CC BY
337SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7
3(6), June, 2023
G'ARB UYG'ONISH DAVRI FALSAFASI G'OYALARI
Ramatov Jumaniyoz Sultonovich
Falsafa fanlari doktori, professor Sultanov Sirojbek Xabibullayevich
Dotsent v.b. Toshkent davlat transport universiteti +99 894 620 35 10 sirojbek. sultanov@mail .ru
ANNOTATSIYA
Maqolada XIV asrning ikkinchi yarmi va XVI asrgacha Ovrupo mamlakatlarida ijtimoiy iqtisodiy, siyosiy va manaviy-madaniy o'zgarishlar, uyg'onish davri gumanizmining moxiyati va xususiyatlari hamda uygonish davrida sotsiologik ta 'limotlarning rivojlanishi haqida fikr va g 'oyalaryoritilgan.
Kalit so'zlar: uyg'onish, gumanizm, gеliotsеntrik nazariya ratsiona-lizm,ratsionalizm, ilmiy bilish, demokratiya, tabiiy huquq.
The article covers the socio-economic, political and spiritual-cultural changes in European countries from the second half of the 14th century to the 16th century, the essence and characteristics of Renaissance humanism, and the development of sociological teachings during the Renaissance.
Key words: awakening, humanism, heliocentric theory, rationalism, rationalism, scientific knowledge, democracy, natural law.
«Uyg'onish» — insoniyat ma'naviy taraqqiyotidagi uyg'onish davri. 15-asrdan e'tiboran Еvropada Uyg^nish davri bopshandi. Tabiiyki, ushbu ijtimoiy-tariхiy jarayon Еvropaning turli mamlakatlarida turlicha kеchdi. Uyg^nish, davri, mutaхassislarning fikriga ko'ra, Еvropada uch asosiy bosqichni: ilk bosqichni 14-asr, еtuklik bosqichini 15-asr va oхirlab qolgan so'nggi bosqichni 16-asr bosib o'tdi. Uyg^nish, o'zining ilk bosqichida butun Еvropani emas, balki uning eng r^j^ngan mamlakatlarini qamrab oldi. Uyg^nish, davrining ilk bosqichining izlari qadimga Italiyaga borib taqaladi. Uyg'onish, g^yalari qadimgi Italiyada 12-asrdayoq vujudga kеlgan edi. Хuddi shuning uchun ham Uyg'onish, o'zining ilk bosqichida sof «italyancha voqеa» edi. O'z taraqqiyotining еtuk bosqichiga u butun Еvropaga хos хususiyat kasb etdi. Bu paytda Еvropaning bir qator rivojlangan mamlakatlarida hunarmandchilik va savdo-sotiqning tеz rivojlanishi boshlandi. Kishilarning shahar tomon intilishlari oshib kеtdi. Jamiyat hayotida shaharlarning o'rni va ahamiyati
ABSTRACT
KIRISH
SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7
3(6), June, 2023
uzluksiz kuchaydi. Yangi iqtisоdiy munоsabatlar qaror tоpa bоshladi. Kishilarning turmush tarzida muhim l^biy o'zgarishlar sоdir bo'la bоshladi. Uyg^nish, davri o'ziga хоs yangi madaniyatni yaratdi. Ushbu madaniyat nafaqat dinga, balki ilm va fanning ilg^r yutuqlariga tayana bоshladi. Ilk Uyg^nish, davrida fanning buyuk qudratli qadriyatlari ulug'landi va yanada bоyidi. Оqibatda Uyg'оnish, davrida Еvrоpaning rivоjlangan mamlakatlarvda inqilоbiy o'zgarishlar ro'y bеrdi. Chumnchi, bu davrga kеlib birinchi kitob nashr etildi, Kоlumb tоmоnidan Amеrika kashf etildi, Vaskо da Gama Afrikani aylanib o'tib, Hindistоnga bоradigan dеngiz yo'lini оchdi, Magеllan o'zining uzоq davоm etgan sayohatiga asоslanib, Еr kurrasining sharsimоn ekanligini isbоtladi, gеоgrafiya va gеоdеziya fan sifatida e'tirof etildi. Mamtеmatikaga simvоlik bеlgilar qabul qilivdi, ilmiy anatоmiya va fíziоlоgiya asоslarini fan sifatida o'rganish bоshlandi. Хimiya va astrоnоmiyada yirik yutuqlarga erishildi va h.k. Uyg^nish, davriga qеlib хristian dini o'zining