ХИМИЯНЫ АҒЫЛШЫН ТІЛІН КІРІКТІРЕ ОҚЫТУ ӘДІСІ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

ГТАХР 14.35.09

ХИМИЯНЫ АГЫЛШЫН Т1Л1Н К1Р1КТ1РЕ ОЦЫТУ ЭД1С1

А.Е. Битемирова1, М.Н. Ермаханов 2, Г.Е. Туймебаева3 :х.г.к., доцент 2х.г.к., доцент 32-шi курс магистранты «6М011200-Химия» ^щуспк Казахстан педагогикалык университетi 2,3М. Эуезов атындагы Ощуспк Казахстан мемлекетпк университетi, Казакстан, Шымкент к., e-mail: bitemiroval960@mail.ru

Макалада оку удер1анде химия жэне агылшын тгвдерш юршпре окыту мумк1нд1ктер1 карастырылган. Б1здщ максатымыз окушыларга химияны окытуда агылшын тшн юршпре отырып окыту моделш дайындап усыну. Зерттеудщ жацалыны орта мектепте химиядан «Алкандар» жэне «Алкендер» такырыбын агылшын жэне орыс ттлдерш шржпре отырып окыту эдютершщ улгшер1 дайындалды. Отандык жэне шетелд1к окыту эд1стерш б1р1кпретш химияны окыту тужырымдамасы эз1рленд1.

Туйш свздер: KipiKmipe оцыту, алкандар, алкендер, химияны оцъту эдШ, химияны агылшын ттнде

оцъту

EYrmri eлiмiздe бiлiм беру жYЙeсiн, оныц iшiндe жалпы орта бшм бeрудi жeтiлдiру бойынша кец кeлeмдi iс-шаралар жоспарлы тYрдe жYргiзiлудe.

«Казакстан Республикасында бiлiмдi жэне гылымды дамытудыц 2016-2019 жылдарга мeмлeкeттiк багдарламасыныц» басты максаттарыныц бiрi жалпы орта бшм берудщ мазмунын жацарту болып табылады [1]. Бул окытудыц жаца моделше бiртiндeп етуге жагдай жасайтын бшм беру жYЙeсiн дамыту багдарламасын эзiрлeудi жэне жYзeгe асыруды талап етедь Мундай багдарламалардыц бiрi - тiлдe бiлiм бeрудi дамытудыц 2015-2020 жылдарга арналган жол

картасы». Бул багдарламаны орындаудыц нeгiзгi жолдарыныц бiрi пэндi (информатика, физика, химия, биология, жаратылыстану) жэне тiлдi кiрiктiрiп окыту бойынша эрбiр пэннен тиiмдi эдю-тэсiлдeрдi пайдалану болып табылады [2].

К^рп тацда жалпы орта бшм берудщ максаттары eзгeрдi, жаца оку жоспарлары жэне пэндeрдi юрш^рш окытудыц жаца тэсiлдeрi эзiрлeнудe. Ал бшм беру мазмунын жацарту окытуды уйымдастырудыц дэстYрлi емес эдiстeрi мен тYрлeрiн, сондай-ак тYрлi пэндeрдi юрширш окыту сабактарын колдануды талап етедь Сол сeбeптi де бiлiм берудщ жаца технологиялары пайда болуда, олардыц бiрi - CLIL пэндi-тiлдiк юрш^рш окыту технологиясы [3,4]. Кiрiктiрiп окытуды уйымдастыру муFалiмнeн эр сабакты укыпты жоспарлауды жэне дайындалуды, сонымен катар заманауи педагогикалык тэсiлдeрдi жэне т.б. колдануды талап етедь Кiрiктiрiлiп етшетш сабактарда максатка жету Yшiн тшдесу эрeкeтiнiц барлык тYрлeрiн дамытуFа жаFдай жасалуы тиiс. Кажет болFан жаFдайда окушыларFа тYсiнiксiз болFан сейлемдер мен сездер бiрнeшe рет кайталануы мYмкiн. Сонымен бiргe бiлiм алушылардыц сездш корын толыктыру жэне арнайы терминдермен таныстыру бойынша жумыс Yнeмi эр сабакта жYргiзiлiп отыруы тиiс. Сурак кою жэне жауап беру, ез ойын, пiкiрiн айту, баскалардыц пшрш тыцдау бiлiктeрiн калыптастыру (рeлдiк ойындар, проблемалык жаFдаяггар, дебаттар жэне т.б.) юке асырылады.

