CC BY
23
ЭОЖ 616.8:613.1
ЭКОЛОГИЯЛЬЩ ЦОЛАЙСЫЗ АЙМАЦТАГЫ ЖYЙКЕ ЖYЙЕСI АУРУШАЦДЫГЫН САЛЫСТЫРУ АСПЕКТ1ЛЕР1
Ш.Б. Баттакова, У.А. Аманбеков, Г.А. Миянова, Р.А. Серикова
КР ДСЭДМ «Ецбек гигиенасы жэне кэсiби аурулар улттык орталыгы» РМКК,
Караганды к.
Макалада экологиялык колайсыз аймактагы жуйке жYЙесi аурушацдыгын салыстыру аспектiлерi керсетшген. Арал eщршщ он елдi мекеш жэне аудандар-дыц орналасу жерлер^ ягни Казакстанныц апаттык аймактары (Арал каласы, Эйтеке би кентi жэне Шалкар каласы), дагдарысты аймактары (Шиелi кентi, Жалагаш кентi, Жосалы кенл) дагдарыс алды аймактары (Ыргыз кенп, Арыс каласы, ¥лытау кенл) жэне салыстырмалы бекетi (Атасу кенл) талдаудан eni. Тек-серуден еткен тургындар арасында аурушацдылыкка бага бершд^ осы eщрлердеri басымды патологиялар аныкталды.
TYüindi свздер: экологиялык колайсыздык, тургындар, наукастану
0зект1л1г1. Арал проблемасы, жер шарымыздыц iрi экологиялык апат ре-тiнде eткiр сипаттамага ие болды. «Арал тещзi аймагындагы тургындардыц жаг-дайларын тYбегейлi тYрлендiру Yшiн шугыл шаралар туралы», Казакстан Респуб-ликасы Жогаргы Кецесшщ 1992 жылгы 18 кацтардагы каулысы непзшде, Казак-стан жерiндегi Арал ещршщ бeлiгi экологиялык апатты аймак деп жарияланган. 2 «Арал мацыныц экологиялык апат салдарынан зардап шеккен азаматтарды элеу-меттiк коргау туралы» Казакстан Республикасыньщ 1992 жылгы 30 шшдедеп за-цы 2 бабына сэйкес, Арал e^rn^ экологиялык апатты аумактары тeмендегiдей аймактарга бeлiнедi: экологиялык апатты, экологиялык дагдарысты, экологиялык дагдарыс алды жагдайы [1-3].
Кызылорда облысыныц Арал жэне Казалы аудандары, Актeбе облысыныц Шалкар ауданы экологиялык апатты аймактарга жатады (Зацныц 3 бабы). Кызылорда облысыныц (Арал жэне Казалыдан баска) Кызылорда каласы жэне Ленинск каласы экологиялык дагдарысты аймактарга жатады. Актeбе облысыныц Байга-нин, Ыргыз, М^галжар (бурынгы М^гаджар ауданыныц елдi мекен шекарасы шецберiнде) Темiр аудандары; Ощуспк Казакстан облысыныц ТYркiстан каласы жэне Шардары, Арыс (оныц шшде Арыс каласы) Отырар, Созак аудандары, сон-дай-ак Караганды облысыныц ¥лытау ауданы (Жезказган облысыныц бурыцгы Жездi ауданыныц елдi мекен шекарасы шецбершде) дагдарыс алды аймактарга жатады [4,5].
Дегенмен, осы eцiрлердегi барлык тургындардыц топтары арасындагы ха-лыктыц денсаулык жагдайына аралык зерттеу жумыстары жYргiзiлмеген. Эщр-ISSN 1727-9712 Гигиена труда и медицинская экология. №3 (52), 2016
лердеп елдi мекен тургындарыныц денсаулык жагдайына зерттеу жумыстары же-келеген сипатта, тургындардыц жеке дене мYшесi жэне жYЙесiшц сыркаттануы-мен байланысты, бул жекелеген елдi мекен тургындарыныц мекендеу ортасыныц жеке колайсыз факторларымен байланысты болып келедi [6,7].
