CC BY
33
УДК 891. 550
ББК 80 (075) МД.БОБОЧОНОВА
ТАЪРИХ ВА ВОЦЕИЯТ ДАР ДРАМАИ «ТЕМУРМАЛИК»-И
С. УЛУГЗОДА
Сотим Улугзода яке аз нависандагони чирадаст ва сохибноми точик аст, ки бо офаридани чандин асари таърихй сахифахои норавшан, вале пурифтихори халки точикро ошкор намудааст. Мах,з бо захмату талошхои у симохои таърихию кахрамонии «Ривояти сугдй» Восеъ, Фирдавсй ва дигарон бо тобишу чилои тоза ба адабиёти бадей ворид гардида, чихати дар вучуди хонандагон бедор намудани эхсоси ватандустй, худогохию хештаншиносй, ифтихор аз гузаштагони бошараф мусоидат намуд, корномахои кахрамонии мардумро инъикос намуд. Ба ин маънй, таърихнигорй чузве аз шеваи фаъолияти эчодии Сотим Улугзода ба хисоб рафта, хамчун махсусияти эчодии суханвар дар асару маколахои М. Шукуров (12), А. Сайфуллоев (8), Х. Асозода (2,3) С. Эмомалй ва садхо асару маколаи дигар (6) мавриди тахлилу тахкик карор гирифтааст. Дар тадкикотхои мазкур симои С. Улугзода чун яке аз «аввалин драматургхои касбии Точикистон» (12) зикр гардида, накши ин нависандаи сохибсухан дар рушди драмаи точик махсус таъкид шудааст. Зеро аз нимаи солхои сиюми асри ХХ С. Улугзода дар навиштани осори драмавй кувваозмой намуда, асархои «Лашкар ба дарвозаи Бухоро», «Шодмон» (1939), «Калтакдорони сурх» (1940), «Дар оташ» (1944), «Ч,уяндагон» (1951), «Ибни Сино» (бо хамрохии В. Виткович, 1953), «Рудакй» (1958), «Темурмалик»(1969)-ро таълиф намудааст (6, 92).
Дар офариниши симохои таърихй у бо таълифи филмномаи филми «Ибни Сино», ки ба муносибати 900-солагии даргузашти ин алломаи маъруфи Машрикзамин таълиф гардидааст, даст мезанад, вале мухаккикони осори суханвар бар ин акидаанд, ки драмаи «Рудакй» «аввалин намунаи жанри таърихии тарчумаихолй дар драматургияи точик аст» (12, 23).
Мухаккикон дар таълифоти зиёди ба баррасии пахлухои осор ва махсусиятхои хунарии С. Улугзода бахшидаи худ, бархак, накши ин нависандаи бузургро дар рушди драматургияи точик равшан нишон дода бошанд хам, вале дар бораи драмаи «Темурмалик»-и у ва вижагих,ои он ишора накардаанд.
Чунонки аз номи асар маълум аст, драмаи «Темурмалик» ба корномаи Темурмалик ва муборизаи у бар зидди мугулони хунхор бахшида шудааст. Ин асар хдрчанд дар соли 1968 таълиф шуда бошад хдм, он бори аввал соли 1969 дар шумораи якуми мачаллаи «Садои Шарк» ба нашр расидааст. Нусхаи мавриди истифодаи мо нашри дар мачаллаи «Паёми Сугд» ба нашр расидаи он мебошад (9). Драмаи мазкур аз се парда ва дах намоиш иборат аст. Зимни таълифи С. Улугзода аз маълумоти китобхои таърихй истифода намуда, муборизаи часуронаи Темурмалик ва сабабхои асосии дар баробари лашкари мугул истодагарй карда натавониста, шикаст хурдани давлати бузурги Хоразмро хеле равшан ва муассир ба калам додааст. Мавзуъ ва мундаричаи асар драмаи "Темурмалик" басе чолиб ва дорои ахамияти таърихй мебошад.
Драмаи "Темурмалик" аз 3 парда ва 10 намоиш иборат аст.