CLIL технологиялары шетел тiлiн баска пэндeрдi окытуда окудыц кажетп курал рeтiндe карастырады. Ягни тiлдi YЙрeну кез келген пэн саласы аркылы жYргiзiлeдi, демек CLIL шет тiлi сабаFы емес, шет тшнде eтeтiн пэн сабаFы. Сонымен бiргe окушылардыц тiлдiк карыс-катынастаFы кажеттшп мен мYмкiндiктeрiн ана тiлiндe ойлануларына жаFдай жасайды [5,6]. Бiлiм беру саласында пэндeрдi кiрiктiрe окыту тэсш eлiмiздeгi жоFары оку орындарында, мектептерде колданыска eнгiзiлiп жатыр. Бул окушыныц тек бiр пэндi Fана мецгерш коймай, халыкаралык тiл болып саналатын аFылшын тiлiндe бiрдeй мeцгeруiнe кемепн тигiзбeк. Нактырак айтсак кiрiктiрiлгeн пэндeрдi eнгiзу окушыныц жалпы дамуына жэне такырыпты сабакта тeрeцiрeк зерттеп, элем туралы тутас уFымыныц калыптасуына септшн тигiзeдi. Кiрiктiрiлгeн сабакты eткiзудe, барлык сабакты етюзу сиякты, окыту эдютемес мацызды орын алады. Бiз ез зeрггeуiмiздe пэндiк-тiлдiк кiрiктiрiлгeн окыту бшм беру эдютемесшщ ец жeмiстiсi болып отырFан CLIL технологиясын пайдалана отырып

химиядан Yлгiлiк саба^ жоспарларын дайындадыщ. KipiKTipe о^ыту барысында ойлаудыц жаца децгей ягни кец арналы, кipiктipiлгeн ойлау ^алыптасатындыгын бай^адыщ. М^ндай ойлауда 6ip пэн ар^ылы гана ^алыптасатын ойлаудыц тар шецбершен тыс^ары шыгатын, пэнаралыщ байланыс аясын кецейтетш, о^у материалдарын ^айталаудан сактайтын децгей пайда болады. Соныц барысында бшмгерлердщ ойлау эрекет бeлсeндipiлiп, алатын а^параттыц аясы кеци тYсeдi, свйтiп, о^ушыныц о^ып, бшм алсам деген мотивациясы терецдей тYсeдi. Kipiктipe о^ыту, тYптeп келгенде, бшм беру Yдepiсiндeгi о^ушы мен м¥Fалiмнщ взара дидактикалыщ ^атынасында жаца психологиялыщ жайлы ^атынас ^алыптасады.

Мектепте химиядан «Канывдан квмipсутeктep. Алкандар» жэне «КаньщпаFан квмipсутeктep. Алкендер» та^ырыптарын о^ыту барысында жалпы тYсiнiктi Yш тiлдe мэтш peтiндe бере отырып, Yш тiлдi ^олдану Yшiн твмeццeгiдeй тапсырмалар бершедк

- I. ^ажетл свздердi пайдалана отырып мэ^цщ толыктыр.

- «Канывдан квмipсутeктep. Алкандар» та^ырыбына:

- /ком1ртек, сутек, щаныщщан, тш1нд1, радикалды, насыщенными, водорода, тетраэдра, галогенами, hydrocarbons, hydrogen, sigma, halogens, properties/

- Алкандар дегеммгз - _ атомдары sp3 - гибридтенген ^йде болатын жэне взара _

атомдарымен жай сигма-байланысы ар^ылы байланыс^ан _ квмipсутeктep. Жалпы

формуласы: CnH2n+2. Тетраэдр _ болады. Алкандар галогендермен _ орынбасу

реакциясына тYсeдi.

- Алканы называются _ углеводородами, где атом углерода является sp3-гибpидным

состоянием и связан друг с другом атомами _ и простыми сигма-связями. Общая

формула: CnH2n+2. Является в виде _. Алканы реагируют с _ в так называемой

реакции радикального замещения.

- Alkanes is called saturated_where the carbon atom is sp3-hybrid state and connected to each

other by_atoms and simple _bonds. General formula: CnH2n+2. Is in the form of a

tetrahedron. Alkanes react with_in a so-called free radical halogenations reaction.

