CC BY
13
DOI: 10.12845/bitp.43.3.2016.2
dr Szymon Wisniewski1
Przyj^ty/Accepted/Принята: 22.12.2015; Zrecenzowany/Reviewed/Рецензирована: 06.05.2016; Opublikowany/Published/Опубликована: 30.09.2016;
Dost^pnosc przestrzenna strazy pozarnej do miejsc potencjalnych interwencji na terenie wojewodztwa lodzkiego
Fire Service Accessibility to Potential Intervention Areas in Lodz Voivodship
Пространственный доступ пожарной службы к местам потенциальных действий на территории Лодзинского воеводства
ABSTRAKT
Cel: Glownym celem analizy jest okreslenie przestrzennego dopasowania lokalizacji i rangi jednostek strazy pozarnej do rozmieszczenia ludnosci, elementow zagospodarowania terenu i uksztaltowania srodowiska wojewodztwa lodzkiego, ktore zasadniczo wplywaj^ na dzialania strazy pozarnej.
Projekt i metody: Do analizy wykorzystano metod^ okreslania obszarow rynkowych (ang. two-step floating catchment area method) wwersji klasycznej oraz zmodyfikowanej, ktora pozwolila zbadac roznorodne elementy przestrzeni, ktorych mog^ dotyczyc interwencje strazackie. Zastosowano trzy zakresy czasowe dojazdu strazy pozarnej na miejsce potencjalnej interwencji - nie dluzszy niz 5, 15 i 30 minut. Podstawow^ jednostk^ badania byla gmina - w uj^ciu gminnym przedstawione zostalo zroznicowanie przestrzenne poziomu dost^pnosci. Odleglosc pomi^dzy kazd^ z analizowanych jednostek strazy (punktem na segmencie sieci drogowej na wysokosci jednostki) a poszczegolnymi elementami zagospodarowania gminy (ich centroidami) wyrazono w jednostkach czasu przejazdu wozu bojowego na miejsce interwencji. Dzi^ki wykorzystaniu statystyki lokalnej Getisa-Orda badanie pozwolilo wskazac obszary o szczegolnie wysokim i niskim poziomie dost^pnosci dla dzialan strazy pozarnej. W badaniu wzi^to pod uwag£ rozmieszczenie ludnosci, zabudowy, infrastruktury drogowej, infrastruktury kolejowej, lasow, ciekow i zbiornikow.
Wyniki: W swietle uzyskanych wynikow najlepiej zabezpieczone przez dzialania strazy pozarnej pozostaj^ gminy przy polnocnej i poludniowej granicy regionu. Wyrazne jest pogarszanie si£ poziomu dost^pnosci gmin wraz ze zmniejszaniem si£ ich odleglosci od centrum regionu. Obszar, ktory wymaga szczegolnego zainteresowania ze strony strazy pozarnej, jest jednak nieznacznie przesuni^ty na poludniowy zachod i obejmuje glownie gminy powiatow: pabianickiego i lodzkiego wschodniego.
Wnioski: Uj^cie dzialalnosci strazy pozarnej na plaszczyznie przestrzennej moze stanowic material diagnostyczny, pomocny przy przeprowadzeniu dzialan maj^cych na celu podniesienie efektywnosci funkcjonuj^cego systemu strazy pozarnej lub utworzeniu na problemowych obszarach nowych jednostek. Wskazane wydaje si^ zestawienie wynikow powyzszej analizy z analizy rozmieszczenia rzeczywistych interwencji strazy pozarnej, ich rodzaju, czasu trwania czy efektywnosci.
Slowa kluczowe: straz pozarna, wojewodztwo lodzkie, dost^pnosc przestrzenna, zagospodarowanie przestrzenne Typ artykulu: oryginalny artykul naukowy
ABSTRACT
Aim: This analysis provides a spatial focus on the determination of firefighting resource requirements and matching the distribution of resources according to needs created by the concentration of population and terrain profile. Matching of resources will shape the tódz Voivodship environment for the essential operation of the Fire Brigade.
Project and Methods: For each topic a "two step floating catchment area" analysis method was applied, in the classic and modified versions. Modifications may be applied in such a manner so as to admit different elements, which may impact on firefighting operations. Three response time scales were stipulated for arrival at a potential intervention scene; duration of no more than 5, 15 and 30 minutes. The basic area exposed to scrutiny is a commune. It is in this context that differentiated spatial accessibility is determined. The distance between each firefighting establishment under scrutiny (a point on the segment of the road network at fire station level) and individual management elements of the municipality (their centroids), is expressed in units of time taken by an appliance to reach the scene of an incident. With the use of local statistics "Getisa-Orda", the entire study was able to identify areas with particularly high and low accessibility levels to intervention scenes. The study took account of population, building configuration, road infrastructure, rail infrastructure, forests, watercourses and reservoirs. Results: Study results reveal that the best protected areas by the Fire Service are found in communes near the northern and southern area of the region. There is a clear deterioration in the level of accessibility to communities as the distance from the centre of the region decreases. The area, which merits special attentions is somewhat offset towards the southwest of the region and mainly includes municipalities of Pabianice and tódz East.
1 Uniwersytet Lódzki / University of Lodz; [email protected];
D01:10.12845/bitp.43.3.2016.2
Conclusion: A spatial focus on Fire Service activities may provide a diagnostic tool for eventual action intended to improve the effectiveness of the Fire Service. It can also be used during implementation to address problematic issues for new fire stations. It is advisable that the results obtained by this study should be compared with an analysis of actual Fire Service interventions for the region with a focus on: type of incident, duration and effectiveness.
Keywords: Fire Service, todz Voivodship, spatial accessibility, spatial organization Type of article: original scientific article
АННОТАЦИЯ
Цель: Основная цель анализа состоит в пространственном определении расположения и важности подразделений пожарной службы относительно распределения населения, рельефа местности Лодзинского воеводства (области), которые в значительной степени влияют на действия пожарных служб.
Проект и методы: Для каждой из анализируемых предметных областей был использован метод 28РСА в классической и модифицированной версиях, так чтобы обеспечить рассмотрение различных элементов пространства, которые могут подпадать под действия пожарных. Автор применил три пределы времени прибытия пожарной службы на место потенциальных действий - не более 5, 15 и 30 минут. Основной единицей исследования была гмина (волость) - с точки зрения гмин было представлено пространственное распределение уровня доступности. Расстояние между каждой из анализируемых единиц пожарной службы (точкой на отрезке дорожной сети на уровне единицы) и отдельными элементами управления территорией гмины (их центроидами), были выражены в единицах времени проезда боевой машины к месту действия. Общее исследование, использующее локальные статистики Гетиса-Орда, помогло определить участки с особенно высоким и низким уровнем доступа для действий пожарных. Исследование учитывает размещение населения, зданий, дорожной инфраструктуры, железных дорог, лесов, рек и водоемов. Результаты: В итоге полученных результатов, округами лучше всего защищенными пожарной службой являются те, которые находятся на северном и южном пограничье региона. Существует четкое ухудшение уровня доступности гмин вместе с уменьшением их расстояния от центра региона. Территория, которая требует особого интереса пожарной службы, немного сдвинута на юго-запад региона и включает в себя в основном гмины повятов (районов): Пабианитского и Лодзинско-Восточного.
Выводы: Пространственное представление деятельности пожарной службы может представлять собой диагностический материал для проведения возможных мер по повышению эффективности действующей системы пожарной охраны или созданию на проблемных территориях новых подразделений. Рекомендуется, сравнить результаты приведенного выше анализа с анализом размещения фактических действий пожарной службы, их видов, продолжительности и эффективности.
Ключевые слова: пожарная служба, Лодзинское воеводство, пространственная доступность, пространственное развитие Вид статьи: оригинальная научная статья
1. Wprowadzenie
Celem artykulu jest proba przestrzennego dopasowania lokalizacji i rangi jednostek strazy pozarnej do rozmieszcze-nia ludnosci, elementów zagospodarowania terenu i uksztal-towania srodowiska województwa lódzkiego, które maj^ za-sadniczy wplyw na dzialania strazy pozarnej.
Zgodnie z ustaw^ o Panstwowej Strazy Pozarnej [1, art. 1 ust. 2 pkt. 1-3] do podstawowych zadan strazy pozarnej (za-równo zawodowej, jak i ochotniczej) nalez^ m.in. rozpoznawa-nie zagrozen pozarowych i innych miejscowych zagrozen, or-ganizowanie i prowadzenie akcji ratowniczych w czasie poza-rów, kl^sk zywiolowych lub likwidacja miejscowych zagrozen oraz wykonywanie pomocniczych specjalistycznych czynnosci ratowniczych w czasie kl^sk zywiolowych. Tak szeroki zakres dzialan wymagal wl^czenia do analizy efektywnosci dzialan tych formacji szeregu zmiennych (nazywanych dalej zakresami tematycznymi). Nalez^ do nich: rozmieszczenie ludnosci województwa lódzkiego, rozmieszczenie zabudowy, rozmieszczenie infrastruktury drogowej oraz kolejowej, rozmieszczenie lasów, zbiorników i cieków w województwie lódzkim.