Вокеахо дар Гурганч ва кисман дар Хучанд гузашта, ба солхои 1219-1221 рост меоянд. Сужети асар аз тасвири боргохи шохи Хоразм - Алоуддин Мухаммади Хоразмшох ва машварати у бо амирону волиёни вилоятхо ва лашкаркашону ахли дарбор Алитегин, Шахобиддини Хевагй, Хумортегин, ^утлугхон, Инончхон, Эрбуко, Урозмалик ва Шамсиддину Темурмалик огоз мегардад. Персонажхои мазкур хочиб, волй ва сарлашкарони халку мамлакатхои Бухоро, кипчок, туркман ва точик буда, ишора бар вусъати давлати Хоразмшох ва хамзистии халкиятхои мухталифи он мекунанд.
Мутолиаи осори зиёди таърихй дар заминаи вокеоти хучуми мугул ба давлати пахновари Хоразм ба нависанда имкон додааст, ки дар офаридани сужет ва нишон додани гояи асосии асар, ки тасвири муборизаи далеронаи халки точик бо сарварии Темурмалики Хучандй мебошад, тавфики бештар ёбад. Аз мутолиаи асар хонанда аз вазъи давлати Хоразм дар замони хамлаи мугул, парокандагй ва нотифокии хокимону амирон, имому козй ва шайхон ва хиёнати дигар бузургони давлат, ки музаффариятхои пайвастаи мугулонро таъмин намуда, боиси шикасти шахрхои Самарканду Бухоро, Хоразму Хучанд гардиданд, хеле табий нишон додааст.
Бояд гуфт, ки драмаи С. Улугзода дар киёс бо драмахои дигаре, ки дар бораи Темурмалик навишта шудаанд, аз лихози иштироки персонажхо дар сохтмони сужет низ кобили таваччух аст. Персонажхое, ки дар асар ширкат мекунанд, иборат аз сархангон ва сарбозони мугулу точик, аз чумла Чингизхон, Чигатой, Туктугон, Тайнал, Тухучар, Хутуху, сафири Чингизхон -Ибни Кафроч, савдогари хучандй Ахмад, волии Хучанд - Темурмалик, хамсари у Шахноз ва Махтоби каниз, духтарони Хоразмшох - Хонсултон, ^амарулбанот ва Дурратулмулк
мебошанд. Чунин тарзи интихоби персонажно ба муаллиф имкон додааст, ки доманаи тасвир ва андешаи хешро вусъат бахшида, барои ошкор кардани монияти нодисаю вокеот ва наматарафа офаридани симои канрамони марказии асар тавфик ёбад.
Х,ар як пардаи драма ба яке аз вокеанои таърихй бахшида шудааст. Чунончи, сужети пардаи аввали драма ба вокеаи таърихии аз тарафи нокими Утрор ба катл расонида шудани 450-500 нафар бозаргоннои мугул, омадани фиристодаи хони мугул Ибни Кафроч ба дарбори Хоразмшон ва талаби Чингизхонро дар мавриди ба дарбори у фиристодани нокими Утрор дарбар гирифтааст.
Маълум мешавад, ки Сотим Улугзода нангоми офаридани сужети асар бештар ба маълумоти кутуби таърихй такя намудааст. Сужети асар аз омадани сафирони Чингизхон пас аз фочеаи Утрор ба дарбори Хоразмшон огоз мегардад. Ин намон вокеаи таърихиест, ки дар бораи он аллома Бобочон Гафуров дар «Точикон» накл мекунад:
«Чингизхон аз вокеаи Утрор (ба истилон «Фалокати Утрор») хабардор шуда, аз Хоразмшон талаб кард, ки мусаббиби ин фочиа, яъне нокими Утрорро ба у супорад ва товони часоратнои воридшударо бидинад. Лекин сафири Чингизхон, ки бо ин талабот ба пойтахти давлати Хоразмшонй омада буд, бо амри Мунаммади Хоразмшон ба катл расид ва намронони у бо ришу муйлаби бурида пас гардонида шуданд (аз руи баъзе маълумот онноро низ катл карданд). Ин рафтори чангталабонаи Мунаммад нучуми Чингизхонро ба Осиёи Миёна тезонид» (5, 602).
