Научная статья на тему 'ХОНАКИ ТОВУҚСИМОНЛАР ВА ЁВВОЙИ ҚУШЛАР УЧУН УМУМИЙ БЎЛГАН ГЕЛЬМИНТЛАР ВА УЛАРНИНГ ЦИРКУЛЯЦИЯСИ'

ХОНАКИ ТОВУҚСИМОНЛАР ВА ЁВВОЙИ ҚУШЛАР УЧУН УМУМИЙ БЎЛГАН ГЕЛЬМИНТЛАР ВА УЛАРНИНГ ЦИРКУЛЯЦИЯСИ Текст научной статьи по специальности «Гуманитарные науки»

CC BY
7
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Gelmintlar / yovvoyi qushlar / parrandachilik / ekologiya / parazitlar / migratsiya / gelmintoz. / helminths / wild birds / poultry / ecology / parasites / migration / helminthiasis.

Аннотация научной статьи по Гуманитарные науки, автор научной работы — Тангиров Х. Т.

O‘zbek tilida: Maqolada O‘zbekiston hududida yashovchi uy va yovvoyi qushlarning gelmintofloasi o‘rganilgan. Gelmintlarning turlari, tarqalish usullari va ularning qishloq xo‘jalik parrandachilikka salbiy ta’siri haqida batafsil ma’lumot berilgan.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

COMMON HELMINTHS OF DOMESTIC GALLIFORMS AND WILD BIRDS AND THEIR CIRCULATION

The article studies the helminthofauna of wild and domestic birds in Uzbekistan. It highlights helminth species, their transmission routes, and their adverse impact on poultry farming.

Текст научной работы на тему «ХОНАКИ ТОВУҚСИМОНЛАР ВА ЁВВОЙИ ҚУШЛАР УЧУН УМУМИЙ БЎЛГАН ГЕЛЬМИНТЛАР ВА УЛАРНИНГ ЦИРКУЛЯЦИЯСИ»

Тангиров Х. Т. доцент

Термиз давлат университети

ХОНАКИ ТОВУКСИМОНЛАР ВА ЁВВОЙИ КУШЛАР УЧУН УМУМИЙ БУЛГАН ГЕЛЬМИНТЛАР ВА УЛАРНИНГ

ЦИРКУЛЯЦИЯСИ

Annotatsiya. O'zbek tilida: Maqolada O 'zbekiston hududida yashovchi uy va yovvoyi qushlarning gelmintofloasi o 'rganilgan. Gelmintlarning turlari, tarqalish usullari va ularning qishloq xojalikparrandachilikka salbiy ta 'siri haqida batafsil ma 'lumot berilgan.

Kalit so'zlar: Gelmintlar, yovvoyi qushlar, parrandachilik, ekologiya, parazitlar, migratsiya, gelmintoz.

Tangirov H. T. dotsent Termiz State University

COMMON HELMINTHS OF DOMESTIC GALLIFORMS AND WILD BIRDS AND THEIR CIRCULATION

Abstract: The article studies the helminthofauna of wild and domestic birds in Uzbekistan. It highlights helminth species, their transmission routes, and their adverse impact on poultry farming.

Keywords: helminths, wild birds, poultry, ecology, parasites, migration, helminthiasis.

Узбекистан кушлар фаунаси бой булиб, уларнинг 460 дан зиёд тури кайд килинган. Бу турлар хилма-хил экологик шароитларда яшашга мослашган булиб, уз навбатида, уларда учрайдиган гельминтларнинг турлар таркиби хам фарк килади. Кушлар бир географик ареалдан бошка географик ареалларга учиб бориши, яъни экологик мухитнинг узгариши кушларнинг физиологик холатига таъсир этибгина колмасдан, балки уларнинг гельминтофаунасининг хам узгаришига сабаб булади.

Гельминтофаунанинг характерига кушлар миграциясининг таъсирини хисобга олган холда уларнинг экологик гурухларига кура: утрок ва келиб-кетадиган кушларга булинади. Купгина ёввойи кушлар уз овкатланиш жойини узгартириш натижасида гельминтларни таркатадиган ёки оралик ташувчи вазифасини бажаради. Улар купгина паррандачилик хужаликлари ва фермер хужаликларига хонаки паррандаларга юкумли гельминтозларни (аскаридоз, гетеракидоз, дисфаринксоз, райетиноз, хоанотениоз, полиморфоз) юктириш манбаларини хосил килади.

Уз тадкикотларимиз ва илмий манбаларга асосланиб, Узбекистонда учрайдиган ёввойи кушлар ва уй паррандаларида 53 тур гельминтлар

алмашиниши аникланди, шундан 23 тур гельминтлар хафли гельминтоз касалликларни келтириб чикаради ва паррандачилик хужаликларга катта иктисодий зарар келтиради.

Хонаки паррандалар ва ёввойи кушлар учун умумий булган гельминт турларидан товукларда 23 тур, урдакларда 33 тур, куркаларда 6 тур гельминтлар учраши кайд этилган. Ёввойи кушлар билан паррандалар орасида умумий булган гельминтларни таркатишда ёввойи кушлардан: майна - Acridothtris tristis, мусича - Streptopelia senegalensis, гуррак - Streptopelia turtuz, чумчук - Passer domesticus Passyr. montanus ва бошкалар иштирок этади. Гельминтологик тадкикотлар натижасида алохида тур кушларда умумий гельминтлар билан зарарланиш 42-52% ни ташкил этди. Бунинг асосий сабаблари куйидагилардан иборат:

оралик хужайинларнинг учраш даражасининг юкорилиги; гельминтларнинг тухуми ва личинкаси билан зарарланиш нафакат уя куриш, купайиш даври, балки учиб утиш вактида хам кузатилади.

