CC BY
33
ПЕЧАТЬ В НЕЛОМ. КНИГОВЕДЕНИЕ
УДК 811.161.3'276.6
У. I. Кулiковiч, кандыдат фшалапчных навук, дацэнт (БДТУ) Г1СТОРЫЯ I СУЧАСНАСЦЬ БЕЛАРУСКАЙ ВЫДАВЕЦКАЙ ТЭРМ1НАЛОГН
У артыкуле упершыню разглядаюцца этапы станаулення беларускай тэрмшалапчнай сютэмы выдавецкай справы. Аутар ажыццяуляе тэматычную клаафшацыю лекачных адзшак у розныя перыяды станаулення тэрмшасютэмы, указвае асноуныя спосабы утварэння тэрмшау, анал1зуе першы спецыяльны «Слоушк выдавецшх i пал1граф1чных тэрмшау: англ.-бел., бел.-англ.» (2003), у яшм сютэматызавана прадстаулена тэрмiналогiя галшы кшгавыдання, друкарскай справы, кшгараспаусюджвання.
In the article the stages of formation of the Belarusian publishing terminological system are first discussed. The author makes a thematic classification of lexical units in different periods of formation of terminological system, presents the basic ways of term formation, analyzes the first special «Dictionary of publishing and printing terms: English-Belarusian, Belarusian-English» (2003), which in systemized way presents the terminology of book publishing, printing, book distribution.
Уводзшы. Пад тэрмшасютэмай у навуковай л1таратуры разумеецца сукупнасць слоу, што суадносщца з адпаведным колам паняццяу якой-небудзь галшы. Гэта сютэма фарм1руецца i функцыянуе у межах л1таратурнай мовы i не-парыуна звязана з агульнаужывальнай лексiкай, з яе нормамi i стылiстычнымi традыцыямi. З прычын эканамiчных, сацыяльна-палiтычных актыуная праца па стварэнш беларускай тэр-мiналагiчнай сiстэмы, як i беларускай лгара-турнай мовы, распачалася у нашай краiне толь-к пасля Кастрычнiцкай рэвалюцыi. I першым крокам у ажыццяуленнi такой мэты стала дзейнасць камiсii, сктканай у 1919 г. па шщыя-тыве «Беларускай школьнай рады». Гэта кам> сiя, складзеная з мшсюх настаунiкау, утварыла некаторыя беларускiя тэрмшы для пачатковай школы, як1я былi надрукаваны у «Праграмах беларускай пачатковай школы» на 1919/1920 на-вучальны год. З лютага 1921 г. пры Навукова-лiтаратурным аддзеле Народнага камюарыята асветы Беларусi ствараецца Навукова-тэрм> налагiчная камiсiя, якая за час сваёй дзейнасщ на працягу 20-х гг. ХХ ст. выдала 24 выпуск беларускай навуковай тэрмшалоги па усiх асноуных галiнах навую [1]. Такi ж уздым тэр-мiналагiчнай дзейнасцi быу зафiксаваны i у канцы ХХ ст. [2, 3]. Аднак, як засведчыу аналiз выдадзеных тэрмiналагiчных слоУнiкаУ, а таксама лшгвютычных прац (артыкулау, мана-графш) па-за увагай даследчыкау застаецца тэрмшалопя выдавецкай справы. На сёння мы маем пакуль што адзш лексiкаграфiчны давед-нiк, у якiм сабрана сучасная тэрмшалопя з галшы кшгавыдання, друкарскай справы, кшгараспаусюджвання [4], а таксама працу
пад назвай «Дапаможшк выдауца. СлоУнiк выдавецкiх тэрмiнау», якая рыхтуецца да выдання у 2013 г. на кафедры перыядычнага друку 1нстытута журналiстыкi Белдзяржуш-версiтэта [5].
Задача артыкула - устанавiць асноуныя этапы развiцця беларускай выдавецкай тэрмшалоги i ахарактарызаваць «Слоушк выдавецкiх i палiграфiчных тэрмiнау».
Матэрыялам для даследавання паслужылi лексiкаграфiчныя выданш ХХ ст.
