CC BY
6INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
Original paper
© I.Y. Bobojonova1^_
1A. Avloniy nomidagi Pedagogik mahorat milliy instituti, Toshkent, O'zbekiston
Annotatsiya
KIRISH: maqolada Blum taksonomiyasi asosida ingliz tilini o'qitishning amaliyotdagi holati tahlil qilingan va ilg'or xorijiy tajribalar o'rganilgan. O'zbekistonda ingliz tilini o'qitishning zamonaviy metodlar orqali rivojlantirilishi va xorijiy tajribalarni joriy etish muhimligi ko'rsatib berilgan.
MAQSAD: Blum taksonomiyasi asosidagi yondashuv, O'zbekiston ta'lim tizimida hali to'liq joriy etilmagan bo'lsa-da, so'nggi yillarda o'quv jarayonida izchil qo'llanishi lozim bo'lgan samarali metodika sifatida qabul qilinmoqda. Ta'lim islohotlari davomida bu taksonomiyaning turli bosqichlari maktab darslarida sinab ko'rilmoqda va o'qituvchilar tomonidan joriy etilayotgan yangi dars rejalariga integratsiya qilinmoqda. Biroq, bu yondashuvning keng joriy etilishi va to'laqonli qo'llanilishi uchun hali yetarli tayyorgarlik va metodik qo'llanmalar yetishmayotgani kuzatilmoqda.
MATERIALLAR VA METODLAR: Blum taksonomiyasidan foydalanish orqali bilimlarni nafaqat eslab qolish va tushunish, balki ularni amaliyotda qo'llash, tahlil qilish, baholash va ijodiy faoliyat bilan mustahkamlash imkoniyatini beradi. Shuning uchun O'zbekistonda zamonaviy metodikalarni keng qo'llash va dars jarayonlarini o'quvchilarning kognitiv rivojlanishiga moslashtirish ehtiyoji paydo bo'lgan. Prezident qarorlari va boshqa ta'lim islohotlari ham xorijiy tillarni o'qitishning zamonaviy metodlarini joriy etishga qaratilgan.
MUHOKAMA VA NATIJALAR: Blum taksonomiyasining asosiy afzalliklaridan biri — bilim olish jarayonini bosqichma-bosqich tashkil qilishdir. O'quvchilar dastlab bilimlarni eslab qolish va tushunish bosqichlarida o'zlashtiradilar. Bu bosqichlarda o'quvchilarga so'z boyligi va grammatik qoidalar singari bilimlarning asosiy komponentlari o'rgatiladi. Tadqiqotlar shuni ko'rsatadiki, taksonomiyaning bu bosqichlarida o'quvchilar bilimlarni tez va samarali o'zlashtirish imkoniyatiga ega bo'ladilar. Chunki har bir bosqich o'ziga xos tarzda bilimlarni mustahkamlashga qaratilgan va o'quvchilarning bilish qobiliyatini oshirishga xizmat qiladi (Krathwohl, 2002).
XULOSA: Blum taksonomiyasining ta'lim jarayonidagi samaradorligi O'zbekistonda ham sezilarli darajada ta'sir ko'rsatishi mumkin. Ingliz tilini o'rganishda o'quvchilar bilim olish jarayonining turli bosqichlarida faol ishtirok etadilar va ularning bilish jarayoni izchil
ISSN 2992-9024 (online) 2024, №9(1)
Ilmiy-nazariy va metodik jurnal Научно-теоретический и методический журнал Scientific theoretical and methodical journal
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
rivojlanadi. Bu esa tilni nafaqat o'qitish, balki uni amaliyotda qo'llash va ijodiy foydalanishga imkon beradi.
Kalit so'zlar: ingliz tili, Blum taksonomiyasi, ta'lim amaliyoti, xorijiy tajribalar, zamonaviy metodlar, O'zbekiston ta'limi, innovatsion o'qitish usullari, o'qituvchilar tayyorgarligi.
Iqtibos uchun: Bobojonova I.Y. Ingliz tilini Blum taksonomiyasi asosida o'qitishning amaliyotdagi holati va ilg'or xorijiy tajribalar. // Inter education & global study. 2024. №9(1). B.64-76.
СТАТУС ПРЕПОДАВАНИЯ АНГЛИЙСКОГО ЯЗЫКА НА ОСНОВЕ
ТАКСОНОМИИ БЛЮМА НА ПРАКТИКЕ И ПЕРЕДОВОЙ ЗАРУБЕЖНЫЙ ОПЫТ
© Д.Ю. Бобожонов1^
1 Национальный институт педагогического мастерства имени А. Авлони, Ташкент,
Узбекистан_
Аннотация
ВВЕДЕНИЕ: в статье анализируется состояние преподавания английского языка на основе таксономии Блума и изучаются передовые зарубежные практики. Рассмотрены реформы, направленные на улучшение преподавания в Узбекистане с использованием современных методов.
ЦЕЛЬ: подход, основанный на таксономии Блюма, хотя еще не полностью внедрен в систему образования Узбекистана, в последние годы воспринимается как эффективная методика, которая должна последовательно применяться в образовательном процессе. В ходе образовательных реформ различные этапы этой таксономии тестируются на школьных уроках и интегрируются в новые планы уроков, вводимые учителями. Однако замечено, что для широкого внедрения и полноценного применения этого подхода все еще не хватает достаточной подготовки и методических пособий.
МАТЕРИАЛЫ И МЕТОДЫ: использование таксономии Блюма позволяет не только запоминать и понимать знания, но и применять их на практике, анализировать, оценивать и закреплять творческой деятельностью. Поэтому в Узбекистане возникла необходимость широкого применения современных методик и адаптации процессов урока к познавательному развитию учащихся. Президентские указы и другие образовательные реформы также направлены на внедрение современных методов обучения иностранным языкам.