Do kazdego z wymienionych powyzej zakresów tematycz-nych zastosowano metody okreslania obszarów rynkowych (Two-Step Floating Catchment Area Method, 2SFCA), w wersji klasycznej oraz zmodyfikowanych w taki sposób, aby mozliwie najtrafniej uchwycily istot^ badania poszczególnych elementów. Jest to jedno z licznych podejsc metodologicznych sto-sowanych w badaniach dost^pnosci. Dost^pnosc przestrzen-na jest cz^sto poruszanym tematem badawczym, szczególnie w dziedzinie geografii. Literatura poswi^cona temu zagadnie-niu jest bogata zarówno w odniesieniu do pozycji polskich, jak i zagranicznych. Wyrazna intensyfikacja badan dotycz^cych dost^pnosci jest zwi^zana z analizami prowadzonymi przez Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN w Warszawie w postaci prac m.in. Z. Taylora [2] czy P. Sleszyn-
skiego [3] lub T. Komornickiego i P. Sleszynskiego [4]. Ponadto w ramach tej grupy literatury wskazac mozna m.in. pozycji R. Domanskiego [5], wprowadzaj^c^ w tematyk^ dost^pnosci, rowniez w uj^ciu transportowym. Zagadnienia wst^pne w za-kresie analiz dost^pnosci transportowej odnalezc mozna rowniez w tekscie K. Warakomskiej [6] czy W. Sobczyk [7]. Kwe-stie pomiarow dost^pnosci poruszaj^ ponadto S. Baradaran i F. Ramjerdi [8]. Bardzo cenne dla realizacji badan dost^p-nosci s^ rowniez publikacje P. Rosika, m.in. [9] i [10]. Rownie bogatym zrodlem informacji dotycz^cych uj^c dost^pnosci transportowej, jak i metod stosowanych do jej mierzenia, jest pozycja T. Komornickiego i in. [11], mowi^ca o relacji pomi^-dzy dost^pnosci^ przestrzenn^ a polityk^ transportow^ czy tez W. Pietrusiewicza [12] lub P. Sleszynskiego [13]. Szczegolnie wartosciowa w kontekscie prowadzonego badania jest publi-kacja autorstwa M. St^pniaka [14]. Niniejszy artykul rozwija bowiem rozwazania poswi^cone dost^pnosci przestrzennej za-prezentowane przez St^pniaka na przykladzie metody 2SFCA, m.in. przenosz^c je z typowych dla tej metody zagadnien me-dycznych na inny zakres tematyczny. Dla kazdej z przyj^tych plaszczyzn tematycznej analizy zastosowano trzy zakresy czaso-we dojazdu strazy pozarnej na miejsce potencjalnej interwencji - nie dluzszy niz 5, 15 i 30 minut. Wybor interwalow poprze-dzony zostal kilkukrotn^ symulaj badan z innymi wartoscia-mi czasu dojazdu. Pomimo ze nie jest to poparte obiektywnym badaniem, przyj^te finalnie wartosci zdaniem autora najtrafniej oddaj^ skal^ analizy - od gminnej (do 5 min), przez powiato-w^ (do 15 min), po regionaln^ (do 30 min). Jako podstawow^ jednostk^ badania przyj^to gmin^ - w uj^ciu gminnym przed-stawiono przestrzenne zroznicowanie poziomu dost^pnosci [15]. Wybor podstawowej jednostki samorz^du terytorialnego byl uwarunkowany dost^pnosci^ danych, przede wszystkim tych mowi^cych o liczbie mieszkancow, ktorzy ponad wszelk^ w^tpliwosc stanowi^ najwazniejszy przedmiot ochrony. Odle-
ГУМАНИСТИЧЕСКИЕ И ОБЩЕСТВЕННЫЕ НАУКИ НА Б
glose pomiçdzy kazdy z analizowanych jednostek strazy a po-szczegolnymi elementami zagospodarowania gminy wyrazono w jednostkach czasu przejazdu wozu bojowego na miejsce interwencji. Przyjçto, ze na zmiany prçdkosci przejazdu samo-chodu podczas interwencji (przyjçto, ze jest ona o 20 km/h wyzsza od maksymalnej na danym odcinku drogi) wplywajy wylycznie przepisy ruchu drogowego, odnoszyce siç do maksy-malnych dopuszczalnych prçdkosci. Pomimo ze pojazd uprzy-wilejowany nie jest objçty ograniczeniami prçdkosci, mozna domniemywae, ze w nawiyzaniu do prçdkosci projektowych, determinujy one maksymalny prçdkose pozwalajycy na bez-pieczny dojazd na miejsce interwencji. Tym samym wylyczo-no z badania wszystkie pozostale czynniki, takie jak kongestia czy warunki atmosferyczne. Przyjçto arbitralnie zalozenie, ze prçdkose pojazdu podczas interwencji przyjmuje wartosci o 20 km/h wyzsze, niz te dozwolone na danym odcinku drogi [15]. Woz strazacki porusza siç po najkrotszej sciezce przejazdu pomiçdzy dwoma punktami, ktora kazdorazowo zostala wyznaczona zgodnie z aplikacjy Emapa Transport+ Europa. Kazdemu odcinkowi sieci drogowej przypisano atrybuty w postaci dlugosci oraz dozwolonej prçdkosci przejazdu. Bio-ryc pod uwagç, ze woz strazacki podczas interwencji prze-mieszcza siç wszelkiego rodzaju infrastruktury transportowy, do analizy wlyczono rowniez ciygi piesze i pieszo-jezdne. Na tej podstawie obliczono czas przejazdu kazdego odcinka. Pozwa-lalo to na wybor kolejnych segmentow sieci zapewniajycych najkrotszy, skumulowany czas przejazdu pomiçdzy punktem startowym i docelowym (algorytm Dijkstry'ego).
Po czçsci wprowadzajycej w tematykç funkcjonowania strazy pozarnej i zalozen badania, opracowanie odnosi siç do przestrzennej charakterystyki dzialania tej formacji w wojewodztwie lodzkim oraz kolejno prezentuje zakres danych wejsciowych, podejscie metodologiczne oraz wyniki dla po-szczegolnych szesciu plaszczyzn tematycznych. Czçse konco-wy opracowania stanowi okreslenie syntetycznego miernika dostçpnosci, na podstawie ktorego mozliwe bylo zastosowanie miary lokalnej autokorelacji przestrzennej i wskazanie obsza-row w wojewodztwie lodzkim, wyrozniajycych siç szczegolnie wysoky i nisky dostçpnosciy dla interwencji strazy pozarnej.
2. Straz pozarna w wojewodztwie lodzkim -ujçcie przestrzenne
Do badania wlyczono lokalizacje (punkty na segmen-cie sieci transporto wej na wysokosci jednostki) wszystkich jednostek panstwowej i ochotniczej strazy pozarnej z wojewodztwa lodzkiego, ktore zostaly wskazane w rejestrze jednostek wspolpracujycych z systemem Panstwowe Ra-townictwo Medyczne w Planie dzialania systemu Panstwowe Ratownictwo Medyczne dla wojewodztwa lodzkiego z 23 czerwca 2015 r. [16].W regionie lodzkim funkcjonujy 34 jednostki ratowniczo-gasnicze (JRG) oraz 177 jednostek OSP. Sposrod jednostek zawodowych 21 to komendy powia-towe, a pozostale 13 to komendy miejskie w todzi, Piotr-kowie Trybunalskim oraz Skierniewicach. Jednostki strazy pozarnej zroznicowano wzglçdem liczby sluzycych w nich strazakow zawodowych i ochotnikow. Z chwily rozpoczçcia procesu wlyczania jednostek OSP do KSRG (tj. od 1995 r.) wzrosl zakres dzialan strazakow-ochotnikow. Do glownych zadan realizowanych przez jednostki OSP, w tym w ramach KSRG, nalezy: gaszenie pozarow, ratownictwo techniczne (w szczegolnosci na drogach), ewakuacja poszkodowanych lub zagrozonych ludzi i zwierzyt oraz zagrozonego mienia, oznakowanie i zabezpieczenie miejsc prowadzenia dzialan ratowniczych, prowadzenie dzialan ratowniczych na obsza-rach wodnych (w tym podczas powodzi), usuwanie skutkow zdarzen (w szczegolnosci po przejsciu anomalii pogodo-wych) oraz udzielanie pomocy socjalnej poszkodowanym. Ochotnicze straze pozarne scisle wspolpracujy z jednostka-
0 БЕЗОПАСНОСТИ DOI:10.12845/bitp.43.3.2016.2
mi Panstwowej Strazy Pozarnej oraz innymi podmiotami
1 instytucjami w celu zapewnienia bezpieczenstwa obywate-li na podleglym im terenie (miasta i gminy). Wspomagajy rowniez sysiednie obszary w ramach odwodow operacyjnych lub uzgodnien o pomocy wzajemnej. Warto zauwazye tak-ze, iz dotychczasowa dominacja problematyki zapobiegania i gaszenia pozarow w codziennej praktyce formacji ochotniczej przenosi siç stopniowo na inne rodzaje ratownictwa, w tym glownie ratownictwa technicznego. Dotyczy to zdarzen na drogach, gdzie stosowane sy inne techniki prowadzenia dzialan ratowniczych [17]. Tak szeroki zakres dzialania OSP spowodowal wlyczenie ich do badania na rowni z jednostka-mi panstwowymi. Rozmieszczenie poszczegolnych jednostek strazy pozarnej nawiyzuje wprost do rozmieszczenia jednostek osadniczych wojewodztwa lodzkiego. Rowniez ich ranga odpowiada funkcji administracyjnej miast regionu (ryc. 1.).
