CC BY
13Эсия ЭлiмFазык;ызы Дэулетханова,
«ЦР Зац шыгару институты» мемлекетт1к мекемесг Ц^щыщтыщ мониторинг орталыгыныц ага гылыми щызметкерг, зац гылымдарыныц кандидаты
Ж^ма^л М^хтаркызы Т^рарова,
«ЦР Зац шыгару институты» мемлекетт1к мекемеС Лингвистика орталыгыныц ага гылыми щызметкерг
ЕЦБЕКТ1 КОРГАУ - ЭЛЕУМЕТТ1К ЖАЦГЫРТУ САЯСАТЫНЫЦ
НЕГ1З1
Елiмiздщ Конституциясында Казахстан Республикасы езш демократиялык, зайырлы, к^кыктык жэне элеуметпк мемлекет ретiнде орныктырады, оныц ец кымбат казынасы -адам жэне адамныц емiрi, к¥кыктары мен бостандыктары деп жарияланган. Осыган орай, мемлекетiмiздщ элеуметтiк саясатыныц негiзгi мiндетi мен оныц тшмдшпшц басты елшемi халыктыц эл-аукатын здайы арттыру болмак.
Олай болса, Казакстанныц таяу болашактагы даму стратегиясы элеуметпк-экономикалык жацгыру багытын устану аркылы элеуметтiк мемлекеттщ казiрri заманга сай Yлгiсiн к¥ру болып отыр. «Мэцгшк ел» жалпы ^лттык идеясыныц басым багыттарыныц бiрi элеуметтiк жацгыртудыц жаhандык трендi ретiнде мемлекет Басшысы жария еткен Жалпыга ортак Ецбек когамы екендiгi белгiлi. Елбасы Жалпыга Ортак Ецбек Когамына карай 20 кадам атты багдарламалык макаласында атап еткешндей, «элеуметпк жацгырту саясатыныц непзше шынайы ендiрiстiк ецбек койылуы тшс... БYгiнде ецбек - ХХ1 гасыр жагдайындагы шешушi ^лттык фактор реннде, жаЬандык бэсекелестiк жагдайында алдыцгы кезекке iлгерiлетiлуi тшс.» [1].
Ал, ецщрютш ецбек саласы тиiстi ецбектi коргау нормалары мен ецбек каушсiздiriн сактау аркылы гана дами алатындыгы белгш. Олай болса, ецбек каушаздт мен ецбекп коргау мэселесiнде Ецбек кодексшщ бiрiншi орында т^рары сезсiз.
Ецбекп коргау саласындагы ^лттык зацнама ецбек ету барысындагы адам денсаулыгы мен ецбекке кабшетш сактауга багытталган к^кыктык, элеуметпк-экономикалык, ^йымдык-техникалык, емдеу-алдын алу шаралары мен к¥ралдарына катысты мемлекетпк саясатты iске асыру жолындагы когамдык катынастарды реттейтiн нормативтiк к¥кыктык актшер жYЙесiнен тирады. Ецбектi коргау мэселелерш реттеудiц к¥кыктык негiзi - 2007 жылгы 1 маусымда кYшiне енген Казакстан Республикасыныц Ецбек кодексi болып табылады (Казакстан Республикасыныц 2007 жылгы 15 мамырдагы № 251 Ецбек кодексу). Оныц iшiнде, ецбек каушиздш жэне ецбектi коргау мэселелерiн реттеуге арнаулы тYрде Кодекстiц 5-белiмiнiц 27 бабы (306-327-баптар) арналган.
Сонымен, Кодексте Казакстан Республикасы ецбек зацнамасыныц максаты ецбек катынас-тарын жэне ецбек катынастарына тiкелей байланысты езге де катынастарды ецбек катынастары тараптарыныц к¥кыктары мен мYДделерiн коргауга, ецбек саласындагы к^кыктар мен бостандыктардыц ец темен кепшд^ерш белгiлеуге багытталган к¥^ык-тык реттеу болып табылатындыгы бекiтiлген.