- «КаньщпаFан квмipсутeктep. Алкендер» та^ырыбына:

- /щаныщпаган, щос, радикалды, узындыгы, ненасыщенными, двойную, кратной, присоединения, hydrocarbons, double, general, active, electrophilic /

- Алкендер - бip ^ос байланысы бар _ квмipсутeктep. Оныц сипаттамасы: 1) жалпы

формуласы CnH2n, 2)_байланысы бар квмipтeк атомдары sp2- гибридтенген ^шндеС = С

байланыс аpасындаFы б^рышы 120°, С = С байланыс_0,134 нм; 3)химиялыщ актива,

элeктpофильдi жэне_^осып алу реакциясы жэне полимерлену тэн.

- Алкены - непредельные или_углеводороды, которые содержат одну_связь. Их

характеристики: 1) общая формула CnH2n; 2) атомы углерода при_связи находятся в

состоянии sp2-гибpидизации, угол между связями С = С 120°, длина связи С = С равна 0,134 нм;

- 3) химически активны, для них характерны реакции электрофильного и радикального _, полимеризации.

- Alkenes are unsaturated or unsaturated _, which contain one _ bond. Their

characteristics: 1) the_formula С^п 2) carbon atoms in a multiple bond are in the state of

sp2-hybridization, the angle between the С = С bonds is 120°, the length of the C = C bond is 0.134 nm;

3) are chemically_, they are characterized by reactions of_and radical addition,

polymerization.

II. 1Твмендег алкандар такырыбында колданылатын терминдердi казакша, агылшынша жэне орысша атауларымен сэйкестенщр.

алкан

мунай

а-байланыс

жануы

кeмiртeгi

тоты^у

2. Алкендерге бершген сездер мен сeйлeмдeрдi аудармасы бойынша сэйкeстeндiрiцiз

Казакша нускасы Arbrnmbm H^c^acw

1. С=С о-байланыс (2sp2-2sp2 бYркeсуi) жэне п-байланыс (2рz-2рz) 2.С-Н о- байланыс (2sp2-АО кeмiртeк жэне 1s-АО сутек бYркeсуi) 3. Радикальды косып алу реакциясыныц мeханизмi АdR бeлгiсiмeн белгшенедь 4. Алкендер практика жYзiндe суда eрiмeйдi,бiрак органикалык eрiткiштeрдe жаксы еридь 5. Алкендер эртYрлi косылу реакцияларына тYсeдi. 6.Кiшi молекулалы косылыстардыц (мономер) косылуы аркылы жоFары молекулалы заттардыц (полимер) тYзiлуi - полимерлену реакциясы деп аталады. 7. Алкендердщ димeрлeнуi a) Dimerization of alkenes b) Polymerization is a reaction for the formation of a high-molecular compound (polymer) by sequential addition of molecules of a low-molecular substance (monomer) c) Alkenes enter into various reactions of addition. d) Alkenes are practically insoluble in water, but they readily dissolve in organic solvents. e) The radical addition mechanism is denoted by the symbol AdR f) C-Ho-bond (overlapping of 2sp2-AO carbon and 1s-AO hydrogen) g) C = C o-bond (overlapping 2sp2-2sp2) and n-bond (2pz-2pz)

III. 1 Кесте толтыру. Каныккан кeмiрсутeктeр такырыбына бeрiлгeн бул кесте бойынша муFалiм кез келген кестедеп кажетп баFандарды толтырта алады. Тeрминдeрдiц казакша атауын, орысша атауын немесе аFылшын тiлiндeгi атауын толтыртуFа болады.

Казакша атауы Орысша атауы АFылшынша атауы

Каныккан кeмiрсутeк Насыщенные углеводороды

о -байланыс о - связь

алкандар алканы

парафиндер парафины

гомологиялык катар гомологический ряд

изомерлену изомериизация

номенклатура номенклатура

метан метан

этан этан

жалпы формуласы общая формула

химиялык касиeтi химическая свойства

органикалык заттыц жануы горение органических веществ

бутан бутан

мунай нефть

мунай eнiмдeрi нефтяные продукты

алкандардыц курылысы строение алканов

алынуы получение

реакция реакция

гидрлеу гидрирование

TOTЫFу окисление

синтез синтез

2. АFылшын тiлiндe бершген каныкпаFан кeмiрсутeктeрдiц атауларына карай формуласын жазыцыз.