ОБСУЖДЕНИЕ И РЕЗУЛЬТАТЫ: одним из основных преимуществ таксономии Блюма является постепенная организация процесса приобретения знаний. Учащиеся сначала усваивают знания на этапах запоминания и понимания. На этих этапах студентов обучают основным компонентам знаний, таким как словарный запас и грамматические правила. Исследования показывают, что на этих этапах систематики учащиеся смогут быстро и эффективно усваивать знания. Потому что
© intereduglobalstudy.com 2024, ISSUE 9(1)
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
каждый этап по-своему направлен на закрепление знаний и служит для улучшения когнитивных способностей учащихся (кга^оЫ, 2002).
ЗАКЛЮЧЕНИЕ: эффективность таксономии Блюма в образовательном процессе может оказать значительное влияние и в Узбекистане. При изучении английского языка учащиеся активно участвуют в различных этапах процесса приобретения знаний, и процесс их познания развивается последовательно. Это позволяет не только обучать языку, но и применять его на практике и использовать творчески.
Ключевые слова: английский язык, таксономия Блума, образовательная практика, зарубежные практики, современные методы, образование Узбекистана, инновационные методы обучения, подготовка учителей.
THE STATUS OF TEACHING ENGLISH BASED ON BLUM'S TAXONOMY IN PRACTICE AND ADVANCED FOREIGN EXPERIENCE_
© Iroda Y. Bobojonova1®
1A. Avloni National Institute of Pedagogical Excellence, Tashkent, Uzbekistan_
Annotation
INTRODUCTION: the article analyzes the state of English language teaching based on Bloom's taxonomy and examines advanced foreign practices. The reforms aimed at improving teaching in Uzbekistan using modern methods are considered.
AIM: the approach based on Blum's taxonomy, although not yet fully implemented in the education system of Uzbekistan, has been perceived in recent years as an effective methodology that should be consistently applied in the educational process. In the course of educational reforms, various stages of this taxonomy are tested in school lessons and integrated into new lesson plans introduced by teachers. However, it has been noted that sufficient training and methodological manuals are still lacking for the widespread implementation and full-fledged application of this approach.
MATERIALS AND METHODS: the use of Blum's taxonomy allows not only to memorize and understand knowledge, but also to apply it in practice, analyze, evaluate and consolidate it with creative activity. Therefore, in Uzbekistan, there is a need for widespread use of modern techniques and adaptation of lesson processes to the cognitive development of students. Presidential decrees and other educational reforms are also aimed at introducing modern methods of teaching foreign languages.
DISCUSSION AND RESULTS: one of the main advantages of Blum's taxonomy is the gradual organization of the knowledge acquisition process. Students first acquire knowledge at the stages of memorization and understanding. During these stages,
Для цитирования: Бобожонов А.Ю. Статус преподавания английского языка на основе таксономии блюма на практике и передовой зарубежный опыт. // Inter education & global study. 2024. №9(1). С. 64-76.
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
students are taught the basic components of knowledge, such as vocabulary and grammatical rules. Research shows that at these stages of systematics, students will be able to quickly and effectively assimilate knowledge. Because each stage is aimed at consolidating knowledge in its own way and serves to improve the cognitive abilities of students (krathwohl, 2002).
CONCLUSION: the effectiveness of Blum's taxonomy in the educational process can have a significant impact in Uzbekistan. When learning English, students actively participate in various stages of the knowledge acquisition process, and the process of learning them develops consistently. This allows you not only to teach the language, but also to put it into practice and use it creatively.
Key words: english language, Bloom's taxonomy, educational practice, foreign experiences, modern methods, Uzbekistan education, innovative teaching methods, teacher training.
O'zbekistonda ingliz tilini o'qitish so'nggi yillarda katta e'tibor qaratilgan yo'nalishlardan biri bo'lib, bu sohada qator islohotlar amalga oshirilmoqda. Ta'lim sifati va xalqaro raqobatbardoshlikni oshirish maqsadida xorijiy tillarni, xususan, ingliz tilini o'qitishga zamonaviy yondashuvlar kiritilmoqda. Ammo bu jarayonda an'anaviy va zamonaviy metodlar o'rtasidagi o'zgarishlarni, shuningdek, ularning samaradorligini tahlil qilish muhimdir.
An'anaviy o'qitish metodlari hali ham keng qo'llanilmoqda. O'qitish jarayonida ko'proq yodlash va tushunish bosqichlari ustuvorlik qilmoqda. Maktablardagi darslar davomida o'quvchilarga bilimlarni yodlatish va ularni eslab qolishga asoslangan topshiriqlar ko'proq beriladi. Bu esa o'quvchilarning amaliyotda bilimlarini mustaqil qo'llash qobiliyatlarini rivojlantirishga yetarlicha hissa qo'shmaydi.
Hozirgi holatni tahlil qiladigan bo'lsak, maktablardagi mavjud amaliyot hali ham yodlashga qaratilgan bo'lib qolmoqda. Ingliz tilini o'qitishda nafaqat nazariy bilimlarni yodlatish, balki ularni chuqur tahlil qilish, turli vaziyatlarda qo'llash va yangi bilimlar yaratish imkoniyatlari yetarli darajada amalga oshirilmayotganligi kuzatiladi. Bu esa o'quvchilarning ingliz tilida erkin muloqot qila olish qobiliyatlariga salbiy ta'sir ko'rsatadi.
Shuningdek, o'qituvchilar malakasi va tayyorgarligi ham muhim omil hisoblanadi. Zamonaviy metodikalarni joriy qilish uchun o'qituvchilarni doimiy ravishda qayta tayyorlash va ularni innovatsion pedagogik texnologiyalar bilan tanishtirish zarur. Blum taksonomiyasini amaliyotda to'g'ri qo'llash uchun o'qituvchilarning bilimlari va amaliy tajribasi yetarli bo'lishi lozim. Shu sababli, O'zbekistonda bu yo'nalishda yana ko'plab tayyorgarlik ishlari amalga oshirilishi talab etiladi.
O'zbekistonda ingliz tilini o'qitishning hozirgi holati hali an'anaviy metodlarga asoslanib qolgan bo'lsa-da, zamonaviy yondashuvlarni, jumladan, Blum taksonomiyasini
For citation: Iroda Y. Bobojonova. (2024) 'The status of teaching english based on blum's taxonomy in practice and advanced foreign experience', Inter education & global study, (9(1)), pp. 64-76. (In Uzbek).
