АУТОМОВ^ YO'LLARIDAGI INNOVATSЮN TEXNOLOGIYALAR УА TADQIQOTLAR
ЭНЕРГЕТИКА ВА ЭКОЛОГИЯНИНГ УЗАРО ТАЪСИР МУАММОЛАРИ
кат.уцит. Юлдашев Ж.F., уцит. Каюмов Д.А., тал. Дадамирзаев О.И.,
Наманган мууандислик-цурилиш институты
Аннотация: Мацолада ноанъанавий янги уосил булувчи энергия манбаларини турлари ва уларнинг табиий мууит ва объектларга экологик таъсирининг асосий омиллари, янги уосил булувчи энергия манбаи уисобига электр энергиясини уосил булиш ^усусиятлари тугрисида маълумотлар бериб утилган.
Калит сузлар: Гидроэнергетик ресурслар, ноанъанавий энергия манбаси, гидравлик ёнилги,экологик мууит, цуёшли электр станциялари
Хрзирги кунда ноанъанавий энергетикага худудий ва махаллий махмурият кизикиши ортиб бормокда.
Янги хосил булувчи энергия турлари, хусусан, куёш энергиясидан фойдаланиш сезиларли кулам касб этди ва тургун усиш сурхатлари жадаллашмокда.
Албатта, хозирги кунда табиий ресурлардан фойдаланмай туриб биноларни иссиклик энергия билан таъминлаш кийин. Биринчи навбатда янги хосил булмайдиган энергия ташувчилар сарфлаш микдорини 1/5 га кискартиришга, кутилаётган экалогик талофат эхтимолини пасайтиришга, энг мухими уй эгасига уз уйи харажатларини кискартиришга ёрдам беради.
Биноларни энергия билан тахминлаш тули; ёки кисман янги хосил булувчи энергия ресурслари билан алмаштирилганда купгина муаммолар хал булади. Турар жой биноларини иситиш (ёки совитиш), иссик сув билан таъминлаш экологик системалари билан жихозлаш керак. Ноанъанавий ва янги хосил булувчи энергия манбаларидан фойдаланишнинг экологик муаммоларини куриб чикайлик. Мавжуд экологик муаммолар мажмуасида энергетика етакчи уринларидан бирида туради. Янги хосил булувчи энергия манбаларини амалий кулланишга жалб килиниши уларни атроф-мухит экалогиясига таъсирини урганишга эътибор каратишга мажбур килмокда.
Шундай фикрлар мавжудки, янги хосил булувчи энергия манбаи хисобига электр энергияси мутлако экологик "тоза" вариант. Бу жуда тугри фикр эмас, чунки анъанавий органик минерал ва гидравлик ёнилги асосидаги энергокурилмалар айрим холларда камрок хавф тугдиради. Шунингдек, янги хосил булувчи энергия манбаларининг атроф-мухитга экологик таъсири хозиргача аник эмас, айникса вакт жихатидан, шунинг учун бу таъсир манбаларидан фойдаланиш, механик масалаларига караганда камрок урганилган. Гидроэнергетик ресурслар янги хосил булувчи энергия манбаларининг бир тури булиб хисобланади. Узок вакт уни экологик "тоза" энергия манбаи деб хам аташган. Бундай фойдаланишнинг экологик окибатларини хисобга олмай, табиатни ва атроф-мухитни химоя килиш чора-тадбирлари курилмаган, бу 90-йилларга келиб гидроэнергетикани чукур кризисга олиб келди. Шуни хисобга олиб, янги хосил булган энергия манбаларидан фойдаланишнинг экологик окибатлари олдиндан тадкик килиниши зарур.
Ноанъанавий янги хосил булувчи манбалар энергиясини ярокли шаклга электр ёки иссиклик холига келтириш замонавий билим ва технологиялар даражасида нисбатан кимматга тушади.
Х,амма холларда хам улардан фойдаланиш органик ёкилги сарфини пасайишига ва атроф-мухитни нисбатан камрок ифлосланишга хизмат килади. Шу кунгача янги хосил булувчи манбалардан олинадиган анъанавий усулларни техник-иктисодий солиштириш натижасида экологик омиллар хисобга олинмаган ёки факат айтиб утилган, микдор жихатидан хам бахоланмаган. Шундай килиб, янги хосил булувчи энергия манбаларидан фойдаланиш окибатида юзага келувчи экологик муаммоларнинг ечими долзарб булиб бормокда. Энергияни бир турдан бошкасига утишида янги усуллар уйлаб топиш
TADQIQOT VA TARAQQIYOTILMIY JURNALI
https://tadqiqottaraqqiyot.uz/
2-jild, 6-son, 2024
АУТОМОВ^ YO'LLARIDAGI INNOVATSЮN TEXNOLOGIYALAR УА TADQIQOTLAR
анъанавий ускуналардан фойдаланилганга нисбатан атроф-мухитга камрок зарар етказиш имконини бериши зарур.
Ноанъанавий янги хосил булувчи энергия манбаларини турли табиий мухит ва объектларга экологик таъсирининг асосий омилларини куриб чикамиз.
^уёшли электр станциялари етарлича урганилмаган объектлар булиб, уларни экологик тоза электростанциялар каторига кушиш учун тулик асос йук.