АFылшын тшндеп аталуы Формуласы

2, 3 - dimethylpentene - 1 (2, 3-диметилпентен - 1)

2, 3 - dimethyl - 3, 4 - diethylhexene - 1 (2, 3 - диметил - 3, 4 - диэтилгексен - 1)

2 - methyl - 3 - ethylpentene - 1 (2 - метил - 3 - этилпентен - 1)

Buten - 2 (Бутен - 2)

3 - methylpentene - 1 (3 - метилпентен - 1)

Methylisopropylethylene (метилизопропилэтилен)

2 - propyl - 3 -methyl - 4 - butylpentene - 1 (2 - пропил - 3 - метил - 4 - бутилпентен - 1)

dimethylethylene (диметилэтилен)

IV. 1 ^аныкпаган квмiрсутектер бойынша бершген мэлiметтi казак тiлiне аударыцыз:

The direction of the reaction of addition of hydrogen halides to alkenes of unsymmetrical structure (for example, to propylene CH2=CH-CT3) is determined by the Markovnikov rule:

In reactions involving polar molecules of the HX type to unsymmetrical alkenes, hydrogen is attached to a more hydrogenated carbon atom in a double bond (ie, the carbon atom associated with the largest number of hydrogen atoms).

Thus, in the reaction of HCl with propylene from the two possible structural isomers of 1 -chloropropane and 2-chloropropane, the latter is formed:

Ш2=Ш-СН3 +HCI ^ CH3 - CHCI - СН3 Propylene 2-Chloropropane

2. Жеке ж^мыс. «Мота шабуыл» эдга ар^ылы алкандар та^ырыбы бойынша о^ушылаpFа дeцгeйлiк тапсырма бepiлeдi.

1-децгей. А

1. Find the formulas of saturated hydrocarbons (1балл) a) QH9

в) C3H8 с) C4H9

2. The number of carbon atoms in the saturated hydrocarbon, containing 20 hydrogen atoms (1балл) а) 8

в) 9 с) 10

2-децгей.В

3. The molecular weight of 86 g / mol of saturated hydrocarbon (2балл) а) CyHj6

в) C6HM с) C5H12

4. Determine the amount of substance 506 g of ethane. (2балл) а) 16,8

в) 0,05 с) 152

5. Undernormal conditions, the propane is heavier than air. (2балл) а) 1,2

в) 1,5 с) 2

3-децгей. С

Find the amount of hydrogen that is generated by the dehydrogenase of 80g of mass. (3 балл)

Эр о^ушы взшщ децгешне сай тапсырманы тандайды, орындайды. бзш взi баFалау пара^шасы Эдiсiмeн баFаланады. «5» 10-11

«4» 7-9 «3» 2-6

Кептшдшк бiздщ ^огам y™h 2006 жылгы Елбасыныц «Тшдердщ Yшт¥FырлылыFы» -«Триединство языков» - «Trinity of languages» т^жырымдамасынан бастау алды. Елбасымыз Н.Э. Назарбаев «Казацстан-2050» Стратегиясы - цалыптасцан мемлекеттщ жаца саяси баFыты» атты Жолдауында: «Yш тiлдi мецгеру - бiздщ елiмiздщ ap6ip азаматына емiрдегi шексiз жаца мYмкiндiктердi ашады. Казацстанды элем халцы Yш тiлдi бiрдей пайдаланатын жоFары бiлiмдi мемлекет ретшде тануы керек», - деген болатын [1-2,7]. Елбасымыздыц осындай цанатты сездершщ астарында Yлкен сенiмнiц бар екенш ацFарамыз. Б^л сенiмдi орындау Yшiн жасеспiрiмдер мен жас ^рпавда Yлкен жол керсетуiмiз керек, сондыцтан бiз жаратылысану пэндерiн соныц iшiнде атап айтар болсац химия сабацтарын аFылшын тiлiн кiрiктiре оцыту арцылы сабац барысында цосымша берiлетiн терминдер сездшмен оцушыныц аFылшын тiлiн мецгерудегi сездш цорын цалыптастыруFа жэне бэсекеге цабшетп болардай бiлiмiн тольщтыруFа ез кемегiмiздi тигiзуге тиiстiмiз.

