CC BY
30
Fаффорова Умеда Абдуллоевна, д.и.филол., директори Институти илми-тауцицотии улуми цомеашиносии ДДХ ба номи академик Б.Гафуров (Тоцикистон, Хуцанд)
Гафарова Умеда Абдуллоевна, д-р филол.наук., директор Научно-исследовательского института гуманитарных наук ГОУ «ХГУ им. академика Б. Гафурова»(Таджикистан, Худжанд)
Gaforova Umeda Abdulloevna, Doctor of Philology, Director of Research Institute of Arts under the State Educational Institution "KhSU named after academician B.Gafurov" (Khujand, Tajikistan), E-MAIL: umedagafaril@mail.ru
Вожа^ои калиди: Инсони комил, тасаввуф, паямбар Мууаммад (с), мазомини цуръони, талмеуот, ашъор, эцодиёти Камоли Хуцанди, фазилатуо, арзишуои ахлоци
Масъалаи Инсони комил дар тасаввуф ва ашъори Шайх Камоли Хуцанди барраси шудааст. Шаруи истилоуи Инсони комил дар осори ирфонии Изуиддини Насафи, Ибни Араби барраси гардида, сипас ифодаи он дар ашъори Шайх Камоли Хуцанди ба силки тауциц кашида шудааст. Таъкид гардидааст, ки Шайх Камоли Хуцанди Паямбари ислом Мууаммадро (с) чун комилтарин инсон, яъне Инсони комил бо иборауои расулу-л-амин, расул, Башир, Мустафо, Аумад, гузини уама олам, хоцаи уар ду саро, пешвои анбиё, сазовори дуруд ва г. , хусусиятуои Инсони комилро моуирона тавсиф намуда, мууаббат ва эутироми бузурги худро нисбати у нишон додааст. Шоир камолоти маънави ва фазилатуои ахлоции Мууаммадро (с) бо мауорати хоса таъкид намуда, уро намунаи ибрат ва шоистаи пайрави меуисобад.
Ключевые слова: совершенный человек, суфизм, пророк Мухаммад, кораническое смыслы, талмех, творчество Камола Худжанди, достоинства, нравственные качества
Анализируется проблема совершенного человека в суфизме и в поэзии шейха Камола Худжанди. Рассматривается термин "совершенный человек" в суфийских произведениях Иззуддина Насрафи и Ибн Араби, а также в стихах Камола Худжанди. Подчеркивается, что шейх Камол Худжанди с использованием выражений "Башир", "Мустафа ", "Ахмад ", "избранник всего мира ", "хозяин двух миров ", "лидер пророков ", "достойный приветствий" и т.п. восхваляет пророка ислама Мухаммада, описывает атрибуты совершенного человека и выражает к нему любовь и огромное уважение. Поэт подчеркивает моральные достоинства и нравственные качества пророка Мухаммада и считает его образцом, достойным для подражания.
Key-words: perfect man, Sufism, prophet Muhammad (c), Koranic meanings, talmeh (reminiscence), Kamali Khujand^s creation, merits, ethical qualities.
The author of the article analyzes the problem of a perfect man in Sufism in Sheikh Kamoli Khujandi's poetry. She canvasses this term in the Sufi works written by Izuddin Nasafi and Ibn Arabi; the poems by Sheikh Kamoli Khujandi being included as well. The author underscores that Muhammad, the prophet of Islam resorting to such expressions as "Bashir ",
УДК 821.0 ББК 83.3Т
ИНСОНИ КОМИЛ ДАР АШЪОРИ КАМОЛИ ХУЦАНДЙ
СОВЕРШЕННЫЙ ЧЕЛОВЕК В ТВОРЧЕСТВЕ КАМОЛА ХУДЖАНДИ
A PERFECT MAN IN KAMOLI KHUJANDI'S POETRY
"Mustafa", "Ahmad", "elect", "owner of two worlds", "leader of prophet", "worthy of greetings" and etc. Such nominations describe the attributes of perfect man conveying love and great esteem. Muhammad (s) is portrayed as a person of moral merits and high moral qualities being presented as an image for imitation.
Инсон дар таълимоти ахли тасаввуф яке аз марказитарин, яке аз олитарин хастиест, ки ба воситаи он на танхо олам ва мавчудотро фахмидан мумкин аст, балки тачаллии зоти илохй, мушохидаи зоти офаридгорро дар тасаввуру тахайюли у мушохида метавон кард.
