CC BY
7УДК 37
Сембаева Н.А.
2 курс магистранты Элкей Марг^лан атындагы Павлодар педагогикалык университет (Павлодар, Казахстан)
ФИЗИКА ПЭНЩДЕГ1 АКТ ЖЭНЕ ЖИ ТЕХНОЛОГИЯЛАРЫ
Аннотация: Мацалада мектептег1 физика пэтн оцытуда АКТ жэне жасанды интеллект (ЖИ) рвлдер1не шолу жасалып, оцу процест жацсартуга жэне б1л1м беру тэж1рибес1н байытуга цалай ыцпал ететтдт туралы тусгнгк бершген. АКТ мен ЖИ технологияларын физика сабагында цолдануга болатын квптеген эд1с-тэс1лдер1 кврсетглген. Сонымен цатар, оцушылардыц бшм сапасыныц жогарылата алатынын жэне цызыгушылыцтарын арттыратынын кврсетт1. АКТ мен ЖИ технологияларын пайдалану оцушылар материалды терещрек мецгерт, оцуды ти1мд1рек эр1 цызыцтырац ететшн дэлелдеген.
Ключевые слова: жасанды интеллект, физика пэт, АКТ, цифрлыц технология, цифрлыц б1л1м беру ресурстары.
Клрюпе. Бшм беру жYЙесi цифрлык бшм беру ресурстары жэне жасанды интеллект технологиялары аркасында каркынды дамып келед^ Оку процесше жасанды интеллект (ЖИ) технологияларын, АКТ енпзу окушылардыц бшм сапасын арттырудыц, оку материалдарын терещрек тусшудщ жэне окуга деген кызыгушылыкты сактаудыц тиiмдi куралы ретшде карастырылады.Эсiресе, кYрделi физикадагы угымдарды терецiрек тYсiнiп, багдарламаны мецгеруге жол ашады. Гылыми эдебиеттерге CYЙенсек, АКТ тYсiнiгiн М.И. Винокурова, В.П. Игнатьев, А.А. Дарамаева жэне т.б. зерттегенш байкаймыз, олардыц пайымдауынша, цифрлык кузыреттшкл бiлiм, дагдылар, катынастар, к^ВДылыктар, сондай-ак бiлiм беру iс-эрекетiнде АКТ-
ны дамытуга мYмкiндiк беретiн жеке т^лгалык касиеттер ретiнде сипаттайды.
Сонымен, жасанды интеллект жэне АКТ тYсiнiктерiн ашып керешк.
Акпараттык-коммуникациялы; технологиялар (АКТ) - заманауи бшм беру саласыныц ажырамас белтне айналган инновациялык к¥ралдар мен эдютер жиынтыгы. АКТ бiлiм беру Yдерiсiн жацгыртып, окыту мен Yйренудiц тшмдшпн арттыруда. Олар окушылардын бiлiмге колжепмдшпн жецiлдетiп, оку-эдютемелш процестердi заманауи талаптарга сэйкестендiруге Yлкен мYмкiндiк беруде. АКТ-нщ бiлiм берудегi ролi мен артыкшылыктары ете орасан, токталып кетсек:
Окуга колжетiмдiлiк: АКТ аркылы бiлiм беру шектеулердi жойып, бiлiмдi кашы;ты;тан алуга мYмкiндiк бередi. Онлайн платформалар аркылы кез келген уакытта бiлiм алу мYмкiндiгi бар.
Интерактивтi окыту: АКТ окыту эдютерш кызыкты эрi тиiмдi ету Yшш мультимедиалы; к¥ралдарды колдануга мYмкiндiк бередi. Мысалы, бейнематериалдар, презентациялар, анимациялар.
Бiлiм беру ресурстары: АКТ сандык окулыктар, электронды кiтаптар, интерактивтi тапсырмалар сиякты ресурстарга кол жеткiзудi жецiлдетедi.