Фиристодаи Чингизхон таъкид мекунад, ки максади мо ба султон ва давлати хорзамшонй душманй набуда, баръакс иттифоку вандати шони ду давлат мебошад. Чингиз нияти чанг бо Хоразмшон ва давлати уро надорад, аммо аз Fоирхон нокими шанри Утрор ранчидааст, ки точирони мугул ва корвону сорбонро бо 450 хидматгор ба гумони чосус буданашон катл кардааст ва 500 шутур тилло, нукра абрешим, пусти самуру кундузро горат кардаву бурдааст. Бинобар ин, Чингиз мегуяд: «Ман аз ту мепурсам, эй султони Хоразм, ин чи расми ронзанист, ин чи оинест, ки чорй кардай ту дар кишвари худ? Ин катлу горат оё бо фармони туст? Агар фармон на аз туст, пас ту бетаъхир Гоирхони нокимро бо шариконаш бифирист ба назди ман, то ман чазошон динам! Вагарна омода бош чангро! Вассалом. Ду лак лашкар мекашам ман ба кишварат» (9, 95).
Чунонки аз таърих ва аз сужети асари мазкур маълум мегардад, Хоразмшон тахдиди Чингиз ва неруи лашкари уро нодида гирифт. Аз тарафи дигар, амирону фармонравоён ва хушомадгуёни дарбор Чингизро ба тамасхур ва начву ханда танкир ва ба мадни Хоразмшон огоз мекунанд: «Магар Чингиз намедонад бо чи гуна шананшони аъзам сарукор дорад? Магар у намедонад, ки шананшони мо зиллулонй, чанонгири сонибкирон ва Искандари сониянд?» (9, 95).
Хоразмшони бесаводу худбини ба маишат додашуда, ба ин таърифоти пучу беасос магрур гардид. Ба маслинати Амир Шамсиддин ва Темурмалик таваччун накард. Онно ба Хоразмшон маслинат мединанд, ки гуфтаи Чингизро ба чой орад, то кишвар аз душмани кавй амон бошад. Аммо Хоразмшон ба ин кор розй намешавад, зеро нокими Утрор Fоирхон хонарзодаи Турконхотун - модари Хоразмшон буд. Алоуддини Хоразмшон ба чойи он ки тадбирнои чангй андешад ва кувванои нарбиро сарчамъ намояд, фармон мединад, ки амирон ба вилоятнои хеш баргарданд ва дар калъано аз пайи дифои худ бошанд. Ин тадбири хомандешона ба Темурмалик писанд намеояд, бинобар ин ба Хоразмшон мурочиат карда мегуяд:
«Темурмалик:- Бо фармони олй лашкар дар калъано мемонад, пас лашкари мо пароканда хонад буд ва лашкари мугул чамъ. Дар ин нол ба лашкари мугул истодагй кардан душвор хонад буд, аълоназрат.
Султон Мунаммад:
-Ту нануз бо душман ру ба ру нашуда метарсй?
Темурмалик:
-Оре, аълоназрат! Метарсам! Аммо на аз чони худам, балки аз чони лашкар ва раият.
Султон Мунаммад:
-Хуб, ту чй мефармой?
Темурмалик:
-Душман кавист. Мугулро мо медонем, дар чанги карохитоино ру ба ру шуда будем. Ба акидаи ман, ба Сайнун лашкари гарон, ду -се лак лашкар кашидан, дар он чо ба душман масоф додан, ронашро бастан лозим, аълоназрат, на ин ки бо лашкари пора -пора дар каълано бинишинему мунтазир бошем, ки душман кай меояд, то мо пора - пора, чудо - чудо дар муносира бичангему Худо накарда шикаст хурем» (9, 96).