Таъсир ва нуфузи тасаввуф ба адабиёт ва махсусан ба шеъри форсй, ки низ мазмуну мухтавиёти он Инсон ва эхсосу хиради уст, дар хамин мавзуи умда ва мухими адабиёт зохир мегардад. Зеро дар маркази тасвири бадеии адабиёт низ симои Инсон мутасаввир аст. Агар гуем, ки то нашъати тасаввуф ва нуфузи он ба адабиёт дар назми форсии мо симои Инсони заминй, Инсони махсуси чисмониро медидем, пас тасаввуф ба адабиёт образи Инсони идеалй, Инсони илохиро дохил намуд"(19, 135).
Шахид Мутаххарй дар мавриди чозибаи ирфон мегуяд: "Инсони комиле, ки фалосифа баён кардаанд, дар миёни мардум ривоч пайдо накардааст; харфе буда, ки дар матни кутуби фалсафй омада ва аз он хорич нашудааст, вале мактаби ирфон ва тасаввуф назари худро дар бораи инсони комил дар миёни мардум ба насру шеър баст додааст. Кутуби ирфонй аз он чихат, ки матолибро бо забони тамсил ва бо забони шеър баён мекунад, дар миёни мардум нуфузи бештаре доранд" (13,171).
Дар тани (чисми) Инсон, ки ба назархо намудор аст, хамаи сифот ва чихатхои бехтару комилтаре, ки дар олами ашё хаст, тачассум гаштааст. Аммо Инсон боз бо нафси (чони) худ аз тамоми мавчудот тафовути куллй дорад. Ин пеш аз хама дар он ифода ёфтааст, ки Худо нафси (чони) инсониро ба монанди симо ва тимсоли худ офаридааст, дар ин нафс нафси (дами) Худо чойгир аст ва дар худ камолоти Худойро инъикос менамояд.
Дар таълимоти тасаввуф бозгашти Инсон ба суи Парвардигор яке аз мавзуъхои мухим ба шумор меравад. Баъди марг ва рехлат аз ин чахон рухи илохии Инсон ба осмон меравад ва ба офаридагори худ мепайвандад. Дар Куръон дар ин маънй бисёр оятхои шарифа, аз чумла дар ояти 70, сураи "К^сас", ояти 11, сураи Сачда батасрех омадааст.
Вокеан, дар китобхои ахли тасаввуф одоби махсус ва ахлоки хамида вобаста ба махилахои гуногуни тарикат ва макомоти тадричии ба Хак расидан ва ба макоми Инсони комил расидан тавсиф шудаанд. Чанде аз гуфтахои орифонро ин чо намуна меорем.
Абулмафохир Яхёи Бохарзй дар китоби "Аврод-ул-ахбоб ва фусус-одоб" дар боби "Ахло;-ус-суфийя" чунин овардааст: "Бузургтарин хисоли суфиён ахлоки эшон аст."
Шайх Абубакри Катонй мегуяд, ки "тасаввуф хама хул; аст. Онро, ки яке хул; аз ту зиёдтар бошад, дар тасаввуф аз ту низ зиёдтар бошад... Ва баъзе аз ахлоки эшон ин аст, ки шумурда мешавад: хилм ва тавозуъ, ва насихат, ва шафкат, ва тахаммул, ва мувофакат, ва эхсон, ва мудорот, ва исор, ва хидмат, ва улфат, ва башошат, ва карам, ва футувват, ва базлу чох, ва муруввату таврийя кардан-яъне бадихои дигаронро ва некуихои худро пушонидан, ва чуду афв, ва даргузаштан аз бародари мусалмон, ва сахову вафо, ва хаёву лутф, ва тазаруву кушодаруй, ва орому ви;ор, ва дуову сано мар дигаронро, ва хусни занн дар хак;к;и халк;, ва тасхири нафси худ, ва азизу гиромй доштани бародарон, ва тавкири эшон кардан, ва бузург доштани машоих, ва дар бузург тараххум кардан"(19, 144).
