CC BY
0УДК 636.084.42
QARAMAL CAVANLARIN B0YÜM9SÍN9 BALANSLA§DIRILMI§ YEML9RÍN
УЭ SEOLÍT MÍNERALIN T9SÍRÍ
TURABOV URFAN TURAN oglu
"Kand tasarrüfati heyvanlarinin yeti§dirilmasi va yemlandirilmasi" kafedrasinin dosenti, Azarbaycan Dövlat Aqrar Universiteti (ADAU), Ganca, Azarbaycan
ABBASOV RAMÍQ TOFÍQ oglu
"Kand tasarrüfati heyvanlarinin yeti§dirilmasi va yemlandirilmasi" kafedrasinin dosenti (e.a.o.), Azarbaycan Dövlat Aqrar Universiteti , Ganca, Azarbaycan
AGAYEVA MEHRÍBAN RASÍM qizi
"Kand tasarrüfati heyvanlarinin yeti§dirilmasi va yemlandirilmasi" kafedrasinin assistenti, Azarbaycan Dövlat Aqrar Universiteti (ADAU) Ganca, Azarbaycan
Xulasd. Maldarligin intensiv inki§af etdirilmdsindd mdqsdd ahalinin arzaq mahsullarina olan tdldbat ödanilmasi ila alaqadardir. Ona göra da dövlatimizin qar§iya qoydugu vacib problemin hallini, mütaraqqi üsulrdan istifada edarak, yeni texnologiyalara asaslanaraq at, süd, gön mahsullarinin artirilmasi nazarda tutulmu§dur. Bu aktualliqla alaqadar yerli genofondlar va ehtiyat resurslar asasinda cavan malqaranin baslanmasi va kökaldilmasinda balansla§mi§ yemin tatbiq olunmasi va seolit mineralinin alava olunaraq onun orqanizmida tasir mexanizmini öyranmak qar§iya maqsad qoyulmu§dur. Qünki an vacib va asasli masalalardan biri 6 ayliqdan 15 - 18 ayliq dövra kimi an yüksak gündalik gaki artimi almaqla kasim ügün arzu olunan diri gakini alda etmakdir. Bu maqsadla yerli Qafqaz qonur cinsli inaklari Hol§tin cinsli töradici bugalar ila cütla§dirarak onlardan alinmi§ malaz cavanlarin böyüma va inki§afina balansla§dirilmi§ yemla birlikda seolit mineralin tasirinin öyranilmasi maldarliq sahasinda aktual va elmi-yenilik kimi hallini tapmi§dir [1].
Agar sözlari: ADAU, qaramal, Hol§tin cinsi, Qafqaz qonur cinsi, cavanlar, malaz balansla§dirilmi§ yemlandirma, mineral, seolit, böyüma, canli kütla
Azarbaycan Dövlat Aqrar Universitetinin (ADAU) Maldarliq va At9iliq Tadris Tacrüba Tasarrüfatinda yeti§dirilan malaz cavanlarinin yem payina mineral (seolit) alavalarinin verilmasi naticasinda mahsuldarligin na daracada artmasinin tasirinin öyranilmasi metodika asasinda yerina yetirilmi§dir. Metodikada nazarda tutulan asas müddaalar a§agidakilardan ibaratdir:
- tasarrüfatda qaramal cavanlarinin yem payina mineral (seolit) alavalarinin verilmasinin cavanlarin (6-18 ayligadak) baslanma va kökalma dövründa böyüma dinamikasina tasiri;
-tam balansla§dirilmi§ yema seolit alavasinin verilmasi miqdarindan asili olaraq heyvanlarda canli kütla artimina, orqanizmda biokimyavi dayi§ikliklarin ba§ vermasina tasiri;
-seolit mineralinin miqdarindan asili olaraq camdak 9akisi, camdak 9ixarina camdayin tam atlilik va azalalik amsallarina va atin keyfiyyatina tasiri;
-balansla§dirilmi§ yema seolit mineralinin alavasi naticasinda qruplarda dari mahsuldarligina
tasiri;
-seolit alavasinin tasiri naticasinda cavanlarin baslanmasinin iqtisadi samaraliliyi [2]. Azarbaycan Dövlat Aqrar Universitetinin Maldarliq va At9iliq Tadris Tacrüba Tasarrüfatinda yeti§dirilan malaz cavanlarina verilmi§ balansla§dirilmi§ yem payina seolit mineral alavalarinin böyüma dinamikasina tasiri naticasinda aylar üzra alda olunmu§ canli kütla artimi biometrik tahlil edilmi§dir [3].