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
ta'lim jarayoniga keng tatbiq etish ehtiyoji kuchaymoqda. Bu jarayon maktablarda hali to'liq amalga oshirilmagan bo'lsa-da, hozirgi ta'lim islohotlari va o'qituvchilarning malakasini oshirish orqali Blum taksonomiyasi kabi metodikalarni joriy qilish, o'quvchilar bilimlarini yanada chuqurroq o'zlashtirishga imkon yaratadi. Ta'lim tizimida bu yondashuvni keng qo'llash uchun qo'shimcha metodik qo'llanmalar, o'qituvchilarning malakasini oshirish va amaliy yondashuvlarni kiritish talab etiladi.
Blum taksonomiyasining amaliyotda qo'llanilishi. Blum taksonomiyasi zamonaviy pedagogik yondashuvlar orasida o'quvchilar bilimini izchil rivojlantirish va ularning kognitiv jarayonlarini boshqarishga yo'naltirilgan eng samarali vositalardan biri hisoblanadi. Maktablarda ingliz tilini o'qitishda bu taksonomiya o'quvchilarning bilim olish jarayonini tizimlashtirishga xizmat qilmoqda. Taksonomiya asosida o'qituvchilar darslarni izchil va aniq rejalashtirib, har bir bosqichda o'quvchilarning bilish qobiliyatlarini rivojlantirishga yo'naltirilgan vazifalarni tuzadilar.
Blum taksonomiyasining amaliy qo'llanilishi o'quvchilarning bilim olish jarayonini olti asosiy bosqichda tizimlashtirishga qaratilgan. Ushbu bosqichlar: eslab qolish, tushunish, qo'llash, tahlil qilish, baholash va yaratishdan iborat. Bu bosqichlar orqali o'quvchilar bilimlarni chuqurroq o'zlashtirib, mustaqil fikrlash va amaliyotda qo'llash qobiliyatlarini rivojlantiradilar.
Eslab qolish va tushunish bosqichlari o'quvchilarga yangi bilimlarni qabul qilish va ularni o'zlashtirish jarayonida yordam beradi. Bu bosqichlarda o'quvchilarga asosan yangi so'zlarni yodlash, grammatika qoidalarini tushunish va dars davomida olingan bilimlarni mustahkamlash uchun mashqlar topshiriladi. Masalan, o'quvchilarga yangi so'zlarni yodlash uchun lug'at kartochkalari yoki qisqa savol-javoblar orqali bilimlarni sinovdan o'tkazish usullari qo'llaniladi. Tadqiqotlar shuni ko'rsatadiki, bu bosqichlar o'quvchilar bilimlarining poydevorini yaratadi va ularga keyingi bosqichlarga o'tish imkonini beradi (Krathwohl, 2002).
Qo'llash va tahlil qilish bosqichlari esa o'quvchilarning olingan bilimlarni turli sharoitlarda qanday qo'llashini va tahlil qilish qobiliyatlarini rivojlantirishga yo'naltiriladi. Ingliz tili darslarida bu bosqichda o'quvchilar nafaqat grammatik qoidalarni tushunadilar, balki ularni yozma va og'zaki nutqda qo'llash imkoniyatiga ega bo'ladilar. Masalan, o'qituvchi turli vaziyatlarda dialoglar tashkil qilib, o'quvchilardan o'rganilgan bilimlarni muloqotda qo'llashni talab qiladi. Bu bosqichda tahlil qilish ham muhim o'rin tutadi, chunki o'quvchilar grammatik va sintaktik jihatdan murakkab gaplarni tahlil qilib, ularning mantiqiy bog'liqligini tushunadilar.
Baholash va yaratish bosqichlari o'quvchilarning tanqidiy fikrlash va ijodiy yondashuvlarini rivojlantirishda asosiy rol o'ynaydi. Baholash bosqichida o'quvchilar olingan bilimlarni tahlil qilib, turli qarashlarni tanqidiy baholaydilar. Masalan, o'quvchilar ingliz tilida o'qilgan matnlarning mantiqiy asoslarini tahlil qilib, ularning to'g'ri yoki noto'g'riligini baholaydilar. Yaratish bosqichi esa o'quvchilarning ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirishga yo'naltirilgan bo'lib, ular yangi bilimlarni yaratishga va turli vaziyatlarga
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
mustaqil ravishda ijodiy yechimlar topishga harakat qiladilar. Masalan, o'quvchilarga ijodiy insho yozish yoki yangi gaplar tuzish topshirig'i beriladi.
Dars uslublari va topshiriqlar orqali tizimlashtirish
Blum taksonomiyasi asosida qo'llanilayotgan metodikalar dars jarayonida turli xil uslublar va topshiriqlar bilan amalga oshiriladi. O'qituvchilar har bir bosqichga mos keladigan vazifalarni ishlab chiqadilar va darslarni shunga ko'ra rejalashtiradilar. Masalan, eslab qolish bosqichida o'quvchilarga yodlatish uchun kartochkalar, testlar yoki qisqa javobli savollar berilishi mumkin. Tahlil qilish bosqichida esa murakkab matnlarni tahlil qilish, turli ma'noli gaplarni tushunish va ularni grammatik jihatdan to'g'ri tuzishga e'tibor qaratiladi.
Ilmiy tadqiqotlar shuni ko'rsatadiki, o'quvchilar uchun bilimlarni tizimlashtirishda har bir bosqichda turli metodikalarni qo'llash ularning bilim olish jarayonini samarali boshqarishga yordam beradi. Masalan, Anderson va Krathwohlning (2001) tadqiqotlariga ko'ra, darslarda turli topshiriqlardan foydalanish o'quvchilarning bilimlarni nafaqat o'zlashtirish, balki ularni amaliyotda qo'llash qobiliyatlarini ham rivojlantiradi.