Инсони комил. инсони волое аст, ки бо сайру сулуки маънавй ба нихояти камол расидааст ва мазхари томи исми чомеи исми Хдк дар олами мулк шуда бошад. Ба кавли
донишманди эронй Муртазо Мутаххарй Инсони комил, яъне инсонест, ки кахрамони хама арзишхои инсонй аст, дар хама майдонхои инсоният кахрамон аст"(20,24).
Иззуддин Насафй (ваф. 617.) дар ин замина андешахои ирфониашро дар бораи Инсони комил тавсиф ва аломату нишонахои уро чунин ба калам медихад: "Бидон,ки инсони комил он аст, ки дар шариату тарикату хакикат комил бошад ва агар ин иборатро фахм намекунй, ба иборати дигар бигуям. Бидон, ки инсони комил он аст, ки уро чахор чиз бакамол бошад: акволи нек, афъоли нек, ахлоки нек ва маориф... Кори соликон ин аст, ки ин чахор чизро ба камол бирасонанд. Хдр ки ин чахор чизро ба камол расонид, ба камоли худ расид. Эй басо, ки дар ин рох омаданд ва дар ин рох Фуру рафтанд ва ба максад нарасиданд ва максуд хосил накарданд...
Чун Инсони комилро донистй, акнун бидон, ки Инсони комилро асомии бисëр аст, ба изофот ва эътиборот ба асомии мухталифа зикр кардаанд. Bа чумла рост аст. Эй дарвеш! Инсони комилро шайху пешво ва ходиву махдй гуянд ва донову болиг ва комилу мукаммал гуянд. Bа имому халифа ва кутбу сохибзамон гуянд ва чоми чахоннамо ва оинаи гетинамой ва тарëки бузург ва иксири аъзам гуянд. Исо гуянд, ки мурда зинда мекунад ва Хизр гуянд, ки оби хаëт хурдааст. Bа Сулаймон гуянд, ки забони мургон медонад. Bа ин Инсони комил хамеша дар олам бошад ва здадат аз яке набошад аз чихати он ки тамомати мавчудот хамчун як шахс аст ва Инсони комил дили он шахс аст. Bа мавчудот бе дил натавонад буд. Пас, Инсони комил хамеша дар олам бошад ва дил здадат аз яке набувад. Пас, Инсони комил дар олам здадат аз яке набошад. Дар олам доноëн бисëр бошанд, аммо он ки дили олам аст, яке беш набувад. Дигарон дар маротиб бошанд, хар як дар мартабае. Чун он ягонае ягонаи олам аз ин олами дигаранд. Яке дигар ба мартабаи вай расад ва ба чои вай нишинад, то олам бе дил набошад...
Эй дарвеш! Инсони комил хеч тоате бехтар аз он надид, ки оламро рост кунад ва ростй дар мдени халк пайдо кунад ва одот ва русуми бад аз мдени халк бардорад, ва коидаву конуни нек дар мдени мардум бинихад ва мардумро ба Худой хонад ва аз азамат ва бузургворй ва ягонагии Худой мардумро хабар дихад, ва мадхи охират бисëр гуяд ва аз бако ва суботи охират хабар дихад, ва мазаммати душ бисëр кунад, ва аз тагйир ва бесуботии дугё хикоят кунад ва манфиати дарвешй ва хумул бо мардум бигуяд, то дарвешй ва хумул бар дили мардум ширин шавад ва мазаррати тавонгарй ва шухрат бигуяд, то мардумро аз тавонгарй ва шухрат нафрат пайдо ояду неконро дар охират ба бихишт ваъда дихад ва бадонро дар охират аз дузах ваъид кунад. Bа аз хушии бихишт ва нохушии дузах ва душвории хисоб хикоят кунад, ва ба муболигат кунад ва мардумро мухибб ва маъшуки якдигар гардонад, то озор ба якдигар нарасонанд ва рохат аз якдигар дарег надоранд ва муовини якдигар шаванд, ва бифармояд, то мардум амони якдигар бидиханд, хам ба забон ва хам ба даст. Bа чун амон додани якдигар бар худ вочиб диданд, ба маънй бо якдигар ахд бастанд. Бояд ки ин ахдро харгиз нашикананд ва хар ки бишканад, имон надорад: "Ман ло ахда лаху ло и она лаху", "Ал-муслиму ман саллам-ал-муслимина мин лисонихи ва ядихи" (14, 4).