Seolit mineralinin balansla§dirilmi§ yem ila birlikda böyüma va inki§afa na daracada tasiri cadvalda göstarilmi§dir. Xüsusan seolitin hansi faizda tasir göstarmasi, qruplarin aylar üzra müqayisali 9aki artimi cadvalinda aydin görünür. Hamin tasir formasi biometrik tahlil ila göstarilmi§dir (cadval 1).
Cadval 1.
Kokaldirilan cavanlarin dovrlar uzra canli kutla yakisinin artimi_
Qrup Aylar uzra canli kutla , X±m Tacruba muddatinda 9aki artimi (kq)
Ba§langicda 9-cu ayda 12-ci ayda 15-ci ayda 18-ci ayda
Nazarat 162±9,77 213,6±5,44 262,10±5,54 326,6±4,88 405,1±4,99 243
о 13,82 - 7,70 7,83 6,89 7,06
Cv 8,53 - 3,6 2,99 2,12 1,74
I tacruba 161±10,70 221,9±8,81 284,10±4,58 359,9±2,69 456,0±3,67 295
о 15,13 12,49 6,47 3,8 5,19 -
Cv 9,40 5,61 2,28 1,06 1,14 -
td 0,12 - 0,80 3,06 6,08 8,21
II tacruba 160±1,4 214,2±6,18 269,5±6,51 342,4±6,46 431,0±4,78 271
о 16,1 8,74 9,20 9,14 9,15 -
Cv 10,02 4,08 4,41 2,67 3,00 -
td 0,13 - 0,073 0,87 2,03 2,5
Cadvaldan malum olur ki, kokaltmadan avval har u9 qrupda canli kutlalar arasinda ela da bir ciddi farq olmami§dir. Masalan, nazarat qrupu heyvanlar kokalmadan avval har birinin orta hesabla 162 kq, kokalma muddatinda isa onlarin yem rasionuna alava olaraq seolit minerali qatilmami§ va kokaltmanin sonunda har bir ba§in orta canli kutlasi 405 kq olmu§dur va bu dovrda artim 243 kq ta§kil etmi§dir.
Cadvali biometrik tahlil etdikda aydin olur ki, 6 ayliqda qruplara ayrilmi§ heyvanlarin orta canli kutlasi nazarat qrupunda 162 kq, birinci tacruba qrupunda 161 kq va ikinci tacruba qrupunda isa 160 kq olmu§dur. Se9ilmi§ qrupda olan heyvanlar demak olar ki, bir-birina ox§ar olan va canli kutlalarina gora az farqli heyvanlar olmu§dur. Mahz biometrik tahlildan da aydin olur ki, har qrupda se9ilmi§ 10 ba§ erkaklarin orta canli kutlasina nisbatan kanarla§manin dayi§kanlik amsali (variyasiya amsali) nazarat qrupunda 8,53%, birinci qrupda 9,40% va ikinci tacruba qrupunda isa 10,02 % arasinda olmu§lar.