Жеке окыту тэсш: Окушылардын, кабiлеттерi мен кажеттшктерше карай окыту YPДiсiн жекелендiруге мYмкiндiк бередi. Окыту барысында окушынын жетютжтерш бакылауга арналган багдарламалар колданылады.
АКТ-ньщ бiлiм берудегi артыкшылыктары:
Окытудын сапасын арттыру: Окытуда заманауи технологияларды колдану оку материалдарын тиiмдi эрi кернею тYPде жеткiзуге мYмкiндiк бередi.
Уакыт пен ресурстарды Yнемдеу: АКТ аркылы кагазбен ж^мыс iстеу кажеттiлiгi азаяды, ал окушылар мен м^гаимдердщ уакыты Yнемделедi.
Окушы белсендiлiгiн арттыру: АКТ окушылардын ездтнен iзденуiн жэне шыгармашылык ойлауын ынталандырады.
Кашьщтыктан окыту: Пандемия кезшде б^л технологиянын, маныздылыгы ерекше байкалды. Онлайн сабактар, вебинарлар мен кашьщтьщтан емтихандар етюзу бiлiм беру процесшщ Yздiксiздiгiн камтамасыз еттi.
Жасанды интеллект - б^л бiздiц кунделшп тэжiрибемiздi езгертуге жэне жаксартуга кабшетл технологиялык революция. Зерттеу саласы ретшде жасанды интеллект ХХ гасырдын ортасында пайда болды. Терминдi алгаш рет 1956 жылы Дартмут yниверситетiнде еткен гылыми конференцияда информатика саласындагы танымал маман Джон Маккарти колданды,онда Марвин Мински, Эндерсон Ньюэлл жэне Герберт Саймон сиякты бiркатар кeрнектi галымдар адам интеллектiн елестетуге кабiлеттi машиналарды жасау мYмкiндiктерiн жYЙелi тYPде зерттей бастады [1]. «Жасанды интеллект» термин алгаш колданылганымен, оныц аныктамасы айтылмайды. Кдарп тацда «жасанды интеллект» ^ымынын, сан килы аныктамасы мен тYсiнiктемесi бар. Жасанды интеллект- б^л компьютерлж гылымдардагы адам интеллектiсiн кажет ететш тапсырмаларды орындай алатын жYЙелердi к^румен айналысатын сала.
Зерттеу мэселесiне арналган дереккeздердi талдай отырып, жасанды интеллект такырыбында кептеген галымдардын кызыгушылыгын тудырганын байкауга болады.
Ren Y., Lan L. Application and Development Prospect of Artificial Intelligence in Quality Education атты макаласында «Адамнын интеллект^ мен жасанды интеллектiнiц eзiндiк артыкшылыктары бар жэне терен, интеграциянын непзше ие. Екеyiнiн интеграциясы сыныптагы окытудын эсерш онтайландырып кана коймайды, сонымен катар бiлiм берyдiн мэнiн сынайды. Жасанды интеллекттiнi жYзеге асыруга непзделген жYЙеде б^лар Yш аспект бойынша талкыланады: бiлiм беру т^жырымдамасын кайта к¥ру, эр тараптандырылган бiлiм беру экожртесш к^ру жэне бiлiм беру, жасанды интеллектке кепшдш беру жYЙесiн онтайландыру. Б^л жасанды интеллекттiнi ж^зеге асырудын негiзгi эдiсiн ^сынады» - дейдi [2].