Осыган орай, Арал мацы халкыныц денсаулыгына кешендi зерттеулер жYр-гiзу максатында, ^азакстан Республикасыныц Денсаулык сактау МинистрлЫмен «Арал мацы халкыныц денсаулыгын баскарудыц кешендi тэсшдерЬ» атты 2014 жылдан бастап 2016 жылга дейiнгi мерзiм аралыгында орындалатын гылыми-тех-никалык багдарлама эзiрлендi.
Зерттеу максаты. Экологиялык колайсыз аймактагы жYЙке жYЙес ауру-шацдыгын салыстыру салыстыра талдау жYргiзу.
Материалдар мен эдктерь Арал мацындагы 10 елдi мекенiнде туратын (Актебе облысыныц Шалкар каласы Ыргыз кентi, Ощуспк ^азакстан облысы Арыс каласы, Караганды облысы Атасу жэне ¥лытау кенттер^ Арал каласыныц Эйтеке би кенл, Жалагаш кентi, Жосалы кентi, ^ызылорда облысыныц Шиелi кентiнiц ересек тургындары бiр реттiк тексеруден еткiзiлдi. Барлык медициналык карап-тексеруге 7478 адам катысты.
Басты белгiсi, экологиялык апатты аймакта ересек тургындардыц 5 жылдан кем емес уакытта мекендеуi, жумыс орнында зияны мен кауiптiц 2 класынан жогары ендiрiстiк факторлармен карым-катынастыц болмауы.
Эр елдi мекенiнде ересек тургындары тобын жинактау сертификаттау тэр-тiбiнiц принцибi бойынша (жынысына карай) ер жэне эйел адамы арасында 18-69 жас аралыгында келесi топтар бойынша орындалды.
Белгiге кiрмейтiндер: 18 жастан темен жэне 69 жастан жогары тулгалар, жумыс орнында зияны мен кауштщ 2 класынан жогары ендiрiстiк факторлар жаг-дайында жумыс ютейтш жумыскерлер, II топты мYгедектер.
Пациенттердi неврологиялык тексеруден еткiзу тексерудщ стандарттык тэртiбi бойынша жYргiзiлдi, оган: бас-ми жYЙке жYЙесi, козгалыс, сезiмдiк, реф-лекторлык, мишык сферасын, координациясын, менингтiк белгiлерiн аныктау, терi жумысын зерттеу кiредi. Клиникалык зерттеу жYргiзу кезiнде медициналык карап-тексеру карталары толтырылды - жYЙке жYЙесiнiц жагдайын диагностика-лаудыц скрининг хаттамасы толтырылды.
ЖYЙке жYЙесi ауруларыныц клиникалык диагнозы жYЙке жYЙесi жагдайын диагностикалаудыц скрининг хаттамасы нэтижесi негiзiнде, жYЙке жYЙесiнiц клиникалык наукастану диагнозы аркылы койылады (наукастыц шагымдануы, нау-кастыц анамнезi, неврологиялык жагдайыныц толык мэлiметтерi, амбулаторлык картадан клиникалык зерттеулер).
Windows жYЙесiнiц Excel электрондык кестесiнiц багдарламасы бойынша алынган нэтижелерi статистикалык тYPде ецделген.
Зерттеулердщ нэтижес1 жэне оларды талдау. Арал мацындагы апаттык аймакка кiретiн Арал каласыныц Эйтеке би кентшде, Шалкар каласында жYЙке
ISSN 1727-9712
Гигиена труда и медицинская экология. №3 (52), 2016
жYЙесшщ жогары ауыткуы аныкталды. Неврологиялык нозологиялык курылы-мында цереброваскулярлык ауру (ЦВА), аныкталмаган энцефалопатия, вертебро-гендi ауытку жэне нейропатиялык аурулар бiрiншi орында тур. ЦВА кептеп жш кездесетiн аймактарына Эйтеке би кент (50%), Арал каласы (47%) жатады, ал Шалкар каласында аныкталган неврологиялык нозологиялык курылымда бiрiншi орында вертеброгендi ауытку жиiлiгi (68,4%) болды (сурет 1).