Асноуная частка. Першы этап развiцця беларускай выдавецкай тэрмшалоги звязаны з дзейнасцю Ф. Скарыны. Менавiта у яго кнiгах упершыню фшсуюцца тэрмiналагiчныя адзiнкi, як1я маюць дачыненне да выдавецкай справы. Гэта каля трох дзясяткау слоу, прадстауленых у слоушку мовы Ф. Скарыны [6]. Сярод iх тыя, што i сёння шырока выкарыстоуваюцца у выда-вецкай практыцы (азбука, выдаць, ктга, часць, фарба), i тыя, што перайшлi у разрад пааунай лексiкi (книжница - библгятэка, припел - верш, стороница - старонка). Адметнасцю скарынау-скай тэрмшатворчасщ з'яуляецца наданне словам, як1я ужо юнават у мове, новага значэння. Паводле У. В. Анiчэнкi, Ф. Скарына у свах старадруках нярэдка дапауняу раней вядомыя лекачныя адзiнкi новым семантычным зместам. «У кшжна-славянскай мове, - адзначае даследчык, - слова въдати мела толью адно значэнне 'аддаць', а у Скарыны - i 'выпусцiць; выдаць; даць; запахнуць; надрукаваць'; ... грамота 'папера, грамата' -'пiсьмо, почырк; граматыка'; письмо 'письмовая мова' - 'тсанне, твор; лiтара'» [7, с. 254].
Акрамя Ф. Скарыны, яю свядома прыста-соувау асобныя лекачныя адзiнкi да патрэб
выдавецкай практыю, у мове творау старажыт-нага i пазнейшага перыядау таксама ужывалюя словы з галшы стварэння кнiжнай прадукцыi, што i зафiксавалi складальнiкi этымалагiчнага i гiстарычнага слоушкау беларускай мовы: бук-штабы - л1тары; бумага - 1) бавоуна, бавау-няная ткамна; 2) папера; буквица - тсьмо, па-сланне, затска; визирунокъ - малюнак, вобраз, адлюстраванне; виниктъ - упрыгожанне, малюнак; звод - сукупнасць тсьмовых крынщ, дакументау; зданый (зданный) - выдадзены; либра - адзтка вымярэння колькасц паперы, роуная 25 л1стам; либрария - б1бл1ятэка; либро -глава, раздзел; листовня - папка для захоування папер; метрика (метрыка) - дзяржауная кшга рэгжтрацъи дакументау; недоправеный -недатсаны, недапрацаваны; непоправованый -нявыпраулены i некаторыя шшыя.
Друп этап развщця выдавецкай тэрмшало-ги - першая чвэрць ХХ ст.: ад з'яулення на тэ-рыторьи Беларус легальнага беларускамоунага друку да 20-х гг. Ён характарызуецца значнымi зменам^ яюя адбылюя у структуры кшжнай вы-творчасщ, актыуным пошукам новых лекшч-ных адзiнак для абазначэння новых з'яу, працэ-сау, паняццяу, што узш^ у той час. У мнопм этап быу звязаны з дзейнасцю газеты «Наша Шва» (1906-1914; 1920 гг.), на старонках якой друкавалюя разнажанравыя i рознатэматычныя матэрыялы, якiя спрыялi развiццю i удаскана-ленню беларускай лiтаратурнай мовы. Выда-вецкая тэрмiналогiя прадстаулена тут наступ-нымi тэматычнымi групамi: 1) асобы, што за-дзейнiчаны у стварэнш, распаусюду i чытаннi кнiг: рэдактар-выдавец; чытацель (чытач); падпшчык; агент; тсьментк; бэлетрыст; паэта (паэт); друкар; наборшчык; л1тэратар; журнал1ст; карэспандэнт; аутор; рэпартэр;
2) назвы вщау i тыпау выданняу: брошура; вы-данне; штука (экзэмпляр); газета (газэта з ры-сункамг); ктжка, ктжачка, практычная ктж-ка (кшга); календар; календар-ктжка; сьценны календар; том1к; збормчэк; збормк вершау;
3) найменш элементу выдання: акладка; ры-суню; малюню; прыдатак; аддзел; 4) этапы вы-давецкага працэсу: выходзщь; падтска; перэ-сылка; выйсц з друку; друкаваць, выдрукаваць, аддрукаваць, друкавацца, перэдрукавацца; дру-каванне; выдаунщкая праца; папраука; у друку (быць); укладаньне (кнш); 5) назвы друкарскага абсталявання: друкарскг станок; 6) установы, звязаныя з выдавецкай справай: рэдакцыя; Бе-ларуская Выдаумцкая Суполка; друкарня; та-варыства.
