CC BY
0UOT 504.63
EKSTREMAL §9RAÍTD9 HÍDROPONÍK YEMÍN YETͧDÍRÍLM9SÍ УЭ ONUN
T9S9RRÜFATDA T9TBÍQÍ
TEYMUR AKÍF HACIYEV DÍSSERTANT
MAKA Ekologiya institutu
Annotasiya. iri ^dhdr vd kdndldrdd heyvandarliq vd qu§guluq tdsdrrüfatlarmm inki§afi йэ dlaqddar ya§il уетэ olan tэlэbatm ödэnilmэsi mэqsэdilэ daimi yem bazasinin yaradilmasi qar§iya qoyulmu§ prioritet mэsэlэlэrdэndir. Bu baximdan hidroponik qurgularin qura§dirilmasi vэ il boyu ya§il, keyfiyyэtli yemin эЫэ olunmasi günümüzdэ realliga gevrilmi§ olan ümumdünya эrzaq tэhlükэsizliyinin qar§isinm alinmasi i§ind¿ ömmli mövqe sэrgilэmц olur. Hidroponik yemin yeti§dirilmэsinin эsas xassэsi bu sahэnin tэtbiqinin asan olmasi vэ эЫэ edilэcэk yemin tэdarükünün vaxtinda tэlэbat mэrkэzlэrinэ gatdirila bilinmэsi йэ эlaqэdardlr.
Agar sözlsr: Hidroponika,arpa,ya§ilyem^darük mэrkэzi,torpaq,ekologiya
ВЫРАЩИВАНИЕ ГИДРОПОННЫХ КОРМОВ В ЭКСТРЕМАЛЬНЫХ УСЛОВИЯХ И ИХ ПРИМЕНЕНИЕ В ХОЗЯЙСТВЕ
Т.А. ГАДЖИЕВА
Резюме. В статье говорится о выращивании зеленого корма в экстремальных природных условиях и его применении в хозяйстве, которое является основной кормовой базой животноводства в сфере сельского хозяйства. Главной особенностью его производства является простота использования данного поля и подачи получаемых кормов. Это связано с возможностью своевременной доставки в центры спроса. это связано с возможностью своевременной доставки в центры спроса.
Ключевые слова: Гидропоника,ячмень,зеленый корм,центр снабжения,почва,экология
GROWING HYDROPONIC FEED IN EXTREME CONDITIONS AND ITS USE ON
THE FARM
T.A. GADJIEV
Summary. The article discusses the cultivation of green fodder in extreme natural conditions and its use in farming, which is the main feed base for livestock farming in the agricultural sector. The main feature of hydroponic feed production is the ease of application of this field and the timely delivery of the feed to be obtained to demand centers.
Kay words: Hydroponics,barley,green forage,supply center,soil,ecology
Giri§. Ab§eron yarimadasi torpaq - iqlim §araitina gore murakkab va 9atin arazilarindan biri hesab edilir. Bela murakkablik yarimadada texnogen pozulmu§ torpaq sahalarinin olmasi ila deyil,torpaq qatinin tabiatan zaif inki§af etmasi,ham9inin murakkab iqlim §araitinin, xususila arazida yagintilarin az,kulakli gunlarin 9ox olmasi ila izah olunur. Yarimadada havanin orta mutlaq maksimum temperaturu illik 40-420C-dir. Orta mutlaq minimum ayri-ayri mantaqalar uzra muxtalifdir,-7-100C arasinda,9oxillik orta temperatur isa 13,5-14,60C olur. Ab§eron yarimadasinin asas hissasinin iqlimi yayi quraq ke9an mulayim-isti yarimsahra va quru 9ollar iqlim tipina aiddir. Ab§eron yarmadasinda asasan boz-qonur va onlarin §oranli-§orakatli,suvarilan §oranli, bataqla§mi§ inki§af etmi§ va ibtidai boz-qonur novlari formala§mi§dir [1]. Umumi sahasi 79000 hektar olan Ab§eron rayonu arazisinda 38000 hektari akin,4364 hektari 9oxillik akmalar-o cumladan 1664 hektari uzumluk,3165 hektari subtropik bitkilar(badam,zeytun,ancir va.s) qalani isa oru§ altinda istifada
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
olunur. Bela bir ekstremal tabii §araitda yem olmadan heyvandarligi inki§af etdirmak,yungul sanayenin,ahalinin heyvandarliq mahsuluna artmaqda olan talabini odamak va insanlarin saglamligini qorumaq mumkun deyildir. Yemlama-heyvan orqanizmi va daxil olan yem komponentlari arasinda gedan murakkab mubadila prosesidir. Bu proses zamani rasiona daxil olan yemlarin tarkibindaki qida maddalari bir-birindan ayri deyil,kompleks §aklinda heyvan orqanizmi ila qar§iliqli tasirda olur. Qidalanmada an ahamiyyatli cahat yemin tarkibinin zanginliyi va hazmagediciliyinin yuksak olmasidir. Bu cahatdan ya§il yemin