Осы Кодекстщ колданыс мерзiмi аралыгында жыл сайын дерлiк езгерiстер мен толыктырулар енгiзiлгендiгiн, ягни, Кодекс кабылданган 2007 жылдан бастап кебiне оган салалык зандармен де, сонымен катар тек Ецбек кодексше
катысты арнаулы зандармен де езгерютер мен толыктырулар здайы енлзшп келгецщгш атауга болады.
Осы орайда, Е.Н. Н^ргалиеванын «енпзшген барлык езгерютер мен толыктырулардын талдауы олардын б1р белт таза техникалык сипатта екецщгш, ал баскалары - к¥кыктын баска салаларындагы езгерютермен байланысты екендшн, ал Yшiншiсi - нактылау не тYсiндiру сипатындагы езгерютер екецщгш керсетедЬ> деген пiкiрiнiн орындылыгын керемiз [2, 35 б.].
Тагы айта кетер бiр мэселе, жана Енбек кодексi занды кYшiне енгеннен кешн Казахстан Республикасынын мынадай бiркатар зандарынын кYшi жойылды, атап айтканда:
- «Казакстан Республикасындагы енбек туралы» Казакстан Республикасынын 1999 жылгы 10 желтоксандагы № 493 Занынын;
- «¥жымдык шарттар туралы» Казахстан Республикасынын 1992 жылгы 4 маусымдагы Занынын;
- «¥жымдык енбек даулары мен ереувдер туралы» Казакстан Республикасынын 1996 жылгы 8 шшдедеп № 20 Занынын;
- «Казахстан Республикасындагы элеуметпк эрiптестiк туралы» Казахстан Республикасынын 2000 жылгы 18 желтоксандагы № 129 Занынын;
- «Енбек каушшздш жэне енбектi коргау туралы» Казахстан Республикасынын 2004 жылгы 28 акпандагы № 528 Занынын кYшi жойылды.
Ал, енбек катынастарын реттейтiн калган нормативпк к¥кыктык актiлер бiртiндеп Енбек кодекшмен сэйкестiкке келтiрiлдi немесе кYшiн жойды.
Енбек кодексi нормаларын талдай Караганда кептеген баптардын сiлтемелiк сипатта ие екендшн байкауга болады мэселен, ж^мыс уакыты, демалыс уакыты, жалакы, материалдык жауапкершiлiк жэне т.б. мэселелер ^жымдык шарттардын к¥зырына берiлген, ал ю жYзiнде м^ндай шарттар не жасалмайды не накты ^йымдарга катысты колдану мэселелерi нактыланбайды.
Сонымен бiрге, Кодекс кабылданганнан кейiн кYшiн жойган заннамалык актiлердiн нормалары енгiзiлген колданыстагы Енбек кодекс келемi жагынан айтарлыктай Yлкен, атап айтканда 341 баптан т^ратын 40 тарауга белiнген б^л акпде жана нормалар да арнайы белiмдер мен баптарда накты реттелген, атап айтканда:
енбек заннамасынын кагидаттары;
шагын кэсiпкерлiк субъектiлерi кызмет-керлерiнiн (кызметкерлершщ орташа жылдык
саны 25 адамнан аспайтын), зацды т^лганыц алкалы аткарушы органыныц басшысы мен мYшелершщ, сондай-ак баска санаттагы кызметкерлердщ ецбегш реттеу ерекшелiктерi;
ецбек саласындагы элеуметтiк эрштеспк жэне ^жымдык катынастар;
жеке жэне ^жымдык ецбек дауларын карау тэрпбц
ецбек каушшздш жэне ецбектi коргау мэселелерi;
ецбек кызметше байланысты жазатайым окигаларды жэне кызметкерлер денсаулыгыныц езге де закымдануларын тергеп-тексеру мен есепке алу;
ецбек зацнамасыныц сакталуын мемлекеттiк жэне когамдык бакылау;
ецбек каушшздш жэне ецбекп коргау женiндегi iшкi бакылау мэселелерi де кецiнен камтылган.