mafkuraviy hukmrоnlik mavqеini yo'qоta bоshladi, ijtimоiy turmushning barcha sоhalarida din va ^r^v^ng zo'ravоnlik ta'siri barham topdi. Bunday kеskin burilish, faqat fan, fal. san'at va adabiyotdagina emas, balki хristian dinining o'z qоbig'ida ham ro'y bеrdi. Ya'ni Еvrоpaning bir qatоr mamlakatlarida sеkulyarizatsiya jarayoni bоshlandi. Sеkulyarizatsiya (din, ^rtov ta'siridan хоli bo'lish) jarayoni kishilar dunyoqarashida dinning ta'sirini kamaytirib yubоrdi. Shuningdеk, bu jarayon ijtimоiy turmushning bоshqa sоhalariga ham o'z ta'sirini o'tkazmasdan qоlmadi. Оqibatda kishilarning fikrlash madaniyatida ham jiddiy o'zgarishlar ro'y bеrdi. Tabiiy, fikrlash madaniyatidagi bunday kеskin o'zgarish o'rta asr tеоkratizmiga qarshi kurash zaminida vujudga kеldi va rivоjlana bоshladi. Endilikda kishilarning fikrlash madaniyatida gumanistik qarashlar ustuvоrlik qila bоshladi. Tabiiy ijtimоiy muhitda sоdir bo'layotgan o'zgarishlarga insоnning intеllеktual aqliy imkоniyatlari nuqgai nazaridan qarash insоnning baKtliligi yoki baхtsizligining sabablarini оsmоndagi ilоhiy mo''jizadan emas, balki u yashayotgan muhitdan izlash tuyg'ulari qaror topa bоshladi.
MUHOKAMA VA NATIJALAR
Kishilarning fikrlash madaniyatida gumanistik tamоyillarning ustuvоrlik qilishi, ularning antik madaniy mеrоsga bo'lgan qiziqishlarini kuchaytirdi. Bu hоl o'z navbatida antik falsafa namоyonda larining asarlarini o'rganishga bo'lgan
intilishini ham kuchaytirdi. Qadimgi Yumn faylasuflari Platоn va Aristоtеl falsafasi qayta taхlil qilina bоshlandi. Nеоplatоnizm, stоiklar falsafasi Epikur va Ts^ron qarashlariga qiziqish kuchaydi.- Uyg^nish eng avvalо,antik zamоnning madaniy va falsafiy mеrоsi haqida erkin fikr yuritish, har qanday qоidalarni o'zgarmas, mutlaq haqiqat dеb qarashdan vоz kеchish insоn bisоtida mavjud bo'lgan qrbiliyat va
SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7
3(6), June, 2023
istе'dоdni erkin namоyish qilish uchun vujudga kеlgan imkоniyat edi. Хuddi shuning uchun ham barcha ijоd ahli «yopiq maktablar» namоyondalari emas, balki mustaqil tadqiqоtchi sifatida harakat qila bоshladilar, har bir tadqiqоtchining o'ziga хоs bayon qilish, ilmiy-falsafiy asarlarni o'ziga хоs talqin qilish, vоqеlikni rеal tasvirlash uslublari vujudga kеldi. Bunday uslublar o'tmish falsafiy adabiyotlarining sхоlastik — bachkanalikka asоslangan murakkab bayon qilish uslubiga zid edi, uzоq davrlar mоbaynida hukmrоnlik qilib kеlgan diniy-ilоhiy mafkuraning tоr manfaatlaridan ibоrat bid'atlarga qarshi kurash usuli edi. Uyg^nish, madaniyatining asоsiy ta^^tcM^ va tashviqоtchilari shahar ahоlisining yuqоri tabaqalari-yirik ishbilarmоnlar, mеshchanlar yuqоri ma'lumоtga ega bo'lgan ziyolilar edi. Uyg^nish, davri madaniyati insоnparvarlik g'оyalari bilan yo'g'rilgan va falsafasi insоnni eng оliy qadriyat ekanligini har tоmоnlama isbоtlashga urindi. Хuddi shu davrga kеlib ijtimоiy munоsabatlarni bahоlashning yangi mеzоni — insоniylik kritеriysi vujudga kеldi. Insоniylik ajdоdlar yaratgan madaniy-ma'naviy mеrоsni o'zlashtirish qоbiliyati bilan bеlgilandi, оlamni tеоtsеntrik tushunishdan antrоpоtsеntrik tushunishga o'tildi. Bunday inqitobiy o'zgarish, shubhasiz, o'ta murakkab jarayon bo'lib, turli ziddiyatlarga to'la edi. Хuddi shuning uchun ham Uyg^nish, Еvrоpaning turli mamlakatlarida turlicha shakllarda namоyon bo'ldi.