Zakladajyc, ze straz pozarna realizuje swoje interwencje, przemieszczajyc siç samochodem, funkcjonowanie jej systemu w wojewodztwie lodzkim nalezy charakteryzowae w od-niesieniu do systemu infrastruktury drogowej regionu. Siee drogowy stanowi 9 drog krajowych oraz 18 wojewodzkich, tworzycych uklad promienisto-koncentryczny [18]. Dostçp-nose transportowa za pomocy sieci drogowej do poszczegol-nych osrodkow regionu lodzkiego pozostaje nierownomier-na. Jest to pochodna niezakonczonego procesu inwestycyjne-go (przy braku jakichkolwiek autostrad i drog ekspresowych uklad bylby koncentryczny). Po czçsci jednak przyczyn ta-kiego stanu rzeczy szukae nalezy w sformulowanych jeszcze w latach siedemdziesiytych XX w. zalozeniach rozwoju sieci. Przyjçty w tamtym czasie model szachownicowy sprzyja po-wstawaniu obszarow gorszej dostçpnosci [19]. Warto podkre-slie, iz w sieci drog krajowych regionu lodzkiego znajdujy siç wszystkie komendy powiatowe i miejskie w wojewodztwie lodzkim, z wyjytkiem tych zlokalizowanych w malych osrod-kach (ponizej 15 tys. mieszkancow) jak np. Koluszki [20]. Wojewodztwo lodzkie jest wzglçdnie dobrze wyposazone w drogi publiczne o nawierzchni twardej. Siee drog krajowych nalezy do jednych z najgçstszych i najdluzszych w kra-ju. W regionie rozwiniçta jest takze siee drog powiatowych i gminnych, co ma kluczowe znaczenie dla funkcjonowania strazy na poziomie lokalnym. Nie mniej jednak parametry tych drog w wiçkszosci sy nieprzystosowane do przenoszo-nych obciyzen i wystçpujycego natçzenia ruchu. Taka sytuacja moze negatywnie oddzialywae na efektywnose interwencji kierowanych np. z remiz ochotniczych strazy pozarnych.
3. Dostçpnosc przestrzenna do ludnosci
W celu okreslenia dostçpnosci strazy pozarnej do miejsc zwiyzanych z interwencjami dotyczycymi ludnosci wojewodztwa lodzkiego, do badania wlyczono liczbç mieszkan-cow 4965 miast i miejscowosci w granicach regionu. Dla kazdej z jednostek osadniczych wygenerowano punkt cen-tralny i przypisano mu liczç mieszkancow jednostki zgodnie z danymi Ministerstwa Spraw Wewnçtrznych i Administra-cji, Glownego Urzçdu Statystycznego oraz Urzçdow Miast i Gmin na koniec 2014 roku. Tak przyjçta dokladnose analizy, przy zalozeniu regionalnej skali badania, pozwala na okreslenie dopasowania rozmieszczenia i wielkosci jednostek strazy pozarnej, do rozmieszczenia ludnosci regionu. W celu okreslenia dostçpnosci strazy pozarnej do ludnosci wojewodztwa lodzkiego zastosowano dwuetapowy metodç okreslania obszarow rynkowych (2SFCA) [13], [21-23], jednak w nie-znacznie zmodyfikowanej wersji. Dostçpnosé przestrzenna okreslona ty metody odnosi siç zarowno do czynnika podazy (wielkose danej jednostki strazy pozarnej), jak i popytu (licz-ba mieszkancow danego miasta/miejscowosci). Metodç tç zastosowano po raz pierwszy w zakresie analiz dostçpnosci przestrzennej rynku pracy w USA [24].
DGI:10.12845/bitp.43.3.201б.2
Ryc. 1. Liczba i rozmieszczenie strazaków w województwie lódzkim Fig. 1. The number and distribution of firefighters in tódz voivodship Zródlo: Opracowanie wlasne. Source: Own elaboration.
Ze wzglçdu na fakt, iz wyniki analizy dotycz^ gmin województwa lódzkiego, a rozmieszczenie ludnosci odnosi siç do poszczególnych miast i miejscowosci, konieczne bylo okreslenie udzialu ludnosci w zasiçgu oddzialywania strazy pozarnej, w stosunku do calkowitej liczby mieszkanców w konkretnej gminie. Zabieg ten pozwala na uszczególowienie wyników badania, co finalnie umozliwia wiçksze zróznicowa-nie przestrzenne dostçpnosci do ludnosci obszaru. Zapobie-ga nadmiernemu wplywaniu na koncowy wynik jednostkom o skrajnie wysokiej lub niskiej liczbie ludnosci na obszarze gminy. W pierwszej czçsci dwuetapowej metody analizy ob-szarów rynkowych okreslony zastaje obszar dzialania kazdej jednostki strazy pozarnej, przyjmuj^c graniczn^ wartosc cza-su dojazdu - S, lS i 30 minut. Nastçpnie obliczany jest dla kazdej jednostki indywidualny wskaznik POPR. stanowi^cy iloraz wagi (liczby strazaków) poszczególnych komend oraz OSP do liczby ludzi zamieszkuj^cych miasta i miejscowosci w obszarze wyznaczonym przez dan^ izochronç dojazdu strazaków z konkretnej jednostki:
POPRj = ■
y pi
L,ie{dpJ- <dmax}i p
gdzie:
S. - waga (liczba strazaków) jednostki strazy pozarnej j, P - liczba mieszkanców miejscowosci p w gminie i; a. - czas przejazdu pomiçdzy jednostk^ strawy pozarnej j a miejscowosci^ p,
dmax - izochrona wyznaczaj^ca maksymalny czas dojazdu wozu strazackiego dla poszczególnych wariantów badania (S, lS i 30 minut).
W ten sposób obliczane jest teoretyczne obci^zenie poszczególnych jednostek strazy pozarnej w województwie lódzkim potencjalnymi interwencjami zwiijzanymi z bezpie-czenstwem ludnosci. Jest to niezwykle wazny etap badania, poniewaz przyj^c nalezy, ze strazacy interweniuj^cy w jednym
ГУМАНИСТИЧЕСКИЕ И ОБЩЕСТВЕННЫЕ НАУКИ НА БЛАГО БЕЗОПАСНОСТИ
DOI:10.12845/bitp.43.3.2016.2
miejscu, wylyczeni sy z efektywnych dzialan ratowniczych w innym obszarze, co rzecz jasna obniza poziom bezpieczen-stwa ludnosci go zamieszkujycej. Kluczowa w takiej sytuacji jest koordynacja dzialan pomiçdzy sysiednimi jednostkami.
W drugiej czçsci dwuetapowej metody analizy obsza-row rynkowych uwaga przenosi siç na gminy, w granicach ktorych zlokalizowane sy miasta i miejscowosci zamieszka-nia osob, z ktorymi wiyzae moze siç potencjalna interwen-cja strazy pozarnej. Dla kazdego centroidu miejscowosci p w gminie i wyznaczany jest obszar, tak jak w pierwszym etapie analizy, przy zastosowaniu przyjçtej granicznej wartosci czasu przejazdu wozu strazackiego. W dalszej kolejnosci dla kazdej z gmin i wlyczonych do badania, obliczany jest wskaznik do-stçpnosci POPA, ktory jest sumy wartosci POPR. uzyskanych dla wszystkich jednostek strazy pozarnej, rozmieszczonych na obszarze indywidualnego obszaru gminy i:
POPAi = yje{dpj,dmax}POPRj
W swietle tak przyjçtego postçpowania badawczego, przy zalozeniu najkrotszego czasu dojazdu strazy pozarnej, wyraz-nie najnizszy poziom dostçpnosci dotyczy gmin w powiatach piotrkowskim i radomszczanskim (ryc. 2A). Niepokojyca sy-tuacja wystçpuje rowniez na polnocy i poludniowym zacho-dzie regionu. Wydluzenie czasu d ojazdu strazakow do maksi-mum 15 min znacznie ograniczylo liczebnose gmin o najniz-szym poziomie dostçpnosci (ryc. 2B). Wzglçdnie pogorszyla siç jednak sytuacja kilku gmin, w tym szczegolnie w powiecie sieradzkim. Wynika to wprost ze znacznie wiçkszego obciy-zenia zlokalizowanych tam jednostek strazy przy zalozeniu, ze interweniowae bçdy we wszystkich miastach i miejscowo-sciach, do ktorych dotry w czasie nie dluzszym niz kwadrans. Polgodzinny dojazd na interwencje zwiyzane z ludnosciy, jednostek z obszaru wojewodztwa lodzkiego powoduje, ze jedynie gminy na jego krancach wymagajy szczegolnej atencji ze strony sluzb ratunkowych (ryc. 3C.).