БИшх^ Н.жасанды интеллектке катысты келес ойды бiлдiредi: «Бшм беруде жасанды интеллект технологиясы кещнен колданылуы керек» десе [3], Р. Kavitha, В. Moorthy., Р. Sudharshan жасанды интеллектке негiзделген окытуды колдай отырып: «казiрri замангы технологиялык элемде бiлiм беру басым рел аткарады. Бул eмiрдегi жаксы жетiстiктерге кол жетюзу Yшiн эртYрлi мYмкiндiкердi ашады, сонымен катар мансаптык есуге ыкпал етедi. Окыту саласында колданылатын эртYрлi педагогикалык эдютер студенттер арасында бiлiмдi калыптастыру, Yйрету жэне бeлiсу мшдеттерш колдайтын жана сапаны тудырады»- дейдi [4]. Ресейлiк зерттеушi Ю.Ю. Петрунин «Интеллект» угымы кандай да бiр интеллектуалды мiндеттердi шешудiн белгiлi бiр алгоритмi болмаган жагдайда оларды шешу кабшет ретiнде тYсiндiруге болатындыгына назар аударады. Акпараттын жетiспеушiлiгi жагдайында утымды тандау кабiлетi интеллекттiн тагы бiр сипаттамасы болып саналады. Оны нейрондар денгейдеп сырткы тiтiркендiргiштерге ойлау процесшщ реакциясы ретiнде аныктаудын аналитикалык тэсш де бар» - дейдi [5]. Демек, оку процесш онтайландыру Yшiн бiлiм беру мен жасанды интеллеклш байланыстыра алуымыз керек.
Жасанды интеллект жэне АКТ технологияларын физиканы окыту Yдерiсiнде колдану тшмдшп жогары. Физика накты пэн болгандьщтан, тэжiрибелер мен бакылауды талап етед^ Осылайша, тYрлi бiлiм беру платформалары, ЗД толыктырылган шындык моделi, интерактивт симуляторлар физикалык кубылыстарды одан эрi тYсiнуге септiгiн тигiзерi сeзсiз. Жасанды интеллект аркылы генерациялай отырып, ягни авторлык картинкалар, презентациялар, оку бейнероликтерш, дыбыстау жэне бейненi тiрiлту, эуен косу жэне т.б. дайындай алады. Жасанды интеллект муFалiмнiн рeлiн алмастырмайды, керiсiнше оны онтайландырады, уакытын Yнемдейдi.
Мен физика сабаFында тэжiрибемде жасанды интеллект, АКТ технологияларымен калай колдаетан кадамдарымды усынып етсем.
Kазiрri замаеты жасанды интеллект технологияларынын бiрi -бейнелерд^ Fалымдарды жандандырып, сейлету мYмкiндiгi. Бул баFытта D-ID
Studio жэне Vibro сиякты нейрожелшер кещнен танымал. Б^л к¥р&пдар аркылы статикалык суреттерге ^i адамнын мимикасын, козгалысын жэне дауысын косып, интерактивтi бейнелер жасауга болады. Эрбiр платформа eзiнiн ерекше мYмкiндiктерiмен ерекшеленедi.
2.Интерактивтi симуляциялар - бшм беру саласында кYPделi процестердi визуалды тYPде кeрсетy жэне тYсiндiрy Yшiн колданылатын тиiмдi к¥рал. PhET Simulations, Labster, Algodoo, https://efizika.ru/ (1-сурет) сиякты платформалар гылыми жэне техникалык концепцияларды онай эрi кeрнекi тYPде тYсiндiрyге мYмкiндiк бередi. Б^л к^ралдар окушыларга eз бетiнше зерттеулер жасауга, шыгармашылыкрен ойлауга жэне теориялык бiлiмдi практикалык тэжiрибемен ^штастыруга мYмкiндiк бередi.
Сурет 1. efizika.ru платформасында виртуалды зертханалык ж^мыс.
Ойын платформалары - бшм беру процесшде окушылардын кызыгушылыгын арттырып, танымдык кабiлеттерiн дамытатын тиiмдi педагогикалык тэсiл. Б^л эдiс аркылы окушылар оку материалын женiл эрi кызыкты тYPде менгерiп, алган бiлiмдерiн тэжiрибе жYзiнде колдана алады. Атап айтсак, Word Woll, Genially, mentimeter, Quiz wizard, Umaigra (2-сурет), Joiteka сек!вд платформаларды сабактарымда пайдаланамын.
Сурет 2. Umaigra платформасындагы «К^ш» такырыбын беюту ойыны.