Пры стварэнш новых тэрмшау i намен-клатурных назвау на гэтым этапе, асаблiва у 20-я гг. ХХ ст. назiралiся спробы укаранення пурыстычных наватворау, характэрныя для многiх галш тагачаснай навукi. Напрыклад,
лексiчныя адзшю карэспандэнт, рэпарцёр, якiя шырока выкарыстоувалюя у газеце «Наша шва», прапаноувалася замянiць адпаведна дапш-чык, вястун, лексему старонка - словам балон-ка i некаторыя шшыя.
Трэщм этапам станаулення выдавецкай тэр-мiналогii можна лiчыць увесь астатш час ХХ ст., калi тэрмшалапчная сiстэма выдавецкай галiны працягвае развiвацца i удасканаль-вацца у навуковых працах (найперш журна-люцкай тэматыкi), мастацкай лiтаратуры, наву-кова-папулярных творах, рэкламе, вусных зно-сшах беларускамоуных спецыялiстау, тэхнiчнай дакументацыi, патэнтах, дакладах, артыкулах, вучэбных дапаможнiках, стандартах, энцыклапе-дычных i лiнгвiстычных даведшках. Але i гэты этап, як i папярэднiя, не завяршыуся складаннем галiновага беларускамоунага слоушка. Спецыяль-ная лексша, якой карысталiся беларускамоуныя выдауцы, фiксуецца у гэты перыяд у энцыкла-педычных i лiнгвiстычных даведшках: Тлума-чальны слоушк беларускай мовы пад рэдак-цыяй К. К. Атраховiча, Энцыклапедыя лггара-туры i мастацтва Беларусi, энцыклапедычны даведнiк «Беларусь» i iнш. Сярод тэматычных груп гэтай лексiкi можна устанавiць наступныя: 1) назвы дысцыплiн, якiя вывучаюць кнiжную справу: кадыкалог1я, кмгазнауства, тэкстало-ггя; 2) вiды i тыпы выданняу, iх фарматы: брашура, буклет, даведшк, т-кварта, инкунабулы, т-фол!а, кабальныя кнт, казант, штабы, комгксы, кормчыя кнт, макет (пробны экзэмпляр кшг), манаграф1я, манускрыпт, падручмк, пал1мпсест, пенталог1я, слоушк, старадрую, тэджвгд, фалгянт, энцыклапедыя i некаторыя шшыя; 3) матэрыялы для стварэння кшг: кален-кор, папера i шш.; 4) машыны i прыстасаванш: вярстатка, каландр, катравальна-размнажаль-ная тэхшка, ксеракс, лгнатып, манатып, на-борна-друкавальная машына, наборная машы-на, настольная выдавецкая астэма, пал1граф, ратапрынт, саманаклад (саманакладчык), та-булятар, тыпограф, фотанаборная машына; 5) элементы выдання: авантытул, веньетка, вокладка, выхадныя данныя, глюстрацыя, ка-лонлгчба, калонтытул, каментарый, контрты-тул, пасляслоуе, разварот, старонка, тытуль-ны л1ст (тытул), форзац, франтыстс, шмуц-тытул, экслгбрыс; 6) спосабы узнаулення на яюм-небудзь матэрыяле шматфарбавых вщары-сау i выяу: высокг друк, глыбою друк, каляровы друк, флексаграфсш друк (флексаграф1я); 7) пра-цэсы падчас стварэння кшг: вычытаць, вычытка, карэктура, набор, рэдакцыя, рэтуш; 8) назвы адзшак вымярэння шрыфтоу i назвы шрыфтоу: гарштура, квадрат, кегль, брыльянт (3 пункты), дыямант (4 пункты), перл (5 пунктау), нанпа-рэль (6 пунктау), мтьён (7 пунктау), петыт (8 пунктау), боргес (9 пунктау), корпус (10 пунктау),
Печать в целом. Книговедение
65
цыцэра (12 пунктау), мгталь (14 пунктау), тэрцыя (16 пунктау), тэкст (20 пунктау); 9) адзшю вымярэння друкаванай прадукцыи: аркуш, лгст, тыраж; 10) асобы, яюя маюць да-чыненне да стварэння выдавецкай прадукцыi: аутар, выдавец, вярстальшчык, газетчык, дру-кар, дызайнер, наборшчык, накладчык, рэдак-тар, суаутар, стыл1ст i шш.