4. Dostçpnosc do zabudowy
Aby mozliwie skutecznie odtworzye warunki funkcjono-wania strazy pozarnej w wojewodztwie lodzkim, do badania wlyczono rowniez elementy zagospodarowania przestrzeni regionu, w zwiyzku z ktorymi mogy odbywae siç interwencje. Analizç w tym zakresierozpoczçto od dostçpnosci do zabudowy. W badaniu uwzglçdniono wszystkie zabudowania,niezaleznie od ich funkcji. Dane o ich lokalizacji oraz powierzchni zaczerp-niçto z banku danych obiektow topograficznych, udostçpnio-nego przez Wojewodzki Osrodek Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej (WODGiK), przedstawiajycego sytuacjç aktu-alny na koniec 2014 roku. Budynki zroznicowano poprzez przy-pisanie im powierzchni obliczonej na potrzeby badania w pro-gramie ArcMap 10.2 w zewnçtrznym obrysie obiektow (choe na potrzeby niniejszego badania lepsza bylaby, niedostçpna nieste-ty, kubatura budynku lub tez powierzchnia wszystkich kondy-gnacji). Dla kazdego budynku wygenerowano rowniez punkt centralny, do ktorego w dalszej czçsci badania wyznaczana byla najszybsza sciezka przejazdu wozu bojowego strazy pozarnej. Nalezy w tym miejscu wskazae jedny z wvad zastosowaneggo po-dejscia. Nie uwzglçdnia ono bowiem powwierzchni ewentualnych wyzszych kondygnacji oraz sposobu (jakosci) jej wykorzystania. Jednak ze wzglçdu na szeroky - regionalny skalç badania, uzna-no, ze „zwazenie" obiektu wylycznie jego powierzchniy pozwoli na realizacjç przyjçtego celu analizy. Do okreslenia dopasowania lokalizacji i rangi jedno stek strazy pozarnej do rozmieszczenia i wielkosci zabudowy wojewodztwa lodzkiego wykorzystano rowniez dwuetapowy metody okreiilania obszarow rynkowych. Poddano jy pewnej modyfikacji. Aby urealnie wyniki, konieczne bylo wprowadzenie do klasycznej formy ilorazu, ktory pozwalal-by na przedstawienie wynikow w ujçciu wzglçdnym.
Zdaniem autorow konieczne jest odniesienie liczby obiek-tow i powierzchni zabudowy dostçpnej w danym zakresie czasowym interwencji strazy pozarnej do calkowitej liczby i powierzchni budynkow w danej gminie. Brak uwzglçdnie-nia powyzszej zaleznosci moglby przyniese sytuacjç, w kto-rej gmina o malej lycznej powierzchni zabudowy uzyskalaby niski poziom dostçpnosci, pomimo ze wszystkie jej zabudo-wania sy w zasiçgu interwencji strazy w przyjçtym zakresie czasowym. Z drugiej zas strony gmina o bardzo duzej lycznej powierzchni zabudowy uzyskalaby najwyzszy poziom dostçp-nosci, chociaz w danym zakresie czasu strazacy mogy dotrzee do duzej, choe stanowiycej niewielki udzial, liczby wszystkich budynkow w miescie. Zastosowana modyfikacja nawiy-zuje w pewnym stopniu do wprowadzonej przez A.N. Ngui i P. Apparicio [25] zoptymalizowanej formy dwuetapowej metody okreslania obszarow rynkowych, dla badan dostçp-nosci do sluzby zdrowia w Montrealu. Pierwsza czçse metody analizy rowniez opiera siç na okresleniu obszaru dzialania kazdej jednostki strazy pozarnej, przyjmujyc graniczne wartosci czasu dojaztu. W dalszej kolejnosci obliczany jest dla kazdej jednostki indywidualny wskaznik BILR. stanowiycy iloraz wagi poszczegolnych jednostek i powierzchni zabudo-wy, w obszarze wyznaczonym przez dany izochronç dojazdu wozu bojowego z konkretnej jednostki:
BIWRj =
e
3bi
i£{dbj zdmax}yBbi
gdzie:
S. - waga (liczba strazakow) jednostki strazy pozarnej j, Вы - powierzchnia obiektu b w gminie i; d. - czas przejazdu pomiçdzy jednostky strazy pozarnej j a obiektem b w gmie i,
dmx - izochrona wyznaczajyca mzksymalny czas dojazdu wozu strazackiego dla poszczegolnych wariantow badania (5, 15 i 30 minut).
W drugiej czçsci zaproponowanej wersji dwuetapowej metody analizy obszarow rynkowych, tak jak w jej wersji klasycznej, uwage jest skoncentrowana na gminach, w ktorych zlokalizowana jestzabu dowa bçdyca przedmiotem potencjalnej interwencji strazakow. Dla kazdego budynku w danej gminie wyznaczany jest obszar, tak jak w pierwszym etapie analizy, za pomocy przyjçtej wartosci granicznej czasu przejazdu wozu bojowego. W dalszej kolejnosci dla kazdego z budynkow b z gminy i wlyczonej dobadania, obliczany jest wskaznik dostçpnosci BILA, ktory stanowi sumç wartosci BILR. uzyskanych dla wszystkich jednostek strazy pozarnej, rozmieszczonych na obszarze indywidualnego ob-szaru gminy i:
BIWA = yje{äbi<_ämyx]BILRj
Przeprowadzone badanie wyraznie wskazuje, ze interwencje strazy pozarnej zwiyzane z ochrony zabudowan, sy teoretycznie najslabszym ogniwem ze wszystkich badanych sfer. Niezaleznie od przyjçtego zakresu czasowego, dostçp-nose strazakow do zabudowvy wf znacznej czçsci gmin po-zostaje na bardzo niskim poziomie (ryc. 3). Przyczyn takiej sytuacji doszukiwae siç mozna w rozmieszczeniu zabudowy. Jej znaczne rozproszenie na terenach wiejskich skutkuje trud-nosciy dotarcia w przyjçtym w badaniu zakresie czasu. Przez co tylko pewna czçse ogolu zabudowan w gminie pozostaje w zasiçgu dzialan skjrazy. Z drugiej zas strony,w miastach nie wystçpuje problem z dojecli^n1^^ do zabudowania (szcze-golnie wobec przyjçtych uwarunkowan czasu przejazdu),
to o\
Rye. 2. Zróznicowanie przestrzenne dost^pnosci do ludnosci województwa lódzkiego w zakresie 5 (A), 15 (B) i 30 (C) minut dojazdu strazy pozarnej Fig. 2. Spatial differentiation of access to the population of -Lodz voivodship for the arrival of the Fire Service within 5 (A), 15 (B) and 30 (C) minutes
Zródlo: Opracowanie wlasne.
Source: Own elaboration. q
(KiSÍÜ pioíí 'Kí Oí 3/Difíiy
rwal^j
•c
that p^Huirn t"^**
tfrt-. wt
tft-'i Vl^iltfAi
>
K S O H S
w
o «
s w s
o
61
B
w o
H w w K K E
M
K «
s
K >
61 >
M
o
61 M
03
o >
o K o o
H
s
Rye. 3. Zroznicowanie przestrzenne dostçpnosci do zabudowy w wojewôdztwie lodzkim w zakresie 5 (A), 15 (B) i 30 (C) minut dojazdu strazy pozarnej Fig. 3. Spatial differentiation of access to buildings in -Lodz voivodship for the arrival of the Fire Service within 5 (A), 15 (B) and 30 (C) minutes
Zrôdlo: Opracowanie wlasne. Source: Own elaboration.
a o
to
natomiast obciyzenie poszczególnych jednostek jest tak zna-czyce, ze niweluje „zyski" powstale w zwiyzku z dobry dostçp-nosciy transportowy.
5. Dostçpnosc do infrastruktury drogowej
Jako trzeciy z plaszczyzn badania wprowadzono analizç dostçpnosci strazy pozarnej w województwie lódzkim do infrastruktury drogowej z uwzglçdnieniem rozmieszczenia, dlugosci i jakosci dróg w regionie. Analiza ta ma za zada-nie odzwierciedlac mozliwosc wystçpowania potencjalnych interwencji zwiyzanych z ratownictwem drogowym. Do badania wlyczono wszystkie drogi województwa lódzkiego, niezaleznie od ich kategorii i klas. Dane na temat przebiegu poszczególnych odcinków infrastruktury pozyskano z Gene-ralnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad oddzial w Lodzi oraz Zarzydu Dróg Wojewódzkich w Lodzi. Uzupelniono je o dane pochodzyce z zasobów jednego z najprçzniej dzialajy-cych projektów VGI (Volunteered Geographic Information), a mianowicie OpenStreetMap (OSM) [26]. Od poczytku ist-nienia projektu kladziono szczególny nacisk na siec drogowy, co znalazlo odzwierciedlenie w jego nazwie [27].
