Summary
The article presents a retrospective analysis and evaluation of Shymkent city atmospheric air. The level of air pollution, according to historical data Shymkent very high, belongs to the 4 categories of quality, API = 18.6, respectively.
Key words: ecology, air pollution index, free air, environment
ЭОЖ 616.8:613.1(574.54)
ЭКОЛОГИЯЛЬЩ ЦОЛАЙСЫЗ АРАЛ 0ЩРШДЕГ1 ЫРГЫЗ КЕНТ1 МЕН ШАЛЦАР ЦАЛАСЫ Т¥РГЫНДАРЫНЫЦ ПСИХИКАЛЬЩ
ДЕНСАУЛЫГЫ
А.Р. Тусупбаева, Р.А. Серикова
КР ДС жэне ЭДМ «Ецбек гигиенасы жэне кэсiби аурулар улттык орталыгы»
РМКК, Караганды к.
Арал ещршдеп Актебе облысыныц Ыргыз кент мен Шалкар каласы тур-гындарыныц психикалык денсаулыгы жагдайын Караганды облысы Атасу ауылы тургындарыныц денсаулыгымен салыстырмалы тYPде багалау.
TYwndi свздер: экологиялык фактор, психикалык денсаулык, ^йзелю, скрининг -зерттеулер
0зект1л1г1. Экологиялык колайсыз аймактарда туратын адамдардыц психи-касыныц жагдайын зерттеу езектiлiгi, кеп жагдайда, эр мемлекеттщ дамуындагы каушаздштщ негiзi мен кепiлi болатын басты ресурсты курайтын, жаhандык экологиялык элеуметтiк дагдарыс жагдайындагы адамдардыц физикалык жэне психикалык мYмкiндерiн сактау кажеттiлiгiмен аныкталады. Табиги ауа-райы жагдайы мен шаруашылык кызмет саласымен байланысты экологиялык колай-сыздык аймагындагы табиги ортаныц адам психикасына узак эсер етушщ зардабы арнайы талдауды кажет етедi [1].
Коршаган ортаны коргау мэселелерi бойынша жогары назармен катар, ка-зiргi замангы когамдагы алацдаушылык жалпы, психикалык денсаулык маманда-ры жагынан туып отыр. Коршаган орта факторларыныц патогендi эсершщ кебеюi аркылы адамдардыц психикалык денсаулыгына эсерiнiц артканы, аймактарда колайсыздыктардыц артуы пайда болган деректер аркылы керiнедi [2].
Казакстанныц экологиялык колайсыз елкелершде жYЙке жYЙесi аурулары-ныц кеп таралуы жэне оныц салдарыныц ауырлыгы (елiм, мYгедектiк), алдымен, мэселенiц акуалдылыгын айгактайды, айтар болсак, Арал ецiрi аймагында [3].
ISSN 1727-9712
Гигиена труда и медицинская экология. №4 (53), 2016
Белгш болгандай, элеуметтiк ортаны психикалык кабылдау аркылы адамдардыц денсаулыгына материалдык eмiр жагдайына байланысты элеуметтiк орта эсер етедь Экологиялык факторлардыц жагымсыз эсерi орталык жуйке - жуйелершщ бузылуыныц кeбеюiмен айкындалады (психиканыц бузылуы, интеллектшщ те-мендеуi) [4].
^азакстан аумагындагы колайсыз экологиялык зардапты аймактарыныц бiрi - Арал eцiршдеri Актебе облысыныц Ыргыз кентi мен Шалкар каласы.
Зерттеу максаты. Арал ещршдеп Актебе облысыныц тургындарыныц психикалык денсаулыгы жагдайын Караганды облысы Атасу кент тургындарыныц денсаулыгымен салыстырмалы турде багалау.
Зерттеу материалдары мен эдктерь Ыргыз кентiнде 558 адам (40,8%) (оныц iшiнде 229 - ер, 329 - эйел), ал Шалкар каласында 791 адам (57,4%) (оныц шшде 384 -ер, 407 - эйел), Атасу кентшде 781 адам (28,6%) (оныц шшде 364 -ер, 417 - эйел) медициналык тексерютен eттi.
Халыктыц психологиялык денсаулыгын скрининг-зерттеу хаттамасында бiрнеше бeлiм: зерттелетш адамныц аты-жeнi; туган жылы; шагымдары жэне оныц сипаттамасы; ашуланшактык; коркыныш сезiмi; эмоциялык тураксыздык; мезi кылатын куйлер; торыгу; елестеулер; сандырак; eзiне eзi кол жумсау; ауру анамнезу eмiр анамнезi; дене жаракаты; iшiмдiк iшуi; салынып iшу кYЙлерi; нашакорлык; токсикомания; психикалык зорыгу; ойлау кабшеп; сырткы тYрi; зейiнi; ойын жинактау кабiлетi; жYрiс турысы жэне психикалык кызметц сeйлеу мэнерi; эцгiмеге жэне дэр^ерге катынасы; сурактарга жауабы; эмоционалды сфера; эмоционалды реакциялардыц адекваттылыгы; eзiне eзi кол жумсау ойы; ойла-уы; пiкiрi; есте сактауы; интеллектуалды сферасы; eз жагдайына сын ^зкарас; психологиялык тестiлеудiц нэтижелерi сипатталды.