Жогарыда баяндалганныц негiзiнде, ецбек туралы б^рын колданыста болган зацмен салыстырганда, Ецбек кодексвде тек кана ецбек катынастары емес, сонымен бiрге элеуметтiк эрiптестiк пен ецбек каушиздт мен коргау бойынша катынастар да карастырылгандыгын керуге болады.
5 тараудан т^ратын Ецбек кодексшщ арнаулы 5-шi белiмi (306-327-баптар) ецбек кызметше байланысты жазатайым окигаларды тексеруд коса алганда, ецбек каушаздш мен ецбекп коргаудыц бiркатар мэселелерiн реттеуге арналган к¥кыктык нормалар камтылган. Мэселен:
1) ецбек каушиздш жэне ецбекп коргау саласындагы мемлекеттiк баскару, бакылау жэне кадагалау. Б^л к¥зiреттi Казакстан Республикасыныц Yкiметi, ецбек женiндегi уэкшетп мемлекеттiк орган, ецбек инспекциясы женшдеп жергiлiктi орган жэне ез к¥зыретше сэйкес езге де уэкiлеттi мемлекетпк органдар жYзеге асырады. Б^л ретте ецбек кауiпсiздiгi жэне ецбектi коргау женшдеп талаптар Казакстан Республикасыныц бiркатар нормативтiк к¥кыктык актiлерiнде белгiленген жэне Ецбек женшдеп уэкшетп мемлекетпк орган жэне ецбек инспекциясы женшдеп жергшкп орган осы талаптарга сэйкес ж^мыс орындарындагы ецбек жагдайларын кешендi багалау, ендiрiстiк жаракаттануды азайту жэне ецщрютеп жазатайым окигалардыц алдын алу максатында ецбек кауiпсiздiгi жэне ецбектi коргау саласында мониторингтi жэне тэуекелдердi багалауды ^йымдастырады.
2) Ецбек шартын жасасу кезiнде ецбек
каушиздш жэне ецбекп коргау к¥кыктарына берiлетiн кепiлдiкгер ретiнде ецбек шартында зиянды жэне (немесе) каушн вндiрiсгiк факгорларды коса алганда, ецбек жагдайларыныц дэйекгi сипаггамасы, осындай жагдайлардагы ж^мыс Yшiн берiлегiн кепiлдiкгер, жецшдштер мен втемакы гвлемдерi кврсегiлyi, ж^мыс орнындагы ецбек каyiпсiздiгiнiц жагдайлары ¥лтгык стандарттарга, ецбек каушаздш жэне ецбекп коргау жвншдеп ережелер талаптарына сэйкес болуга, ж^мыс берyшi ауыр ж^мыстарда, зиянды (ерекше зиянды) жэне (немесе) каушп ецбек жагдайлары бар ж^мыстарда iстейтiн кызметкерлердi Казакстан Республикасы зацнамасында белгiленген тэртiппен мерзiмдiк медициналык тексеруден жэне тексершуден вткiзyдi вз каражаты есебiнен ^йымдастыруга мiндетi, сондай-ак,кызметкерлердi ецбек каушаздт жэне ецбектi коргау мэселелерi бойынша окытуды, н^скама берyдi жэне бшмдерш тексерyдi ж^мыс берyшi вз каражаты есебшен жYргiзyi, ецбек каушшздш жэне ецбектi коргау мэселелерi бойынша алдын ала окытудан, н^скама беруден жэне бшмш тексеруден втпеген кызметкерлер ж^мыска жiберiлмеyi квзделген.