апатты аймак дагдарысты аймак дагдарыс алды аймагы
аймагы
Сурет 1 - Арал манывдагы айчактар бойынша неврологиялык нозологиясы бар т^ргындар
Эйтеке би кентiнде 912 (100%) адам зерттелш тексерiлдi, оныц шшде 351 (38,4±2,0%) адам денi сау, ал калган 561 (61,5±2,0%) адам наукас ретiнде багалан-ды. Зерттелушшердщ жYЙке жYЙесiшц жагдайын талдау нэтижес бойынша 561 наукастан, 281 адамда (50,1±2,1%) ЦВА, 181 адамда (32,3±2,0%) аныкталмаган энцефалопатия, 54 адамда (9,6±1,2%) вертеброгендi ауытку жэне 45 адамда (32,3± 2,0%) эр тYрлi нейропатия керсетп.
Арал каласында 910 (100%) адам зерттелш тексершд^ оныц шшде 429 ер адам (47,1±1,7%), 481 эйел адам (52,9±1,6%). Аныкталганы 257 адам (28,2±1,5%) сау, оныц шшде 184 (42,9±2,4%) ер адам, 73 (15,0±1,6%) эйел адам, калганы 653 адам (71,8±1,5%) наукас ретшде багаланды, оныц iшiнде 308 адам (47,2±2,0%) ЦВА жэне 182 адам (27,9±1,8%) аныкталмаган энцефалопатия, 109 адам (16,7± 1,5%) вертеброгендi ауытку, 54 адам (8,3±1,1%) эр тYрлi формалы нейропатиялык наукастар.
Шалкар каласында 791 (100%) адам зерттелш тексершд^ оныц шшде 384 (48,5±1,8%) ер адам, 407 (57,5±1,8%) эйел адам екенш керсеттi. Аныкталганы 337 ISSN 1727-9712 Гигиена труда и медицинская экология. №3 (52), 2016
адам (47,6±8%) сау болды, калганы 454 адам (54,4±1,8%) наукас ретшде багаланды, оныц iшiнде 114 адам (25,11±2,04%) ЦВА жэне 75 адам (5,5±1,1%) аныктал-маган энцефалопатия, 309 адам (68,4±2,2%) вертобогендi ауытку, 6 адам (1,3±0,5%) эртYрлi формадагы нейропатия. Бiрдi екiлi Бехтеров ауруы (0,5%) жэне эпилепсия (1,2%) кездесп.
Арал маныцдагы дагдарыс аймагына юретш Жалагаш кентiнде, Жосалы кентiнде, Шиелi кентiнде орташа жиелiктегi жYЙке жYЙесiшц ауыткуы аныктал-ды. Неврологиялык нозология курылымы бойынша бiрiншi орынды ЦВА алады, кездесетiн жиiлiгi бойынша; Жосалы кент 45,6%, Жалагаш кентi 44,9% жэне Шиелi кентi 44,8%.
Жосалы кентшде 534 (100%) адам зерттелш тексерiлдi, оныц iшiнде 258 (44,3±2,2) ер адам, 276 (51,7±2,2) эйел адам. Талдаудыц нэтижесi бойынша 183 адам (34,3±2,5) тургын сау, оныц шшде 139 (54,0±3,1) ер адам, 44 (15,9±2,2) эйел адам, калган 351 адам (65,7±2,1) наукас ретшде багаланды, оныц iшiнде 160 адам (45,6±2,7). ЦВА жэне 88 адам (25,1±2,3) аныкталмаган энцефалопатия, 71 адамда (20,2±2,2) вертебогендi ауытку 32 адамда (9,1±1,5) нейропатия.
Жалагаш кентiнде 492 (100%) адам зерттелш тексершд^ оныц шшде 178 (39,2±2,2) ер адам, 314 (63,9±2,2) эйел адам. Аныкталмаган энцефалопатиялык ауыткуы мен ЦВА 2,5 есеге басым, Yшiншi орында вертеброгендi ауытку тур, бул эйел адамдарда жш кездеседi 44 адам (20,5%) жэне ер адам арасында 25 адам (22,3%) Невропатия ею топта да аньщталды, екеуiнде де бiрдей саны ер адам арасында 14 адам (12,5%) жэне эйел 14 адам (6,5%) сэйкес келед1
Шиелi кент бойынша аныкталганы 234 адам (24,3±1,4) денi сау, оныц шш-де ер адам 115 (27,3±2,2), эйел адам 119 (22,2±7,8), калганы 727 адам (75,6±1,4) наукас ретшде багаланганы, оныц iшiнде 326 адам (44,8±1,8) ЦВА жэне 192 адам (26,4±1,6) энцефалопатия аныкталмаган. Вертеброгендi ауытку 153 адам (21,1±1,5) 56 адамдар (7,7±1,0) эртYрлi нейропатия.