Дар муколамаи мазкур дар баробари тихимагзии шох аклу тадбири Темурмалик баръало эхсос гардад хам, Султон Мухаммади Хоразмшох Темурмаликро ба чавонй ва бетачрибагй таъна мезанад: «Ту чавонй, Темурмалик, ва гуфторат хом. Ба мо илми харбиро таълим доданат барвакт аст...» (9, 98). Шох ба чойи тадбир чустан ва накша кашидан фармон медихад, ки фиристодаи Чингизро кушанд ва бокимондаро риш тарошида рахо кунанд, ки ин огози фитна ва хунрезй буда, бо андешаи Темурмалик созгор набуд.
Сотим Улугзода дар симои Темурмалик вокеан хам кахрамони ватандуст, дурандеш, ботадбир, мулохизакор, далеру нотарс, хокими адолатхох, бунёдгар ва муборизро офарида тавонистааст, ки заминаи таърихй дорад.
Бояд гуфт, ки зимни муколамахои байни фиристодаи Чингиз ва Хоразмшох, амирону дарбориёни у, нависанда чанд далели таърихиро ба тарзи бадей ва хеле мантикй ба исбот расонида, вокеахои таърихии зеринро тазаккур медихад:
- аз чониби хокими Утрор - Гоирхон горату куштори бозаргонон;
- чахолату бехирадй ва тамаллуки амирону дарбориёни Хоразмшох;
- катли бехирадонаи сафирони Чингиз аз тарафи Хоразмшох;
Аз раванди вокеахо маълум мегардад, ки яке аз сабабхои асосии шикаст ёфтани лашкари Хоразм худбинй, сабукандешй, парокандагй ва нифок, хамдигарнофахмии амирон, ахли дарбори Хоразмшох буд.
Х,амин тарик, нависандаи чирадаст С. Улугзода дар пардаи аввали драма заминахои заруриро барои офаридани симои кахрамони асосии худ-Темурмалик омода менамояд: рухияи замон, вазъи давлатдории Хоразмшох, муносибати амирону хокимон, тамаллуку хушомадгуихои дарбориён нисбати шох, кутохандешихои Султон Мухаммад ва нодида гирифтани неруи лашкари Чингиз, ба катл расонидани сафирон, напазируфтани андешахои солим аз чониби Хоразмшох аз омилхое баён гардидаанд, ки шикасти давлати Хоразмро дар овони хамлаи мугул фарохам оварданд.
Бояд гуфт, ки дар пардаи якуми драма нависанда тамоми заминахои лозимиро барои рушди минбаъдаи вокеахо мегузорад. Агар омадани сафири мугул ва талаби у нисбати хокими Утрор -Гоирхон, инчунин аз тарафи дарбориёни Хоразмшох тахкир ва кушта шудани ду фиристодаи Чингиз ва бо ришхои тарошида ба урдуи Чингиз фиристода шудани яке аз онхо аз огози шуми вокеоти дар пеш истода хабар дихад, нисбати тадбирхои андешидаи Темурмалик беэътиной намудани Хоразмшох ва хокимони дигар аз хдрчу марчхои дохилй ва бебунёдии давлати Хоразмшох дарак медихад. Баъд аз ин ходиса Темурмалики чавон дарк мекунад, ки ба неруи харбй ва лашкари Хоразмшох такя намудан бефоида аст. Дар назари у симои Хоразмшох, вазъи давлати у, муносибати пур аз тамаллуки дарбориён, нотифокй ва дуруягии дарбориён, муносибати модару писар - Хоразмшох ва Турконхотун, ки мулкро ба харобй мувочех гардонидааст, огох мегардад. У дарк мекунад, ки саркардахои турку кипчок - Хумортегин, ^утлукхон, Инончхон ва дигарон хамчун гуломони содики Турконхотунанд, ки аз фитнаи онхо Хоразмшох дар андеша аст ва муттахид шуда бар зидди Чингиз мубориза бурдани онхоро намехохад. Зеро онхо хар лахза омодаанд бо супориши Турконхотун подшохро аз тахт дур ва дигареро ба чойи у нишонанд. Аз ин ру, Темурмалик бо маслихати вакили дарбор Шахобиддини хевагй ба Хучанд бармегардад ва ба кори истехком сохтан дар миёнаи дарёи Сир машгул мегардад.