Kazdy z dróg w województwie lódzkim dluzszy niz 1000 m podzielono na odcinki jednokilometrowe. Dla kaz-dego z tych odcinków oraz tych, które nie przekroczyly 1 km, wygenerowano punkt srodkowy i przypisano do niego atry-but stanowiycy iloczyn dlugosci danego odcinka i jego wagi, zgodnie z ponizszym algorytmem. Przy ustalaniu wag dla infrastruktury wykorzystano informacje na temat maksy-malnych dozwolonych prçdkosci, z jakimi mozna siç po nich poruszac (z uwzglçdnieniem ograniczen dotyczycych ruchu w obszarach zabudowanych). W przypadku sieci drogowej prçdkosci te zaczerpniçto z ustawy o ruchu drogowym [28].
Wagi ustalano w taki sposób, ze jesli maksymalna prçd-kosc podrózy samochodu osobowego po autostradzie wynosi 140 km/h, to waga, przez który mnozono dlugosc danego odcinka w metrach wynosi 1,4. Dla drogi ekspresowej dwujezd-niowej prçdkosc maksymalna wynosi 120 km/h, a wiçc waga wynosi 1,2. Dla drogi ekspresowej jednojezdniowej oraz drogi dwujezdniowej, co najmniej o dwóch pasach przeznaczonych dla kazdego kierunku ruchu (krajowe i wojewódzkie) waga wynosi 1. Jednojezdniowe drogi krajowe i wojewódzkie byly wazone wartosciy 0,9. Jedynie dla dróg powiatowych wartosc przypisano arbitralnie w wysokosci 0,6, aby odróznic je wy-raznie od dróg krajowych i wojewódzkich. W przypadku dróg o ograniczonej dostçpnosci, do obliczenia wskaznika srednio-wazonego wlyczano jedynie te odcinki, na dlugosci których znajdowal siç wçzel [20].
W dalszej czçsci badania wyznaczana byla najszybsza sciezka przejazdu wozu bojowego z jednostki strazy do punktu reprezen-tujycego dany odcinek drogi. W celu urealnienia wyników ko-nieczne bylo wprowadzenie do dwuetapowej metody okreslania obszarów rynkowych, zmodyfikowanej juz na potrzeby analizy rozmieszczenia ludnosci czy zabudowy, zmian dotyczycych ujçcia jakosci poszczególnych odcinków infrastruktury drogowej. Wprowadzono wiçc iloczyn dlugosci odcinka drogi i wartosci reprezen-tujycej jej wagç. Równiez na tej plaszczyznie odniesiono iloczyn dlugosci i „jakosci" infrastruktury drogowej dostçpnej w danym zakresie czasowym interwencji strazy pozarnej do zsumowanych iloczynów dla odcinków dróg w danej gminie.
Pierwszy etap z zastosowanej metody analizy opiera siç podobnie jak dwa poprzednie o okreslenie obszaru dzialania kazdej jednostki strazy pozarnej, przyjmujyc graniczy war-tosc czasu dojazdu. Pózniej, dla kazdej jednostki obliczany jest indywidualny wskaznik ROAÄ, stanowiycy iloraz wagi poszczególnych jednostek i ilorazu iloczynu dlugosci i jakosci danego odcinka drogi do sumy tych iloczynów dla wszystkich odcinków w danej gminie:
DOI:10.12845/bitp.43.3.2016.2
ROARj - --' Rriwr
Li£{drj <dmailjRr¡wr
gdzie:
S. - waga (liczba strazaków) jednostkistrazy j)ozarnej j, R - dlugosc odcinka drogi r w gminie i, Wr - waga docinka drogi r,
d. - czas przejazdu pomiçdzy jednostky strazy pozarnej j a odcinkiem drogi r w gminie i,
dmx - izochrona wyznaczajyca maksymalny czas dojazdu wozu bojowego dla pos zczególnychwariantów badania (5, 15 i 30 minut).
W drugim etapie dla kazdego odcinka drogi w danej gminie wyznaczany jest obszar, tak jak w pierwszym etapie analizy, za pomocy przyjçtej wartosci granicznej czasu przejazdu wozu strazackiego. Nastçpnie dla kazdego z odcinków r z gminy i wlyczonych do badania obliczany jest wskaznik dostçpnosci ROAA, który stanowi sumç wartosci ROAR.j uzy-skanych dla wszystkich jednostek strazy pozarnej, rozmiesz-czonych na obszarze indywidualnego obszaru gminy i:
ROAAi = %je{drJ <dmax} ROARj
Jak wskazuje przestrzenne zróznicowanie dost^pnosci dzialan strazy pozarnej d o ewentualnych zdarzen na drogach województwa lódzkiego, szczególnie trudna sytuacja doty-czy jednostek, których dzialania obejmujy gminy Lódzkiego Obszaru Metropolitarnego (ryc. 4). Dotarcie do miejsca interwencji na jednej z dróg regionu nie powinno stanowic problemu dla wozu strazackiego. Elementem decydujycym
0 poziomie dost^pnosci w tym zakresie badania jest g^stosc sieci drogowej poszczególnych gmin.
6. Dostfpnosc do infrastruktury kolejowej
W cz^sci analizy poswi^conej dost^pnosci strazy pozarnej do miejsc ewentualnej interwencji zwiyzanych z sieciy kolejowy, post^powanie badawcze prowadzone jest zgodnie z algorytmem przyj^tym dla sieci drogowej. Jedynie wagi poszczególnych odcinków ustalono na podstawie wykazu mak-symalnych pr^dkosci dla pociygów pasazerskich, stanowiyce-go zalycznik 2.1 do regulaminu przydzielania tras pociygów
1 korzystania z przydzielonych tras pociygów przez licencjo-nowanych przewozników kolejowych w ramach rj 2013/2014 (w. 0), udost^pnionego przez PKP Polskie Linie Kolejowe S.A. [29]. W wyniku obliczen uzyskano wskaznik obciyzenia poszczególnych jednostek strazy pozarnej RAIR. oraz koncowy wskaznik dost^pnosci RAIA..
Po wylyczeniu z badania gmin, przez które nie przebie-gajy linie kolejowe, nalezy podkreslic znaczne zróznicowanie przestrzenne poziomu dost^pn osci str azy pozarnej do miejsc potencjalnych interwencji zwiyzanych z infrastruktury kolejowy. Wraz z wydluzaniem maksymalnego czasu dojazdu strazaków, poziom dost^pnosci wyraznie wzrasta (ryc. 5). W zwiyzku z nisky g^stosciy sieci kolejowej w regionie, coraz rozleglejszy zakres dzialania strazy powoduje, ze wzrost do-st^pnosci kolejnych jednostek jest wi^kszy nizeli przyrost ich teoretycznego obciyzenia.
7. Dostfpnosc do lasów
Ta plaszczyzna badania ma za zadanie wskazac poziom efektywnosci potencjalnych interwencji strazy pozarnej zwiyzanych z pozarami lasów. Zgodnie z art. 3 ustawy o lasach [30] las jest to grunt o zwartej powierzchni co najmniej 10 arów,
•c
«t -
rtDiEflpnoii.'iKcc-JS/bjY.'iy
■I t-J-: arc- 'icea wigW? yaixj
ifV^rraMutr
JMCW
rjrnrc- DM l|W>'JM<t
>
ffi s o
H S
w
o «
s
M
s
o
61
B
M
o
H w w ffi ffi E w
ffi «
s
ffi >
61 >
o
61 w
03
O >
o ffi o o
H
s
Rye. 4. Zroznicowanie przestrzenne dost^pnosci do infrastruktury drogowej wojewodztwa lodzkiego w zakresie 5 (A), 15 (B) i 30 (C) minut dojazdu strazy pozarnej Fig. 4. Spatial differentiation of access to the road infrastructure in -Lodz voivodship for the arrival of the Fire Service within 5 (A), 15 (B) and 30 (C) minutes
Zrodlo: Opracowanie wlasne. Source: Own elaboration.