3) Кызметкердщ ецбек каyiпсiздiгi жэне ецбектi коргау к¥кыктары ретiнде:
1) ецбек каушшздш жэне ецбектi коргау талаптарына сай жабдыкталган ж^мыс орнына
2) ецбек каушиздш жэне ецбектi коргау жвншдеп, сондай-ак ецбек шартында, ¥жымдык шартта квзделген талаптарга сэйкес санитарлык-т^рмыстык Yй-жайлармен, жеке жэне ^жымдык коргану к¥ралдарымен, арнаулы киiммен камтамасыз еилуц
3) ецбек жвнiндегi yэкiлеггi мемлекетпк органга жэне (немесе) ецбек инспекциясы жвнiндегi жергiлiктi органга вз ж^мыс орнындагы ецбек жагдайларына жэне ецбекп коргауга тексеру жYргiзy туралы впшш бiлдiрy;
4) взi немесе вз вкш аркылы ецбек жагдайларын, ецбек каyiпсiздiгi жэне ецбектi коргауды жаксартугабайланысты мэселелердi тексеруге жэне карауга катысу;
5) денсаулыгына немесе вмiрiне кауш твндiретiн жагдай туындаган кезде б^л жвнiнде тiкелей басшысына немесе ж^мыс берyшiге жазбаша турде хабарлай отырып, ж^мысты орындаудан бас тарту;
6) Казакстан Республикасыныц зацнамасында белгшенген тэртшпен ецбек мiндеггерiн каyiпсiз аткару Yшiн кажетг бiлiм алуга жэне кэсшпк даярлыкка;
7) ж^мыс берyшiден ж^мыс орныныц сипаты
мен ^йымныц аумагы, ецбек жагдайларыныц жай-куш, ецбек каyiпсiздiгi жэне ецбекп коргау туралы, вмiрi мен денсаулыгына твнген катер туралы, сондай-ак оны зиянды (ерекше зиянды) жэне (немесе) каушн вцщрюпк факторлардыц эсерiнен коргау жвншдеп шаралар туралы дэйектi акпарат алу;
8) ецбек каyiпсiздiгi жэне ецбекп коргау талаптарына сай болмауына байланысты ¥йымныц ж^мысы токтатыла т^рган уакыгга орташа жалакысыныц сакталуы;
9) ж^мыс берyшiнiц ецбек каушиздш жэне ецбектi коргау саласындагы зацсыз эрекеггерiне шагымдану к¥кыгы квзделедi. Ал ж^мыс берyшi вз кезегiнде:
1) профилактикалык шаралар жYргiзy, вндiрiстiк жабдыктар мен технологиялык
процестердi олардыц нег^рлым каyiпсiз тYрлерiмен ауыстыру жолымен ж^мыс орын-дарында жэне технологиялык процестерде кез келген тэyекелдердi болгызбау жвншдеп шараларды кабылдауга;
2) кызметкерлердi ецбек каушиздш жэне ецбектi коргау бойынша окыту мен даярлаудан вткiзyге;
3) ецбек каушшздт жэне ецбектi коргау
жвншдеп ^йымдастыру-техникалык ю-шара-
ларын жYргiзyге;
4) н^скаулар беруге, вндiрiстiк процесс пен ж^мыстарды каyiпсiз жYргiзy жвншдеп к¥жаттармен камтамасыз етуге;
5) бшмш тексеруден втуге жэне басшылар мен мамандардыц ецбек каyiпсiздiгi жэне ецбекп коргау мэселелерi бойынша бiлiмдерiн тексеруд ¥йымдастыруга;
6) бюджеггiк жоспарлау жвшндеп орта-лык yэкiлеггi органмен келюу бойынша ецбек жвнiндегi yэкiлеггi орган белгшеген нормаларга сэйкес кызметкерлерге кажетт санитариялык-гигиеналык жагдайлар жасауга, кызметкерлердiц арнаулы киiмi мен аяк киiмiн беруд жэне жвндеyдi, оларды профилактикалык вцдеу, жуу жэне дезинфекциялау к¥ралдарымен, медициналык кобдишамен, CYтпен, емдеу-профилактикалык тагаммен, жеке жэне ¥жымдык коргану к¥ралдарымен жабдыктауды камтамасыз етуге;