Чацвёрты этап развщця тэрмiналогii кшж-най справы звязаны са з'яуленнем першага спе-цыяльнага слоушка, у яюм сiстэматызавана прадстаулена тэрмiналогiя з галшы кшгавыдан-ня, друкарскай справы, кшгараспаусюджвання, выдадзенага у 2003 г. выдавецтвам «Тэхнало-пя» накладам 500 паасобшкау [4]. Ён складаец-ца з прадмовы, якая мае назву «Ад выда-вецтва», дзвюх частак - англшска-беларускай i беларуска-англiйскай. Як вышкае з прадмовы, актуальнасць стварэння такога даведшка абу-моулена даунiмi традыцыямi беларускага кшга-выдання, адсутнасцю на рынку падобнай лгта-ратуры, вялiкiмi зменамi у выдавецкай справе, далучэннем да выдавецкай дзейнасцi шырокiх колау маладых людзей, пашырэннем бiзнесовых кантактау беларусау з замежнымi партнёрамi.
Кожная моуная версiя слоУнiка змяшчае каля 2500 тэрмшалапчных адзiнак. «Ангельска-беларуская частка складзена на базе словастсу, падрыхтаванага брытанскiм выдауцом Пiтэрам Колшам. Ангельскiя словы i словазлучэннi вы-лучаныя тут паутоустым шрыфтам i размешча-ныя у алфавiтным парадку... У беларуска-ан-гельскай частцы слоУнiка у iнтарэсах кары-стальшкау ужытая алфавiтна-гнездавая будова. Складаныя тэрмшы, якiя уяуляюць сабой спа-лучэнне двух i больш словау, аб'ядноуваюцца па галоуным слове» [4, с. 5-6]
Больш падрабязна спынiмся на асобных аспектах створанага дапаможнiка.
1. Ва ушм выданнi вытрымлiваецца алфав№ ны парадак падачы тэрмiнау, аднак адсутнiчае знак нацiску за выключэннем нутраны тытул i нутраны тэлефон. Кат прыняць пад увагу, што слоунiк адрасаваны, як сказана у прадмове, i «тым, хто яшчэ вучыцца» [4, с. 6], то паста-ноука знака нацiску - важны i неабходны элемент, як аблегчыу бы распазнаванне i правшь-нае вымауленне слоу тыпу: каляндэр, каляндэ-раваць, каштарыс, палща, фотатытя, фран-тыстс, цыцэра i мнопх iншых.
2. Апiсанне зместу тэрмшау прадстаулена у даведнiку выбарачна: апрош (прагал памiж словамi), боргес (шрыфт кегелю 9 пунктау), ва-кабула (загаловак слоушкавага артыкула), «вес-нгчкг» (аркуш падвойнага фармату з фальцом спераду блока), кшжка-панарама (кшга, у якой малюнкi уздымаюцца, кат адгортваюцца ста-ронкi), марггналИ (заувап на палях выдання або рукатсу); раучук (супадзенне па вертыкалi або
дыяганат мiжслоУных прагалау у некальюх су-седнiх радках), шыхтаваць (фармаваць палосы набору з тэксту, шюстрацый, таблiц i г. д. на пэуны фармат) i некаторыя шшыя. Аднак, зноу жа з улшам вучэбнага аспекта, колькасць па-тлумачаных тэрмiнау павiнна быць большай. Напрыклад, тым, хто не вывучау англшскую мову, мала што могуць паведамщь такiя словы, як: аэрограф, б1гаванне, б1гаваць, валавая маржа, канасамент, кансггнацыя, каттэль, каптал, квартал, контртытул, л1гатура, л1тяту-ра растра, лясэ, рататар, тэчка, эксл1брыс.
3. У рэестры слоушка маюцца адзшю агуль-наужывальнай пашыранай ва ушх стылях лекс> кi (абавязак, адгукацца, дз1цячы, другасны, кгр-маш, клещь, клей, купляць, мэта, мяжа, наяу-насць, паляпшаць, прададзены, праца, рэзаць, стужка, цана, час, шыць), а таксама асобныя словы i словазлучэнш, яюя з'яуляюцца карэк-турнымi пазнакамi («загалоУнымi», «пакшуць як было», «такiм жа фарматам»). На думку да-следчыкау, там падыход нельга прызнаць апрау-даным як з пункту погляду тэорыи тэрмiна, так i з чыста практычных меркаванняу [2, с. 96].