a o
to VO
o
Rye. 5. Zroznicowanie przestrzenne dost^pnosci do infrastruktury kolejowej wojewodztwa lodzkiego w zakresie 5 (A), 15 (B) i 30 (C) minut dojazdu strazy pozarnej Fig. 5. Spatial differentiation of access to the railway infrastructure in -Lodz voivodship for the arrival of the Fire Service within 5 (A), 15 (B) and 30 (C) minutes
Zrodlo: Opracowanie wlasne. q
Source: Own elaboration. O
dusiq fwi1 litcii ¡blfly
■ Wh^Ktf
ГУМАНИСТИЧЕСКИЕ И ОБЩЕСТВЕННЫЕ НАУКИ НА БЛАГО БЕЗОПАСНОСТИ
DOI:10.12845/bitp.43.3.201б.2
pokryty roslinnosciy lesny tj. drzewami i krzewami oraz runem lesnym lub teren przejsciowo tej roslinnosci pozba-wiony. Zapisy ustawy odwolujy siç ponadto do kwestii funk-cjonalnych, jednak w niniejszym badaniu odniesiono siç do kryterium powierzchniowego. Dane o rozmieszczeniu i wiel-kosci lasów zaczerpniçto z banku danych obiektów topogra-ficznych. W celu okreslenia dostçpnosci do lasów konieczne bylo takze wskazanie punktu, do którego wyznaczana bçdzie najkrótsza sciezka przejazdu wo zu strazackiego z jednostki. Wygenerowanie jedynie punktów centralnych dla terenów zajçtych przez las mogloby znacznie znieksztalcic rzeczywisty poziom dostçpnosci. Zbytnim uproszczeniem byloby wskazanie wylycznie jednego punktu jako „reprezentanta" lasu o powierzchni np. 10 a i 100 ha. W zwiyzku z tym w pierwszej kolejnosci wybrano jedynie te grunty pokryte roslinnosciy lesny, których powierzchnia byla nie mniejsza niz 10 a. Na-stçpnie kazdy z wybranych lasów podzielono na heksagony o powierzchni 10 a. Dla kazdego z nich wygenerowano punkt centralny, do któaego w dalszej kolejnosciokreslany byl czas przejazdu wozu bojowego strazy pozarnej. „Wagç" heksago-nów stanowi ich powierzchnia zajçta przez las, która znajduje siç w przedziale (0, 10 a>), poniewaz w wyniku podzialu na szescioboki, pozostaly obszary graniczne lasów, które jedynie w czçsci wypelnily 10 a heks agon.
W zwiyzku z tak przyjçtym algorytmem badania, obli-czany jest dla kazdej jednostki indywidualny wskaznik FOR-R, stanowiycy iloraz wagi poszczególnych jednostek i powierzchni heksagonów w obszarze wyznaczonym przez dany izochronç dojazdu wozu bojowego z konkretnej jednostki:
FORRj t
У ISL
Z,i€{dßj admax\yF^i
Gdzie:
S. - waga (liczyal strazaków) jednostki strazy pozarnej j, F. - powierzchnia heksagonuf ■w gminie i; d - czas przejazdu pomiçdzy jednostky strazy pozarnej j a heksagonem f wgminie i,
dmax - izochrona wyznaczajyca maksymalny czas dojazdu wozu strazackiego dla poszczególnych wariantów badania (5, 15 i 30 minut).
W drugiej czçsci m etody uwaga jest skoncentrowana na gminach, w których znajdujy siç lasy bçdyce przedmiotem potencjalnej intarwencji strazaków. Dla kazdej czçsci lasu (heksagonu) w danej gminie wyznaczany yest obszar, tak jak w pierwszym etapie analizy. W dalszej kolejnosci dla kazdego z heksagonów f z gminy i wlyczonej do badania obli-czany jest wskaznik dostçpnos ci FORA, który stanowi sumç wartosci FORR. uzyskanych dla wszystkich jednostek strazy pozarnej rozmieszczonych na obszarze indywidualnego obszaru gminy i:
FORAi z yje[äfJ<dmax) FORRj
Wraz ze wzrostem dystansu do potencjalnych interwencji dotyczycych pozarów lasów, zmniejsza siç przestrzenne zróznicowanie poziomu dostçpnosci poszczególnych gmin (ryc. 6). W wariancie zakladajycym dojazd na miejsce dzia-lania sluzby w czasie nie dluzszym niz 5 min. bardzo czçste jest sysiadowanie gmin o skrajnie róznych poziomach do-stçpnosci. Przy jezdzie dluzszej o 10 i 25 min. zarysowujy siç czçsci regionu, w których dominujy poszczególne poziomy dostçpnosci. Tak wiçc, najlepszy sytuacjy charakteryzujy siç gminy wzdluz dwóch równoleglych stref przebiegajycych
z pólnocnego wschodu na poludniowy zachód. W lezycej po-miçdzy nimi centralnej czçsci województwa koncentrujy siç natomiast jednostki, których lasy pozostajy najslabiej dostçp-ne dla dzialan strazy pozarnej.
8. Dostçpnosc do zbiorników i cieków
Ostatnia czçsc badania odnosi siç do zakresu dzialan strazy pozarnej zwiyzanego z wystçpowaniem powodzi. Ustawo-dawca zaklada bowiem uczestnictwo strazy w prowadzeniu dzialan ratowniczych na obszarach wodnych, w tym podczas powodzi.
W województwie lódzkim, rzeki posiadajy cechy charak-terystyczne dla nizinnej czçsci Polski. Równiny zalewowe sy szerokie, co sprzyja zalewaniu sporych obszarów. Dlatego tez zostaly one w znacznej mierze obwalowane, a proces zasie-dlania odbywa siç przede wszystkim na terenach nieobjç-tych ochrony walów lub w strefie zawala [31]. Na obszarze województwa lódzkiego mozna wyodrçbnic trzy zasadnicze typy powodzi: roztopowe, zatorowe, opadowe. Powodzie roz-topowe sy na ogól czçstsze oraz bardziej dotkliwe od pozo-stalych typów, ze wzglçdu na nizsze temperatury. Zjawisko to jest dodatkowo wzmacniane przez zamarzniçty grunt, który uniemozliwia infiltracjç wody opadowej i roztopowej. Na obszarach nizinnych zasilanie ze sniegu zachodzi bardzo inten-sywnie, gdyz ociepleniu podlegajy duze obszary.
Wezbrania zatorowe powstajy takze na poczytku wiosny. Wywolywane sy spiçtrzeniem wody w korycie rzeki na skutek bariery z lodu lub sryzu oraz przez nagromadzenie pni drzew albo law trawiastych [31]. Wezbrania zatorowe majy lokalne pochodzenie i z tego wzglçdu intensywnie atakujy tylko krót-kie odcinki dolin. Obecnie zatory lodowe wystçpujy w regionie lódzkim na nastçpujycych rzekach: Warta, Bzura, Luciyza, Czarna Konecka, Pilica, Widawka [32]. Powodzie opadowe wywolywane sy z kolei przez opady deszczu, które rózniy siç zarówno natçzeniem, jak i zasiçgiem obszarowym [33]. Wezbrania duzych rzek nizinnych narastajy powoli, na co ma wplyw szeroka dolina w dolnym biegu rzeki. Im bardziej roz-legle jest dorzecze, tym czas opadów musi byc dluzszy, aby wywolal powódz. Powodzie opadowe wystçpujy najczçsciej w dolinie Pilicy, czasem Warty oraz w mniejszych dolinach. W zlewni rzeki Warty wysoki stan wód ma miejsce najczç-sciej na przelomie lutego oraz marca [34], natomiast w zlewni rzeki Bzury i Pilicy w koncu marca oraz w pierwszych dniach kwietnia [32].
W granicach województwa lódzkiego przyczynami powodzi mogy byc równiez awarie zbiorników wodnych [23]. Potencjalne zagrozenie, wynikajyce z mozliwosci wystypie-nia uszkodzenia zapór czolowych zbiorników retencyjnych, istnieje na trzech rzekach: Warta w miejscowosci Siedlytków - zbiornik Jeziorsko, Pilica w miejscowosci Smardzewice -zbiornik Sulejów oraz Luciyza - zbiornik Cieszanowice [32].
W celu okreslenia dostçpnosci do cieków i zbiorników wskazanych w Planie operacyjnym [32] jako potencjalne miejsca wystçpowania powodzi, równiez konieczne bylo okreslenie punktu, do którego wyznaczana bçdzie najkrótsza sciezka przejazdu wozu strazackiego z jednostki. Wygenerowanie jedynie punktów centralnych dla cieków i zbiorników znacznie znieksztalciloby rzeczywisty poziom dostçpnosci. Przyjçto w zwiyzku z tym nastçpujycy algorytm postçpowa-nia. W pierwszej kolejnosci wybrano jedynie te cieki (lub ich odcinki) i zbiorniki, w dolinach których zgodnie z Planem operacyjnym [32] mogy wystypic powodzie. Nastçpnie linie wyznaczajyce brzeg cieku lub zbiornika podzielono na odcinki o dlugosci 1 km. Dla kazdego z nich wygenerowano punkt srodkowy, do którego w dalszej kolejnosci okreslany byl czas przejazdu wozu bojowego strazy pozarnej. „Wagç" odcinków stanowi ich dlugosc, która znajduje siç w przedziale (0, 1 km>),
Rye. 6. Zroznicowanie przestrzenne dost^pnosci do lasow wojewodztwa lodzkiego w zakresie 5 (A), 15 (B) i 30 (C) minut dojazdu strazy pozarnej Fig. 6. Spatial differentiation of access to forests in the -Lodz voivodship for the arrival of the Fire Service within 5 (A), 15 (B) and 30 (C) minutes
Zrodlo: Opracowanie wlasne. Source: Own elaboration.
im trtrthj iSiir*.r«ry yuotf
UtdhiiVriv^ufh
«*-EO B1i*y Mrf
(¿■"imurtfll Mil« Witt
>
ffi S
o
H
s
M
o «
s w s
o
61
B
w o
H w w ffi ffi E w
ffi «
s
ffi >
61 >
o
61 w
03
O >
o ffi o o
H
s
Rye. 7. Zroznicowanie przestrzenne dost^pnosci do zbiornikow i ciekow wojewodztwa lodzkiego w zakresie 5 (A), 15 (B) i 30 (C) minut dojazdu strazy pozarnej Fig. 7. Spatial differentiation of access to reservoirs and rivers in -Lodz voivodship for the arrival of the Fire Service within 5 (A), 15 (B) and 30 (C) minutes
Zrodlo: Opracowanie wlasne. Source: Own elaboration.
a o
DG I : 10. 12845/bitp.43.3.201б.2
poniewaz w wyniku podzialu na 1000 m odcinki, pozostaly odcinki krotsze.