Яке аз вижагих,ои дигари драмаи С. Улугзода дар он аст, ки муаллиф барои равшантар тасвир намудани симои Темурмалик ва ошкор намудани хислату характери у ба тасвири мухити хонаводагии у низ пардохтааст. Дар сужети осори драмавй фаро гирифтани чанд масъала кори душвор аст ва аслан бо махсусияти драма, ки мухтасарбаёнй мебошад, мухолифат дорад. Чунончи, дар драмаи "Садди Сайх,ун"-и Мухиддин Хочазод дар бораи зану фарзандони Темурмалик умуман сухан нарафтааст, дар «Тилисми Сайх,ун»-и Мехмон Бахтй бошад, хузури лахзавии зани Темурмалик бо номи Шахноз, мушохида мешавад. Шахноз духтари Шахобиддини Хевагй, - вакилу маслихатчии Хоразмшох аст. Гумони кавй бар он аст, ки ин номро Мехмон Бахтй аз драмаи Сотим Улугзода пазируфтааст, зеро дар ин чо низ хамсари Темурмалик бо номи Шахноз ёд шудааст. Дар драмаи Сотим Улугзода муносибати Темурмалик бо хамсараш Шахноз, бо хидматгори ин хонадон - Махтоб ва Ато, бо атрофиён, бо падари Шахноз - Шахобиддин барои кушодани симои кахрамон накши равшан бозида, уро хамчун марди ба зану фарзанд ва ахли хонадон садокатманд ва гамхор муаррифй намудааст. Шахноз дар тасвири Сотим Улугзода зани окила, тадбирандеш, мубориз ва хамандеши Темурмалик тасвир шудааст. У дар лахзахои душвор нисбати такдири Хучанд ва тадбирандешихои
шавнараш бетараф нест ва бо ин хислат нисбат ба образи намноми худ аз асари Менмон Бахтй куллан фарк мекунад.
Бояд гуфт, ки заминаи тасвир бар хилофи драмаи нависандагони дигар дар драмаи Сотим Улугзода васеъ аст. Манорати нависандагй, нигони фарох, нунар ва тачриба ба нависанда имкон додаанд, ки дар драма на танно мунити фаъолияти Темурмалик, балки боргони доруссалтанаи Хоразмшон - Урганч ва урдугони Чингизхонро низ ба тасвир гирад. Зимни муколаманои кутон, вале мантикии байни персонажно, аз чумла муколамаи Темурмалик бо нокимони Хоразм нависанда муваффак гардидааст, ки тафаккур ва чанонбинии мугулон ва низ анли дарбори Хоразмро, ки на дар гами нимояи кишвар, балки дар гами чамъ овардани сарвату давлат буданд (9, 118), равшан инъикос намояд.
Вакте ки сарлашкарони мугул бо Чингизхон нишаста, рафти набардноро мунокимаронй мекунанд, дар назди канрамонинои Темурмалик очиз будани хешро икрор менамоянд. Чунончи, сарлашкари мугул Туктугон мегуяд: «Душман бошад нам ёдаш ба хайр, ман ин хел марди банодурро надида будам, хокон. Лашкараш кир шуд, худаш танно монд. Чдвшану сипару кулон дошт, аз захми тир эмин буд, аспаш нам бардаму бодпо» (9, 112).
Зимни сунбати байни Темурмалик ва Шанобиддини хевагй вазъи давлати Хоразм, муносибати Султон Мунаммад бо модараш Турконхотун, ки харобии давлатро ба бор овард, он ки намаи нокимони вилоятноро Турконхотун интихоб мекунад ва анли дарбор нама чокарону хушомадгуёни содики у мебошанд, равшан мешавад. Аз ин фитнанои дарбор султон Мунаммад оганй дошта бошад нам, намчун шони бемасъулият дар мукобили Турконхотун кореро анчом дода наметавонад.