Зерттеу нэтижелерь Тургындардыц психикалык денсаулыгын клиникалык зерттеу эдiстерi жYргiзiле отырып, халыктыц психологиялык денсаулыгын скри-нинг-зерттеу хаттамасыныц толтырылуыныц, амбулаторлык карта деректершщ, сауалнама-тесттердiц нэтижелерiн талдау негiзiнде диагноз аныкталды. Ыргыз кентiнде тексерiлген адамдардыц 520-сы (93,1%) - сау, 384 (6,9%) - наукас, Шалкар каласында 679-ы (85,5%) - сау, 1124 (14,5%) - наукас, Атасу кентшде 699-ы (89,1%) - сау, 82-с (10,9%) - наукас екендш аныкталды. Психиатрдыц тагайында-уымен адамныц кeцiл-кYЙiнiц кобалжуындагы реактивтi жэне жалпы Yрейiнiц дец-гейiн Спилберг-Ханина, ^йзелю жагдайларын Занга шкалаларымен аныктау аркы-лы, акыл-ой коэффициентiн eлшеу Yшiн Айзенка тестi сауалнамалары жYргiзiлдi.
Спилберг-Ханина шкаласы медициналык тексеруден eткен адамдардыц барлыгына жYргiзiлсе, Занга шкаласы Ыргыз кентшде тексершген 409 адамга (148 ер, 261 эйел), Шалкар каласында 364 адамга (146 ер, 218 эйел), Атасу кентшде 408 адамга (133 ер, 275 эйел) жYргiзiлдi.
Айзенка тест сауалнамасы Ыргыз кентшде акыл-ойы кем 5 адамга (3 ер, 2 эйел), Шалкар каласында 6 адамга (1 ер, 5 эйел), Атасу кентшде бiр гана жагдайда байкалды.
ISSN 1727-9712
Гигиена труда и медицинская экология. №4 (53), 2016
ncHxo.norHfl.nbiK; 3epTTey »hhhthfhhhb HaTH«enepiH Tangaß OTwpwn, ncu-xuaTpgwH KapaywMeH «Aybip KYß3enicKe pea^Hfl «aHe 6eßiMgenygiH 6:pbi.nybi» guarH03w 6oßMHma BIpFM3 KeHTiHge 20 agaM (52,6%) (2 ep, 18 aßen), fflan;ap KanacwHga 60 agaM (53,6%) (18 ep, 42 aßen), ATacy KeHTiHge 22 agaM (27%) (3 ep, 18 aßen) Hay;ac eKeHgiri aHMKTangM. ATacy KeffrimH TypFbiHgapbiHbiR geHcaynwFH «aFgaßwHHR KepceTKimiMeH canwcTHpFaHga, «Aybip KYß3enicKe pea^Hfl «aHe 6e-ßiMgenygi« 6¥3Hnyw» guarH03w 6oßwHma BIpFM3 aybinbiHga Hay;acTapgw« KepceT-Kimi 6ip geRreßge 6ongw, an fflan;ap KanacMHgaFM Hay;acTapgw« KepceTKimi 2,7 ece «oFapw eKeHgiri aß^fflgangw.
«Mh 3a;wMH MeH gHC^yH^HflCbi HeMece coMaTHKanw; aypy cangapwHaH 6o-naTHH 6ac;a ncHXHKanwK 6¥3wnynap» guarH03WMeH Hay;ac BIpFM3 KeHTiHge 10 agaM (26,3%) (6 - ep, 4 - aßen), fflan;ap KanacwHga 42 agaM (37,5%) (18 - ep, 24 - aßen), ATacy KeHTiHge 18 agaM (22%) (9 - ep, 9 - aßen) aHbi;Tangbi. AßTap 6onca;, ATacy KeHTirnR TypFbiHgapbiHbiR geHcaynbiFbi «aFgaßMHMH KepceTKimiMeH canwcTHpFaHga, «Mh 3a;biMbi MeH gHc^yH^Hflcw HeMece coMaTHKanw; aypy cangapwHaH 6onaTMH 6ac;a ncuxHKanw; 6y3wnynap» guarH03w 6oßwHma BIpFM3 KeHTiHge Hay;acTapgwR KepceTKimi 1,8 ece TeMeH, an fflan;ap KanacMHgaFM Hay;acTapgw« KepceTKimi 2,3 ece «oFapw eKeHgiri aß;wHgangw.
«KYß3enic «aFgaßnapw» guarH03w 6oßwHma BIpFM3 aywnwHga 3 agaM (7,9%) (1 - ep, 2 - aßen), fflan;ap KanacwHga 4 agaM (2,1%) (2 - ep, 2 - aßen), ATacy ayw-nbiHga 6ip FaHa «aFgaß aHMKTangM. ATacy KeffrimH TYpFMHgapMHMR geHcaynwFw «aFgaßwHHR KepceTKimiMeH canbicTbipFaHga, «KYß3enic «aFgaßnapw» guarH03w 6o-ßbiHma HpFH3 KeHTi MeH fflan;ap KanacbiHgaFbi Hay;acTapgwR KepceTKimi 2-3 ece Ke6ipeK eKeHgiri aHHKTangw.
