CC BY
12FRANSUZ TILI IDIOMALARI HAQIDA Isroilova Manzura Jamolovna
Termiz davlat universiteti fransuz tili o'qituvchisi manzuraj amolovna@ gmail.com https://doi.org/10.5281/zenodo. 7633104
Annotatsiya: Frazeologiya tilshunoslik fanining jadal rivojlanayotgan tarmog'i bo'lib, tadqiqotchilarning frazeologik birliklarning semantik va kommunikativ xususiyatlarini va ularning funksiyalarini o'rganishga qiziqishi o'zgarishsiz qolmoqda. Frazeologik birliklar o'zlarining ma'lumot qobiliyati va ifodaliligi bilan ajralmas bo'lganligi sababli, ular turli xil matnlarda alohida o'rin tutadi.
Kalit so'zlar: Idiotisme animalier, Idiotisme botanique, Idiotisme corporel, Idiotisme chromatique, Idiotisme gastronomique, Idiotisme numérique, Idiotisme toponymique, Idiotisme vestimentaire, Idiotisme artisanal ou ouvrier, obrazli frazeologik birliklar.
THE IDIOMS OF THE FRENCH LANGUAGE
Abstract: Phraseology is a rapidly developing branch of linguistics, and researchers' interest in studying the semantic and communicative properties of phraseological units and their functions remains unchanged. Phraseological units are indispensable for their informativeness and expressiveness, so they occupy a special place in various texts.
Key words: Idiotisme animalier, Idiotisme botanique, Idiotisme corporel, Idiotisme chromaticique, Idiotisme gastronomique, Idiotisme numérique, Idiotisme toponymique, Idiotisme vestimentaire, Idiotisme artisanal ou ouvrier figurative phraseological units.
ОБ ИДИОМАХ ФРАНЦУЗСКОГО ЯЗЫКА
Аннотация: Фразеология является бурно развивающейся отраслью языкознания, и неизменным остается интерес исследователей к изучению семантических и коммуникативных свойств фразеологизмов и их функций. Фразеологизмы незаменимы своей информативностью и выразительностью, поэтому занимают особое место в различных текстах.
Ключевые слова: Идиотизм анималистический, Идиотизм ботанический, Идиотизм телесный, Идиотизм хроматический, Идиотизм гастрономический, Идиотизм нумерический, Идиотизм топонимический, Идиотизм вестиментарный, Идиотизм кустарный или образный.
KIRISH
Frazeologiyaga oid kitoblar soni, iboralar (umumiy yoki ixtisoslashtirilgan) lug'atlar soni va ushbu mavzu bo'yicha ko'plab konferensiyalar bu muammoning qanchalik dolzarb ekanligidan dalolat beradi. Turli xil iboralarning tasnifi toifalardan kelib chiqadi.Tilshunoslikda FB liklar chegarasini korsatishda turli qarashlar mavjud. Jumladan, maqol, aforizmlar, idioma, aforizmlar ham Fb ning tadqiqot obeykti sifadida tadqiq qilinadi.
TADQIQOT MATERIALLARI VA METODOLOGIYASI
Jeffri NUNBERG, xuddi Adam MAKKAI singari FB tarkibiga kiruvchi idiomalarni, ikki turdaga boladi: tarkibidagi so'zlarning har biri ma'noga ega bo'lgan va butun qismlari faqat bitta ma'noga ega bo'lgan idiomalar. Adam MAKKAI kodlash idiomasi: tinglovchiga mazmunli kombinatsiyani taqdim etadi va dekodlash idiomasi: rotsional bilishni talab etadi Odatda ikkinchi tipga kiruvchilari koplab savollarga javob berish lozimligini korsatadi.Bunday idiomalarni asl mohiyatini, manosini bilish uchun lingvokulturologik, semantik tadqiq etish zarur hisoblanadi.
Fransuz lingvisti Alain REY gallisizm-ozlashmalarni ham turg'un idioma ekanligini takidlaydi, masalan: zamonaviy grek tiliga fransuz tildan kirib kelgan « yKapoôvi » (garsôni) - garçon-bola, ofitsiant, « Kpouaoàv » (kruasân) - un croissant- qandolatchilik maxsuloti.