O'quvchilarning bilim darajalarini izchil rivojlantirish. Blum taksonomiyasi orqali darslarni tashkil etish o'quvchilarning bilimlarini izchil rivojlantirishga yordam beradi. Har bir bosqichda o'quvchilarning bilim olish jarayoni tizimli ravishda o'sib boradi va ular qiyinchiliklarga duch kelgan bosqichlarda qo'shimcha yordam olish imkoniyatiga ega bo'ladilar. Masalan, agar o'quvchilar tushunish bosqichida qiyinchilikka duch kelsalar, o'qituvchi ularga qo'shimcha tushuntirish berib, bilimlarini mustahkamlashga ko'maklashadi.
Blum taksonomiyasi o'quvchilarning bilimlarini izchil rivojlantirish vositasi sifatida ishlatilishi bilan pedagogik amaliyotda yuqori samaradorlikka erishmoqda. Tadqiqotlar shuni ko'rsatadiki, o'quvchilarning bilim olish jarayonini bosqichma-bosqich rivojlantirish ularda intellektual darajani oshirishga va bilimlarni chuqurroq o'zlashtirishga yordam beradi (Krathwohl, 2002).
Blum taksonomiyasining amaliyotda qo'llanilishi o'quvchilarning bilim olish qobiliyatlarini tizimli ravishda rivojlantirishga yordam beradi. Bu yondashuv dars jarayonini izchil rejalashtirish va har bir bosqichda o'quvchilarning bilish qobiliyatlarini rivojlantirish imkonini yaratadi. O'qituvchilar darslarda turli metodlar va topshiriqlardan foydalanib, o'quvchilarning bilim olish jarayonini samarali boshqaradilar va ularni yuqori kognitiv darajalarga olib chiqadilar. Blum taksonomiyasi o'quvchilar bilimini nafaqat o'zlashtirish, balki uni amaliyotda qo'llash va ijodiy yondashish imkonini beruvchi muhim vosita sifatida namoyon bo'lmoqda.
Ilg'or xorijiy tajribalarga to'xtalamiz.
Blum taksonomiyasi ingliz tilini xorijiy til sifatida o'rgatishda samarali yondashuvlardan biri hisoblanadi. Bu yondashuv turli mamlakatlarda o'quvchilarning bilim olish jarayonini tizimli va izchil rivojlantirish uchun qo'llanilib, til o'rgatish jarayonida sezilarli yutuqlarga erishilmoqda. Quyida Finlyandiya, Germaniya, Singapur, Xitoy va Janubiy Koreyaning ingliz tilini xorijiy til sifatida o'rgatish bo'yicha tajribalari kengroq tahlil qilinadi.
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
1. Finlyandiya
Finlyandiya ta'lim tizimi butun dunyoda yuqori samaradorlik va sifat bilan tanilgan bo'lib, ingliz tilini xorijiy til sifatida o'rgatishda eng ilg'or tizimlardan biridir. Blum taksonomiyasi Finlyandiyada o'quvchilarning til bilimlarini izchil va tizimli ravishda rivojlantirish uchun keng qo'llaniladi. Mamlakatda ta'lim jarayoni o'quvchilarning kognitiv rivojlanishiga katta e'tibor qaratib, ularni bilim olishning turli bosqichlaridan o'tkazishga asoslangan.
Eslab qolish va tushunish bosqichlarida Finlyandiya o'quvchilari lug'at boyligi va grammatik qoidalarni o'zlashtirishga katta e'tibor beradilar. Bu jarayonda o'quvchilarga interaktiv mashqlar, o'yinlar, vizual materiallar va so'z kartochkalari kabi usullar yordamida bilimlar mustahkamlanadi. Ingliz tilini o'rgatishda o'quvchilarga yangi lug'at va grammatikani tushunish jarayoni bosqichma-bosqich olib boriladi, bunda o'quvchilarning so'zlashuv va yozuv ko'nikmalarini mustahkamlashga alohida e'tibor qaratiladi.
Amaliyotda qo'llash bosqichida Finlyandiya o'quvchilari o'z bilimlarini amaliyotda sinab ko'rish imkoniyatiga ega bo'ladilar. Bu jarayonda o'quvchilarga ingliz tilida turli suhbatlar, muloqot mashg'ulotlari va dialoglar orqali tilni qo'llash imkoniyatlari yaratiladi. Masalan, dars jarayonida o'qituvchilar o'quvchilarni kichik guruhlarga bo'lib, ular o'zaro ingliz tilida muloqot qilishlari uchun turli mavzularda rolli o'yinlar tashkil qiladilar. Ushbu mashqlar o'quvchilarning bilimlarini amaliyotda mustahkamlash va muloqot ko'nikmalarini rivojlantirish uchun juda samarali.
Tahlil qilish bosqichida, Finlyandiyada o'quvchilarga murakkab matnlarni tahlil qilish, ularning grammatik tuzilmalarini chuqur o'rganish va turli vaziyatlarda qo'llash vazifalari beriladi. Masalan, o'quvchilarga ingliz tilidagi murakkab matnlar, hikoyalar yoki maqolalar berilib, ularni tahlil qilish va grammatik jihatdan tuzilgan gaplar bilan ishlash topshirig'i beriladi. Bu jarayon orqali o'quvchilarning tanqidiy fikrlash qobiliyatlari rivojlantiriladi va ularning grammatik qoidalarni amaliyotda qo'llash qobiliyati oshadi.
Yaratish bosqichi Finlyandiya ta'lim tizimida alohida o'rin tutadi. Bu bosqichda o'quvchilar ingliz tilida ijodiy loyiha, insho yoki prezentatsiya tayyorlab, o'z bilimlarini ijodiy faoliyat bilan mustahkamlaydilar. Finlyandiya maktablarida o'quvchilarga turli mavzularda ijodiy topshiriqlar berilib, ular ijodiy fikrlashga undanadi va o'z bilimlarini yangi kontekstlarda qo'llashga o'rgatiladi. Bu jarayon o'quvchilarning tilni chuqurroq o'zlashtirishiga va ijodiy fikrlash qobiliyatini rivojlantirishga yordam beradi.