ПайдаланылFан эдебиеттер

1 Казахстан Республикасында бiлiм берудi жэне Fылымды дамытудыц 2016 - 2019 жылдарFа арналFан мемлекеттiк баFдарламасы. Астана, 2016 жыл. Казахстан Республикасы Президентшщ 2016 жылFы 1 наурыздаFы № 205 Жарль^ымен бекiтiлген.

2 тiлде бiлiм берудi дамытудыц 2015-2020 жылдарFа арналFан жол картасы». Казахстан Республикасы Бiлiм жэне Fылым министршщ м.а. 2015 жылFы 5 царашадаFы № 622, Казахстан Республикасы Мэдениет жэне спорт министршщ 2015 жылFы 9 царашадаFы №344 жэне Казахстан Республикасы Инвестициялар жэне даму министршщ 2015 жылFы 13 царашадаFы № 1066 бiрлескен б^йрыгеымен бекiтiлген.

3 Мартынова М.В. Интегрированное обучение. Педагогические технологии. Типы и формы интегрированных уроков. Методические рекомендации. Томск: ТомГУ, 2003.

4 Зорина Л. Я. Интегрированные предметы естественно научного цикла /Современная дидактика: теория - практике / Под ред. И. Я. Лернера, И. К. Журавлёва. М.: ИТП и МИО РАО. 1993. с. 125 -140.

5 Рогова Г.В., Верещагина И.Н. Методика обучения английскому языку на начальном этапе в общеобразовательных учреждениях: Пособие для учителей и студентов пед. вузов. 3-е изд. М.: Просвещение, 2000. - 232с.

6 Deller, S., and Price, C. (2007) Teaching Other Subjects Through English (CLIL). Oxford: Oxford University Press.

7 Ибрагимова Ж.А., Ж^махмет И.Ж. Yштiлдi мецгеру заман талабы. Казац мемлекетпк цыздар педагогикалыц университетшщ Хабаршысы №6 (72), 2017, 28-31 бб.

МЕТОД ИНТЕГРИРОВАННОГО ОБУЧЕНИЯ ХИМИИ НА АНГЛИЙСКОМ ЯЗЫКЕ

А.Е. Битемирова1, М.Н. Ермаханов2, Г.Е. Туймебаева3

1к.х.н., доцент

2

к.х.н., доцент 3магистрант 2-го курса «6М011200-Химия» 1 Южно-Казахстанский педагогический университет 2,3Южно-Казахстанский государственный университет им. М. Ауэзова, Шымкент, Казахстан, email: bitemirova1960@mail.ru

В статье рассматриваются возможности интеграции химии и английского языка в учебном процессе. Целью нашего исследования являлась разработка и реализация модели учебной работы учащихся по химии в условиях интеграции с английским языком. Новизна проведенного исследования состоит в том, что была разработана методика изучения по химии темы «Предельные углеводороды. Алканы» и «Непредельные углеводороды. Алкены» в средней школе в условиях интеграции с английским и русском языком. Разработана концепция обучения химии, сближающая отечественную и зарубежную методики обучения.

Ключевые слова: интегрированное обучениие, алканы, алкены, методы преподавания химии, преподавание химии на английском языке

METHOD OF INTEGRATED TRAINING OF CHEMISTRY IN ENGLISH LANGUAGE

A.E. Bitemirova1, M.N. Ermakhanov 2, G.E. Tuimebaeva3 :Cand. Sci. (Chemistry), Associate Professor 2Cand. Sci. (Chemistry), Associate Professor 3MSc student "6M011200-Chemistry" ^outh Kazakhstan Pedagogical University, Shymkent, Kazakhstan 2,3M. Auezov South Kazakhstan State University, Shymkent, Kazakhstan, email: bitemirova1960@mail.ru

The article describes the possibilities of integration of chemistry and English language in the educational process. The purpose of our research was the development and implementation of the model of the educational work of students in chemistry in conditions of integration with the English language. The novelty of the study is that a methodology for studying chemistry in the subject «Ultimate hydrocarbons. Alkans» and «Unsaturated hydrocarbons. Alkenes» in secondary school was developed in conditions of integration with English and Russian languages. The concept of teaching chemistry, bringing together domestic and foreign teaching methods, has been developed.

Key words: integrated training, alkanes, alkenes, methods of teaching chemistry, teaching chemistry in English