7) ецбек жвншдеп уэкшетп мемлекеггiк органга жэне ецбек инспекциясы жвншдеп жергшкп органга, кызметкерлердщ вкiлдерiне олардыц жазбаша с¥рау салу бойынша вндiрiстiк объектiлердi ¥йымдардагы ецбек жагдайлары бойынша аттестаттау туралы акпаратты коса алганда, ецбек жагдайларыныц, каyiпсiздiгiнiц
жэне ецбекп коргаудыц жай-куш туралы кажетп акпаратты беруге;
8) мемлекеттiк ецбек инспекторларыныц н^скамаларын орындауга;
9) енщрютеп жазатайым окигалар мен кэсш-нк ауруларды тiркеудi, олардыц есебiн жYргiзудi жэне талдауды жYзеге асыруга;
10) ецбек жешндеп уэкiлеттi орган беюткен кагидаларга сэйкес ендiрiстiк объектiлерде ецбек жагдайлары бойынша кемiнде бес жылда бiр рет мерзiмдiк аттестаттауды кызметкерлер екiлдерiнiц катысуымен еткiзуге;
10-1) бiр ай мерзiмде кагаз жэне электрондык жеткiзгiштерде ендiрiстiк объектiлердi ецбек жагдайлары бойынша аттестаттау нэтижелерiн ецбек инспекциясы женiндегi тиiстi жергiлiктi органга ^сынуга;
11) Казакстан Республикасыныц зацнама-сында белгiленген тэртiппен ендiрiстегi жазатайым окигаларды тексерудi камтамасыз етуге;
12) кызметкер ецбек (кызметпк) мiндеттерiн аткарган кезде оны жазатайым окигалардан сактандыруга;
13) катты улану жагдайлары туралы халыктыц санитарлык-эпидемиологиялык ахуалы саласындагы уэкiлеттi мемлекеттiк органныц тиiстi аумактык белiмшесiне хабарлауга;
14) кауiпсiз ецбек жагдайларын камтамасыз етуге;
15) Казакстан Республикасыныц зацнама-сында кезделген жагдайларда, сондай-ак ецбек жагдайларыныц езгеруше байланысты баска ж^мыска ауыстыру кезшде не кэсiптiк аурудыц белгiлерi пайда болганда ез каражаты есебiнен кызметкерлердi мiндеттi, мерзiмдiк (ецбек кызметi барысында) медициналык тексерулерден жэне ауысым алдындагы медициналык куэландырудан еткiзуге;
16) авариялык жагдайдыц ершуiн жэне жаракаттайтын факторлардыц баска адамдарга эсер етуiн болгызбау женiндегi ш^гыл шараларды кабылдауга мвдеттшш кезделген.
Сонымен коса, Казакстан Республикасы Ецбек кодекс кабылданган кезде 2007 жылдыц 1 маусымынан бастап «Казакстан Республикасыныц кейбiр зацнамалык акн-лерше ецбектi реттеу мэселелерi бойынша езгерютер мен толыктырулар енгiзу туралы» Казакстан Республикасыныц 2007 жылгы 15 мамырдагы № 253 Зацы да колданыска енгiзiлiп, сол аркылы 2001 жылгы 30 кацтардагы Казакстан Республикасыныц Эюмшшк к¥кык б^зушылык туралы кодексiне ж^мыс берушiнiц
немесе лауазымды адамныц Казакстан Республикасыныц ецбек зацнамасын б^зганы Yшiн экiмшiлiк жауапкершiлiгiн кездейтiн норма енпзшш, кызметкердiц ецбек к¥кыктарын коргау женiндегi норма нактылангандыгын атап ету кажет.