Виртуалды шындык (VR), 3D куб багдарламалары - бYгiнде кызыкты ойын технологиясы гана емес, сонымен катар кептеген жан,а мYмкiндiктерi бар куралдарга айналды. Виртуалды шындык - бул пайдаланушыга мазмунды негурлым шынайы тYPде керсетуге мYмкiндiк беретiн, компьютердiц y™ елшемдi ортасы. Бул технологияны колданатын окушы езiн жасанды элемге енгендей сезшед^ сондай-ак мунда ол физикалык эрекеттердi орындауга жэне виртуалды объектiлердi баскаруга кабiлеттi. Бул багдарламалар окушылардьщ зейiнiн аударуга кемектесетiн инновациялык курал. Физика сабагында 3DMOZAIK, Merge EDU (3-сурет) платформаларын колдану окушыларды физика элемшде жYргендей сезiндiредi. 3DMOZAIK платформасында сонымен катар, такырыпка сай тапсырмалар, сурактар да карастырылган.
Сурет 3. Мег§е ББи платформасында кYн жYЙесi.
Эксперименттiк кезен, «Еюбаст^з каласы бшм беру бeлiмiнiц №11 жалпы орта бшм беру мектебЬжоммуналдык мемлекеттiк мекемесшщ 7 сынып окушыларымен eткiзiлдi. Зерттеуге 7 «А» сыныбы эксперимент тобына, ал 7 «Э» сыныбы бакылау тобына алынды. Осы жасанды интеллеклш колдана отыра, сабак беретiн 7 «А,Э» сыныптарга салыстырмалы талдау жасалынды. Екi сыныптыц «Жылу к^былыстар» бeлiмi бойынша жиынтык багалаудын, (ТЖБ) нэтижес 1-кестеде кeрсетiлген. 7«А» сыныбынын, бшм сапасы кeрсеткiшi жогары екендiгiн керуге болады.
Кесте1. «Жылу к^былыстары» бeлiмi бойынша БЖБ нэтижесг
Сыныптар Окушы саны 10-8 балл 7-5 балл 5-тен тeмен
7А 24 9 15
7Э 23 7 14 2
^орытындылай келе, АКТ мен ЖИ технологияларынын, мYмкiндiктерiн физика пэнiнде пайдалану бiлiм алушылардыц бiлiм децгейiн, сабакка катысуын жэне пэнге деген кызыгушылыгын арттырады. Бул технологиялар окушылардын, мотивациясын арттырып кана коймайды, сонымен катар оку процесш байытады, оны интерактивтi, тартымды жэне тиiмдi етедi. Келешек урпактыц тек кана бiр багытта бiлiм алуы емес, теориямен катар практикада да жYзеге асыра алатын, саналы эрi сапалы болуына эркайсымыздыц косатын Yлесiмiз зор.
СПИСОК ЛИТЕРАТУРЫ:
1. Зулунов Р.М. Использование технологий искусственного интеллекта в образовательном процессе //Periodica Journal of Modern Philosophy, Social Sciences and Humanities. 2022. Т. 12, С. - 137-142;
2. Ren Y., Lan L. Application and Development Prospect of Artificial Intelligence in Quality Education. //3rd International Conference on Internet Technology and Educational Informization (ITEI), 2021. pp. 172-175;
3. Suping Q., Qiming F. Research on the Approach to Artificial Intelligence Integrated in Education. Journal of Gannan Normal University. 2020.-222;
4. Досаева А.М., Жуматаева З.Н.,Амирханова К.М. Бшм беру YДерiсiне жасанды интеллеклш юржлру // Еуразия гуманитарлык институтынын, хабаршысы №2, 2024, 191-198 б;
5. Петрунин Ю.Ю. Философия искусственного интеллекта в концепциях нейронаук // Ю.Ю. Петрунин, М.А. Рязанов, А.В. Савельев. - М.: МАКС Пресс, 2010. - 187 с.
