ISHLAB CHIQARISH JARAYONIDA IP SIFATI VA IPNING TARANGLIGINI NAZORAT QILISHNI OPTIMALLASHTIRISH Badriddin Bahriddinovich
doktorant Namangan muxandislik qurilish instituti Tursunov Ahror Aminjon o'g'li
Namangan muxandislik texnologiya instituti Tohirjonova Muattarxon Rasuljon kizi
Talaba Namangan davlat universiteti https://doi.org/10.5281/zenodo.8122238 Annotatsiya. Ushbu tadqiqot yuqori sifatli ipni olishning muhim jihatlariga va ishlab chiqarish jarayonida iplarning kuchlanishini samarali nazorat qilishga qaratilgan. Tadqiqot pulpa texnikasi va hosil bo'lgan ipning sifati o'rtasidagi bog'liqlikni o'rganadi, amaliy natijalar olinadi va tahlil qilinadi. Premium ip ishlab chiqarishda ishlatiladigan qurilmalar va otishdan oldin ip tayyorlash uchun ishlatiladigan maxsus texnologiyalar haqida batafsil ma'lumot berilgan. Ishlash, samaradorlik va samaradorlikni oshirish usullari batafsil muhokama qilinadi. Ushbu tadqiqot natijalari iplarning sifati va taranglikni nazorat qilishni optimallashtirish bo'yicha bilimlarni rivojlantirishga yordam beradi, ishlab chiqarish jarayonini takomillashtirish va yuqori sifatli ip natijalariga erishish uchun qimmatli tushunchalarni taqdim etadi.
Kalit so'zlar: sifatli ip, pishitilgan ip, pishitilgan ip olish texnologiyasi, taranglik kuchi, TW2-D DIGICJNE preciflex TM, SSM TW2-D, o'rash, o'rash mashinasi, taranglik, tenzodatchik.
ОПТИМИЗАЦИЯ КАЧЕСТВА ПРЯЖИ И КОНТРОЛЬ НАТЯЖЕНИЯ НИТИ
В ПРОЦЕССЕ ПРОИЗВОДСТВА. Аннотация. Это исследование сосредоточено на важнейших аспектах получения высококачественной пряжи и эффективном контроле натяжения пряжи в процессе производства. В исследовании исследуется взаимосвязь между методами варки целлюлозы и качеством полученной пряжи, при этом получены и проанализированы практические результаты. Представлена подробная информация об устройствах, используемых при производстве пряжи высшего качества, и о конкретной технологии, применяемой для подготовки пряжи перед обжигом. Подробно обсуждаются принцип работы, эффективность и методы повышения эффективности. Результаты этого исследования способствуют углублению знаний в области оптимизации качества пряжи и контроля натяжения, предлагая ценную информацию для улучшения производственного процесса и получения пряжи более высокого качества.
Ключевые слова: качественная нить, крученая пряжа, технология производства крученой пряжи, предел прочности при растяжении, TW2-D DIGICJNE preciflex TM, SSM TW2-D, намотка, мотальная машина, натяжение, тензодатчик.
OPTIMIZING YARN QUALITY AND YARN TENSION CONTROL DURING THE PRODUCTION PROCESS Annotation. This research focuses on the critical aspects of obtaining high-quality yarn and the effective control of yarn tension during the production process. The study explores the relationship between pulping techniques and the quality of the resulting yarn, with practical results obtained and analyzed. Detailed information is provided regarding the devices utilized in the production of premium yarn and the specific technology employed for yarn preparation prior to firing. The operation, efficiency, and methods for enhancing efficiency are thoroughly discussed.
The findings of this research contribute to the advancement of knowledge in optimizing yarn quality and tension control, offering valuable insights for improving the production process and achieving higher-quality yarn outputs.
Key words: quality thread, twisted yarn, twisted yarn production technology, tensile strength, TW2-D DIGICJNE preciflex TM, SSM TW2-D, winding, winding machine, tension, load cell.
KIRISH
Истемолчи учун хар бир корхонани ishonchlilik хусусияти унинг ишлаб чикараётган махсулотга урнатилган талабларга жавоб бериши, ухшаш махсулотдан сифатлироги ва доим хоссалари яхшиланиб бориши билан аникланади. Бунда махсулот сифати ва унинг истеъмол хусусиятлари ютукларга эришишида катта ахамиятга эга.