Finlyandiya ta'lim tizimida Blum taksonomiyasi orqali o'quvchilar har bir bosqichda izchil o'sib boradilar va til o'rganish jarayonida ular nafaqat lug'at va grammatikani o'zlashtiradilar, balki o'rganilgan bilimlarni amaliyotda qo'llash va mustaqil ravishda yangi bilimlar yaratishga o'rganadilar. Ilmiy tadqiqotlar shuni ko'rsatadiki, Finlyandiya o'quvchilari Blum taksonomiyasi asosida o'quv jarayoniga chuqur kirib borib, ularning intellektual darajasi va ijodiy qobiliyatlari sezilarli darajada oshiriladi (Sahlberg, 2015).
2. Germaniya
Germaniyada ingliz tili o'quvchilarning xorijiy til sifatida eng ko'p o'rganadigan tilidir. Bu mamlakatda ingliz tilini o'qitish jarayonida Blum taksonomiyasi o'quvchilarning kognitiv
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
qobiliyatlarini rivojlantirish va ularni izchil boshqarishga qaratilgan. Maktablarda o'quvchilarga ingliz tilini o'rganishda, ayniqsa, grammatika va lug'atni chuqur o'zlashtirish va amaliyotda qo'llashga alohida e'tibor beriladi.
Eslab qolish va tushunish bosqichlarida o'quvchilarga tilning asosiy komponentlari — lug'at va grammatik qoidalar o'rgatiladi. Bu jarayonda o'quvchilar asosan grammatikani to'g'ri tushunish va uni turli mashqlar orqali mustahkamlashga qaratilgan vazifalar bajaradilar. Germaniya maktablarida ingliz tilini o'rgatishda interaktiv darslar va turli vizual materiallar keng qo'llaniladi. Masalan, o'quvchilar vaziyatli mashqlar orqali til bilimlarini tushunishga harakat qiladilar, bu jarayonda ular yangi lug'atlarni tezroq o'zlashtiradilar va grammatik qoidalarni amaliyotda qo'llashga o'rganadilar.
Amaliyotda qo'llash bosqichida o'quvchilarga turli muloqot vaziyatlari, suhbatlar va munozaralar orqali bilimlarini qo'llash imkoniyati beriladi. Germaniyada ingliz tilini o'rganishda o'quvchilarga kichik guruhlarda ishlash va turli mavzularda suhbatlashish topshiriqlari beriladi. Bu jarayon orqali o'quvchilar o'z bilimlarini amaliyotda mustahkamlab, turli vaziyatlarda qanday so'z va grammatik tuzilmalarni ishlatishni o'rganadilar.
Tahlil qilish bosqichida o'quvchilarga murakkab ingliz tilidagi matnlarni tahlil qilish va ularning grammatik tuzilmalarini chuqur o'rganish topshiriqlari beriladi. Masalan, o'quvchilarga ingliz tilidagi maqolalar va hikoyalar berilib, ularni grammatik jihatdan chuqur tahlil qilish va ularning mazmunini tushunish topshirig'i beriladi. Bu jarayon o'quvchilarning tanqidiy fikrlash va grammatikani chuqur tushunish qobiliyatlarini rivojlantiradi.
Yaratish bosqichi Germaniya ta'lim tizimida o'quvchilarning ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirishga qaratilgan. O'quvchilar turli mavzularda ijodiy insho, taqdimotlar yoki loyiha ishlari tayyorlash orqali o'z bilimlarini yangi kontekstlarda qo'llashni o'rganadilar. Germaniyada ijodiy topshiriqlar orqali o'quvchilarning ijodiy fikrlash qobiliyatlari oshadi va ularning bilim olish jarayoni chuqurroq mustahkamlanadi.
Germaniyada ingliz tilini xorijiy til sifatida o'rgatishda Blum taksonomiyasi yordamida o'quvchilarning bilim olish jarayoni izchil boshqariladi. Har bir bosqichda o'quvchilar yangi bilimlarni o'zlashtiradilar va ularni amaliyotda qo'llash orqali o'z qobiliyatlarini mustahkamlaydilar. Tadqiqotlar shuni ko'rsatadiki, Germaniya o'quvchilari ingliz tilini o'rganish jarayonida ijodiy va tanqidiy fikrlash qobiliyatlarini rivojlantirib, yuqori natijalarga erishmoqdalar (Richards, 2017).
3. Singapur
Singapurda ingliz tili rasmiy til sifatida qo'llanilsa ham, ko'pchilik uchun bu til xorijiy til sifatida o'rganiladi. Mamlakatda ingliz tilini o'rgatishda Blum taksonomiyasi keng qo'llanilib, o'quvchilarning bilimlarini izchil rivojlantirish maqsadida qo'llaniladi. Singapur ta'lim tizimi dunyoning eng samarali tizimlaridan biri hisoblanadi, chunki bu mamlakatda o'quvchilarning bilim olish jarayoniga katta e'tibor qaratiladi.
Eslab qolish va tushunish bosqichlarida Singapur maktablarida o'quvchilarga yangi lug'at, grammatik qoidalar va talaffuz usullari o'rgatiladi. Bu jarayon davomida o'quvchilarga ko'proq interaktiv mashqlar va vizual materiallar yordamida bilimlar mustahkamlanadi. Masalan, o'quvchilar tilning asosiy qoidalarini tushunib olish uchun turli
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
vizual o'yinlar va so'z kartochkalari bilan ishlaydilar. Bu usullar o'quvchilarning tilni tushunish qobiliyatini oshirishda katta ahamiyat kasb etadi.
Amaliyotda qo'llash bosqichida o'quvchilarga turli vaziyatlarda ingliz tilini ishlatish va turli mavzularda suhbatlar tashkil qilish imkoniyatlari beriladi. Singapurda o'quvchilar kichik guruhlarda ishlash, turli mavzular bo'yicha munozaralar va suhbatlar o'tkazish orqali o'z bilimlarini amaliyotda qo'llaydilar. Bu jarayon ularning muloqot ko'nikmalarini rivojlantiradi va bilimlarini yangi kontekstlarda qo'llashga yordam beradi.