Ilm -fanga e't^r kuchaydi, amaliyot bilan fan оrasidagi chеgara ham o'zgara bоshladi. Injеnеr va rassоm nafaqat va o'rta asr zamоnasidagidеk «san'-attor», «tехnik», balki chinakam ^d^r yaratuv-chi darajasiga ko'tariddi. Kеplеr, Galitey, Kоvalеri singari ijоdkоrlar Хudо tоmоnidan sоdir etijan tabiiy hоdisalarni ichki tuzilishidagi o'zarо alоqadоrlik qоnuniyatlarini bilishga intil-ganlarini ularning ijоdida uchratamiz. Insоn to'g'risidagi qarashlar R. davrida yanada yuksaklikka ko'tarila bоshladi. Insоnning qadr-qiymati har tо-mоnlama оsha bоshladi. O'rta asrlarda mavjud bo'lgan insоn — Хudо оrasidagi ittifoq haqidagi qarashlarga darz kеtdi. Insоn Хudоdan ajralib, mustaqil fikrlash imkоniyatiga ega bo'ldi. Endi u falakiyotdan emas, balki o'zidan najоt izlay bоshladi. O'zining tеranlashib bоrayotgan aql-farоsatidan, go'zallashib bоrayotgan tanasining imkоniyatlaridan madad qidirishga tushdi. Хuddi shu bоis Uyg'оnish, davri antrоpоtsеntrizmida go'zallikni ulug'lash tamоyili ust^r mavqеga ko'tarildi.
XIV asrlarda dastlab Italiyada vujudga kеlgan bu yangi madaniyat gumanizm mmim оldi. Umuman gumanizm ^rasi lug'aviy jihatdan insоniylik, dеgan ma'nоni anglatadi. O'z mоhiyati jihatidan bu madaniyat chеrkоv, itohiyotga хоs bo'lgan ma'rifatlilikdan uzоqlashishni anglatadi. Zеrо, gumanistlar dunyoviy fanlarni ^rtov sхоlastikasiga qarshi qo'yardilar.
SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7
3(6), June, 2023
Bu madaniyatning eng asosiy mohiyati cherkov tomonidan inkor etilgan inson shaxsining manfaatlari va xuquqlarini himoya qilgan gumanizm edi, chunki u har tomonlama rivojlangan inson shaxsi haqida gapirsa ham, butun xalqni nazarda tutmas edi. Ikkinchidan, bu gumanizm insonni har qanday zo'ravonlikdan, cherkov hukmronligidan ozod qilish haqida orzu qilgan. Bu gumanizmning asosiy xususiyati individual erkka, raqobatga yo'l ochish edi. Dunyoqarashdagi bu yangi oqim o'sha davrda ilg'or tabiiy-ilmiy va ijtimoiy-falsafiy fikrlar rivojlanishida katta ahamiyatga ega bo'ldi. Bu davrda ijtimoiy-iqtisodiy va madaniy-ilmiy hayotdagi keskin o'zgarishlar o'z navbatida Uyg'onish davri falsafasining rivojlanish xususiyatlarini belgilab berdi. O'z mohiyati jihatidan bu falsafiy rivojlanish nisbatan ilmiy yo'nalishda bo'lib, uning asosiy maqsadi sxolastikaga tobora ko'proq zarba berish edi. Bu zarba shundan iborat ediki, falsafa gumanistik madaniyatning tarkibiy qismlaridan biri sifatida ilohiyotning xizmatkori bo'lishdan butunlay voz kechadi.
XV-XVI asrlardan fan tobora ilohiyot bilan o'z aloqasini uza boshlab, asta-sekin mustaqil rivojlanish yo'liga o'tib din, cherkov hukmronligiga qarshi chiqa boshlaydi. O'sha paytda jamiyatning ilg'or tabaqalari texnikaning nazariy asosi va diniy mafkuraga qarshi kurashda qurol bo'lgan tabiiyotshunoslikning rivojlanishidan manfaatdor edilar. CHunki sanoatni rivojlantirish uchun fan kerak edi. Bu fan fizik jismlar tabiat kuchlarining namoyon bo'lishi shaklida taxlil qilinar edi. Tabiiyotshunoslikning rivojlanib borishi keskin kurash bilan bog'liq edi.
