, enlarged and alternations./ M. Shakuri. - Dushanbe: Devashtich, 2005. - 330 p.
6. Hakim, Mirzo Siroj. Tuhfai Ahli Bukhara./ Mirzo Siroj Hakim. - Dushanbe: Man-of-Letters, 1992. -272 p.
Истицболи Садри Зиё аз осори ёддоштии Ахмади Дониш ва Мирзо Сироциддини %аким
Вожа^ои калиди: Садри Зиё, «Рузнома», «Наводир-ул-вацоеъ», «Тухафи аули Бухоро», ёддоштнигорй, маорифпарварй
Мацола ба омузиши яке аз сарчашмауои муътамади охири асри XIX ва ибтидои асри ХХ «Рузнома»-и Садри Зиё бахшида шудааст. Таъсирпазирии «Рузнома» аз дигар асаруои уамгуни муосирон махсусан бо баурабардорй аз асаруои Аумади Дониш "Наводир-ул-вацое» ва «Тууафи аули Бухоро»-и Мирзо Сироци Хаким муайян карда шудааст. Гуфта шудааст, ки дар «Рузнома» - и хеш Садри Зиё анъанауои ёддоштнигорй ва сафарноманависии Аумади Дониш ва Мирзо Сироци Хакимро идома додааст. Муаллиф ба хулосае мерасад, ки соддагарой дар забон, истифодаи фаровон аз зарбулмасалу мацолуои халцй, истифодаи касрат аз назм дар нигориши ёддошт аз шеваи баурабардории Садри Зиё аз асари «Наводир-ул-вацое»-и Аумади Дониш ва "Тууафи аули Бухоро'- и Мирзо Сироци Хаким мебошад.
Влияние мемуаров Ахмада Дониша и Мирзо Сироджа Хакима на творчество Садри Зиё
Ключевые слова: Садри Зиё, «Рузнома» («Дневник»), «Наводир ул-вакое» («Редкостные события»), «Тухафи ахли Бухоро» («Подарок бухарцам»), мемуарная литература, просветительство Статья посвящена исследованию одного из важнейших литературных источников конца Х1Х-начала ХХ веков - «Рузнома» («Дневник») Садри Зиё. В ней рассматривается вопрос о влиянии «Наводир-ул-вакое» Ахмада Дониша и «Тухафи ахли Бухоро» Мирзо Сироджа Хакима, а также других мемуарных сочинений современников Садра Зиё на его «Рузнома». Отмечается, что в «Рузнома» Садри Зиё продолжает традиции написания мемуаров и книг путешествий Ахмада Дониша и Мирзо Сироджа Хакима. Автор приходит к выводу о том, что Садри Зиё перенял у своих предшественников простоту изложения, широкое использование пословиц и поговорок, привлечение стихотворных отрывков и другие особенности мемуаристики и книг путешествий.
The Influence of Ahmadi Donish^s and Mirzo Sirojiddin Hakim^s Memoir upon Sadri Ziyos Creation
Key words: Sadri Ziyo, "Ruznoma" ("Diary"), «Navodir-ul-vakoye», «Tuhfai Ahli Bukhara» (Denotation of Bukharians), memoir literature, enlightenment
The article dwells on the study of one of the most important literary sources referring to the end of the XlX-th - the beginning of the XX-th centuries that of "Ruznoma" ("Diary") by Sadri Ziyo. The author of the article considers the issue dealing with the sway of «Navodir-ul-vakoye» by Ahmadi Donish and «Tuhfai Ahli Bukhara» by Mirzo Siroj Hakim and other memoir compositions by Sadri Ziyo^s contemporaries in his «Dairy». It is underscored that in Sadri Ziyo^s «Ruzname» continues the tradition of memoir writing and Ahmadi Donish^s and Mirzo Siroj Hakim^s travelling books. In a nutshell, the author comes to the conclusion that Sadri Ziyo applied in his predecessors the simple reproduction, wide usage of folk proverbs and sayings, attraction of versified fragments and other peculiarities of memoir and travelling books.
Маълумот дар_бораи муаллиф:
Цоситова Угулой Рафик,овна, муаллимаи кафедраи журналистика ва назарияи тарцумонй, факултаи филологияи тоцики Донишгоуи давлатии Хуцанд ба номи академик Б.Гафуров (Чумуурии Тоцикистон, ш. Хуцанд), E-mail: qositova@mail.ru Сведения об авторе:
Коситова Угулой Рафиковна, предподователь кафедры журналистики и теория перевода факультета таджикской филологии Худжандского государственного университета имени академика Б. Гафурова (Республика Тджикистана, г. Худжанд), E-mail: qositova@mail.ru Information about the author:
Qositova Ughuloy Rafigovna, lecturer of the Department of Journalism and Translation theory of the faculty of Tajik Philology of Khujand State University named after academician B.Gafurov (Republic of Tajikistan, Khujand), E-mail: qositova@mail.ru