Орифи барчаста Ибни Арабй мукаррар гуфтааст, ки инсони комил анбте ва вучуди мубораки Расули Акрам (с) аст. Ибни Арабй хикматро илми илохй ва муаллими онро Худо арзëбй мекунад, ки аз тарики илхому илко аз тарики Ч,абраил онро ба калб нозил мекунад (20,212).
Аз назари Ибни Арабй Инсони комил анбда ва вучуди мубораки Расули Акрам (с) аст. У дар чанд чои "Ал-Футухот ал-маккиййа" ба вахдати вучуд ва мушаххасоти хатми валоят сухан мегуяд: "Хатми валоят бар ду гуна аст: яке хатме, ки Худованди
мyтаол ба сабаби у валоятро анчом медихад ва дигаре xатме, ки Худой субхон ба сабаби у валояти мухаммадияро xатм мебаxшад. Аммо xатми валояти мутла^а хамон хазрати Исо (а) аст... ва аммо xатми вилояти мухаммадия ва xотамиавлиë дар yммати мухаммадй аз они марде аз араб аст, ки аз гиромитарини эшон аз хайси аслу насаб аст ва у имруз дар замони мо мавчуд аст. .. Ва маро бо у ошно намyданд ва ман аломатеро, ки аз чашмони мардyм пинхон соxта 6уд, дидам ва он аломатро барои ман ошкор кард, то он xотами валоятро аз у мушохида намудам..." (20, 212).
Ибни Арабй дар бораи Хдким Тирмизй бо эхтироми бузург сукан меронад ва уро бо суканони "валии комил", "^утби мо", "сохиби кашф" ва "сохиби зав^и том" тавсиф мекунад. У дар бисëр масъалахо бо Хдким Тирмизй хамфикру хамраъй будани xyдро чунин ифода намудааст: "Мо дар ин масъала бар мазхаби Тирмизй хастем"(11,48).
Аз чумлаи ин масоил масъалаи инсони комил ва чойгохи у дар низоми асмоуллох аст, ки аз аркони ирфон ва назарияи вахдати вучуди Ибни Арабй махсуб мешавад. Шояд таваччухи Ибни Арабй ба мавзуи инсони комил ва валоят, ки аз масоили мухими ирфони назарй махсуб мешавад, гувохи он аст, ки таълимот ва андешахои Хдким Тирмизй мутаассир шудааст.Ибни Арабй аввалин бор пайдоиши назарияи Инсони комилро ба Хдким Тирмизй нисбат медихад (11, 684).
Шаxсияти Мухаммад паЙFамбари ислом (с) ба унвони намунаи инсони комил дар таквини шаxсияти мусулмонон ва эчоддати шоирони форсу точик, аз чумла Шайx Камоли Хучандй бисëр муассир аст. Камоли Хучандй. чун шоирони хазамони xyд девони xyдро аз тавхид ва наъти Паямбар (с) OFOЗ кардааст.
Шайx Камоли Хучандй ба монанди бузургони ирфони замони xyд дар ашъори xyд вижагихои Инсони комилро дар шаxсияти паëмбари ислом Мухаммад (с) мебинад. Чунонки мефармояд:
Ба камолоти Мууаммад, ки ба Хац ëфтаанд,
Чор ëр аз шарафи суубати у иззу цалол. (8,51 ). ***
Эй мауирухсори ту матлаъи субуи яцин,
Fошuяu кибриё'т шаупари Руууламин(8,56). ***
Xоцаu уар ду саро -Аумади маумудхисол,
Хусни ахлоцу макорим уама аз руи ту ëфт (8,206).
Донишманди точик Ф.Насриддинов байти зеринро чун намунаи талмех ба достони Мухаммад ва ояти 40-уми сураи "Начм" зикр менамояд: Чун Башир аз лайлатулмеъроци зулфат баршузашт, Дар миё'ни цоба цавсайнам фикандаст абрувон-т (8,91).
Камоли Хучандй дар ашъори xyд Мухаммадро бо тавсифхои расулу-л-амин, расул, Башир, Мустафо, Ахмад, гузини хама олам, xочаи хар ду саро, пешвои анбда, сазовори дуруд ва f. мохирона тавсиф намуда, мухаббат ва эхтироми бузурги xyдро нисбати у нишон додааст:
Зи мо эй сабо, бо Мууаммад расон,
Xудоро, дуруде, ки уро сазост (8,1264). ***
Эй зоти ту бо зууури олам
Чун хилцати Мустафову Одам! (8,58)
Мapд mo pyü нaopaд 3u ду oлaм 6a Xудoй, Муcmaфoвop гузuнu %aмa oлaм нaшaвaд(8,637).