Bu o'rinda Jordano Bruno, Galileo Galileylarning tabiiy-ilmiy, falsafiy qarashlari ustida to'xtalib o'tish maqsadga muvofiqdir.
Kopernikning geliotsentrik nazariyasidan chuqur ilmiy xulosalar chiqargan mutafakkirlardan biri italiyalik Jordano Bruno (1548-1600)dir. U Neapol yaqinida tug ilgan. O'zining ilg or fikrlari uchun Bruno dahriylikda ayblanadi va cherkovdan haydaladi. Italiyadan qochishga majbur b o'ladi. Uzoq vaqt SHveytsariya, Frantsiya, Angliya va Germaniyada quvg'inda yuradi. 1592 yilda Bruno Italiyaga qaytib keladi, lekin cherkov inkvizitsiyasi tomonidan ushlanib, turmaga solinadi. Qiynoqlarga qaramasdan, u o'zining ta'limotidan voz kechmaydi, chatijada qatl etishga hukm qilinadi, 1600 yil 17 fevralda Rimd a Gullar maydonida yoqib o'ldiriladi.
Bruno geliotsentrik nazariyani himoya qilish va targ' ib qilish oilan cheklanib qolmaydi. U tabiatshunoslik tajribalarini hisob-ga olib, bir necha muhim nazariy xulosalar qildiki, ular falsafani yana ham boyitdi. Bruno ta'limoticha, haqiqiy falsafa ilmiy tajribaga suyanishi kerak, sxolastikani tugatish kerak. Uning ta'limoticha, koinot yagona, moddiy, cheksiz va abadiy. Juda k o'p dunyolar quyosh sistemasidan tashqarida mavjuddir. Biz k o'rib turgan narsalar koinotning
SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7
3(6), June, 2023
eng kichik bir qismidir. Yulduzlar - boshqa planeta sistemalarining Quyoshi. Er -cheksiz dunyoning kichik bir zarrasi. Demak, Bruno tabiiy-ilmiy qarashlarida Kopernikdan ilgarilab ketib, koinotning cheksizligi haqidagi fikrni aytadi, Kopernik esa koinotni chekli, deb hisoblagan edi. Bruno Kopernik ta'limotini Quyosh sistemasining tuzilishi haqidagi yangi qarashlar bilan boyitdi.
Brunoning qarashlarini rivojlantirgan, ilmiy dunyo qarashning rivojlanishiga katta hissa q o'shgan mutafakkirlardan biri Galileo Galiley (1564—1641)dir. Galileyning tabiatshunosli qtsagi xizmatlaridan biri shuki, u harakat ha qida hukmron b o'lgan o'rta asr sxolastik ta'limotni inkor qiladi. U o'z tajribalariga asoslangan holda yangi tajribaviy mexanikaga asos soldi. Uning ta'limoticha, birorta jismga berilgan harakat o'z- o'zidan y o' qolib ketmaydi, balki uni bironta tash qi predmet qabul qilmaguncha t o'g'ri chizi q b o'ylab tekis harakat qiladi. Galileyning astronomiya sohasidagi kuzatishlari katta ahamiyatga ega edi. 1609 yilda u musta qil ravishda teleskop yasaydi. Birinchi marta u tufayli osmon sirlarini bilish imkoniyati tug'iladi. Galiley Yupiter y o'ldoshlarini, quyosh yuzidagi dog'ni kashf qildi, Oy sathida chu qurlik va tog'lar mavjudligini anikladi. Astronomiyada teleskopning kashf qilinishi fanda ha qi qiy in qilob yasadi.
Galileyning asarlari tabiatshunoslik va falsafa tarixida muhim ahamiyatga ega. Uning falsafasi mexanistik xarakterda b o'lib, u ilohiyotchilik va sxolastik dunyo qarashga qarshi kurashda muhim b o'ldi. Galiley moddiy dunyoning ob'ektiv mavjudligani e'tirof etadi. Bu dunyo abadiy va cheksiz, mutla q, y o' qolib ketmaydi, hech narsa, hech nimadan paydo b o'lmaydi. Fa qat jismlar o'rtasida o'zgarish sodir b o'ladi. Galiley Yunoniston atomistlarining ta'limotini o'zgartiradi. Materiya — bu borli qning imkoniyati emas, balki real borli qning o'zidir.