4. Нямала у слоУнiку i лексiчных адзiнак, якiя адначасова належаць некальюм тэрмшас> стэмам: аванс, адмтстрацыйны, арб1тр, дыя-грама, база дадзеных, байт, тдэкс, кампутар, касета, крэдытор, мадэм, тэксталог1я, фтьтр, экспаз1цыя (фота) i шш.
5. Шырока прадстаулена на старонках слоушка такая лекшчная з'ява, як дублетнасць вы-давецюх тэрмiнау: вузкг - шчыльны (шрыфт), збор карщн - тнакатэка, спасылка - зноска, спонсар - фундатар, ужываны - карыстаны, памочмк - аастэнт, пусты - незапоунены, сансэрыф - шрыфт без засечак, узнауленне -рэпрадукаванне. На наш погляд, у дачыненш да гэтага лексiкаграфiчнага выдання дублетнасць i варыянтнасць тэрмшау можна разглядаць як спробу швентарызацып ушх магчымых моуных сродкау выражэння выдавецкiх навуковых па-няццяу, што з' яуляецца падмуркам для распра-цоую падыходау да нармалiзацыi беларускай тэрмшалогп. Напрыклад, цалкам апраУданымi можна лiчыць падачу у слоушку таюх варыян-тау, як аксгдацыя (запазычаная лексема) i акгс-ленне (беларуская), ахраматычны - бясколерны, гдэальны - выключны, экспазщыя - вытрымка, прынтэр - друкарка, ттэрлтьяж - м1жрадкоуе, лщэнз1я - дазвол, тыраж - наклад, паказ -дэманстрацыя i шш.
6. Пры стварэнш тэрмшау аутары выкары-сталi такiя словаутваральныя сродкi, якiя улас-цiвы i агульнаужывальнай мове. Прэфiксальны спосаб: перавыдаць, перавыданне, перашых-тоуванне, пераул1к (фондау). Пры выбары рау-назначных прыставак супраць- i процг- аутары слоушка аддаюць перавагу прыстауцы супраць-:
супрацьзабруджвальны парашковы распыляль-niK, супрацьзабруджвальны сродак. У той час, як даследчыю адзначаюць, што «утварэнш з прыстаукай прощ- больш зручныя для вымау-лення, карацейшыя, i таму гэтай прыстауцы не-абходна аддаваць перавагу» [2, с. 164]. Суфш-сальны спосаб: друкарка (прынтар), памжка (памяншэнне цэнау), перавозка, раздрукоука, раскладка, укладка, устаука. Аснова- i слова-складанне: ктгагандаль, ктгашытня (майстэр-ня), словастс, супервокладка, кniгi-спаборniкi, ктжка-панарама, крафт-папера, штрых-код; нульсуфшсальны: перадрук, пераклад, разгорт.
7. Паводле структуры, у слоушку прадстау-лены два тыпы тэрмшау з трох, што прынята вылучаць у тэрмiналогii: тэрмiны-словы, тэр-мiны-словазлучэннi. Структурны тып шмвалы-словы у даведнiку не выяулены.
У колькасных адносiнах самымi шматлiкiмi з'яуляюцца тэрмiны-словазлучэннi, г. зн. тыя, што складаюцца з двух i больш слоу: аутарск калек-тыу, друкарсю варштат, ёмттасць друкаванага аркуша, крама, што гандлюе ураздроб, машына для высокага друку, паасобшк абавязковы, праступанне тэксту на адгорце, радковыя лта-ры, спецыяльныя наборныя знак i iнш. Дарэчы менавгта гэты тып тэрмшау шырока прадстаулены у Законе Рэспублш Беларусь «Аб выдавецкай справе у Рэспубл^г Беларусь» (29 снежня 2012 г. № 8-З), без ведання якiх немагчыма стварэнне, юнаванне i развiццё выдавецкай галiны: абавяз-ковыя бясплатныя экзэмпляры друкаваных вы-данняу, ведамаснае выданне, выдавец, выдавец-кая дзейнасць, выдавецкая справа, выпуск у свет друкаванага выдання, выраб друкаванага выдан-ня, вытворца друкаванага выдання (вытворца), выхадныя звестю друкаванага выдання, дзейнасць па распаусюджванш друкаванага выдання, дзяржауная бiблiяграфiя, друкаванае выдан-не, нацыянальнае ктгавыданне, план выпуску сацыяльна значных выданняу i inш.