Дар ин байт ба киссаи лайлат-ул-меърочи достони Мухаммад (с) ва чузъшти он, ки дар ояти 40-уми сураи "Начм" омадааст, ишора шудааст. Башир дар ин байт тавсифи Паëмбари Акрам(с) аст. Дар "Шархи истилохоти тасаввуф" омадааст: "Меъроч дар истилох иборат бувад аз курб... Меъроч бар ду навъ аст: "суварй", ки иборат аст аз уручи одамй аз олами сифлй ба олами улвй ë бадану часад барои мушохидаи оëти Худои таоло ва ачоиби олам ва ин навъи меъроч аз они анбш аст, чунонки Расули Акрам (с) дар шаби меъроч аз Масчидулхаром то Масчидулаксо ва аз он чо ба осмонхо ва курсиву Арш уруч фармуд. Дигаре "меърочи маънавй" аст аз мушохидаи шакоики олам он тавр ки хаст ва расидан ба Хдзрат Хдк ва Byчyди мутлак аз рох ва тарики тавхиди хакикй Зулф дар таъбири суфшн ишорат аст ба тачаллии чалолй дар сувари чисмонй ва сифоти худовандй...гохе ба маънии курб меояд... Сифоти чалолй ва тачаллшти чамолиро гуянд, ки мучиби иститори вахдати чамоли мутлак шавад (16,169).
Муаллифи Фарханги ашъор калимаи абрувонро чунин шарх додааст: "Хдмчун истилохи ирфонй "абру"-ро Хоча Kамоли Хучандй ба Мухаммад Ширини МаFрибй чунин шарх дода: "абру хочиб аст, пас метавонад буд, ки онро ишорат ба сифот, ки хичоби зот аст, доранд" (22, 20). Маълум мешавад, ки дар истилохи тасаввуф мурод аз тачаллии осори чамол ва чалоли Худо дар дили инсони худочу буда, дар ин байт шоир бо истифодаи мохиронаи талмехот ба таъбироту мазомини кисаси куръонй ва чyзъиëти достони Мухаммад (с) ба макоми баланди тасаввуф, яъне ба курби илохй расидани худро таъкид менамояд.
Шайх Kамол Паямбари ислом Мухаммадро комилтарин инсон, яъне акмал мешуморид ва дар фаъолияти худ аз у, чорëр ва ахли байти у ибрат гирифтанро талкин менамуд. Мувофики акидаи у модоме ки ахли байти у аз шарафи сухбати у иззу чалол ëфтаанд, пас бояд хар як инсон пайрави Мухаммад (с) карда, души маънавии худро Fанй гардонад. Тавре ки муаллифони "Малики адаб" менависанд: 'Замоли Хучандй дар осори худ найли инсонро ба суи рашодат ва такомули маънавй нишон медихад. Дар назари у инсон дар ин рох бояд аз Мухаммад пайравй бикунад. Бесабаб хам нест, ки у дар касидаи ифтитохии девони ашъори худ аз Худо сухан OFOЗ карда (Ифтитохи сухан) сипас мефармояд:
Бa кaмoлomu Му%aммaд, ш 6a ëфmaaнд A^u 6aüm ae шapaфu cy%6amu у тзу цaлoл, Ku a3 oh ^, ш uHoëmu Xудoвaндuu туcm, Ha3apu pa%мamu худ бoзнaгupй 3u Kaмoл. Xap як ae мouдau earn Hacu6e maлaбaнд, To rnpo бaхm нuшoнaд 6a capu xohu вucoл. Шудa ae co^uu луmфu ту 4ax,oHe cepo6, X,aм чутн 6a%pu кapaм мaвцзaнoн мoлoмoл. (8,51).
Ё худ дар байти зерин Мухаммадро Хочаи хар ду саро, яъне олами фонй ва олами бокй номида, уро махмудхисол ва сохиби хусни ахлоку макорим мехисобад ва мефармояд: Xoyau yap ду capo - Ayмaдu мayмудхucoл, fycm aхлoцу мaкopuм щмa ae xyu ту ëфт (8,206).