TADQIQOT NATIJALARI
Fransuz tilida idiomalarning zoonimli, kiyim nomlari, tabiat hodisalari bilan bogliq bolganlari, oziq-ovqat nomlari orqali ifodalanuvchi Idiotisme animalier, Idiotisme botanique, Idiotisme corporel, Idiotisme chromatique, Idiotisme gastronomique, Idiotisme numérique, Idiotisme toponymique, Idiotisme vestimentaire, Idiotisme artisanal ou ouvrier kabi semantik maydonlari farqlanadi.
MUHOKAMA Quyida dastlabki 3 semantik maydonni korib chiqamiz:
• Idiotisme animalier (hayvon nomlari bilan bog'liq idiomalar) hayvonga xos fe'l-atvor obrazli tarzda voqea-hodisa, inson(bevosita hayvon uchun ham) hatti-harakati, xulqini ifodalash uchun ishlatiladi: avoir des ailes-(so zma-so yz: qanoti bor bo'lmoq)-o'zini(qushdek) yingil his qilmoq; voler de ses propres ailes-(so 'zma-so o'zining qanoti bilan uchmoq)- mustaqil bo 'lmoq; blanc-bec -(so 'zma-so z:oq tumshuq)-o "ziga haddan ziyodishonganyoshyigit; être bête (à en manger du foin)-juda soda, go'l bolish; quelle sale bête ¡-(so^zma-so^z: qanday iflos hayvon)-dushman, yomon xulqli shaxs, shuning bilan birga tajovuzkor hayvonni ham ifodalaydi; doux comme un agneau(so 'zma-so z-qo zichoqdek muloyim)-muloyim kishi(qoy ogzidan cho'p olmagan); avoir un regard d'aigle-burgut kozli, ko^'zi o 'ta o'tkir; c'est un aigle-har tomonlama mukammal shaxs; âne rouge(so 'zma-so z:qizil eshak)-eshakday qaysar; brider l'âne par la queue(sozma-soz: eshakni dumidan jilovlamoq)-ishni teskarisini qilmoq; passer du coq à l'âne(so^zma-so^z: xo'rozdan eshakka o'tmoq)-biri bo'g'dan biri tog'dan gapirmoq; avoir un estomac d'autruche(tuyaqush oshqazoni bor bo'lmoq)-har yegan narsani oson hazm qilmoq; baleine(kit)-semiz odam; petite caille(kichkina bedana)-yosh hurliqo; tout droit sorti de la bouche du cheval(so^zma-so^z: tog'ridan-to'gri otning ogzidan chiqgan)-ishonchli manbadan olingan ma 'lumot; entre chien et loup(so'zma-so'z:it va bo 'ri o'rtasida)-tunda, être comme chien et chat-it-mushuk bo 'lmoq, qiyin vaziyatda tortishmoq va hokazo.
• Idiotisme botanique (tabiat bilan bog'liq bo'lgan idiomalar) insonga, voqelikka hos bo'lgan hatt-harakat, vaziyatlarni ifodalash uchun ishlatiladi:
l'arbre cache laforêt(so 'zma-so "z:daraxt o 'rmonniyashiradi)-bir detal butun tavsilotni o \idajam etadi; avoir un cœur d'artichaut(so 'zma-so z :artisho(karam navi) yuragili bo 'lmoq-sevgida sadoqatli bo'lmoq; coup de bamboo(so'zma-so'z:bambuk zarbasi)-1)toxsaddan charchash; 2)issiq urishi; manger son blé en herbe(so zma-so z:bug doyini o 't ustida yemoq)-mol-mulkini isrof qilmoq, sovurmoq; bœuf-carotte(soszma-sosz: mol go\shti-sabzi)-politsiyachilar(fransuzlarda); bout de chou(so 'zma-so 'z:karam oxiri/adog 'i)-kichkintoy, bolakay; faire chou blanc (so 'zma-so z:oq karam yetishtirmoq)-muvaffaqiyatsizlikka uchramoq; presser le citron(s.s:limonin siqmoq)-insonni haddan tashqari ezmoq(limonday siqib suvini ichmoq); filer un mauvais coton(ss:yomonpaxtayigirmoq)-1)sog ligiyomonlashmoq 2) obro \sigaputur yetmoq; mettre du beurre dans les épinards(ss:ismaloqqa saryog" surmoq)-vaziyatni yingillashtirmoq; être fleur bleue(ss:ko 'k gul bo 'lmoq)-1)juda romantik bo 'lmoq, 2)sodda, go 'l; être haut comme trois pommes(ss: 3 olmadek baland bo'lmoq)-pakana bo 'lmoq; être rouge comme une tomate (pomidordik qizil bo 'lmoq) - yuzi qip-qizil bo 'lmoq (uyatdan, sovuqdan; croquer lapomme(olma tishlamoq)-vasvasaga berilmoq va hokazolar.