Тэрмшы-словы падраздзяляюцца на невы-творныя (абзац, агент, аркуш, гарт (друкарст стопак), палоса (набору), праспект (выдання), пульпа, стапель (паперы), стэнд, твор, узор, файл, фалiяnт), вытворныя (абрэзка, аната-ваць, брашураванне, вычытванне (арыгтала), дадрукоуванне, ыюстраваць, iмпартаваць, ка-тяваць, ктгарня, мегабайт, паасобтк, папер-ня, перадрук, перашыхтоуваць, перыядычны, рэтушаванне, суаутар), складаныя (аднатамо-вж, арътнал-макет, калоnлiчба, калонтытул, кампакт-дыск, карта-схема, ктгагандаль, ко-лерападзел, крэдытаздольны, словастс), абрэ-вiятуры (С1Ф (кошт, страхаванне i фракт), Мiж-народная аргашзацыя па стандартызацьп (ISO).
8. Пры падрыхтоуцы другога выдання слоу-шка або пры стварэнш новага беларускамоуна-га даведшка варта звярнуць увагу на арфагра-
фiчнае афармленне асобных тэрмiнау. Замест ауды^зуальны трэба тсаць: ауды^зуальны; даследвант, даследваць - трэба: даследавант, даследаваць; менеджэр - трэба: менеджар, прынтэр - трэба: прынтар; сканэр - трэба: сканер; транслтэраваць, транслтэрацыя -трэба: тран^тараваць, тран^тарацыя; упа-коука блiстэрная - трэба: упакоука блттарная.
Заключэнне. На сучасным этапе у выдавецкай справе адбылюя значныя змены. Сёння гэ-тым вщам чалавечай дзейнасцi прынята лiчыць галiну культуры i вытворчасцi, звязаную з пад-рыхтоукай, выпускам i распаусюджваннем кнiг, часопiсау, газет, плакатау, мастацкiх альбомау, геаграфiчных картау, паштовак, вiзiтак, iншых. вiдау палiграфiчнай прадукцыи, а таксама электронных версш гэтых рэчау, стварэнне вэб-сайтау, блогау, камп'ютарных гульняу, даве-дачных сiстэм на электронных носьбiтах. Таму даследчыкам варта засяродзiць увагу на тэрм> новым складаннi слоУнiка, у яюм поуна былi б прадстаулены тыя лексiчныя адзiнкi, якiя адлю-строуваюць гiсторыю i сучаснасць выдавецкага комплексу. З дакладнымi i сцiслымi дыфшщы-ямi, прыкладамi, выяуленымi у мастацкiх, пу-блiцыстычных, навуковых тэкстах. Аснова для такой работы створана на розных этапах функ-цыянавання тэрмiнасiстэмы выдавецкай справы: ад Скарыны да нашых дзён.
Л^аратура
1. 1нстытут беларускай культуры / М. П. Кас-цюк [i шш.]. - Мшск: Навука i тэхшка 1993. -255 с.
2. Тэорыя i практыка беларускай тэрмiналогii / Г. У. Арашонкава, [i iнш.]; навук. рэд. А. I. Падлуж-ны. - Мiнск: Беларуская навука, 1999. - 175 с.
3. Шчэрбш, В. К. Тэарэтычныя праблемы беларускай лексшаграфп / В. К. Шчэрбш. -Мшск: Беларуси кнiгазбор, 1996. - 142 с.
4. Слоушк выдавецюх i палiграфiчных тэрмь нау: англ.-бел., бел.-англ. / уклад. К. Санько; навук. рэд. А. Зьмiтровiч. - Мшск: Тэхналопя, 2003. - 93 с.
5. Касько, У. Тэрмшалопя як вобраз выдавецкай справы / У. Касько // Журнашстыка-2012: стан, праблемы i перспектывы: матэрыялы 14-й Мiжнар. навук.-практ. канф., Мiнск, 6-7 сн. 2012 г. / рэдкал.: С. В. Дубовк (адк. рэд.) [i шш.]. -Вып. 14. - Мшск: БДУ, 2012. - С. 56-59.
6. Словарь языка Скорины / сост. В. В. Ани-ченко. - Минск: Выш. шк., 1977. - 476 с.
7. Ашчэнка, У. В. Лшгвютычныя традыцыi Скарыны у Беларусi / У. В. Ашчэнка // Спадчы-на Скарыны: зб. матэрыялау першых Скары-наускiх чытанняу (1986) / уклад. А. I. Мальдзю; уступ. слова I. Я. Навуменю. - Мiнск: Навука i тэхнiка, 1989. - С. 248-255.
Поступила 24.04.2013