Дар драманои Муниддин Хочазод ва Менмон Бахтй сабаби асосии шикасти Темурмалик хиёнати Анмади хучандй тасвир шудааст, вале С. Улугзода яке аз сабабнои шикаст дар чанги зидди мугулро парокандагии лашкар ва кутонандешии Хоразмшон медонад, зеро у аз муттанид шудани нерунои кишвараш метарсид. Гумон мекард, ки онно чун гумоштагони Турконхотун муттанид шуда, бар зидди худи у лашкар мекашанд. Хиёнати Мунаммади Хоразмшон ва ихтилофу худхонинои нокимони Хоразмро нависанда хеле таъсирбахш ва вокей тасвир намудааст. Ба ибораи дигар, сабаби асосии шикасти халкнои ин сарзаминро С. Улугзода парокандагй ва набудани вандат дар байни амирону фармонравоёни Осиёи Миёна маънидод кардааст, ки бешак, дурустии ин андешаро чандин сарчашманои таърихй низ таъйид мекунанд. Суханони зерини Темурмалик баёнгари асли шикаст ва маглубияти давлати панновари Хоразм аст: «Агар мо дар ин чанг маглуб шавем, бидон, ки аз кинаю адовати кавмно, аз нифок, аз низои кабилано маглуб шудаем, на аз камии шучоатамон ё аз зурии душман... Ба болои ин офат боз балои чонталошии шанзодагон ва сарони лашкар зам мешавад...» (9, 123).
Аз омилнои дигари сужетсоз дар драмаи С. Улугзода, ки баёнгари канрамонии Темурмалик мебошад, вокеаи дар биёбон дар мукобили се мугул танно мондани Темурмалик бо ду тир мебошад, ки яке пайкон надошт. Ин вокеаро устод С. Айнй дар бахши алонидаи асари худ бо номи «Ч,анг дар биёбон ва тири бепайкон» баён кардааст, ки муаллифон онро аз китоби «Таърихи Ч,анонкушой»-и Атомалики Ч,увайнй истифода намудаанд.
Х,амин тарик, дар ин муборизаи нобаробар Темурмалик шикаст мехурад, фарзанди хурди у дар ин миён нопадид мегардад, намсараш Шанноз даст ба худкушй мезанад, вале у рунафтода намешавад. Суханони охирини Темурмалик, ки дар поёни драма «Интиком, интиком! Ч,анг то нафаси охирин! То охирин катраи хун» мегуяд, савганди интиком ва идомаи муборизаи у барои гирифтани касоси Шаннози ситамдидаву ба хуногушта, барои ватани валангору торочшуда, барои назорон назор бегунонони эъдомшуда мебошад.
Х,амин тавр, Сотим Улугзода дар асари драмавии худ тимсоли Темурмаликро намчун нокими одилу донишманд, дустдори ватан ва сониби ифтихори миллй, канрамони накикии халку ватан, содик, шучоъ, намиятманд ва баору номус тасвир кардааст. Нависанда кушиш ба харч додааст, ки симои размандаи уро офарад. Дониши таърихии муттако ба манбаънои дарачаи аввали он замон ба нависанда имкон фаронам овардааст, ки симои барчаста ва вокеию таърихии Темурмаликро вобаста ба наводиси айём ва нарбу зарби мудофиаи ватан хеле пурнеру тасвир кардааст. Мутолиаи канрамонинои камнзири Темурмалик дар асари Сотим Улугзода вокеан бар маърифати таърихии хонанда меафзояд.
Драмаи «Темурмалик»-и Сотим Улугзода бо фарорафти таърихи пурнабарди халки точик ба санифанои камравшани як марналаи пурошубу пурфочиаи рузгори миллати точик равшанй меандозад. Нависанда манзараи пурданшати нучуми мугулон ба каламрави точикон ва набарду канрамонинои фарзанди шучои халк Темурмаликро бо такя ба асноди таърихиву адабй хеле хуб ба риштаи танрир даровардааст.
ПАЙНАВИШТ:
1. _Айнй, С. ^ахрамони халки точик Темурмалик. Исёни Муканнаъ : Очеркхои адабй-таърихй / С. Айнй.-Душанбе: Маориф, 1978.-167 с.