Себеб^ Казакстан Республикасы Консти-туциясыныц 24-бабы 2-тармагында «Эрюмнщ кауiпсiздiк пен тазалык талаптарына сай ецбек ету жагдайына, ецбегi Yшiн нендей бiр кемштушз сыйакы алуына, сондай-ак ж^мыссыздыктан элеуметпк коргалуга к¥кыгы бар» деп жарияланган. Ата Зацда бекiтiлген осы норма аркылы, ецбекп коргау конституциялык непзге CYЙенедi. Тиiсiнше, ецбектi коргау мемлекеттщ элеуметтiк саясатыныц бiр белiгi жэне конституциялык к¥рылымныц бiр негiзi болып табылады. Халыкты тиiмдi ж^мыспен камтудыц негiзi - ж^мыс орнындагы каушиз жэне кажетп жагдайлардыц камтамасыз етшу^ YЙлесiмдi ецбек катынастары болса, ол енiмдi ецбектiц де кажеттi шарты болып табылады. Сапалы ж^мыс орны дегенiмiз - б^л, ец алдымен, ецбек жагдайларын катац бакылау, профилактикалык iс-шаралар еткiзу, ж^мыс берушi мен кызметкерлердщ ж^мыс ортасын жетiлдiру бойынша жYЙелi ж^мыс жYргiзу болмак. Сонда мемлекеттiц, кызметкерлердiц жэне ж^мыс берушшердщ ^жымдык жауапкершiлiгiн камтамасыз ету аркылы каушиз ж^мыс орнын к¥руга болады. Б^л ез кезегiнде, таза жэне каушаз ецбек жагдайларын камтамасыз етудщ тетiктерiн кездеудi, бiрлескен iс-кимылды жYзеге асыруды да камтиды [3, 108-115 б.].
Алайда, ендiрiстiк ецбек каушаздшн сактамау жагдайларыныц себебi кебiне кэсшорын басшылары мен кызметкерлердiц ецбек каушаздшн сактамауы, жаракат алушы адамдардыц ездершщ ецбек жэне ендiрiстiк тэртiптi б^зуы, ецбектi коргау бойынша н^скауларды сактамауы болып отыратындыгын жиi керемiз. КР Ецбек жэне халыкты элеуметтiк коргау министрлшнщ Бакылау жэне элеуметтiк коргау департаментшщ [4] 2012 жылгы мэлiметтерiне жYгiнсек, Шыгыс Казакстан облысында енщрюпк жаракат алудыц 281 (2011 жылы - 318) фактiсi тiркелген, оныц 25 (34) катерлi салдарлы болса, 83 (96) ауыр салдар да болган. Сондай-ак тексерулердiц нэтижесiнде кызметкерлердщ денсаулыгына ауыр зиян келтiрiлген кайгылы окигалардыц орын алгандыгы туралы уэкшетп органга хабарламау фактiлерiне жол бершгендт аныкталган. Мэселен, 2011 жылы 22 кыркуйекте Эскемен
каласындагы «Айерс» ЖШС-де эртYрлi ж^мысты аткарушы Ж. Дюсембаевтыц денсаулыгына ауыр зиян келтiрiлген фактшщ аумактык ецбекп коргау инспекциясына хабарланбауы, кешн жэбiрленушшщ прокуратура органдарына ша-гым жасауыныц негiзiнде 2012 жылгы кацтарда ецбекп коргау инспекциясына хабарланганнан жэне прокуратураныц араласуымен аталган занды т^лга Казахстан Республикасыныц
Экiмшiлiк к¥кык б^зушылыщтар туралы кодексiнiн 89-бабыныц 1-тармагы бойынша жауапкершiлiкке тартылгандыгын айтуга болады [5, 25-26 б.].
Б^л орайда, ецбекп коргау талаптарыныц сакталмауына байланысты мынадай б^зу-шылыктарга жол берiлгендiгiн темендеп статистикалык мэлiметтер керсетедi.
РеспубликадаFы енщрктж жаракаттану кврсеткiштерi (2009-2013 жылдар)
КН 1Н,1Нр.П.Щ 1|1Я11 МИМчкЧ'!. ¿1X1111.1 а С^НЫ hi.il ан ¡ьЛН.мр СЧНМ
ИН19 ян и ЗОН 2112 2013 ЭКШ 211111 2411 2*11 ли?