W zwiyzku z tak przyjçtym algorytmem badania, pierw-sza czçse analizy opiera siç na okresleniu obszaru dzialania kazdej jednostki strazy pozarnej. Nastçpnie obliczany jest dla
Dla kazdego odcinka w danej gminie wyznaczany jest ob-szar, tak jak w pierwszym etapie analizy, za pomocy przyjçtej wartosci granicznej czasu przejazdu wozu bojowego. W dal-szej kolejnoscidla kazdego z odcinkow w z gminy i wlyczonej do badania obliczanyjest wskaznik dostçpnosci WATA, kto-
poszczegolnych jednostek indywidualny wskaznik WATR. ry stanowi sumç wartosci WATR. uzyskanych dla wszystkich
stanowiycy iloraz wagi poszczegolnych jednostek i dlugosci odcinkow w obszarze wyznaczonym przez dany izochronç dojazdu wozu bojowego z konkretnej jednostki:
jednostek strazy pozarnej rozmieszczonych na obszarze indy-widualnego obszaru gminy i:
WATRj t ■
yie{dwj admax}y p
XL
'fi
Gdzie:
S. - waga (liczba strazaków) j ednostki strazy pozarnej j, Ww¡ - dlugosc odcinka w w gminie i;
dw.. - czas przejazdu pomiçdzy jednostky strazy pozarnej j a odcinkiem w w gminie i,
dmax - izochrona wyznaczajyca maksymalny czas dojazdu wozu strazackiego dla poszczególnych wariantów badania (5, 15 i 30 minut).
WATAi k yje{äwj<<ämax}WATRj
Przebieg dolin rzecznych i rozmieszczenie zbiornikow w wojewodztwie lodzkim w zestawieniu z rozmieszczeniem i wielkosciy jednostek strazy pozarnej skutkuje wzglçdnym spadkiem poziomu dostçpnosci gmin w centralnej czçsci wo-jewodztwa wraz ze wzrostem maksymalnego czasu na inter-wencjç (ryc. 7.). Ta plaszczyzna dzialania strazy, krancom wo-jewodztwa (poza wariantem dojazdu strazy nie dluzszym niz 5 min) przynosi ponadprzeciçtny poziom dostçpnosci. Szcze-golnie „bezpieczne" pod tym wzglçdem sy gminy powiatow: kutnowskiego, wieruszowskiego oraz radomszczanskiego.
absjary piieslrienntçifl cíclenla waitdícl doslçpnosci catEÍinrenf arsas of spatial accessibility value s
Щ bardiO -.TiysüMej-'very High
wysokiei Ihtgli
(Xt6&Q\f\6i)Bi/erage nisiiiejjJinw Щ banjzsnisipejïne/ytoKV
granica wcjewùoztwa ïbdzkjfrgo border cf Lôdi voivodstjip
lii;a 5io:c¡awa dwuLor Civa zelektryfikowana eleclnfied öovbte ireck r&tway line Irma Kotetüws jedfiotonowa zelekliyfikowana smgie-trdcfi electrified railway Une
lino Jtdc,Ävi jwfrraiorûwa niözeleldf vfiluawaria о пог}'в!ес!пИеа srngte-fratk railway те
-L
1(
—L_
30
6Ü km _J
straí poiamsi fire brigade
miaslüj'a'fy
droga eksprasowa express way
droga kíajDwa natío na! roed
droça wojewódzka regional fotid
Ryc. 8. Obszary przestrzennego ciyzenia wartosci dostçpnosci do miejsc potencjalnej interwencji strazy pozarnej w wojewodztwie lodzkim
(statystyka lokalna Getisa-Orda) Fig. 8. Catchment areas of spatial accessibility values to places of potential intervention by firefighters in the todz voividship
(Getis-Ord local statistics) Zrodlo: Opracowanie wlasne. Source: Own elaboration.
ГУМАНИСТИЧЕСКИЕ И ОБЩЕСТВЕННЫЕ НАУКИ НА БЛАГО БЕЗОПАСНОСТИ D01:10.12845/bitp.43.3.2016.2
9. Ujfcie syntetyczne
Podstaw^ do okreslenia syntetycznego miernika dost^p-nosci strazy pozarnej do miejsc potencjalnej interwencji w województwie lódzkim jest okreslenie odleglosci stano-wi^cej liczb^ odchylen standardowych wyników POPA, BI-LA, ROAA, RAIA., FORA, i WATA. od sredniej dla ka¿dej ze zmiennych. Okreslano, w jakim stopniu wartosc cechy dla konkretnej gminy jest odstaj^ca od sredniego wyniku. W celu standaryzacji wyników p rzyj^to nast^puj^cy wzór:
2 _ x- ^ a '
gdzie:
Z - wynik testu Z,
x - obserwowana wartosc zmiennej dla danej gminy,
p - wartosc oczekiwana, srednia,
a - odchylenie standardowe.
Uzyskane w rezultacie powyzszego przeksztalcenia wy-niki daj^ znormalizowan^ miar^, której wartosc oczekiwana (srednia) wynosi 0, a wariancja równa jest 1. Informuje ona, na ile dany wynik jest odlegly od wartosci sredniej.
Znormalizowane miary dla kazdej z plaszczyzn badania i kazdego z zakresów czasowych poddano sumowaniu i na tej podstawie wskazano obszary województwa lódzkiego, wyróz-niaj^ce si§ skrajnie wysokim i niskim poziomem dost^pnosci w uj^ciu calosciowym. Istotnosc zaleznosci przestrzennych zmiennej w obr^bie okreslonego promienia wykonano stosu-j^c miar^ lokalnej autokorelacji przestrzennej zaproponowa-nej przez Getisa i Orda [35]. W swoich badaniach odwolywali si§ do niej równiez m.in. A. Arbia [36], S. Zhang i K. Zhang [37] czy P. Songchitruk i X. Zeng [38]. Na potrzeby niniej-szego badania uzyto narz^dzia Analiza Hot Spot (Getis-Ord Gi*). Jest ono dost^pne w programie ArcMap 10.2 w zakresie narz^dzi dotycz^cych statystyk przestrzennych, a konkret-nie odwzorowania klastrów. W formule statystyki Gi* (d), dla oceny rozmiaru i rodzaju skupienia podobnych wartosci wokól danej gminy, wskazuje si§ na grupowanie podobnych wartosci wokól niej z uwzgl^dnieniem sumy wartosci POPA., BILA., ROAA, RAIA., FORA, i WATA. zmiennych [39] mó-wi^cych odpowiednio o dost^pnosci do ludnosci, zabudowy, sieci drogowej, kolejowej, lasów, cieków i zbiorników.
Kompleksowe podejscie do wszystkich analizowanych sfer, w obr^bie których wyst^pic moze interwencja strazy pozarnej, wyraznie zróznicowalo przestrzennie poziom do-st^pnosci gmin w województwie lódzkim. Teoretycznie najle-piej zabezpieczone przez dzialania strazy pozarnej pozostaj^ gminy przy pólnocnej i poludniowej granicy regionu. Wy-razne jest pogarszanie si§ poziomu dost^pnosci gmin wraz ze zmniejszaniem si§ ich odleglosci od centrum regionu. Obszar, który wymaga szczególnej atencji ze strony strazy pozarnej jest jednak nieznacznie przesuni^ty na poludniowy zachód i obejmuje glównie gminy powiatów: pabianickiego i lódzkiego wschodniego (ryc. 8). Strefa obnizonej dost^pno-sci rozci^ga si§ diagonalnie od Wieruszowa do Skierniewic, rozszerzaj^c si§ na wysokosci todzi od Podd^bic do Piotrko-wa Trybunalskiego.