heyvandarliqda xususan sud istehsalinda daha tasirli rolu vardir. Ya§il yema olan talabati ilin butun fasillarinda odamak mumkundur. Bela ki,ilin payiz va qi§ fasillarinda ya§il kutlani qapali §araitda hidropon sitemla istehsal etmak mumkundur. Ustalik bu cur istehsal boyuk saha talab etmir va an asasi torpaga ehtiyac yoxdur. Heyvandarliq yemi kimi istifada edilan hidroponik yem danli taxillardan,asasan arpadan yeti§dirilan ganc, zarif otdur. O,ham da qida maddalari ila zangindir,bu,qidali va saglam pahriz axtaranlar u9un ala se9imdir. Bundan alava,hidroponik yem sistemi qida ila zangin bir hallda ot yeti§diran torpaq talab etmir. Bu ot yeti§dirma usulu 9ox samaralidir,9unki ananavi usullardan daha az su va yer talab edir [2]. Bundan alava,hidroponik qidalanma sistemi hava §araitindan asili olmayaraq butun il boyu ot yeti§dirmaya imkan verir. Natica etibari ila,hidroponik yemlama sistemi etibarli va sarfali mal-qara yemi manbayi axtaranlar u9un ala se9imdir. Hidroponik akin9ilik sistemi toxum yeti§dirmak u9un ideal muhit tamin edir,onlarin tez cucarmasina va qidali yarpaqlarin yuksak mahsuldarligina imkan verir. Heyvandarliq u9un qidali qida manbayi tamin etmakla yana§i,hidroponik yem da tasarrufatlarda istehsal olunan peyin miqdarini azaltmaga komak eda bilar. Bunun sababi,hidroponik bitkilarin yarpaqlarinin ananavi yemlara nisbatan daha az azot ehtiva etmasidir.
i§in tatbiqinin tacrubi ahamiyyati. Mahsuldarligin,o cumladan yemin keyfiyyat gostaricisinin analoji yemlarla muqayisada yuksak olmasi.
iqtisadi samaralilik. Ekstensiv usulun tatbiq olunmasi ila alaqadar olaraq 1kq vahidi ila goturulmu§ toxumdan alinacaq mahsuldan alda edilacak galirin 50-100% arasinda artimi ehtimali realliga tam uygundur.
Hidroponik yemin hazirlanma texnologiyasi. Arpani tamiz suyun i9arisinda,he9 bir mineral va uzvi gubra vermadan,gunda 3-4 dafa suyunu dayi§makla boyukhacmli 9anlarda saxlamaq lazimdir. Bu proses 30 saat davam edir. 30 saat sonra isladilmi§ arpa otagin bir kuncunda 20 saat qaranliqda saxlanilir. 20 saat ke9dikdan sonra,otagin digar i§iqli hissasina raflara duzulur. 5-7 gun arzinda taqriban 2-4 sm hundurluyunda cucartinin amala galmasi mu§ahida edilir. 10 gun arzinda isa 10-12 sm boyuma mu§ahida edilir. Tam yeti§mi§ yem sinidan bukularak goturulur va har 10 kq yema,2-3 kq quru saman va ya ot qari§dirmaqla heyvana verilir. Hidropon sistemla sutka arzinda har 1m2 sahadan 7 kq taza ya§il kutla alda etmak olar. 750 m2 sahadan bu sistemla sutkada 6-8 ton ya§il kutla alinir ki,bu da 600 ba§ qaramali va ya 7500 ba§ xirdabuynuzlu heyvanin sutkaliq talabatini odayir. Bu miqdar saha 600 ha a9iq akin sahasina ekvivalentdir va onun illik ya§il kutla alda olunmasina barabardir (§akil 1).
§alil 1. Ekstremal çaraitda hidroponik yemin yetiçdirilmasi
Ya§il kütlanin heyvanlarin boy inki§afina,çaki artimina, mahsul istehsalina va saglamligina boyük tasiri danilmazdir. Hidropon sisteminda ya§il kütla istehsali dedikda qapali çaraitda torpaqdan istifada etmadan taxillarin (arpa,bugda,qargidali,valamir,çovdar va s.) cücardilarak ya§il kütla alda olunmasi ba§a dü§ülür [3,4]. Bela ya§il kütla asasan ilin soyuq fasillarinda qapali §araitda butun kand tasarrüfati heyvanlarini va quçlarinin il arzinda fasilasiz ya§il yema olan talabatini ôdamakla açagidaki üstünlüklara malikdir:
1.Yem quru otdan va samandan çox-çox faydalidir. Onun faydaliligi tarkibindaki proteinin miqdari ila o^ülür;
2.Protein isa heyvan baslanmasinda asas qida ôlçüsü sayilir. Daha çox proteinli yemla baslanma naticasinda ham atin kamiyyatinda,ham da südün keyfiyyatinda ônamli daracada farq amala galir. Bu isa kand tasarrüfati mallarina talabatin a§iri daracada qar§ilanmasina cavabdir.