Акмгло чи ^ £7 85 14 14 15 18 13
124 100 98 23 22 10 13 17
Ллыапы 71 37 5Т ЙЗ 43 29 Ш 14 11 1Й
Атыря^- 72 80 4£ 59 12 К 20 4 4
ШКО зю 327 318 Ж 2"М 14 37 34 15 24
Жамбып 7( 54 83 НА 13 13 № 14
ь'цо к 20 Ш 1 ]Е 62 Й ]4 11 7
Клра/андц т за 35] 305 14 31 43 43
Къвъпориэ 52 8* 5В 94 № 14 22 22 22 11
КМТ-ЭТГАЙ 116 ИЗ 197 20? 13 21 19 15 25
МшЫщ 55 Ш1 104 74 14 14 \2 15 13
Пшщф 274 260 11Н 192 № 24 21 13 1& 21
ско 79 (тб и 74 11 11 V 12 13
и® 84 117 121 112 2* 25 14 27
Адана р:а.1зоы 138 175 1ВО 176 147 & 14 2И 23 21
Алматы калпсн II1 ПК 140 132 № Э0 34 28 21 ]7
РМл^Ашы боАыншв: 11 01 гт 22^7 1241 346 365 332 17 Я 101.
Сондай-ак, енбектi коргау талаптарыныц сакталмауына байланысты б^зушылыктар бойынша салынган экiмшiлiк айыпп^лдар бойынша мынадай мэлiметтердi келтiруге болады.
2009-2013 жылдар кезещндеН эюмшшж айыпп^л
Сонымен, жогарыда берiлген мэлiметтердi зерделей отырып, осындай келецаз окига-лардыц орын алуы ж^мыс берушiлер мен кызметкерлердщ ецбек каушаздшн сактамауына тiкелей байланысты екендiгiн керуге болады.
Эрине, ецбекп коргау бойынша талаптардыц сакталуын камтамасыз ету, эаресе, енер-кэсiптiц аса кYрделi салаларында енеркэсiп басшылыгыныц кызметкерлердщ каушиз ж^мыс iстеуiн камтамасыз етуше, ал кызметкерлердiц ецбек кауiпсiздiгi талаптарын сактау ережелерiн орындауга м^кият болуына тiкелей байланысты екендiгi сезсiз. Ецбекп коргау сонымен бiрге, к¥кыктык, элеуметпк-экономикалык, ^йымдастыру-техникальщ, санитарлык-
эпидемиологиялык, емдеу-профилактикалык, оцалту жэне езге де iс-шаралары мен к¥ралдарын
камтумен толыкканды жYзеге асырылады .
К^рп кезде жэне таяу болашактагы кезенде, ягни 2030 жылга карай Казакстан ендiрiстiк жаракаттанушылык жэне кэшби аурулар жагдайларыныц санын айтарлыктай азайтып, элемнiц дамыган елдерiнiц децгешне жакындауга ^мтылып келедi деп айтуга болады. Сол аркылы мемлекетте Халыкаралык ецбек ^йымыныц ецбектi коргауды баскару жYЙесiнiц талаптарына сэйкес келетiн каушиздш стандарттары республикада ендiрiстегi ецбектi коргауды баскару негiзi болады. Ал, мемлекет пен ж^мыс берушiлер бiрлестiктерi елiмiздiц кэсiпорындарына ецбек кауiпсiздiгi бойынша стандарттарды енгiзудi камтамасыз ететiн болады. Таяу келешекте барлык мемлекеттiк ецбек инспекторлары мен барлык ендiрiстiк
кэсшорындардагы ецбекп коргау женшдеп мамандар арасында ецбектi коргауды баскару жYЙесiне окыту теракты тYрде жYргiзiлетiн болады деп пайымдаймыз. Сонымен катар, лайыкты ецбек жагдайларын камтамасыз ету максатында орын алган жазатайым окигаларга ден коюдан олардыц алдын алуга, кызметкерлердiц емiрi мен денсаулыгын сактауга багытталган алдын алу шаралары кешенш iске асыруга ауысу жYзеге асырылатын болады.