Tacrubanin gedi§atinin 90-ci gununda, yani tacrubanin u9uncu ayinda seolit verilan qruplarda hansi dayi§kanlik alda olundugunu tahlil etmi§ olsaq malum olar ki, nazarat qrupunda orta hesabla canli kutla 213,6 kq olmu§dursa, ancaq birinci tacruba qrupunda orta 9aki 221,9 kq olmu§dur. ikinci tacruba qrupunda isa 214,2 kq arasinda olmu§dur. Seolitin miqdarindan asili olaraq qruplarda canli kutla artimi birinci tacruba qrupunda ustun olmasi aydin gorunur. 9 ayliq tacruba qrup heyvanlarda alda olunan 9aki artimi nazarat qrupuna gora 9ox da yuksak olmadigi u9un etibarliq meyari-td a§agi olmu§dur. Bu isa qruplar arasinda canli kutla artimina gora ehtimalliligin (P>0,005) az olmasini gostarir.
12 ayliq dovrunda yani tadqiqatin altinci ayinda aydin olur ki, nazarat qrup heyvanlarin canli kutlasi 262,1 oldugu halda, birinci tacruba qrup heyvanlarin orta canli kutlasi 284,10 kq olmu§dur, ikinci tacruba qrupun canli kutlasi birinci tacruba qrupuna nisbatan 14,6 kq az canli kutla artimi vermi§dir. Ancaq nazarat qrupuna nisbatan 7,4 kq artiq canli kutla alda olunmu§dur. Birinci tacruba qrupun orta canli kutlasi isa nazarat qrupuna nisbatan 22 kq alava canli kutlaya malik olmu§dur. Demali seolit mineralinin har yem payinda 10q alava olunmasi 6 ay muddatinda 22 kq artiq at mahsuldarliginin alda olunmasi demakdir. Riyazi tahlila istinad etmi§ olsaq malum olar ki, nazarat qrupuna nisbatan, aparilan tadqiqat i§inin etibarliliq meyari td=3,06. Bu isa o demakdir ki,
apardigimiz tadqiqat içinin, yani seolitin verilmasi nazarat qrupuna nisbatan artiq canli kütlanin alinmasi böyük ehtimalliliga (P>0.01) malikdir.
15 ayliqda yani apardigimiz tadqiqatin 9-cu ayinda nazarat qrupun orta canli kütlasi 326,6 kq oldugu halda, birinci tacrüba qrun orta canli kütlasi 359,9 kq va ikinci tacrüba qrup erkaklar isa 342,4 kq-a çatmiçdir. Qruplari tahlil etmi§ olsaq aydin olar ki, birinci tacrüba qrupu nazarat qrupuna nisbatan 33,3 kq, ikinci tacrüba qrupu isa 15,8 kq alava canli kütlaya çatmiçlar. Alinan naticalar ehtimal nazariyasi asasinda tartib olunmu§ biometrik tahlil qaydasinda birinci tacrüba qrupun, nazarat qrupa nisbatan 6,08 etibarliga malik olmasi aydinlaçar. Ancaq ikinci tacrüba qrupun nazarat qrupa nisbatan etibarliliq daracasinin 2,03 olmasi malum olur. Bu da onu göstarir ki, birinci tacrüba qrup heyvanlara verilan seolitin çox yüksak bioloji rol oynamasi naticasinda yüksak canli kütla alinmasina nail olunur.