Арал маныцда дагдарыс алды аймакка кiретiндер Ыргыз, Арыс жэне ¥лы-тау кенттерi экологиялык апаттыц жэне экологиялык дагдарыс аймагымен салыс-тырганда невралогиялык наукас саны аз мелшерде аныкталды.
Ыргыз кентiнде 558 адам зерттелш тексершд^ оныц iшiнде 229 (41±2,8) ер адам, 329 (59±20,8) эйел адам. Аныкталганы 330 адам (51,1±20,8) денi сау, оныц шшде 114 ер адам (62,9±3,19), 186 эйел адам (56,5±2,73), калганы 228 адам (40,9±2,08) наукас ретшде багаланды, оныц шшде 59 адам (25,9±2,9) ЦВА жэне 156 адам (68,1±3,08) вертеброгендi ауытку 12 адам (5,3±1,48) энцефалопатиялык аныкталмаган энцефалопатия. Бiрде екiлi наукастарда аныкталды: нейропатия Паркинсон ауруы (2,4%) тума кездщ кылилыгы (1,18), миастенияныц кездiк фор-масы (0,7%) .
Арыс каласында 1039 (100%) адам зерттелш тексершд^ оныц iшiнде 561 адам (53,9±1,9) сау, калганы 478 адам (46±1,6) наукас ретiнде багаланды, оныц шшде 288 адам (60,3±2,24) вертоброгендi ауытку жэне 156 адам (6±2,14) ЦВА, 29
ISSN 1727-9712 Гигиена труда и медицинская экология. №3 (52), 2016
адам (1,09±6,1) аныкталмаган энфалопатия аныкталды, 5 адамда (1,04±0,5) нейро-патия. Бiрлi жарым мынадай наукас аныкталды: лейкоэнцефалопатиялык тамыр-дыц наукасыныц кебеюi (0,4%) миастения (0,4), Паркинсон ауруы (0,5%) цере-бральды сiреспе (0,5%) фокальды эпилепсия симтомы (2,5%).
¥лытау ауданында аныкталганы, 396 адамныц (77,65±1,84) денi сау болга-ны, оныц iшiнде ер адам 194 (80,5±2,55), эйел адам 202 (75,10±2,64), калган 114 адам (22,4±1,85%) наукас ретшде багаланды, оныц iшiнде 23 адам (20,2±3,76) ЦВА жэне 86 адам (75,4±4,03) вертеброгендi ауытку. Аныкталмаган энцефапотия 5 адамда (4,4±1,92) аныкталды.
Салыстырмалы аймактар Атасу кент 781 (100%) адам зерттелiп тексершд^ оныц iшiнде 364 (46,6±1,8) ер адам, 417 (53,4±1,8) эйел адам, олардыц iшiнде ке-лесi неврологиялык аурулар аныкталды: ЦВА 21 ер адам (31,3±5,7) жэне 28 эйел адам (17,8±3,05), 6 ер адам (8,95±3,5%) жэне 8 эйел адам (4,5±1,7%) аныкталмаган энцефалопатия. Вертеброгендi патология аныкталды 39 ер адамда (58,2±6,03) жэне 114 эйел адамда (72,6±3,6), эр тYрлi нейропатия 1 ер адамда (1,5±1,5) жэне оныц шшде 7-еуi эйел (4,5±1,7%).