Корыта айтканда, адами элеуетп, азамат-тардыц iскерлiгiн жандандыру, азаматтык
когамды одан эрi калыптастыру непзшде гана Казакстанды емiр CYPУ сапасыныц стандарттары жогары, казiргi замангы, сершцщ мемлекет ретiнде дамытуга болады.
Олай болса, Адам к¥кыктарыныц Жалпыга бiрдей декларациясына сэйкес эрбiр адам езше Конституциямен кепiлдiк берiлген экономикалык, элеуметпк, азаматтык жэне саяси к¥кыктарды пайдалануга мYмкiндiгi болган жагдайларда гана жеке т^лга м^ратына кол жеткiзуге болады деп пайымдаймыз.
ПайдаланылFан эдебиеттер Ti3iMi
1. Н. Назарбаев: «Казакстанныц элеуметпк жацгыртылуы: Жалпыга Ортак Ецбек Когамына карай 20 кадам»// Егемен Казахстан, 2012 жылгы 10 шiлде.
2. Нургалиева Е.Н., Мамедова А.Т. О состоянии казахстанского трудового законодательства // Трудовое право в России и за рубежом. № 3/2012. - 64 с.
3. Лобков А.Х. Практическое применение Трудового кодекса Республики Казахстан.изд. 5-е, перераб. - Алматы: ТОО «Изд-во «LEM», 2010. - 132 с.
4. КР Ецбек жэне халыкты элеуметпк коргау министрлтнщ казiргi атауы - КР Денсаулык сактау жэне элеуметпк даму министрлш
5. Кудайбергенова Т. Производственный травматизм: важно предупредить // Закон и время: научно-правовой журнал, 2013, № 04 (148) апрель. - 25-26 с.
Мацалада Казацстан Республикасындагы ецбектг цоргау мен ецбек цаугпсгздггг цатынастары-ныц нормативт1креттелу1н жетыд1ру проблемалары царастырылган.
Ty^h свздер: ецбект1 цоргау, ецбек цаутаздт, Жалпыга Ортац Ецбек Когамы, элеуметт1к жацгырту.
В статье рассматриваются проблемы совершенствования нормативного регулирования отношений в сфере охраны труда и безопасности в Республике Казахстан.
Ключевые слова: охрана труда, безопасность условий труда, Общество Всеобщего Труда, социальная модернизация.
In article are considered an improvement ofproblem areas for standard regulation in the sphere of labor protection and safety in the Republic of Kazakhstan.
Keywords: Labor Protection and Safety, Society of General Labor, Social Modernization.
Эсия ЭлiмFaзык;ызы Дэулетханова,
КР Зац шыгару институты К¥кьщтьщ мониторинг орталыгыныц ага гылыми кызметкер^ з.г.к Ж^ма^л М^хтаркызы Турарова,
КР Зац шыгару институты Лингвистика орталыгыныц ага гылыми ^bKMeTOepi Ецбект KopFay - элеуметтж жа^ырту саясатынын Herni
№ 3 (35) 2014 ж Цазащстан Республикасы Зацнама институтыныц жаршысы Даулетханова Асия Алимгазиевна,
старший научный сотрудник Центра правового мониторинга Института законодательства РК, к.ю.н.
Турарова Жумагуль Мухтаровна,
старший научный сотрудник Центра лингвистики Института законодательства РК Охрана труда - основа социальной модернизации
Dauletkhanova Assiya Alimgazievna,
Senior Research Staff of the Center of legal monitoring in the Institute of Legislation of the Republic of Kazakhstan c.j.s.
Turarova Zhumagul Mukhtarovna,
Senior research staff of the center of Linguistics in the Institute of Legislation of the Republic of Kazakhstan
Labor Protection-basis social modernizations