Бир текис ва белгиланган хоссаларга эга булган пишитилган ип ишлаб чикариш учун, кушилаётган иплар бир хил тарангликка эга булиши (винт чизиги буйича улар жойлашаётганда бир хил кадамга эга булиши) ва бир бирларини бир хил ураб олишилари лозим. Турли тарангликка эга булган холатда таранглиги камрок булган ип, юкори тарангликга эга булган ипни ураб колади, бу эса пишитилган ипни нуксонларидан бири -штопорликга олиб келади [1].
Тукимачилик саноатида турли максадлар учун бир нечта ипларни кушиб бураш йули билан пишитилган иплар ишлаб чикарилади. Фан ва техниканинг тараккиёти ва янги махсулотларга булган талабларнинг ортиб бориши, бу сохада катор муаммоларни хал этишни такозо этмокда. Пишитилган иплар ишлаб чикариш одатда икки боскичга булинади. Биринчи боскич якка ипларни пишитишга тайёрлаш булса, иккинчиси ипларни пишитиш хисобланади [2].
Ипларни пишитишга тайёрлаш ураш ва кушиб ураш жихозларида амалга оширилади. Техника тараккиёти тукимачилик саноати корхоналарида ураш машиналари урнига ураш автоматларидан фойдаланишни кенг йулга куйиш имконини бермокда. Ураш автоматларида операциялар автоматик тарзда бажарилади. Бу машинанинг унумдорлигини оширишга, ураш сифатини ва ишлаб чикариш шароитларини яхшилашга имкон беради. Жихозларни такомиллаштиришнинг хозирги боскичида, фирмалар томонидан юкори даражада автоматлаштирилган ураш автоматлари яратилди.
Бир нечта ипларни пишитишга тайёрлашда кушиб ураш машиналари кулланилади. ^ушиб ураш машиналари Savio, Fadis (Италия), Dong Xing, Rifa RF231C (Хитой), Швецария SSM (Scharer Schweiter Ме«1ег AG (SSM) компаниясини TW2-D DIGICJNE preciflexTM маркали), Milhan makine KTLM1 (Туркия) фирмаси икки томонли, секцияли, хар бир барабанга алохида харакат олувчи кушбурамли пишитиш машинасини ишлаб чикаради[3,4,5.].
^ушиб ураш машиналари ишлаб чикарувчи фирмалар тарангловчи мосламани якка ипларни кушилишидан олдин ёки иплар кушилгандан кейин урнатган. Ип кушиб ураш жараёнини зарурлиги шундаки, кейинги жараёнда ипларни пишитиш машинасида бурам берилганда, кушилаётган ипларни таранглиги бир хил булиши керак.
Наманган шахридаги «Art Soft Holding» МЧЖ корхонасида урнатилга SSM TW2-D кушиб ураш машинасида ва Saurer CompactTwisting пишитиш машиналарида тайёрланган пишитилган ипларда тадкикот ишлари олиб борилди. Тажрибалар давомида иккита ассортиментда, яъни тукли танда учун чизикли зичлиги Тип=25*2 текс ва замин танда учун Тип=29,4*2 текс пишитилган иплар олиниб, якка ипларни узунлиги буйича тафовутини
аниклаш, ипни пишитишга тайёрлашда ип таранглигини назорат килувчи янги курилмани таджики, кушиб ураш жараёнида жуфтланган иплар таранглиги амалий тадкики ва пишитилган ипларнинг бикрлигини аниклаш буйича амалий тадкикот ишлари утказилди.
Икки томонлама кушиб-ураш машинасининг тарангловчи кисмлари бир хил огирликка эга булган шайбалар билан юкланган ва илмий тадкикотлар давомида махр туки тандаси учун Тип=25*2 текс аркок ипи ва тукув танда асоси учун Тип=29*2 текс хамда пневмомеханик йигирув машиналаридан олинган иплардан тукув асоси сифатида Тип=25*2 текс ип ишлаб чикарилган. Тадкикот натижалари асосида пневмомеханик ва халкали йигирув машиналаридан олинган иплар учун кушиб ураш машинасининг таранглик мосламасида шайбаларнинг оптимал огирлиги танланган.