10. Podsumowanie
Teoretyczne uj^cie dzialalnosci strazy pozarnej na plasz-czyznie przestrzennej moze stanowic material diagnostyczny, sluz^cy jako pomoc w ewentualnych dzialaniach maj^cych na celu podniesienie efektywnosci funkcjonuj^cego systemu strazy pozarnej lub utworzeniu na problemowych obszarach nowych jednostek. Zrealizowane badania w znacznym stopniu teoretyzuj^ wieloplaszczyznow^ dzialalnosc strazy pozarnej i sluzyc mog^ wyl^cznie jako podstawa do pogl^bionych
badan. Zdaniem autorów wskazane jest zestawienie wyników powyzszej analizy z analizy rozmieszczenia rzeczywi-stych interwencji strazy pozarnej, ich rodzaju, czasu trwania czy efektywnosci. Takie pogl^bione badanie jest szczególnie wskazane dla gmin, które uzyskaly najnizszy calosciowy poziom dost^pnosci. Wartosciowe byloby równiez przeprowa-dzenie osobnej analizy maj^cej na celu porównanie w uj^ciu gminnym uzyskanych wskazników odnosz^cych si§ do po-szczególnych plaszczyzn badania oraz poziomu dost^pnosci przestrzennej uj^tej w sposób syntetyczny.
Literatura
[1] Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o Panstwowej Strazy Pozarnej (Dz.U. 1991 Nr 88, poz. 400).
[2] Taylor Z. (rec.), Ryzdzykowski W., Wojewódzka-Król K. (red.), PWN, Warszawa 1997, Transport, „Przegl^d Geograficzny" 1998, 70(3-4), 357-359.
[3] Sleszynski P., Demograficzne i ekonomiczne aspekty lokalizacji planowanego portu lotniczego w okolicach Warszawy (artykul dyskusyjny), „Przegl^d Komunikacyjny" 2004, 43(3), 13-19.
[4] Komornicki T., Sleszynski P., Regionalne porty lotnicze na Mazowszu - wprowadzenie [w]: Studia nad lokalizacjq regionalnych portów lotniczych na Mazowszu, PAN IGiPZ Warszawa 2009, 9-22.
[5] Domanski R., Accessibility, Efficiency and Spatial Organization, "Environment and Planning A" 1979, 11(10), 1189-1206.
[6] Warakomska K., Zagadnienie dostgpnosci wgeografii transportu, „Przegl^d Geograficzny" 1992, 64(1-2), 67-76.
[7] Sobczyk W., Dostgpnosc komunikacyjna w ukladach osadniczych miast, PWN, Warszawa 1985.
[8] Baradaran S., Ramjerdi F., Performance of Accessibility Measures in Europe, "Journal of Transportation and Statistics" 2001, 4(2-3), 31-48.
[9] Rosik P., Zróznicowanie dostgpnosci drogowej regionów Polski, „Transport Miejski i Regionalny" 2008, nr 5, 2-8.
[10] Rosik P., Dostgpnosc lqdowa przestrzeni Polski w wymiarze europejskim, „Prace Geograficzne IGiPZ PAN" 2012, nr 233.
[11] Komornicki T., Sleszynski P., Rosik P., Pomianowski W., Dostgpnosc przestrzenna jako przeslanka ksztaltowania polskiej polityki transportowej, „Biuletyn KPZK PAN" 2009, z. 241.
[12] Pietrusiewicz W., Problemy metodyczne opracowywania map dostgpnosci czasowej Polski, „Przegl^d Kartograficzny" 1996, 28(2), 87-99.
[13] Sleszynski P., Dostgpnosc czasowa i jej zastosowania, „Przegl^d Geograficzny" 2014 86(2), 171-215.
[14] St^pniak M., Wykorzystanie metody 2SFCA w badaniach dostgpnosci przestrzennej uslug medycznych, „Przegl^d Geograficzny" 2013, 85(2), 199-218.
[15] Wisniewski S., Dostgpnosc policji do miejsc potencjalnych interwencji na terenie województwa lódzkiego, „Policja. Kwartalnik Kadry Kierowniczej Policji" 2015, nr 3.
[ 16] Plan dzialania systemu Panstwowe Ratownictwo Medyczne dla województwa lódzkiego z 23 czerwca 2015 r.
[17] Portal internetowy Ministerstwa Spraw Wewn^trznych, www. msw.gov.pl. [dost^p: 06.08.2015].
[18] Bartosiewicz B., Pielesiak I., Powiqzania transportowe w Lódzkim Obszarze Metropolitalnym; „Studia KPZK PAN" 2012, t. 147, 105-137.
[19] Diagnoza Polskiego Transportu - stan w 2009 roku, Zal^cznik 1 do Strategii Rozwoju Transportu, Ministerstwo Infrastruktury, Warszawa 2011.
[20] Wisniewski S., Zróznicowanie dostgpnosci transportowej miast w województwie lódzkim, Wydawnictwo Uniwersytetu Lódzkiego, Lodz 2015.
[21] Albert D.P., Butar F.B., Estimating the de-designation of single-county HPSAs in the United States by counting naturopathic physicians as medical doctors, "Applied Geography" 2005, 25, 271-285.
[22] Langford M., Higgs G., Measuring potential access to primary healthcare services: the influence of alternative spatial representations of population, "The Professional Geographer" 2006, 58(3), 294-306.
DOI:10.12S45/bitp.43.3.201б.2
[23] Cervigni F., Suzuki Y., Ishii T., Hata A., Spatial accessibility to pediatric services, "Journal of Community Health" 2008, 33, 444-448.
[24] Peng Z.R., The jobs-housing balance and urban commuting, "Urban Studies" 1997, 34(8), 1215-1235.
[25] Ngui A.N, Apparicio P., Optimizing the two-step floating catchment area method for measuring spatial accessibility to medical clinics in Montreal, "BMC Health Services Research" 2011, Vol. 11, 166.
[26] Neis P., Zielstra D., Zipf A., The street network evolution of crowdsourced maps: OpenStreetMap in Germany 2007-2011, "Future Internet" 2012, 4(1), 1-21.
[27] Drop P., Gajewski P., Mackiewicz M., Zastosowanie danych OpenStreetMap oraz wolnego oprogramowania do badan dostgpnosci komunikacyjnej w skali lokalnej, Acta Universitatis Lodziensis, „Folia Geographica Socio-Oekonomica" 2013, 14.
[28] Ustawa z dnia 20 czerwca 1997 r. Prawo o ruchu drogowym (Dz.U. 1997 Nr 98, poz. 602).
[29] Zal^cznik 2.1 do regulaminu przydzielania tras poci^gow i korzystania z przydzielonych tras poci^gow przez licencjonowanych przewoznikow kolejowych w ramach rj 2013/2014 (w. 0), udost^pnionego przez PKP Polskie Linie Kolejowe S.A.
[30] Ustawa z dnia 28 wrzesnia 1991 r. o lasach (Dz.U. 1991 Nr 101, poz. 444).
[31] Borowska-Stefanska M., Zagospodarowanie terenów zagrozonych powodziami w województwie lódzkim, Wydawnictwo Uniwersytetu Lódzkiego, Lodz 2015.
[32] Plan operacyjny ochrony przed powodziq dla województwa lódzkiego, Wydzial Bezpieczenstwa i Zarz^dzania Kryzysowego, Lódzki Urz^d Wojewódzki, Lódz 2011.
[33] Wi^zik B., Wplyw zagospodarowania migdzywala na zagrozenia powodziowe, [w:] B. Wi^zik (red.), Prawne, administracyjne i srodowiskowe uwarunkowania dolin rzecznych, Wyzsza Szkola Administracji, Bielsko Biala, 2010, 227-242.
[34] Mikulski Z., Charakterystyka powodzi w Polsce, „Gospodarka Wodna" 1957, nr 9, 424-428.
[35] Getis A., Ord K., Testing for Local Spatial Autocorrelation in the Presence of Global Spatial Autocorrelation, "Journal of Regional Science", 2001, 41(3), 411-432.
[36] Arbia A., The role of spatial effects in the empirical analysis of regional concentration, "Journal of Geographical Systems", 2001, 3(3), 271-281.
[37] Zhang S., Zhang K., Comparison between General Morans Index and Getis-Ord General G of Spatial Autocorrelation, "Acta Scientiarum Naturalium Universitatis Sunyatseni" 2007, 4.
[38] Songchitruks P., Zang X., Getis-Ord Spatial Statistics to Identify Hot Spots by Using Incident Management Data, "Transportation Research Record: Journal of the Transportation Research Board" 2010, 2165, 42-51.
[39] Suchecki B., Ekonometria przestrzenna. Metody i modele analizy danych przestrzennych, C.H. Beck, Warszawa 2010.
A A A
dr Szymon Wisniewski - adiunkt w Instytucie Zagospodarowania Srodowiska i Polityki Przestrzennej w Uniwersytecie Lódzkim. Jego zainteresowania naukowe koncentruj^ siç na badaniach dostçpnosci, geografii transportu i logistyce. W swoich anali-zach wykorzystuje przede wszystkim narzçdzia systemów informacji przestrzennej oraz metody z zakresu statystyki przestrzennej i ekonometrii.