• Idiotisme corporel (inson tana azolari nomlari bilan ifodalanuvchi idiomalar)-tabiat voqea-hodisalari, insonning turli vaziyatdagi holatlarini obrazli ifodalashda ishlatiladi: à bras-le-corps(so'zma-so'z:qo'lu-tana)-o" zbek tilidagi muqobili qo'lu-oyoq(oyoq-qol), butun tana; couper bras et _ jambes(qo l-oyogini kesmoq)-barcha imkoniyatlarniyo qqa chiqarmoq; la bouche en cœur-yurakdan gapirish (ba^zida soxta zukolik bilan gapirishni ham ifodalaydi); avoir des bouches à nourrir-kimgadur qaram oila, faire la fine bouche(ogzini ado/tamom qilmoq)-qiyin vaziyatda bo lmoq; motus et bouche cousue-lom-mim demaslik, sukut saqlamoq; tendre les bras vers quelqu 'un-yordam qo lini uzatmoq, couper les cheveux en quatre (so 'zma-so z - sochlarni 4ga bo Imoq) - keraksiz holda biror narsani murakkablashtirish, tanlashda mujmallashmoq; mon cœur se glace (ss: yuragim muz)-juda xavotir, qo 'rquvdaman; avoir le cœur au bord des lèvres(ss: yuragi lablari oldida bo lmoq)-yuragi ko 'tarilmoq; la main sur le cœur-qo li ko ksida(hurmatda); laver le cerveau -miyasidan o'chirib tashlamoq, unutmoq; avoir le gros cou-magrur bo'lmoq va boshqalar.
XULOSA
Bu semantik maydonarni tashkil etuvchi FB lar juda kop bolib ular ichida idiomalar obrazlilikni ifodalashi bilan alohid ahamiyatga ega hisoblanadi. Ferdinand De SAUSSURning fikricha soz va uning manosi o'rtasidagi bo'gliqlikni bilish, kommunikatsiya jarayoniga ularni kiritishda idiomatik vositalar muhim, idiomaga xos xususiyatning yo'qligi sintagmatik darajada amalga oshadi va paradigmatik mulohazalarda o'z izini yo'qotadi, yani, bazi idiomalarda ma'lum bir ifodali birikmalarda mano aniq bo'lishi mumkin, boshqalarida butun kombinatsiyada mano-mazmun anonim tarzda boldi.
Foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati:
1. Авалиани, Ю.Ю. Семантическая структура слов-компонентов и семантическая структура фразеологических единиц Текст.: бюллетен по фразеологии / Ю.Ю. Авалиани. -Самарканд, 1972. - № 1. - С. 15-17.
2. Арутюнова П., Н.Д. Предложенийе и йего смысл: логико-семантическийе проблемы Текст. / Н.Д. Арутюнова / АН СССР, Ин-т языкознания. М.: Наука, 1976.-383 с.
3. Гак, В.Г. О структурно-семантических группах во французской фразеологии Текст. / В.Г. Гак. ИЯШ, 1959. - № 5. - С. 21-26.
4. Marouzeau, J. Aspects du français Texte. / J. Marouzeau. Paris, 1950. -215 p.
5. Маматов А. Лексик интеграция асосида фразеологизмларнинг шаклланиши // Узбек тили ва адабиёти. - Тошкент, 1999. №6. -29-33 бетлар.
6. Guiraud, P. La semantique Texte. / P. Guiraud. Paris: Presse Universitaire de France, 1964.-126 p
7. Isroilova M. " Phraseological Units Classification Expressed Through Colors in French Printed Media" - https://doi.org/10.47191/10.47191/rajar/v8i12.14
8. Lafleur, B. Dictionnaire des locutions idiomatiques françaises Texte. / B. Lafleur. Ottawa, Canada, Bibiliotheque nationale du Quebec (Duclot), 1979.
9. Grand Robert de la langue française. Dictionnaire alphabetique et analogique de la langue française Texte. 2-eme ed. - Paris: Robert, 1986. - En 9e volume entierement revue et enrichie par АЫп Rey.
10. https://fr.wikipedia.org
11. http://books.google.com