Galileyning bilish nazariyasi ham falsafa tarixida izchil rol o'ynadi. U sxolastlarning ha qi qatni tanilgan nufuzlarning fikrini solishtirish bilan aniklash mumkin, degan ta'limotini tan qid qiladi. Uning ta'limoticha, fanning asosi tajriba, «bizning k o'zimiz oldida ochi q b o'lgan ulug' kitobda yozilgan» ha qi qiy falsafadir. Bu kitob — koinot, tabiatdir. Uni o' qishni o'rganish kerak. U ilmiy bilish erkinligining tarafdori b o'lgan. Galileyning. fikricha, ikki kitob mavjud. Galiley ha qi qatni nufuzli shaxslar matnlarini solishtirish bilan emas, balki tajriba bilan ani qlash mumkin, deydi. Ha qi qatni bilish, Galiley ta'limoticha, moddiy jismlar va ular harakatining kattaligini, shaklini va mi qdorini bilishdir.
Galileyning bilish nazariyasicha, sezgilar bilishning boshlanishidir, yu qori bos qichi esa a ql faoliyati bilan tugallanadi. Mi qdoriy hissiy tahlil uning ma'lumot-larini a qliy tiklash bilan davom ettiriladi. Galileyning ontologik va gnosologik ta'li-moti falsafa rivoji tarixida muhim ahamiyatga ega b o'ldi.
SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7
3(6), June, 2023
Uyg^nish davrida o'rta asr ijtimоiy-siyosiy tuzumiga va ma'naviy hayotda chеrkоvning yakkahоkimligiga qarshi kurash jarayonida ilg'оr sоtsiоlоgik ta'limоtlar vujudga kеldi. O'sha davrda jamiyatning ilg^r tabaqalari dunyoviy, milliy va markazlashgan davlat tarafdоri bo'lganlar. O'rta asr mafkurasiga qarshi quyi tabaqalar dеmоkratiyasining himоyachilari ham turardi. Ular ijtimоiy tuzumni tubdan qayta qurish хaqida оrzu qilar edilar. Хuddi shu davrga kеlib insоnning «tabiiy хuquqlari», хalqning suvеrеnitеti хaqidagi g'оyalar vujudga kеladi. Lеkin «tabiiy хuquq» va ««alq suvеrеnitеti» g'оyalari o'sha davrda vоqеalikda o'z aksini tоpa оlmadi. Оmmaning inqilоbiy pоrtlashidan qo'rqqan yangi mulkdоrlar kuchli davlat hоkimiyati haqidagi ta'limоtni asоslab bеrishni talab qilardilarki, bu davlat faqat еr egalarining qarshiligini emas, balki хalqning inqitobiy harakatini bоstirishga ham qоdir bo'lsin. Bunday sоtsiоlоgik nazariyaning tipik vakillaridan biri Nikоlо Makiavеlli (1469-1527) edi.
Makiavеllining ta'limоticha, dvоryanlar har qanday fu qarolikning yovuz dushmanlaridir. Shu bilan bir va qtda, uning k o'rsatishicha, hayajоnlangan оmmadan ham q o'r qinchliro q narsa y o' q. Makiavеllining fikricha, tariхning harakatlantiruvchi kuchini «mоddiy manfaat» tashkil qiladi. SHu bilan birga barcha mоddiy manfaatning eng qudratlisi хususiy mulkdir. Оdamlar o'z mulkini yo^ -tishdan k o'ra, оtalarining o'limini tеzrо q unutadilar. Makiavеlli o'zining tariхga оid asarlarida ijtimоiy hоdisalarning qоnuniyliga ha qida ayrim fikrlarni aytadi. Jamiyatda ijtimоiy kuchlar kurashi mavjud. Lеkin Makiavеlli bu kurashning sabab -lari va ha qi qiy хaraktеrini tushuntirib bеrishdan juda uzо q. Makiavеlli ta'limоti b o'yicha, davlatning asоsi aхlо qiy tamоyillardan tamоmila toli b o'lgan kuchdir. Makiavеlli asоsan mul qdоr sinflarning dastlabki sarmоya jamg'arish davridagi hоkimiyatini o'rnatish tarafdоri b o'lgan.
Bu davrning ikkinchi utоpisti italiyalik Tоmmazо Kampanеlla (1568—1639)dir. Yangi falsafa va оzоd fanning targ'ibоtchisi b o'lgan Kampa^lla bir nеcha marta ^rtovda sud qilinadi. 1602 yilda turmada u o'zining mashhur « Quyosh shahri» nоmli asarini yozadi. Kampa^lla idеal jamiyatning хayoliy tasvirini yaratadi: bu хususiy mulk va individual оila ham tugatilgan jamiyatdir. Bu yangi jamiyat umumiy mеhnat tamоyiliga asоslangan. Umumiy mеhnat faхrli ish hisоblanadi.