Намунадаги пишитилган ип таркибидаги якка ипларнинг узунлиги буйича фаркини фоизларда 500 мм узунликдаги кискичларда кисиб олинган кесмаларга нисбатан хисобланди. Аксарият мутахассислар пишитилган иплардаги якка иплар узунлик буйича фарк курсаткичлари 2,5% дан ошмаслиги лозим деб хисоблайдилар.
Пишитишга тайёрлаш жараёнидаги кушиб ураш машинаси тарангловчи курилмаси бир неча вариантда шайланди. Жумладан, дастлаб юксиз холатда, 8,5 грамм, 14,3 грамм ва 20,1 грамм юк холатида якка иплар кушиб ураб олинди, хдмда кейинги боскичда улардан пишитилган иплар олинди.
Мазкур тадкикотimizni axamiyatliligidan шуни masala килиб айтишимиз мумкинки, талаб этилган сифат натижасига эришиш учун албатта кушиш жараёнида ипларни таранглигига эътибор каратиш мухим ва тарангловчи курилмаларда ип таранглигини бир хилда ушлаб туриш учун 8,5 гр дан 14,3 гр оралигида тарангликни таъминлаш максадга мувофик хисобланади.
1-расм. . Чизикли зичлик Тип=29,4*2 текс й^онликдаги пишитилган ипда (бурамлар сони 296 бр/м) OFирлик юки узгаргариши остида якка ипларнинг узунлиги фарки.
1-расм. да курсатилган гистограммаларни таккослаб натижаларидан шундай хулосага келиш мумкин, якка ипларни кушиб ураш жараёнида тарангловчи курилма юксиз холатда иплар назоратсиз хисобланиб ипларнинг таранглиги турлича булганлиги учун турли бурамларда пишитилган ипда якка ипларни узунлик буйича фарклари катта булиб колмокда.
^ушиб ураш жараёнида жуфтланган иплар таранглигини амалий тадкики доирасида якка ипларнинг таранглик кучини амалий жихатдан урганиш учун таркибига махсус тензодатчик, аналог - ракамли узгартиргич (hx711) ва Arduino 2560 платформасидан иборат электр курилмасидан фойдаландик. Тензодатчиклар тарангловчи мослама ва якка ипларни
бирлаштирувчи ип утказгич уртасида горизонтал укка нисбатан а бурчак остида урнатилди (2-расм. ).
Тензодатчик - бу деформация оркали электр токи хосил булишига асосланган ип таранглигини улчовчи курилма хисобланади. Ушбу датчик 0,03-0,25 % хатоликда ишлаши ва максимал 1000 ньютонгача булган таранглик кучини аниклаши мумкин. курилма ишчи холатда 3-12 вольт кучланишда ишлайди. Номинал чикиш кучланиши 1-1,5мВ билан -200 ва + 600 цельсий ташки хароратда ишлаши мумкин.
2-расм. . Тензодатчикни умумий куриниши ва урнатилган нуктаси.
Мазкур амалий тадкикотларда тензодатчик ва аналог ракамли узгартиргични тизим сифатида Arduino Uno платформасига улаш оркали ипларнинг таранглик кучини аникладик.
Бунинг учун, тарангликни назорат килувчи мосламанинг, тарангловчи мосламага бириктирилган юкларни mi=8,5 грамм, m2=14,3 грамм ва тз=20,1 грамм микдорда куйиб, ипга куйилган дастлабки таранглик узгартириб борилди. Биринчи вариантда, яъни тарангловчи мосламага 8,5 грамм юк куйилган холатда t=10 сония давомида хар 0,2 c ораликда якка ипларнинг таранглик кучи алохида датчикларда аникланди.(3-расм. )
0,85
0123456789 10
Вакт: с
3-расм. . Тарангловчи мосламага 8,5 грамм юк куйилганда якка ипларнинг таранглик куч графиги.