Узбекистон шароитида утрок холда яшовчи кушларда, товуксимон кушлар учун хос булган Railliеtina, Ascaridia, Heterakis авлодларига кирадиган гельминт турлари характерлидир. Бу гельминт турлари паррандачилик хужаликларда райетениоз, аскаридоз, гетеракидоз касалликларини таркатишда ва зарарланишида бевосита иштирок этади.

Тадкикотлар натижасида шу нарса кузатилдики, синантроп кушлардан майна (Acridothtris tristis) 4 тур, уй паррандалари ва ёввойи товуксимонларда учрайдиган гельминтларнинг асосий хужайини хисобланади. Чугурчук 2 та, карга 3 та, ёввойи урдак 7 та, гуррак ва мусича 2 та гельминтларнинг таркалишида иштирок этди.

Хонаки ва ёввойи кушлар умумий гельминтларининг алмашиниш конуниятлари, паразитофаунанинг шаклланиш йулларини турли хил биоценозда аникланди, паразитларнинг табиатда табиий манбаларини бошкариш имкониятини беради. Юкорида келтирилган маълумотларга асосланиб, паразит чувалчангларнинг 8 та юкиш йули циркуляциясини изохлаб берамиз:

Куш (кирговуллар) ^ куруклик кушлари. Ушбу йул билан гельминтларнинг куйидаги оилалари Ascarididae (Ascaridia galli) ва Heterakidae (Heterakis gallinaium) турлари ривожланиш цикли кузатилди.

Куш (урдаклар) ^ сув мухити ^ куш. Бу йул билан гельминтларнинг куйидаги оилалари: Echinostomatidae (Echinostoma revolutum), Anisakidae (Gangulaterakis) ривожланиш цикли кузатилди.

Куш (чугурчуклар, тукимачилар, каргасимонлар) ^ куруклик мухити ^ оралик хужайин (ёмгир чувалчанги, хашаротлар, кемирувчилар) ^ куш. Бу йул билан гельминтларнинг Davai^dae (Raillietina echinobotrida, Skrjabinia cesticillus), Dilepididae (Choanotaenia infundibulum) ва Hymenolepididae (Echinolepis cariosa) оилалари ривожланиши кайд этилди.

Куш (урдаклар, коравойлар оиласи) ^ сув мухити ^ оралик хужайин (сув кискичбакасимонлари) ^ куш. Бу йул билан гельминтларнинг Acuariidae

(Dispharynx nasuta) ва Tetrameridae (Tetrameres fissispina) оилалари ривожланади.

Куш (товуксимонлар) куруклик мухити ^ резервуар хужайин (ёмгир чувалчанги) ^ куш. Ушбу ривожланиш цикли оркали Capillariidae (Eucoleus annulatus) гельминт оиласи ривожланади.

Куш (товуклар, кирговуллар, чугурчуклар) ^ куруклик ^ мухити биринчи оралик хужайин (захкаш) ^ куш ^ иккинчи оралик хужайин (хашаротлар) ^куш. Ушбу ривожланиш цикли оркали Prostogonimidae (Prostogonimus ovatus) оиласига мансуб гельминтлар ривожланади.

Куш (урдаклар, чайкалар, чил) ^ сув мухити ^ оралик хужайин (моллюска) ^ кушимча хужайин ^ куш. Бу ривожланиш цикли оркали гельминтларнинг Echinostomatidae (Echinostoma revolutum, Ech. phasianina, Ech. robustum) оилалари ривожланади.

Куш (урдаклар оиласи) ^ сув мухити ^ оралик хужайин (кискичбакалар) ^ резервуар хужайин (баликлар) ^ куш. Ушбу ривожланиш цикли оркали Tetrameriidae (Tetrameres fissispina) оиласи гельминтлари ривожланади.

Товуксимон кушлар асосан донхур кушлар хисобланиб, уя куриш, бола очиш ва полопонларини озиклантириш вактида турли хашаротлар ва уларнинг личинкалари билан озикланиши уларнинг зарарланиш даражасини оширади. Товуксимонларнинг хазм каналида паразитлик киладиган гельминтларнинг сон ва сифат жихатидан микдорига озика таркиби мухим роль уйнайди. Гельминтологик текширилган ёввойи товуксимон кушлар (каклик, бедана, кирговул) нинг гельминтофаунаси таркиби био ва геогельминтлар булиб, паразит чувалчангларнинг 3 синфига таалуклидир. Уларнинг циркуляцияси биоценотик алокаларнинг амалга ошиши билан изохланади.

Адабиётлар

1 Тангирова Н.Х , Тангиров Х.Т. Узбекистоннинг жанубий худудларидаги товуксимонлар (CalHformis) нинг гельминто фаунаси (монография) Термиз, 2021

2. Khasan Tangirov Nodira Tangirova "Biodiversity of Birds Helminths in nature" anol

Transformed Biocenoses of Uzbekistan. Fornal of Phormacedtical Negative Rusults volume 13 Special Issue 8.2022. st. 2405-2406.

3. Тангиров Х.Т. Экологиеский мониторинг гелминтов массовых видов диких и домашых птиц Узбекистана. Авторефeрат кандидатской дисертации. Тошкент. 1993

4 N.Tangirova, Khasan Tangirov, Kalandar Saparov "Molecular genetic of helminthis of southern Uzbekistan Chiskens (Calliformes) Forurnal of Pharmasentical Negative Rusults volume 13 special Issue 8. 2022. St 2405-2406

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.