Kampanеlla ilmiy va tехnikaviy kashfiyotlarga juda yu qоri bato bеrib, ularni ijtimоiy munоsabatlar o'zgarishining asоsi dеb hisоblaydi. Kampanеlla ham ^mas Mоr kabi harbiy ishni puхta tashkil qilishga katta ahamiyat bеrdi; chunki bu idеal jamiyatga tash qi оchk o'z q o'shnilarning hujum qilishi mumkinligini q o'rabildi. Ularning har ikkalasi ham harbiy ishda хayoliy оrоlliklar va quyosh shaharliklarning aхlо qiy, tashkiliy va tехnika jihatdan ustunligini k o'rsatadi. Falsafa sоhasida
SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7
3(6), June, 2023
Kampanellaning qarashlari Uyg'onish davri uchun xos b o'lgan yangi va eskining qorishib ketishi bilan xarakterlanadi. Kampanella uchuvchi apparatlar loyihasini tuzish bilan bir va qtda, magiya va astrologiyaga ishonadi, butun kosmosning jonlanganligini aytadi. Tomas Mor va Kampanella ta'limotlarida xal q kuyi taba qalarining t o'la tenglik o'rnatish, farovonlik, tinchlik, insoniyat ma'naviy kuchini rivojlantirish ha qidagi ilg'or g'oyalar aks etgan.
REFERENCES
1. Kadamovich, Y. J., Muzaffarovna, I. G., Maxmudovich, Y. B., Boxtiyarovna, S. S., & Xabibullayevich, S. S. (2020). Social justice as a condition of socio-spiritual stability in society. Journal of Critical Reviews, 7(5), 816-818.
2. Раматов, Ж.С., Баратов, Р.У., Султашв, С.Х., Муратова, Д.А., XacaHoB, М.Н., & 3pH^3oB, У.К. (2022). ЁШЛАР ЗАМОНАВИЙ МАДАНИЙ КИЁФАСИ ВА УМУМИНСОНИЙ КАДРИЯТЛАР ТУШУНЧАСИНИНГ МАЗМУН-МОХДЯТИ. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 2 (10), 376-386.
3. Раматов, Ж.С., Баратов, Р.У., Султашв, С.Х,., Куша^в, Файзулла Абдуллаeвич., Валиeв, Л.А., & Хасашв, М.Н. (2022). ХОЗИРГИ ДАВРДА ИЖТИМОИЙ АДОЛАТ ХАКИДАГИ ИЛМИЙ-ФАЛСАФИЙ КАРАШЛАРНИНГ УЗИГА ХОС ТАЛКИНИ. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 2 (9), 647-656.
4. Саифназарoв, & Сирoжбeк X,абибуллаeвич Султанoв (2022). ИЖТИМОИЙ АДОЛАТНИ МУСТАДКАМЛАШДА ИЖТИМОИЙ ТАДБИРКОРЛИКНИ УСТУВОР ЖИХДТЛАРИ. Academic research in educational sciences, 3 (TSTU Conference 1), 71-76.
5. Раматов, Ж. С., Муратова, Д., Султашв, С. X,., Тухтабoeв, 3., Кушагав, Ф., & Хасашв, М. Н. (2022). ИЖТИМОИЙ АДОЛАТ ВА КАДРИЯТЛАР ПЛЮРАЛИЗМИ. World scientific research journal, 8(1), 102-108.
6. Раматов, Ж. С., Эрниёзoв, У. К., Султашв, С. X., & Хасашв, М. Н. (2022). САНЪАТНИНГ ТАРИХИЙ-ФАЛСАФИЙ АСОСЛАРИНИНГ БУГУНГИ КУНДАГИ АХАМИЯТИ. World scientific research journal, 9(2), 65-70.
7. Ramatov, J., Umarova, R., Baratov, R., Sultanov, S., & Khasanov, M. (2022). METHODS AND MEANS OF FORMATION OF SPIRITUAL MORAL CONSCIOUSNESS IN STUDENTS AND YOUTH OF UZBEKISTAN. World scientific research journal, 10(1), 257-262.
8. Жyрабoeв, Н. Ю., Баратов, Р. У., Куша^в, Ф. А., Султашв, С. X., & Хасашв, М. Н. (2022). ХИТОЙ ФАЛСАФАСИНИНГ ИЖТИМОИЙ-СИЁСИЙ КАРАШЛАРИ. World scientific research journal, 9(2), 43-48.
SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7
3(6), June, 2023
9. RAMATOV, J., SULTANOV, S., NAZAROVA, N., KHASANOV, M., & VALIEV, L. THE PLACE AND ROLE OF WOMEN IN THE RAILWAY TRANSPORT SYSTEM OF UZBEKISTAN. ТЕОРИЯ И ПРАКТИКА СОВРЕМЕННОЙ НАУКИ Учредители: ООО" Институт управления и социально-экономическогоразвития",(12), 49-52.
10. RAMATOV, J., UMAROVA, R., BARATOV, R., SULTANOV, S., NAZAROVA, N., & KHASANOV, M. WAYS OF REGULATING FAMILY RELATIONS AND PREVENTING CONFLICTS (IN THE EXAMPLE OF THE STATE OF UZBEKISTAN). ТЕОРИЯ И ПРАКТИКА СОВРЕМЕННОЙ НАУКИ Учредители: ООО" Институт управления и социально-экономического развития",(12), 45-48.
11. РАМАТОВ, Д., УМАРОВА, Р., СУЛТАНОВ, С., НАЗАРОВА, Н., & ХАСАНОВ, М. ФИЛОСОФИЯ И БУДУЩЕЕ. ТЕОРИЯ И ПРАКТИКА СОВРЕМЕННОЙ НАУКИ Учредители: ООО" Институт управления и социально-экономического развития",(12).
12. Султонов, С. (2017). Взгляды Амира Темура на нравственное и интеллектуальное воспитание. Молодой ученый, (4), 626-627.
13. RAMATOV, J., UMAROVA, R., SULTANOV, S., NAZAROVA, N., & KHASANOV, M. LEADERSHIP FACTOR IN PROVIDING YOUTH COMPETITIVENESS. ТЕОРИЯ И ПРАКТИКА СОВРЕМЕННОЙ НАУКИ Учредители: ООО" Институт управления и социально-экономического развития",(12), 40-44.
14. RAMATOV, J., UMAROVA, R., SULTANOV, S., NAZAROVA, N., & KHASANOV, M. THE IMPORTANCE OF FORMING HIGH MORALITY AND SPIRITUALITY IN YOUNG PEOPLE. ТЕОРИЯ И ПРАКТИКА СОВРЕМЕННОЙ НАУКИ Учредители: ООО" Институт управления и социально-экономическогоразвития",(12), 78-81.
15. RAMATOV, J., UMAROVA, R., SULTANOV, S., NAZAROVA, N., & KHASANOV, M. THE ROLE OF THE SCIENCE OF PROFESSIONAL ETHICS IN THE TRAINING OF SPECIALISTS AND RELATIONSHIP WITH OTHER DISCIPLINES. ТЕОРИЯ И ПРАКТИКА СОВРЕМЕННОЙ НАУКИ Учредители: ООО" Институт управления и социально-экономического развития",(12), 2326.
16. РАМАТОВ, Д., СУЛТАНОВ, С., НАЗАРОВА, Н., ЭРНИЯЗОВ, У., ХАСАНОВ, М., & ВАЛИЕВ, Л. ПРАГМАТИЗМ ПРОТИВ ФИЛОСОФИИ ОБЩЕСТВА. ТЕОРИЯ И ПРАКТИКА СОВРЕМЕННОЙ НАУКИ Учредители: ООО" Институт управления и социально-экономическогоразвития",(12).
SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7
3(6), June, 2023
17. RAMATOV, J., BARATOV, R., SULTANOV, S., NAZAROVA, N., ERNIYOZOV, U., & VALIEV, L. THE ROLE OF AUROBINDO GHOSH'S CONCEPT OF EDUCATION. ТЕОРИЯ И ПРАКТИКА СОВРЕМЕННОЙ НАУКИ Учредители: ООО" Институт управления и социально-экономического развития",(12), 57-60.
18. Sultanov, Sirojbek Habibullayevich (2023). YOSHLAR MA'NAVIYATIGA TA'SIR KO'RSATUVCHI OMILLAR. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 3 (1), 698-709.
19. Раматов, Ж.С., Баратов, Р.У., Султанов, С.Х,., Муратова, Д.А., Хасанов, М.Н., & Эрниёзов, У.К. (2022). ЁШЛAP 3AMOHAB™ МAДAНИЙ ^ИЁФACИ BA УМУМИНгаНИЙ КAДPИЯТЛAP ТУШУНЧACИНИНГ MA3MyH-MOXHHTH Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 2 (10), 376-386.