Tacrübanin sonuncu naticalarini qruplar üzra tahlil apardiqda, malum olur ki, 18 ayliqda tasarrüfatda mövcud olan yemlar hesabina nazarat qrupun canli kütlasi 405,1 kq-a çatmiçdir. ölbatta bu göstarici da heç da pis natica demak deyil. Cünki Qafqaz qonur cinsin erkaklari intensiv yemlanma saviyyasinda 18-ayliqda 370-380 kq-a çatirlar. Ancaq onun Holçtin cinsli malazlari 405 kq çatmiçlar. ilkin önca tasarrüfat çaraitinda balansla§dirilmi§ yemlama ila bagli olaraq bela canli kütlaya çatmanin birinci asas elmi sababi har iki cins arasinda alda olunan çarpazlaçma samaraliliyidir. Lakin birinci tacrüba qrupun 18 ayliqda nazarat qrupuna nisbatan 50,9 kq (456kq) artiq çaki vermasi burada seolit mineral maddanin tasiri naticasinda alda olunmuç canli kütladir. ikinci tacrüba qrupun nazarat qrupa nisbati isa 26,9 kq yüksak canli kütla alda olunmasi ila naticalanmiçdir. Har iki tacrüba qrupun nazarat qrupuna nisbatan 18 ayliqda yani 12 ay müddatinda yüksak canli kütlaya çatmasi onlara alava olaraq seolitin verilmasi ila alaqalidir. Bela ki, birinci qrupun canli kütlasi 18 ayliqda nazarat qrupuna nisbatan biometrik tahlila göra etibarliq meyari 8,21 oldugu halda, ikinci tacrüba qrupun nazarat qrupa nisbatan etibarliq meyari 2,52 olmuçdur. Buradan aydin olur ki, har iki tacrüba qrup heyvanlarda seolitin verilma daracasindan asili olaraq nazarat qrupa nisbatan müxtalif canli kütlaya nail olunmuçdur.
Bütün qruplar üzra 12 ay müddatinda aparilan tadqiqatin naticalarini canli kütla artimina göra tahlil etmi§ olsaq malum olar ki, nazarat qrupunda hamin dövr arzinda 243 kq, birinci tacrüba qrupunda 293 kq va ikinci tacrüba qrupunda isa 271 kq canli kütla artimi alda olunmuçdur.
9gar 12 ay arzinda har bir qrupu orta adadi kamiyyata nisbatan kanara meyl (g) konstanti ila tahlil etmi§ olsaq, malum olar ki, birinci tacrüba qrup heyvanlarinda orta adadi kamiyyata nisbatan meyil canli kütla artdiqca azalmiçdir. Bu da o demakdir ki, orta adadi kamiyyata nisbatan kanarlaçma çox deyidir. Mahz ona göra da birinci tacrüba qrupunda dayiçkanlik amsali 18 ayliqda digar quplardan az (Cv=1,14) olmuçdur. Bu isa seolit maddasinin 12 ay müddatda verilmasi naticasinda hamin malaz heyvanlarin atlik istiqamatda daha yüksak saviyyada formalaçmasi demakdir. Eyni zamanda bu göstaricilar onu göstarir ki, Holçtin cinsi südlük istiqamatli olmasina baxmayaraq onun Qafqaz qonuru cinsindan alinmi§ erkak malazlarina balansla§dirilmi§ yema seolitin qatilmasi hamin heyvanlarin atlik istiqamatda inkiçaf etmasi potensial imkaninin üza çixarilmasina nail olunmasi ila tamamlanir. Yani yüksak intensiv seolit qariçiqli yemin verilmasi Holçtin cinsli malazlari genetik potensial imkaninin biruza verilmasini açiqlayir.
Aparilan tadqiqatdan alinmi§ naticalarin tahlilindan aydin olur ki, cavan heyvanlar ya§ dövründan asili olaraq intensiv baslanma va kökaltma dövründa balansla§dirilmi§ yem ila birlikda seolit mineralinin alava olunmasi onun büyüma süratini tezlaçdirir. Tadqiqatlarla ara§dirilmi§dir ki, intensiv yemlama va baslanmanin tasiri altinda cavan orqanizm süratla böyüyür va inkiçaf edir, heyvanin canli kütlasi va badan qurluçu dayiçir va orqanizm tez formalaçir.
9D9BÎYYAT
1. Azarbaycan Kand Tasarrüfati Nazirliyi https://agro.gov.az/az/heyvandarliq/maldarliq/ suedluek -maldarliq
2. Сычёва Л.В. МЕТОДОЛОГИЯ НАУЧНОГО ИССЛЕДОВАНИЯ / Сычёва Л.В., Юнусова О.Ю. // Учебное пособие. - Пермь ИПЦ «Прокростъ» 2024. - с 11-30.
3. Azarbaycan Dövlat Aqrar Universiteti https://www.adau.edu.az