^моли Хучандй. дар наъти Хдзрати Мухаммад (с) Fазали дилнишине суруда , дар он Расули Акрамро тавсиф намудааст, ки чанд байти онро ин чо намуна меорем:
Эй мауи рухсори ту матлаъи субуи яцин, Fошuяu кибриё'т шаупари Руууламин. Оинадори рухат орази моуи тамом, Такягауи минбарат пояи чархи барин. Сояи цадди ту дид дар чамани дилбарй, K-аз сари хицлат бимонд сарви сауй дар замин? Аз гули рухсори туст лолаи серобро Катраи обе, ки уаст бар цигари оташин. Xаттu цабини ту буд он, ки шудаст ошкор Бар вараци коинот нацши расулу-л-амин (8,56). Хдмин тари;, шоири орифулмаслак ^ŒMx Камоли Хучандй бо ишораи зариф ë гох,е ишораву таваччухи Tyë ба оятх,ои ^уръон ва ;иссахои ;уръонй, бидуни такрор xyд дар х,ар байт мазмуне офаридааст. Ашъори зикршуда намоишгари чирадастй дар истифодаи санъати талмех ва иттилооти фарогири шоир дар заминаи маорифи ;уръонй ва назарияи Инсони комил махсуб мешавад.
Пайнавишт:
1. Абдусаттор Абдушукур . Арабият дар шеъри Küмол/Муцаддимаи камолшинот. Xуцанд: Ношир, 2015, с.228-237.
2. Гавyарuн Саййид Содиц. Шарyu uстuлоyотu тасаввуф. Теyрон: 3аввор,1388, ц.5-6. -328 с.
3. Гавyарuн Саййид Содиц. Шарyu uсmuлоyоmu тасаввуф. Теyрон: 3аввор,1388, ц.9-10. -310 с.
4. Fаффорова Умеда. Киссауои Куръон дар «Тарцумаи «Тафсир» -и Табарй».- Xуцанд: Ношир, 2004. - 400 с.
5. Fаффорова Умеда. Муламмаот дар ашъори KамолuXуцандU. Xуцандu/Мацолоmu мацмаъи бузургдошти Küмоли Xуцандu.-Табрез, 1996, с.216-221.
6. Fаффорова Умеда. Муyаммад ибни Царири ТабарU ва муколамаи фарyангyо. - Xуцанд: Xуросон, 2018.-450 с.
7. Fuëсов Нурулло. Партави Кууръон дар оинаи газал/ Мацолоти мацмаъи бузургдошти Küмоли Xуцандu.-Табрез, 1996, с.222-228.
8. Девони Küмоли Xуцандй. - Xуцанд: Xуросон, 2015.-1289 с.
9. ЁyацU Мууаммадцаъфар . Фарyангu асотир ва досmонвораyо дар адабиё'ти форш.-Душанбе: Бухоро, 2014.-748 c.
10. ЗамахшарU, Маyмуд ибни Умар Муyаммад . Тафсири ал-^шшоф. Тарцумаи Масъуд AнсорU. Теyрон: Фицнус,1389,ц.2.- 448 c.
11. Ибни Арабй. ал-футууот ал-маккиййа., Бейрут: Дор ат-турос ал-арабй, 1998.- 282 с.
12. Куръонимацид. Мусуаф-ул-мадина ал-мунаввара, 1426.- 627 c.
13. МуmаyyарU Муртазо . Инсони комил. - Теyрон, 1370 у.ц. - 321 c.
14. Насафu Иззуддин. Инсони комил.- Теурон, 1359 у. - 346 с.
15. Насриддинов Фахриддин. Мазомин ва луготу таъбироти цуръони дар ашъори Küмоли Xуцандй/Муцаддuмаu камолшиноси. -X^уцанд: Ношир, 2015, с.415-430.
16. Насриддинов Фахриддин. Манобеи цудсии ашъори Küмоли Xуцандu/Муцаддuмаu камолшuносU.-Xуцанд: Ношир, 2016, с.199 -215.
17. Сайфуллоев Атахон, Абдуллоев Сайдулло . Малики адаб.- Душанбе: Адиб, 1996. -320 с.