Сонымен, Арал мацыныц 10 елдi мекеншде жогары жYЙке жYЙесiнiц пато-логиясы аныкталды, ол аймактардыц экологиялык жагдайы бойынша таратылган аймактарга сэйкес келде1 Кец таралган патология ЦВА аныкталынды: апат аумак-тарда: Эйтеке би кент 50,1% жагдай, Арал каласы 47,2% жагдай, Шалкар каласы 25,1% жагдай, дагдарысты аймактарда - Жосалы кентi 45,69% жагдай, Жалагаш кент 30% жагдай, Шиелi 44,8% жагдай, дагдарыс алды аймактарда - Ыргыз кентi 25,9% жагдай, Арыс каласы 32,6% жагдай жэне ¥лытау кент 20,2% жагдай жэне салыстырмалы аймак Атасу кент 17,8% жагдай аныкталды. Жогарыда баяндалган мэлiметтер бойынша, аурулар генезшде керсетiлгендей Арал мацыныц экологиялык факторларыныц жагымсыз эсер етедi деп болжам жасауга болады.
Эдебиеттер
1. Абикулова А.К. Динамическая оценка заболеваемости по обращаемости в амбулаторно-поликлинические организации лиц старшего возраста // Гигиена, эпидемиология жэне иммунобиология. - 2012. - №3. - С. 185-187.
2. Альназарова А.Ш. Медико-экологические аспекты здоровья населения в регионе экологического неблагополучия Республики Казахстан: Автореф. ... канд.мед.наук. - Алматы, 2010. - 49 с.
3. Дюсембаева Н.К., Шпаков А.Е., Салимбаева Б.М., Рыбалкина Д.Х., Дроб-ченко Е.А., Измаханов Ж., Кенжебекова С.Б. Analysis of social loss due to birth defects among children in Kyzylorda region // Гигиена труда и мед. экология. - 2015. - №1(46). - С.34-39.
4. Казахстанский путь - 2050: Единая цель, единые интересы, единое будущее. Послание Главы государства Н.Назарбаева народу Казахстана // Индустриальная Караганда. - 2014. - №6(21527). - С.1-3.
ISSN 1727-9712 Гигиена труда и медицинская экология. №3 (52), 2016
5. Куандыков Е.Н. Гигиенические проблемы состояния здоровья населения экологически неблагоприятного региона (на примере Кызылординской области): Автореф. ... канд. мед. наук.14.00.07. - Караганда, 2003. - 29 с.
6. Омирбаева С.М., Кулкыбаев ГА. Экологически обусловленные патологии (аналитический обзор) // Карагандинский ЦИНТИ. - Караганда, 2004. - 18 с.
7. Программа по комплексному решению проблем Приаралья на 2007-2009 г.г., утвержденная постановлением Правительства РК № 915 от 26 сентября 2006 года.
Резюме
В статье приведены сравнительные аспекты заболеваемости нервной системы в зонах экологического неблагополучия. Проанализированы десять населенных пунктов Приаралья и районов их местоположения из зон катастрофы (г.Аральск, п.Айтеке би и г.Шалкар), кризиса (п.Шиели, п.Жалагаш, п.Жосалы), предкризисного состояния (п.Иргиз, г.Арысь, п.Улытау) и пункта сравнения (п.Атасу) Казахстана. Дана оценка заболеваемости среди обследованного населения, выделена лидирующая патология в данных регионах.
Ключевые слова: экологическое неблагополучие, население, заболеваемость
Summary
The article presents the comparative aspects of incidence of nervous system are given in zones of ecological trouble. The ten settlements of the Aral region and geographical location of the zones of the disaster (Aral c., Aiteke bi v., and Shalkar c.), crisis (Shiely v., Zhalagash v., Zhosaly v.), pre-condition (the item Irgiz, Arys, the item of Ulytau) and comparison (the item of Atasu) of Kazakhstan are analyzed. The incidence assessment among the surveyed population is given, the leading pathology in these regions is allocated.
Key words: ecological trouble, population, incidence
УДК 613.1:614.7(574.5)
РЕТРОСПЕКТИВНЫЙ АНАЛИЗ КЛИМАТИЧЕСКИХ ПОКАЗАТЕЛЕЙ
г. АРЫС ЗА 2005-2014 гг.
З.А. Диханова
РГКП «Национальный центр гигиены труда и профессиональных заболеваний»
МЗСР РК, г. Караганда
Территория г. Арысь относится к континентальному типу климата, хотя схож с резко-континентальным. Зима короткая, умеренно теплая, бывают оттепе-ISSN 1727-9712 Гигиена труда и медицинская экология. №3 (52), 2016