^уёшли электр станциялари куп майдонни эгаллайди. ^ЭСларининг солиштирма майдон эгаллаши 0.001дан 0.006 га/кВт гача узгаради. Бу майдон ГЭСга нисбатан кичик, лекин иссиклик электр станциялари атом электр станциялари эгаллайдиган майдонлардан катта. ^уёшли электр станциялари таркибига жуда куп микдорда металл, шиша, бетон ва х.к. сарфланади, юкорида келтирилган маълумотларда хом ашё казиб олиш ва кайта ишлаш боскичидаги ерни казиб олиниши хисобга олинмаган. ^уёшли электр станциялари яратилган такдирда, унинг майдон эгаллаши ошади ва ер ости сувларини ифлосланиш даражаси хам ошади.
^уёш концентраторларини ер майдонларига сояси катта тушади, бу эса тупрок, усимлик дунёсини узгариб кетишига олиб келади. Станция жойлашган худудда куёш нурланиши содир буладиган вактда хаво исиб кетади. Бу эса уз вактида иссиклик, намлик баланси, шамол йуналиши узгаришига олиб келади; айрим холларда системани кизиб кетиши ва ёниб кетиши эхтимоли бор ва унинг окибатлари ёмон булиши мумкин. ^уёш энергетик системаларда паст кайнайдиган суюкликларини узок муддат ишлатилишида, бу суюкликлар окиб чикиб кетишидан ичимлик сувлари ифлосланиш эхтимоли бор. Айникса таркибида юкори оксид модда бор булиб хисобланган нитрит ва хроматлар булган суюкликлар хавфлидир. ^уёш техникаси атроф-мухитга билвосита таъсир курсатади. Уни ривожлантириш учун мулжалланган худудларда бетон, шиша ва пулат ишлаб чикариш йирик мажмуаларини куриш зарур булади.
^уёш энергиясидан фойдаланиб электр энергиясини олишнинг иккинчи принципиал йули бу бевосита фотоэлектрик айлантириш ёрдамида.
Бунда кремнийли, кадмийли ва арсенидагелли фотоэлектрик элементлардан фойдаланилади. тайёрлаш вактида ишлаб чикариш хоналарида инсонлар саломатлиги учун зарарли кадмийли ва арсенидли чанг бирикмалар хосил булади.
Космик куёш электр станциялари нурланиш хисобига иклимга уз таъсирини утказади, телеалока ва радиоалокалар учун носозликлар, унинг таъсирига тушиб колган химоясиз тирик организмларга зарар етказади. Шу муносабат билан ерга энергия узатиш учун экологик тоза тулкинлар диапазонидан фойдаланиш зарур.
^уёш энергиясининг атроф-мухитга нохуш таъсири куйидагиларда уз аксини топиши мумкин:
- ер майдонлари деграданияси;
- катта материал сигимида;
- таркибида хлорат ванитрити булган ишчи суюкликларнинг окиб чикиб кетишида;
- системаларни кизиб ва ёниб кетиш хавфи, куёш системаларидан кишлок хужалигида фойдаланилганда токсик моддалар билан махсулотларни зарарланишида;
- станция жойлашган худуд иссиклик баланси, намлик, шамол йуналиши узгаришида;
- катта худудлардаги ёруглик куёш концентраторлари таъсиридан тусилиб колади натижада ер унумдорлиги йуколади;
- космик ^ЭСларини иклимга таъсирида;
- телевизион ва радиоалокалардаги носозликларда;
- ерга энергияни микротулкин нурланиши воситасида юборилиши тирик организмлар ва инсоният учун зарарлигида;
TADQIQOT VА TАRAQQIYOTНЫЛ JURNАLI 2-рМ, 6^оп, 2024
https://tadqiqottaraqqiyot.uz/
АУТОМОВ^ YO'LLARIDAGI INNOVATSЮN TEXNOLOGIYALAR УА TADQIQOTLAR
Экологик холат архитектор ва курувчилардан янги фикрлашни талаб килади. Анъанага айланаётган замонавий энергетика, энергия ташувчилар туридан катъий назар атроф-мухит экологиясига салбий таъсир курсатади. Бино ва шахарларни энергия билан таъминлаш сохасида янги хосил булувчи ресурслардан самарали фойдаланиш имконини берувчи ечимларни кабул килиш лозим. Асосан куёш энергиясидан фойдаланилган. Бундай усуллар биноларни энергия билан таъминлашни самарали воситалари - куёш курилмаларини жихозлаш ва урнатишни кам сарф-харажат килиб амалга ошириш имконини беради.
Фойдаланилган адабиётлар руйхати
1. Арсольнов, Т.Султанов, М.Ходжаев. в Узбекистане биогаз технологии разработка факторы а также его финансовый источники.
2. А.Ибрагимов, А.Номонжанов. В окружающую среду безарар производство биогаза выпустить _ Ферганский государственный университет. Экология в регионе проблемы и их решение. Фергана 2012. 6 страниц.
3. А.Номонжанов, И.Коканбаев. Потенциальная энергия источник _ Большой Коканский государственный педагогический институт. Наука, развитие науки интегр . _ _ Фергана 2010. 112 стр.
4. Закон «Об использовании возобновляемых источников энергии». 16 апреля 2019 г.
5. Указ Президента «О мерах по дальнейшему развитию альтернативных источников энергии» от 1 марта 2013 г.
6. Алиназаров А.Х., Сафаров Н. Экологический приемлемый энергия из источников использовать _ Ташкент "Фан" 2014г.
7. Юлдашев Ж., Джураев Ю. Необходимость создания альтернативной энергетической системы в решении экологических проблем.
TADQIQOT VA TARAQQIYOTILMIY JURNALI
https://tadqiqottaraqqiyot.uz/
2-jild, 6-son, 2024