Tahlil qilish va baholash bosqichlarida o'quvchilarga murakkab matnlar, turli hikoyalar va maqolalar berilib, ularni grammatik jihatdan tahlil qilish va mazmunini chuqur tushunish vazifalari beriladi. Bu jarayon davomida o'quvchilarning tanqidiy fikrlash qobiliyatlari rivojlantiriladi va ular grammatik qoidalarni amaliyotda qo'llashga o'rganadilar. Singapur maktablarida o'qituvchilar o'quvchilarga ko'proq muloqot va yozuv mashqlarini qo'llab, ularning bilimlarini chuqurroq mustahkamlashga harakat qiladilar.
Yaratish bosqichi Singapur ta'lim tizimida ijodiy fikrlashni rivojlantirishda alohida o'rin tutadi. O'quvchilar ingliz tilida ijodiy insho yoki taqdimotlar tayyorlab, o'z bilimlarini yangi kontekstlarda qo'llash va ijodiy faoliyatda foydalanishga o'rganadilar. Singapurda ijodiy topshiriqlar orqali o'quvchilar mustaqil fikrlash va bilimlarini chuqurroq tahlil qilish imkoniyatiga ega bo'ladilar.
Xitoyda ingliz tilini o'rgatish davlatning ta'lim siyosatining ustuvor yo'nalishlaridan biri hisoblanadi. Ingliz tili Xitoyda xorijiy til sifatida keng o'rgatiladi va bu jarayonda Blum taksonomiyasi asosida o'quvchilarning bilish qobiliyatlari tizimli ravishda rivojlantiriladi. Xitoy maktablarida ingliz tili erta bosqichlardan boshlab o'rgatiladi va o'quvchilarga til bilimlarini o'zlashtirish uchun turli xil interaktiv usullar qo'llaniladi.
Eslab qolish va tushunish bosqichlarida o'quvchilarga yangi lug'at va grammatik qoidalarni o'rgatish jarayonida o'quvchilarning qiziqishini oshirish uchun vizual o'yinlar, so'z kartochkalari va multimedialar keng qo'llaniladi. Ingliz tilini o'rgatish jarayonida o'qituvchilar o'quvchilarning bilimlarni to'g'ri tushunib olishlarini ta'minlash uchun ularni turli mashqlar va mashg'ulotlar bilan mustahkamlab boradilar.
Amaliyotda qo'llash bosqichida o'quvchilarga ingliz tilidagi bilimlarini turli kontekstlarda qo'llash va yangi vaziyatlarda sinash imkoniyatlari beriladi. Xitoyda o'quvchilarga turli mavzular bo'yicha suhbatlar, dialoglar va munozaralar tashkil qilish orqali bilimlarini amaliyotda sinash imkoniyati beriladi. O'quvchilar turli mavzularda muloqot qilish orqali til bilimlarini mustahkamlaydilar va ularning muloqot ko'nikmalari rivojlantiriladi.
Tahlil qilish bosqichida o'quvchilar murakkab ingliz tilidagi matnlarni tahlil qilish va ularni grammatik jihatdan tushunishga yo'naltirilgan topshiriqlarni bajaradilar. Bu jarayon davomida o'quvchilar matnlarni grammatik jihatdan tahlil qiladilar va ularning mantiqiy tuzilishini tushunishga harakat qiladilar. Xitoyda ingliz tilini o'qitish jarayonida o'quvchilar turli mavzularda ijodiy insho yoki taqdimotlar tayyorlab, o'z bilimlarini yangi kontekstlarda qo'llash imkoniyatiga ega bo'ladilar.
4. Xitoy
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
Yaratish bosqichi Xitoy ta'lim tizimida ijodiy tafakkur va mustaqil fikrlashni rivojlantirishga qaratilgan. O'quvchilar ingliz tilida ijodiy loyiha yoki turli mavzularda taqdimotlar tayyorlash orqali bilimlarini mustahkamlaydilar va yangi bilimlarni yaratishga yo'naltiriladilar. Bu jarayon ularning ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirishga yordam beradi va til bilimlarini amaliyotda qo'llash imkoniyatini kengaytiradi.
5. Janubiy Koreya
Janubiy Koreya ingliz tilini xorijiy til sifatida o'rgatishda yuqori natijalarga erishgan davlatlardan biridir. Blum taksonomiyasi yordamida o'quvchilarning bilish qobiliyatlari tizimli ravishda rivojlantiriladi va ularning bilim olish jarayoni izchil boshqariladi. Janubiy Koreya ta'lim tizimida o'quvchilar tilni o'rganishda amaliyotga asoslangan yondashuvlarga katta e'tibor beriladi.
Eslab qolish va tushunish bosqichlarida o'quvchilar lug'at va grammatik qoidalarni o'rganib, ularni amaliyotda sinab ko'rishga o'rganadilar. Bu jarayon davomida o'quvchilar so'z boyligini oshirish va grammatik qoidalarni tushunish uchun turli vizual mashqlar va o'yinlar orqali bilimlarini mustahkamlaydilar. O'quvchilarga har bir bosqichda bilimlarni chuqur o'zlashtirish imkoniyatlari beriladi.
Amaliyotda qo'llash bosqichida o'quvchilar turli vaziyatlarda ingliz tilini qo'llash va turli suhbatlarda qatnashish imkoniyatiga ega bo'ladilar. Janubiy Koreya maktablarida o'quvchilar kichik guruhlarda ishlash orqali turli mavzularda suhbat va munozaralar tashkil qiladilar. Bu jarayon o'quvchilarning bilimlarini amaliyotda sinab ko'rish va muloqot ko'nikmalarini rivojlantirish uchun muhim vosita hisoblanadi.
Tahlil qilish va baholash bosqichlarida o'quvchilar murakkab ingliz tilidagi matnlarni tahlil qilish va ularni grammatik jihatdan tushunishga yo'naltirilgan mashqlarni bajaradilar. O'qituvchilar o'quvchilarga turli matnlar va mavzular ustida ishlash imkoniyatlarini berib, ularning bilimlarini chuqurroq mustahkamlashga harakat qiladilar. Bu jarayon davomida o'quvchilarning tanqidiy fikrlash qobiliyatlari rivojlantiriladi va ularning grammatik bilimlari amaliyotda qo'llaniladi.