«AKwn-oß KeMTapnHFHMeH» aywpaTHH BIpFM3 aywnwHga 5 agaM (13,2%) (3 -ep, 2 - aßen), fflan;ap ;anacwHga 6 agaM (5,4%) (5 - ep, 1 - aßen), ATacy aywnwHga 6ip ep agaM (1,2%) Hay;ac eKeHgiri aHMKTangM.
Cnun6epr mKanacw 6oßwHma ncuxonoruanw; TecTiney HaTH«eci apKwnw LIpFM3 KeHTi, fflan;ap Kanacw «aHe ATacy KeHTmgeri ep agaMgap apacwHga «annw Ypeß KepceTKimiHi« aßen agaMgapMeH canwcTwpFaHga TeMeH eKeHgiri 6aß;angw. Byn, Ken «aFgaßga aßen agaMgapgw« ep agaMgapMeH canwcTwpFaHga ncнxo-змoцнo-Hangw KYßiHiR тYpaкcнзgнFнн aßFa;Taßgw. ^annw Ypeß KepceTKimiH^ «oFapw geRreßi acTeHo-HeBpoTHKanw; cHHgpoM, an «annw Ypeß KepceTKimiH^ opTama geR-reßi acTeHO-HnoxoHgpHflnwK, acTeHO-BereTaTHBTi cHHgpoMgap apKwnw KepiHgi.
3aHra mKanacw 6oßwHma ncuxonoruanw; TecTiney HaTH«eci ap;wnw BIpFw3 KeHTiHge ;o6an«ynw-TopwFy 6:pwnwcTapwHwH opTama geHreßi 10 agaMHaH (26,3%) 6aß;anca, fflan;ap KanacwHga 42 agaMHaH (37,5%), ATacy KeHTiHge 19 agaMHaH (22%) KepiHic TanTw. MyHgaß ncuxHKanw; 6:pwnwcTap ncHxoopraHHKanw; cHHgpoM «aHe TopwFy KYßnepiMeH eTeTiHiH ecKepceK, 6yn Hay;acTapga amynaHmaKTw;, 6eß-Ma3anw;, «a6wFy «aHe KopKwHwm ce3iMiH^ «oFapw geHreßnepi aHw;Tangw.
ISSN 1727-9712
rurueHa Tpyga h мegнцннcкaa 3KonorHH. №4 (53), 2016
^орытынды. Кешендi психологиялык зерттеу жиынтыгыныц нэтижелерiн талдай отырып, корытындылай келе айтарымыз, бiрiншiден, «Ауыр кYЙзелiске реакция жэне бешмделудщ бузылуы» жэне «Ми закымы мен дисфункциясы неме-се соматикалык ауру салдарынан болатын баска психикалык бузылулар» диагнозы бойынша Ыргыз кентi мен Шалкар каласында Атасу кентшщ тургындарыныц денсаулыгы жагдайыныц кeрсеткiшiмен салыстырганда наукастардыц кеп екен-дiгi аныкталды.
Сондай-ак, «Акыл-ой кемтарлыгымен» ауыратын Ыргыз кентiнде 5 (13,2%), Шалкар каласында 6 адам (5,4%) наукас екендш, жэне де «^йзелю жаг-дайлары» диагнозы бойынша ею аймакта да бiрдi-екiлi жагдайлардыц кездескен-дiгi аныкталды.
Эдебиеттер
1. Бойко Ю.П., Аппенянский А.И., Трегуб В.Л. и др. Первичное выявление врачами-терапевтами пограничных психических расстройств органического (включая симптоматические) происхождения, особенности психотерапевтической тактики и направление на специализированное лечение в г. Москве (N38): Методические рекомендации. - М., 2000. - 27 с.
2. Терешкевич Д.П. Медико-социальные и эпидемиологические аспекты здоровья населения в зоне экологического бедствия Приаралья: Автореф ... канд. мед. наук: 14.00.07. - Астана, 2011. - 31 с.
3. Анаеди О. Аральское море. Проблемы и пути их решения // Экология и устойчивое развитие. - 2002. - №7. - С.13-19.
4. Касымжанова Б.С. Исследование влияния техногенного загрязнения на гидрогеологические условия Восточного Казахстана (экологическое состояние, охрана, мониторинг) / Отчет НТП. - Алматы, 2005. - №5. - С.46.
Резюме
Дана сравнительная оценка состояния психического здоровья жителей поселка Атасу Карагандинской области и г. Шалкар, п. Иргиз Актюбинской области.
Ключевые слова: экологический фактор, психическое здоровье, депрессия, скрининг-исследования
Summary
A comparative assessment of a condition of mental health of residents of Atasu, Karaganda is given to the area and the item Irgiz of the Aktyubinsk region, Shalkar Priaralya.
Key words: ecological factor, mental health, depression, screening research
ISSN 1727-9712
Гигиена труда и медицинская экология. №4 (53), 2016