30GILOS DARAXTLARIGA SHAKL BERISH USULLARINING AHAMIYATI
Ko'palboy Saporbaev
Toshkent davlat agrar universiteti Samarqand filiali magistranti
ANNOTATSIYA
Gilos daraxtini kesishda e'tibor qaratishimiz kerak bo'ladigan bir necha muommolar mavjud ular payvandtag turi hamda ekish sxemasi katta ahamiyat kasb qiladi. Chunki ekish sxemasini tanlash payvandtagga bog'liq daraxtlarga shakl berish esa ekish sxemasi va payvandtag turiga qarab belgilanadi.
Kalit so'zlar: Tez o'suvchi payvandtag, yarim tez o'suvchi payvandtag, yarim pakana payvandtag, markaziy lider usuli, KGB (Kim Grin Butasi)
ABSTRACT
There are several treatments that we will have to pay attention to when pruning a cherry tree they are of great importance the type of graft as well as the planting scheme. Because the selection of the planting scheme depends on the graft and the shaping of the trees is determined by the planting scheme and the type of graft.
Keywords: Fast-growing graft, semi-fast-growing graft, semi-stunted graft, central leader method, KGB (who Grin Bush)
Kirish
Hozirgi kunda bog'bonlarimiz oldida turgan bir necha muommolar mavjud ulardan kasalliklar, zararkunandalar va mevararga shakl berish lekin ular ichida faqatgina mevalarni kesish va shakl berish tadbiri bir yilda bir ba'zan ikki marotaba bajariladi.
Mevalarni kesishdan oldin ularni morfologik va fiziologik belgilari, meva beruvchi kurtak ya'ni vegetativ kurtak bilan generativ kurtakni farqlab bilishi kerak. Agar siz daraxtni shakl berish bilan kesishni bir biridan farqlay olishingiz zarur. Mevali daraxtlarga shakl berish asrlar davomida daraxt novda va shoxlarini kesish orqali amalga oshirib kelingan. Daraxt tanasini kerakli tomonga yo'naltirib, shaklga solish kuchli daraxt asosini yaratishda samarali usul hisoblanadi.
Kesish deb, daraxt novdalaridan ma'lum bir qismini qirqib tashlab daraxt shaklinitekislashga, aytiladi.
Daraxtga shakl berish esa nisbatan yangicha usul hisoblanib, bunda kesish orqali daraxt tanasi kerakli bo'lgan
October 5-6
www.samaguni.uz
Republican Scientific and Practical Conference
287
yo'nalishga solib shakllantiriladi va novdalarni kesib tashlash imkon kadar kamaytiriladi.
Gilos daraxtlarini shoxlarni to'g'ri shakllantirish uchun 2-3 yil davomida shakl beriladi. Chunki gilos shoxlari 2-3 yillik novdalar hosil berib boshlaydi. Agar shakl berishda noto'g'ri kesilsa u holda daraxtni hosildorligi kamayadi yoki umuman meva solmasligi mumkin. Shu sababli mevalarga shakl berishga katta etibor berish kerak.
Foydalanilgan materiallar va usullar
Biz tajriba uchun gilosning bahor va napoleon navlarini tez o'suvchi payvandtag, yarim tez o'suvchi payvandtag, hamda yarim pakana payvandtaglariga payvandlangan navlarini ko'rib chiqamiz. Bu tajribada asosan KGB ya'ni Kim Grin Butasi va markaziy lider usullarida shakl berish usullarini amalda qo'lladik.
Olingan natijalar va ularning ma'nosi
Bu tajribada gilosni navlarini ikki xil usulda yani KGB (Kim Grin Butasi) va Markaziy lider usullarida shakl berib ko'rdik natijada bir qancha natijalarni oldik 1-jadvalda Kim Grin Butasi usulda shakl berilganda ekishga qulay masofasini tajribada ko'rdik. 2- jadvalda esa markaziy lider usulida shakl berilganini.
1-jadval. Kim Grin Butasi usulda shakl berilganda normal qatorlar orasidagi masofa va daraxtlar orasidagi masofasi ekish sxemasi:
T/r Gilosning bir necha turdagi payvantagga payvandlangan bahor va napoleon navlarini
Qatorlar orasidagi masofa katorlar orasidagi masofasi (m) da
T ez o'suvchi payvandtag 5
Yarim tez o'suvchi payvandtag 4.5
Yarim pakana yoki pakana Tavsiya etilmaydi
Daraxtlar orasidagi masofa
T ez o'suvchi payvandtag 2.5
Yarim tez o'suvchi payvandtag 2
Manba: Sh. Abrorovning Zamonaviy intensiv gilos navlari kitobi hamda Toshkent davlat agrar universiteti Samarqand filiali "Axborot maslahat markazi" tajriba maydonidan olingan natijalar.
® ©
www.samaguni.uz
October 5-6) Republican Scientific and Practical Conference
©
o1
288
2-jadval. Markaziy lider usulda shakl berilganda normal qatorlar orasidagi masofa va daraxtlar orasidagi masofasi ekish sxemasi.
/r Gilosning bir necha turdagi payvantagga payvandlangan bahor va napoleon navlarini
Qatorlar orasidagi masofa katorlar orasidagi masofasi (m) da
Yarim tez o'suvchi payvandtag 4.5- 5
Yarim pakana yoki pakana 4-4.5
Daraxtlar orasidagi masofa
Yarim tez o'suvchi payvandtag 2.5
Yarim pakana yoki pakana payvandtag 2
Manba: Sh. Abrorovning Zamonaviy intensiv gilos navlari kitobi hamda Toshkent davlat agrar universiteti Samarqand filiali "Axborot maslahat markazi" tajriba maydonidan olingan natijalar.
Gilos navlarini bir necha turdagi payvandtaglariga payvandlangan navlari uchun uchun shakl berishda ularni ekish sxemasi ham bog'liq masalan KGB usulida shakl beish uchun tajribada o'tkazilganda tez o'suvchi payvandtagi uchun 5 X 2.5, yarim tez o'suvchi payvantag uchun 4.5 X 2 qulay masofa hisoblanadi.
Agar markaziy lider usulida shakl berish uchun ekish masofasi yarim tez o'suvchi payvandtagi uchun 4.5 X 2.5, 5 X 3 hamda Yarim pakana uchun esa 4 X 2, 4.5 X 2.5 hisoblanadi.
Xulosa
Tajribadan olgan natijalarda bir necha xulosa chiqardim: KGB usulda shakl berilganda gilosni shoxlari 20 sm gacha bo'lgan uzunligidan generativ kurtak 20 sm dan uzun qoldirib kesilsa, generativ va vegetativ kurtaklar shakllanadi. Markaziy lider usulida tarbiyalaganda qator orasi va daraxt orasi daraxt bo'yini 80 % ga teng bo'lishi maqsadga muofiq bo'lishi shart. Daraxtlarga shakl berish va kesish orqali ularni yashartirish ham mumkin.
REFERENCES
1. Sh.Abrorov zamonaviy intensiv gilos bog'lari toshkent 2018 yil 91-114 betlari.
2. B.G'ulomov, Sh.Abrorov, I.Normuratov mevali daraxtlarga shakl berish, kesish va payvandlash toshkent 2013 yil 9-21 betlari.
October 5-6
www.samaguni.uz
Republican Scientific and Practical Conference
289