18. XуррамшоyU Бауоуддин. Донишномаи цуръонпажууй.-Теурон: Дустон-Ноуид, ц.2.-2382 с.
19. Ходизода Расул, Тасаввуф дар алабиё'ти форс-тоцик.-Душанбе:.Адиб,1999. -188 с.
20. ХоmамU Таумосиб. Инсони комил аз назари ислом. Кум, 1394.21. Хусайнй, Саййид Мууаммад. Талмеу ва иуом дар шеъри Küмоли Xуцандй/ Муцаддимаи
камолшинош. Xуцанд: Ношир, 2015, с.366-382.
22. LUoa^Mad A6dy^a66op (A.Cypyw). @ap%aHsu awbopu KaMonu Xy^aHdu.-Xy^aHd: XypocoH, 2015. -733 c.
Reference Literature:
1. Abdusattor Abdushukur. Arabisms in KamoVs Poem / Introduction to Kamol Studies. Khujand: Publisher, 2015, - pp. 228 - 237.
2. Gavharin Sayyid Sodiq. Expression of Sufi Terms. - Tehran: Zawwar, 1388 hijra, - pp. 5 - 6. - 328 pp.
3. Gavharin Sayyid Sodiq. Expression of the Sufi Terms. - Tehran: Zawwar, 1388 hijra, VV.9-10. - 310 pp.
4. Gafforova Umeda. Koranic Stories in "The Translation of "Interpretation of Tabari". -Khujand: Publisher, 2004. - 400pp.
5. Gafforova Umeda. Mulammaot in Kamol KhujandVs Poetry. / Collection of articles in honor of Kamol Khujandi. - Tabriz, 1996, - pp. 216 - 221.
6. Gafforova Umeda. Muhammad ibn Jarir Tabari and Dialogue between Cultures. - Khujand: Khuroson, 2018. - 450 pp.
7. Ghiyosov Nurullo. The Light of the Karan in the Mirror of Ghazal / Collection of articles in honor of Kamol Khujandi. - Tabriz, 1996, - pp. 222 - 228.
8. Kamol KhujandVs Divan. - Khujand: Khuroson, 2015. -1289pp.
9. Yohaqi Muhammadjafar. Dictionary of Myths and Legends in Persian Literature. -Dushanbe: Bukhara, 2014. - 748 pp.
10. Zamakhshari, Mahmud ibn Umar Muhammad. al-Kashshaf s Interpretation. Translated by Masud Ansari. - Tehran: Fiqnus, 1389 hijra, - V.2. - 448pp.
11. Ibn Arabi. al-futunot al-makkiyya., - Beirut: Dor at-turos al-arabi, 1998. - 282pp.
12. The Holy Karan. Mushaf-ul-Madina al-Munawwara, 1426. - 627pp.
13. Mutahhari Murtaza. The Perfect Man. - Tehran, 1370 hijra. - 321 pp.
14. Nasaf Izzuddin. The Perfect Man. - Tehran, 1359 hijra. - 346pp.
15. Nasriddinov Fakhriddin. The Content and Vocabulary of the Karan in Kamol KhujandVs Poetry /Introduction to Kamol Studies. -Khujand: Publisher, 2015, - pp. 415 - 430.
16. Nasriddinov Fakhriddin. Qudsi Sources of Kamol Khujandi's Poetry / Introduction to Kamol Studies.-Khujand: Publisher, 2016, - pp. 199 - 215.
17. Saifulloev Atakhon, Abdulloev Saidullo. A King of Literature. - Dushanbe: Man-of-Letters, 1996. -320pp.
18. Khurramshahi Bahauddin. Encyclopedia of Karanic Studies. - Tehran: Doston-Nohid, - V.2. -2382 pp.
19. Khodizoda Rasul, Sufism in Persian-Tajik Literature. - Dushanbe: Man-of-Letters, 1999. -188pp.
20. Hotami Tahmosib. A Perfect Man from the Islamic Point of View. - Kum, 1394.21. Hussaini, Sayyid Muhammad. Talmeh and Ihom in Kamol Khujandi's Poem /Introduction to
Kamol Studies. - Khujand: Publisher, 2015, - pp. 366 - 382. 22. Shoahmad Abdujabbor (A.Surush). Dictionary of Kamol KhujandVs Poetry. - Khujand: Khuroson, 2015. - 733 pp.