Yaratish bosqichi Janubiy Koreya ta'lim tizimida o'quvchilarning ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirishga qaratilgan. O'quvchilar ingliz tilida ijodiy insho yoki loyiha tayyorlab, o'z bilimlarini yangi kontekstlarda qo'llash imkoniyatiga ega bo'ladilar. Bu jarayon o'quvchilarning ijodiy tafakkur qobiliyatlarini rivojlantirishga va ularning bilim olish jarayonini yanada chuqurlashtirishga yordam beradi.
Xulosa shuki, Finlyandiya, Germaniya, Singapur, Xitoy va Janubiy Koreyada ingliz tilini xorijiy til sifatida o'rgatish bo'yicha Blum taksonomiyasiga asoslangan ta'lim tizimlari o'z samarasini ko'rsatmoqda. Ushbu mamlakatlar tajribasi o'quvchilarning bilish qobiliyatlarini izchil rivojlantirish, ularning mustaqil fikrlash qobiliyatlarini kengaytirish va ijodiy yondashuvni rivojlantirishda katta imkoniyatlar yaratadi.
Ilg'or xorijiy tajribalarni O'zbekiston ta'lim tizimiga moslashtirish juda muhim masalalardan biri hisoblanadi. Finlyandiya, Germaniya, Singapur, Xitoy va Janubiy Koreya kabi davlatlar ingliz tilini xorijiy til sifatida o'rgatishda sezilarli yutuqlarga erishgan, ammo
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
bu yondashuvlar I O'zbekiston sharoitiga moslashtirilishi uchun ayrim o'ziga xos o'zgartirishlarni kiritish lozim.
Avvalo, O'zbekiston ta'lim tizimida Blum taksonomiyasi asosidagi o'qitish yondashuvlarini milliy o'ziga xosliklar bilan uyg'unlashtirish muhimdir. Masalan, O'zbekistondagi o'quvchilarning til o'rganish jarayonidagi ehtiyojlari va qiyinchiliklari xorijiy davlatlardagi o'quvchilarnikidan farq qilishi mumkin. Shu sababli, ilg'or xorijiy tajribalarni bevosita tatbiq etishdan oldin, ularni o'zimizning ta'lim tizimimizga moslashtirish jarayoni muhim ahamiyat kasb etadi.
Finlyandiya tajribasidan O'zbekistonga moslashtirilishi mumkin bo'lgan jihat - bu o'quvchilarga individual e'tibor qaratish va o'quvchilarning individual qobiliyatlarini rivojlantirishga yo'naltirilgan yondashuvdir. O'zbekiston maktablarida ingliz tilini o'qitishda turli darajadagi o'quvchilarning qobiliyatlarini inobatga olgan holda darslarni tashkil etish orqali ta'lim samaradorligini oshirish mumkin. Finlyandiyaning individual yondashuvi orqali har bir o'quvchining til o'rganish ehtiyojlariga moslashtirilgan topshiriqlarni ishlab chiqish va amaliy mashqlar bilan ishlash zarur.
Germaniya tajribasida o'quvchilarning turli vaziyatlarda ingliz tilini amaliyotda qo'llash imkoniyatlari kengaytiriladi. O'zbekiston sharoitida ham ingliz tilidagi suhbatlar va rolli o'yinlar yordamida o'quvchilarning amaliy bilimlarini rivojlantirish samarali bo'ladi. Bu orqali o'quvchilar nafaqat nazariy bilimlarni o'zlashtiradilar, balki ularni real vaziyatlarda qo'llashga o'rganadilar. Bundan tashqari, Germaniyadagi singari o'quvchilarning matnlarni tahlil qilish va ularni grammatika jihatidan chuqur o'rganish usullari O'zbekistonga moslashtirilsa, o'quvchilarning til bilimlari yanada chuqurlashadi.
Singapur tajribasidan moslashtirilishi mumkin bo'lgan yana bir jihat - bu ingliz tilidagi muloqot va yozuv mashqlariga ko'proq e'tibor qaratishdir. Singapurda o'quvchilar muloqot orqali o'z bilimlarini mustahkamlashga e'tibor beriladi. O'zbekistonda ham ingliz tilini o'rgatishda o'quvchilarning real hayotda ingliz tilida muloqot qilishga o'rganishlari uchun ko'proq suhbatlar, munozaralar va yozma topshiriqlar tashkil etilishi mumkin.
Xitoy tajribasi O'zbekiston uchun ham dolzarbdir, chunki Xitoy ham O'zbekistonga o'xshab tilni o'zining an'anaviy va madaniy sharoitlariga moslashtirgan. Xitoyda ingliz tilini o'qitishda qo'llaniladigan vizual o'quv vositalari, interaktiv o'yinlar va zamonaviy texnologiyalar yordamida o'quvchilarning qiziqishini oshirish va bilimlarini mustahkamlash O'zbekistonda ham tatbiq etilishi mumkin. O'zbekiston maktablarida ham multimedia texnologiyalaridan kengroq foydalanish, ingliz tili o'rgatish jarayonini interaktiv va qiziqarli qilish orqali o'quvchilarning motivatsiyasini oshirishga erishish mumkin.
Janubiy Koreya tajribasida esa o'quvchilarni turli baholash va tahlil qilish bosqichlarida faol jalb etish va ularni ijodiy yondashuv orqali rag'batlantirish amalga oshiriladi. O'zbekiston sharoitida bu tajribani moslashtirish orqali o'quvchilarga ijodiy loyihalar, turli mavzularda taqdimotlar tayyorlash imkoniyati berilishi mumkin. Bu nafaqat ularning til bilimlarini mustahkamlaydi, balki ularni ijodiy tafakkurga undaydi.