2. Асозода, Х. Адабиёти точик дар асри ХХ / Х. Асозода.-Душанбе: Маориф, 1999.-300 с.
3. Асозода, Х. Сотим Улугзода ва фочеаи у / Х. Асозода.-Душанбе, 2003.-203 с.
4. Бахтй, М. Тилисми Сайхун / М. Бахтй // Садои Шарк.-№2.-2006.-С. 84-112.
5. Гафуров, Б. Точикон. Китоби якум: Таърихи кадимтарин, кадим ва асри миёна / Б. Гафуров.-Душанбе: Ирфон, 1998.-704 с.
6. Гаффоров, У. Сотим Улугзода / У. Гаффоров.-Душанбе: Адиб, 2014.-384 с.
7. Мусулмониён, Р. Назарияи адабиёт / Р. Мусулмониён.-Душанбе: Маориф, 1999.-333 с.
8. Сайфуллоев, А. Бурду бохти насри точик / А. Сайфуллоев // Садои Шарк.-1976.-№7.-С. 6476.
9. Улугзода, С. Темурмалик / С. Улугзода // Паёми Сугд.-2016.-№1.-С. 94-125.
10. Улугзода, С. Калтакдорони сурх / С. Улугзода.-Сталинобод, 1948.
11. Хочазод, М. Садди Сайхун / М. Хочазод // Сайхун.-№5-6.-2001.-С. 14-43.
12. Шукуров, М. Сотим Улугзода / М. Шукуров.-Душанбе: Нашрдавточик, 1961.-73 с.
REFERENCE:
1. _Aini, Sadriddin. Hero of Tajik Nation - Temurmalik. Muqanna's Mutiny: Literary-Historical Essays / S. Aini. - Dushanbe: Enlightenment, 1978. - 167 p.
2. Asozoda, Khudoynazar. Tajik Literature Referring to the XX-th Century / Kh. Asozoda. -Dushanbe: Enlightenment, 1999. - 300 p.
3. Asozoda, Khudoynazar. Sotim Ulughzoda and hisTragedy/Kh.Asozoda.-Dushanbe,2003. - 203 p.
4. Bakhti, Mehmon. Saykhuns Puzzle/M.Bakhti// The Voice of the Orient, #2, 2006, - P. 84 - 112.
5. Gafurov, Bobojohn. Tajiks. The first book: The Ancientest, the Ancient and the Mediaeval Culture / B.G.Gafurov. - Dushanbe: Cognition, 1998. - 704 p.
6. Gafforov, Usmonjohn. Sotim Ulughzoda/ U.Gafforov. - Dushanbe: Man-of-Letters, 2014. - 384 p.
7. Musulmoniyon, R. Theory of Literature/R.Musulmoniyon. - Dushanbe: Enlightenment, 1999. -333 p.
8. Sayfulloyev, Atakhon. Gain and loss of Tajik Prose/A.Sayfulloyev//The Voice of the Orient, - #7. 1976. - P. 64 - 76.
9. Ulughzoda, Sotim. Temurmalik/S.Ulughzoda// Massage of Sughd, #1, 2016. - P. 94 - 125.
10.Ulughzoda, Sotim. Red Owners of Stick/S.Ulighzoda. - Stalinabad, 1948.
11.Khojazod, Muhiddin. The Dam of Sayhun/M.Khojazod // Sayhun. - Issues 5-6, 2001. - P. 14 - 43. 12.Shukurov, M. Sotim Ulighzoda/M.Shukurov. - Dushanbe: State publishing-house of Tajikistan,
1961. - 73 p.