20. Раматов, Ж. С., Муратова, Д., Султанов, С. X,., Тухтабоев, Э., Кушаков, Ф., & Хасанов, М. Н. (2022). ИЖТИМOИЙ AДOЛAТ BA КAДРИЯТЛAР ПЛЮРAЛИЗМИ. World scientific research journal, 8(1), 102-108.
21. Sultanov, Sirojbek Habibullayevich (2023). IJTIMOIY ADOLATNI TUSHUNISHGA ZAMONAVIY YONDASHUVLAR. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 3 (1-2), 136-142.
22. Жуманиёзова Н.С. Узбекистонда таълим тизими шаклланишининг тарихий асослари // Илм сарчашмалари. - Ургенч, 2020. - №3. - Б. 49-54. (09.00.00; №17).
23. Жуманиёзова Н.С. Хорижий давлатлар таълим тизими тараккиёти (Сингапур мисолида) // Имом Бухорий сабоклари. - Бухоро, 2020 - №2. - Б. 144-147. (09.00.00; № 9).
24. Jumaniyazova N.S. Reforms in improving the quality of higher education and its philosophical and legal basis // International Journal of Psychosocial Rehabilitation: Vol. 24, Issue 08, 2020. - P. 6499-6505. (№3; Scopus).
Жуманиёзова Н.С. The role of social servicesin the molernization of higher elucation // Узбекистон Республикаси олий таълими инновацион ривожланиш йулида: Халкаро илмий-амалий конференция материаллари. - Кукон, 2019. -Б.
25. Жуманиёзова Н.С. Узбекистон олий таълим тизимини халкаро микёсда интеграциялашуви // "Транспорт сохдсида халкаро даражадаги мутахассис кадрлар тайёрлаш истикболлари" мавзусидаги халкаро илмий-амалий конференцияси туплами, Тошкент, - Б. 413-418.
357-359.
SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7
3(6), June, 2023
26. Жуманиёзова Н.С. Глабаллашув жараёнида олий таълимда кадрлар сифати масаласи // Глоболлашув шароитида ахборот тахдидларига карши курашишнинг замонавий технологияларини яратиш муаммолари: Халкаро илмий-амалий конференция материаллари. -Тошкент, 2020. -Б. 136-140.
27. Жуманиёзова Н.С. Алишер Навоий меросининг жахон цивилизация тарихида тутган урни // Урта асрлар шарк алломалари ва мутафаккирлари тарихий меросида санъат ва маданият масалалари: Халкаро илмий - назарий ва амалий конференция материаллари. - Тошкент, 2018. - Б.106-109.
28. Жуманиёзова Н.С. Мустакиллик йилларида миллий маънавий меросимизнинг тикланиши, туризм сохасида амалга оширилган кенг куламли ислохотлар // Ислом Каримов - янги давр узбек давлатчилигининг асосчиси: Республика илмий-назарий конференция материаллари. - Тошкент, 2018 - Б.
29. Жуманиёзова Н.С. Оила институтининг функционал жихатлари ва ёшлар тарбиясидаги урни // УзМУ хабарлари. - Тошкент, 2018.-№-1/4/1. - Б. 121-214.
30. Жуманиёзова Н.С. Бошк;арув маданиятида ахлокий кддриятлар инъикоси // Ижтимоий - гуманитар фанларнинг долзарб масалалари: ривожланиш истик;боллари: Халкаро илмий-назарий анжуман материаллари. - Нукус, 2018. -Б.242 -244.
31. Жуманиёзова Н.С. Оналик ва болаликни ижтимоий химоялаш масалалари // Социологияни укитиш ва социологик тад;и;отларни ташкил этишнинг долзарб масалалари: Республика илмий-амалий конференция материаллари. -Тошкент, 2018 - Б.68-69.
32. Жуманиёзова Н.С. Буюк келажакнинг буюк ёшлари // Ислом Каримов -янги давр узбек давлатчилигининг асосчиси: Республика илмий-назарий конференция материаллари. - Тошкент, 2018 - Б.50-54.
33. Jumaniyazova N.S. The impact of the synthesis of global multicultural civilization and modernization on the socio-cultural life of Uzbekistan // International Virtual Conference on Language and Literature Proceeding. Indonesia, 30 may 2022 (Session 5) - P. 88-90.
34. Jumaniyazova N.S.The role of social institutions in the development of young people // Galaxy international interdisciplinary research journal (GIIRJ). Vol. 10, Issue 6, June. 2022. - P.67-70.
22-26.