O'zbekiston ta'lim tizimiga ilg'or xorijiy tajribalarni moslashtirishda milliy o'ziga xoslik va o'quvchilarning ehtiyojlarini hisobga olgan holda integratsiya qilinishi muhim. Blum
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
taksonomiyasining o'quvchilarni bilish jarayonida tizimli rivojlantirishi va amaliy bilimlarni mustahkamlashda qo'llaniladigan bosqichlari O'zbekiston sharoitida ta'lim sifatini sezilarli darajada oshirishga imkoniyat beradi. Shu bilan birga, bu yondashuv milliy ta'lim tizimida zamonaviy texnologiyalar va interaktiv o'quv vositalari orqali tatbiq etilishi orqali ham rivojlantirilishi mumkin.
Blum taksonomiyasi o'quvchilarning bilish jarayonini tizimli ravishda rivojlantirishda juda samarali yondashuv hisoblanadi. Ingliz tilini xorijiy til sifatida o'qitishda taksonomiya yordamida o'quvchilar bilimlarni chuqur o'zlashtiradilar va ulardan amaliyotda foydalanishga o'rganadilar. Bu bo'limda taksonomiyaning samaradorligini tahlil qilish va o'quvchilarning bilim olish jarayoniga qanday ta'sir ko'rsatishi haqida batafsil fikr yuritiladi.
Keyingi amaliyotda qo'llash bosqichi o'quvchilarning o'z bilimlarini turli vaziyatlarda ishlatishga o'rgatadi. Bu bosqichda o'quvchilar yangi lug'at va grammatik tuzilmalarni turli suhbatlar, muloqotlar, rolli o'yinlar orqali amaliyotda qo'llaydilar. O'zbekiston ta'lim tizimida bu bosqich juda muhim hisoblanadi, chunki o'quvchilarning amaliy bilim olish qobiliyatlarini rivojlantirish ta'lim samaradorligini oshiradi. Bu bosqichda o'quvchilar turli mashqlar va vaziyatlar orqali til bilimlarini real hayotda ishlatishga o'rganadilar.
Blum taksonomiyasining tahlil qilish va baholash bosqichlari esa o'quvchilarning tanqidiy fikrlash qobiliyatlarini rivojlantiradi. O'quvchilarga murakkab matnlar, insho va maqolalarni tahlil qilish orqali bilimlarini chuqurroq o'zlashtirishga yordam beriladi. Bu jarayon davomida o'quvchilar bilimlarni grammatik va mantiqiy tuzilmasini chuqur tahlil qilib, ulardan to'g'ri foydalanishga o'rganadilar. Bu bosqich o'quvchilarning bilimlarini mustahkamlash va ularning grammatik bilimlarini chuqur o'zlashtirishga katta hissa qo'shadi.
Yaratish bosqichi o'quvchilarning ijodiy qobiliyatlarini rivojlantiradi. Bu bosqichda o'quvchilar o'z bilimlari asosida yangi loyihalar yaratadilar, turli mavzularda insho yoki taqdimot tayyorlaydilar. Bu jarayon ularning bilimlarini amaliyotda qo'llash, ijodiy tafakkur qilish va bilimlarni yangi kontekstlarga moslash qobiliyatlarini oshiradi. O'zbekiston ta'lim tizimida bu bosqichda o'quvchilar turli ijodiy loyihalar va taqdimotlar orqali bilimlarini yanada mustahkamlashlari mumkin.
Ilmiy tadqiqotlar shuni ko'rsatadiki, Blum taksonomiyasi asosida o'quvchilarning bilim olish jarayoni yaxshilanadi va ularning kognitiv qobiliyatlari sezilarli darajada rivojlanadi. Masalan, AQShda Krathwohl va Anderson (2001) tomonidan olib borilgan tadqiqotlarda Blum taksonomiyasining kognitiv rivojlanishga bo'lgan ijobiy ta'siri aniqlandi. Bu tadqiqot natijalariga ko'ra, o'quvchilarning tanqidiy fikrlash qobiliyatlari oshgan va bilimlarni chuqurroq o'zlashtirish jarayoni tezlashgan. O'zbekiston sharoitida ham bu yondashuvni keng qo'llash orqali o'quvchilarning bilimlarini izchil rivojlantirishga erishish mumkin.
Xorijiy tajribalar shuni ko'rsatadiki, Blum taksonomiyasining samaradorligi ayniqsa ijodiy va mustaqil fikrlash qobiliyatlarini rivojlantirishda yuqori. O'quvchilar bilimlarni nafaqat o'zlashtirishadi, balki ularni yangi kontekstlarda qo'llash va yangi g'oyalar yaratishga yo'naltiriladilar. Bu jarayon o'quvchilarning bilim olish darajasini chuqurlashtirib, ularni tanqidiy va ijodiy fikrlashga undaydi.
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
ADABIYOTLAR RO'YXATI | СПИСОК ЛИТЕРАТУРЫ | REFERENCES
1. Bloom, B. S. (1956). Taxonomy of Educational Objectives. McKay.
2. Littlewood, W. (1981). Communicative Language Teaching: An Introduction. Cambridge University Press.
3. Richards, J. C., & Rodgers, T. S. (2014). Approaches and Methods in Language Teaching (3rd ed.). Cambridge University Press.
4. Krathwohl, D. R. (2002). A Revision of Bloom's Taxonomy: An Overview. Theory into Practice, 41(4), 212-218.
5. Harmer, J. (2007). The Practice of English Language Teaching (4th ed.). Pearson Longman.
6. Scopus Database. (2020). Educational Research in Foreign Language Teaching.
MUALLIF HAQIDA MA'LUMOT [ИНФОРМАЦИЯ ОБ АВТОРЕ] [AUTHORS INFO]
HBobojonova Iroda Yusupjon qizi, tayanch doktorant, [Бобожонова Ирода Юсупжон кизи, докторант], [Iroda Y. Bobojonova, doctoral student]; manzil: O'zbekiston, Toshkent shahar, Olmazor tumani, Ziyo ko'chasi 6-uy [адрес: Город Ташкент, Алмазарский район, ул. Зиё 6], [address: 6 Ziyo Street, Olmazor District, Tashkent City]
Elsevier.