Шунингдек, кушиб ураш жараёнида тарангловчи курилмага 8,5 ва 14,3 гр огирликда юк куйилганда пишитилган иплардаги якка ипларнинг узунлик буйича фарки паст натижаларни кайд этмокда. Бу холат эса, яхши деб бахоланади. Ва аксинча, кушиб ураш жарёнида тарангловчи курилмага 20,1 гр огирлик юки куйилганида пишитилган ипдаги якка ипларнинг узунлик буйича фаркланиши барча натижаларда хам юкори булиб колмокда.
Saurer (Volkman) CompactTwister русумидаги куш бурамли пишитиш машинаси ёрдамида чизикли зичлиги Тип=25*2 текс тенг булган пишитилган ип ZS структурали бурам йуналишига эга булган ип намуналари олинди. Олинган ип наъмуналари корхонадаги
мавжуд Uster ва Techtexno лаборатория синов жихозларида муайян сифат курсаткичлари буйича синовдан утказилди.
Огирлик юклари
4-расм. . Пневмомеханик усулда йигирилган чизикли зичлиги Тип=29,4*2 текс ва Тип=25х2 текс ипларни кушиш жараёнида огирлик юки таъсирида нисбий пишиклиги (Якш) ни узгариши.
4-расм. даги диаграммадан куриниб турибдики, намунадаги ипга тарангловчи юк огирлиги 0 дан 28,6 гр гача куйилганда, яхши натижалар 8,5 гр огирликда кузатилди. Бундай огирликда юк куйилиши натижасида бир хил тарангликка эга кушилган иплар бир-бирига яхши бурам бериши, бу эса уз навбатида пишитилган ипнинг асосий хоссалари булган нисбий узилиш кучи ва узилишдаги узайиши яхшилангани тадкикот ишларига тугри ёндошилганидан далолат беради. ХУЛОСА
Ипни пишитишга тайёрлаш технологиясининг пишитилган ип сифат курсаткичларига таъсири буйича утказилган тадкикотлар асосида куйидаги хулосаларга келинди: Ипни пишитишга тайёрлаш техника ва технологияларининг асосий камчилиги, пишитишга тайёрланаётган якка ипларни бир хил тарангликда булишини таъминлайдиган мосламаларини яратиш буйича етарлича тавсиялар ва ишланмалар мавжуд эмаслиги аникланди.
Ипни пишитишга тайёрлаш техника ва технологиялариниг асосий камчилиги, бир хил тарангликда ип ишлаб чикариш учун таранглик мосламалари якка иплар кушилгунга кадар ва кушилгандан сунг урнатилган булиши кераклиги аникланди.
Тадкикот натижаларидан шуни хулоса килиб айтишимиз мумкинки, талаб этилган сифат натижасига эришиш учун албатда кушиш жараёнида ипларни таранглигига эътибор каратиш мух,им ва тарангловчи курилмаларда ип таранглигини бир хилда ушлаб туриш учун 8,5 гр дан 14,3 гр оралигида тарангликни таъминлаш максадга мувофик х,исобланади.
Пишитилаётган ипларнинг бурамлар сони ошиб бориши билан ипнинг бикрлиги ошиб бориши натижадасида матонинг асосий сифат белгиларидан бири каттиклигини ошиб кетиши кузатилди. Тадкикотлардан келиб чикиб тукли танда учун Тип=25*2 текс чизикли зичликдаги ипларнинг бурамлар сонини 285 бурам/метр, хдмда замин танда учун Тип=29,4*2 текс чизикли зичликдаги ипларнинг бурамлар сонини 496 бурам/метр олиш максадга мувофик деб аникланди.
FOYDALANILGAN АБАБХУОТЬАК:
1. И.Г.Борзунов., К.И.Бадалов и. др. Прядение хлопка и химических волокон (изготовление ровницы, суровой и меланжевой пряжи, крученых нитей и ниточных изделий) - 2-е изд., перераб. и доп. -М.: Легпромбытиздат, 2000.-392 с.; 234-267-б.].
2. Гофуров К. Техника ва технология янгиликлари //Q.G G'afurov-Toshkent "IJOD-PRINT" nashriyoti, 2020,; 124-233-6.].
3. https://www.ssm.ch, www.volkmann.saurer.com Compact Twister
4. https://[email protected]
5. https://www.focuschina.com/html_en/