Таърих ва вок,еият дар драмаи «Темурмалж»-и Сотим Улугзода
Вожщои калиди: Сотим Улугзода, осори драмави, давлати бузурги Хоразм, Темурмалик, Султон Мууаммади Хоразмшоу, фоцеаи Утрор, Гурганц. Дар мацола корнамощои Темурмалик ва инъикоси таърихиву воцеии он дар драмаи «Темурмалик»-и Нависандаи халции Тоцикистон Сотим Улугзода мавриди баррасии густурда царор гирифта, таъкид шудааст, ки он яке аз беутарин намоишномауо дар бораи муборизаи цаурамононаи халци тоцик бо роубарии уокими Хуцанд Темурмалик мебошад, ки охири солуои 60-уми асри гузашта таълиф гардидааст. %амчунин зикр шудааст, дар ин замина, аз цониби устод Садриддин Айни, Мууиддин Хоцазод, Меумон Бахти, нависандаи узбек Мирмуусин ва дигарон осори гуногунжанр таълиф гардида, уар кадоме аз цойгоуи хос бархурдор мебошад, аммо мацоми ин асари Сотим Улугзода нисбатан боризтар мебошад. Зеро диди таърихи, мутолиа дар заминаи мавзуъ ва уунари фитрии нависандаги ба Сотим Улугзода имкон додаст, ки дар тасвири муборизаи ватандустонаи ауолии шаури Хуцанд симои ин лашкаркаши номдорро хеле барцаста ва равшан офарад.
История и реальность в драме «Темурмалик» Сатыма Улугзаде
Ключевые слова: Сатым Улугзаде, драматические произведения, великое государство Хорезма, Темурмалик, Султан Мухаммад Хорезмшах, трагедия Утрара, Ургендж В статье речь идет о подвигах Темурмалика и об их историческом и реалистичном отображении в драме «Темурмалик» Народного писателя Таджикистана Сатыма Улугзаде. Подчеркивается, что драма написана в 60-х годах прошлого века и является одной из лучших пьес о героической борьбе таджикского народа под предводительством Тимурмалика -правителя Худжанда. Отмечается, что в этом плане Садриддином Айни, Мухиддином Ходжазод, Мехмоном Бахти, узбекским писателем Мирмухсином и
другими также были созданы разножанровые произведения, каждому из которых присущи определенные черты, однако, произведение Сатыма Улугзаде занимает особое место среди них. На основе изученных материалов делается вывод о том, что историческое видение, широкий круг чтения с целью углубления в тематику и писательское мастерство позволили Сатыму Улугзаде реалистично описать патриотическую борьбу жителей Худжанда и создать яркий образ знаменитого полководца.
History and Reality in the Drama "Temurmalik " by Sotim Ulughzoda
Key words: Sotim Ulughzoda, dramatic works, great state of Khorazm, Temurmalik, Sultan Muhammad Khorezmshah, Utrar tragedy, Urganj The article dwells on Temurmalik^s exploits and their historical and realistic representation in the drama "Temurmalik" by the People's Writer of Tajikistan Sotim Ulughzoda. The lays an emphasis upon the ideas that the drama was written in the 60s of the last century and is considered to be one of the best plays concerning the heroic struggle of the Tajik people under the leadership of Timurmalik, the ruler of Khujand. It is underscored that in this regard Sadriddin Aini, Mukhiddin Khojazod, Mehmon Bakhti, Uzbek writer Mirmuhsin and others also created different genres, each of which has certain features, but the work of Sotim Ulughzoda has a special place among them. The historical vision, a wide range of reading in order to deepen in the subject and writing skills allowed Sotim Ulughzoda to realistically describe the patriotic struggle of the people of Khujand and create a vivid image of the famous commander.
Маълумот дар борам муаллиф:
Бобоцонова Мадина Хайдарцоновна, аспиранти кафедраи адабиёти муосири тоникиДонишгоуи давлатии Хуцанд ба номи академик Бобочрн Гафуров(Цумхурии Тоцикистон, ш. Хуцанд), E-mail: missmrustamova@mail. Сведения об авторе:
Бободжонова Мадина Хайдарджоновна, аспирант кафедры современной таджикской литературы Худжанского государственного университета имени академика Б.Гафурова (Республика Таджикистан, г. Худжанд), E-mail: missmrustamova@mail. Information about the author:
Bobojonova Madina Haidarjonovna, post-graduate of modern Tajik literature department under Khujand State University named after academician B.Gafurov (Tajikistan, Khujand), E-mail: missmrustamova@mail.