Naticalarin tahlili. Arpa yeminin heyvandarliqda an qidali cücartilardan biri oldugu hala qadim dôvrlardan elma malumdur. Bu danli bitkida heyvanin saglamligi va inkiçafi üçün mühüm qida maddalari,vitaminlar va minerallar toplanmiçdir. Biz bunu açagida verilmiç cadvaldan da gôra bilarik (cadval 1).
Cadval 1
Müxtalif arpa sort larinin la jorator nat icalari
№ Nümunanin §arti adi 1000 toxum çakisi 9sas bitkinin toxumu Namliyi Cücarma enerjisi Cücarma qabiliyyati Toxumun sapina yararliligi
gr % % % % %
1 MAKA-arpa sortu 3.6 94,72 13,5 88,0 88,0 83,4
2 Calilabad-19 arpa sortu(GB) 4,0 100,0 9,0 95,0 95,0 95,0
Elm va Tahsil Nazirliyinin tabeliyinda olan Genetik Ehtiyatlar institunun "Rü§eym plazmasi" laboratoriyasinda tayin edilmiç analiz naticalarindan da aydin olur ki,arpa toxumlarinin cücarma enerjisi va cücarma qabiliyyati 4 takrarda tayin edilmiçdir. Analiz zamani asas bitki toxumlari 94.72%,alaq bitkilarinin toxumlari isa 3.4% taçkil etmiçdir. Cücarma enerjisi 88%,cücarma qabiliyyati 88%,toxumun sapina yararligi isa 83.4% taçkil etmiçdir. Hamçinin (§arti adi MAKA) arpa toxumlarindan alinmiç yaçil yem kütlasinin AQTA-nin tarkibinda Qida Tahlükasizliyi institunun Baki Regional Sinaq Laboratoriyasinda tayin edilmiç sinaq naticalarini ayani §akilda gôra bilarik (cadval 2).
Cadval 2
Hidroponik yemin laborator naticalari
Sinag Olçu Mahsula Tatbiq Sinaq Normativ Olçma Sinaq
nümunasin vahidi dair asas edilan natica standart qeyri- natica
inin §arti gôtürülan müayina si talabi müayyan larinin
adi- normativ metodlar liyi qiymat
Hidropo sanadin i landirilm
nik(energe adi asi
tik) yem
1 2 3 4 5 6 7 8
Nümuna 0001: Yem(hidroponik)
Ni§astanrn % ГОСТ 43.5 Faktiki
tayini 10845-98
Yagliligin % ГОСТ 1.01 Faktiki
tayini 13496.152016
Energetik kkal Hesablam 203.75 Faktiki
dayar, a üsulu ila
100q
Nam % ГОСТ 1.5 Faktiki
sellüloza 13496.2-
nin tayini 91
Proteinin % ГОСТ 6.24 Faktiki
tayini 13496.493
Külün % ГОСТ 1.9 Faktiki
tayini 13979.669
Cadvaldan da aydin olur ki,sinaq nümunasi ü9ün gótürülmü§ ya§il yem nümunasinda zülalin faiz góstaricisi qabul olunmu§ normadan dafalarla yüksakdir. Har 100q ya§il yemin energetik dayari 203.75kkal ta§kil etmi§dir. Bundan ba§qa ni§astanin va külün miqdarinda normadan bir ne9a dafa artiq artim mü§ahida edilmi§dir.
Natica. a. Torpaqdan istifadaya ehtiyacin yaranmamasi; b. Müasir texnoloji üsullardan istifada edilmakla bitkiya verilan suya qanaat edilmasi; c. Tamiz substrat va sudan istifada edilmakla saglam ekoloji mahsulun alinmasi; d. 3traf mühitin 9irklandirilmasinin qar§isinin alinmasi.
9D9BÍYYAT.
1. Babayev M.P., Cafarova £.M., Hasanov V.H. Azarbaycan torpaqlarinin müasir tasnifati. Elm na§riyyati, Baki: 2006, sah 11-17.
2. Ate§ S, Nefzaoui A, Keles G. 2013. Bati Asya-Kuzey Afrika'da Entegre Bitkisel-Hayvansal Üretim Sistemlerinde Mera ve Kaba Yem Kaynaklarinin Rolü ve Yónetimi. VII. Ulusal Hayvan Besleme Kongresi (Uluslararasi Katilimli), 26 - 27 Eylül, Ankara. Sayfa: 29-37.
3. Ю.А.Кругляков "Оборудование для непревзойденного выращивания зеленого корма гидропонным способом". М.:В.О.Агропромиздат,1991.- 79 с.
4. Зеленый корм http: //big-fermr.ru/zelenyi-korm
