Научная статья на тему 'ДЗЮДОЧИ ҚИЗЛАРНИ ҲАР ТОМОНЛАМА ТАЙЁРЛИГИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ МУАММОЛАРИ'

ДЗЮДОЧИ ҚИЗЛАРНИ ҲАР ТОМОНЛАМА ТАЙЁРЛИГИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ МУАММОЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Прочие гуманитарные науки»

CC BY
1
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
оммавий / олимпия / таъминловчи стандартизацияси / ривожланиш ғоялари / тренировкани жадаллаштириш / спортга эрта ихтисослаштириш / зўриқиш ҳолати / жисмоний иш қобилиятини / антропометрия / педагогик эксперимент / тадқиқотни ташкилаштириш / материалларни статистик ишлаш

Аннотация научной статьи по прочим гуманитарным наукам, автор научной работы — Байгашева Айнур Султанбековна

Дзюдо спорт кураши тури сифатида аёллар ўртасида анча оммабоп ҳисобланади. Қоидаларидаги ўзгаришлар сўнгги йилларда киритилган. Халқаро дзюдо федерацияси жанг жозибадорлигини дзюдочи қизларнинг фаоллиги ва техник ҳаракатлари натижалари ҳисобига ошириш талабаларини қўйилмоқда. Бу эса дзюдочи қизларни тайёрлашнинг тренировка жараёни, мусобақа фаолиятини ўз ичига олувчи бутун тизимини коррекциялаш заруратини туғдирди. Дзюдочи қизларни тайёрлаш замонавий тизими унинг функционал, умумжисмоний, психологик-педагогик таркибий қисмларининг динамик ривожланиши билан характерланади. Шу муносабат билан турли вазн категорияли ва турли тоифали дзюдочи қизларни жисмоний тайёрлашнинг вариатив компонентини ишлаб чиқариш долзарб масала бўлиб қолди. Спортчи қизларнинг тренировка жараёнини ижобий назорат қилиш учун тайёргарлик муваффақиятига таъсир этувчи, режалаштиришни енгиллатувчи кўрсаткичлар ҳақида ахборотга эга бўлиш керакбу технологик жараён муваффақиятининг шартидир. Шундай кўрсаткичлардан бири организмни кислород билан таъминловчи тизимлар иш қобилиятининг интеграл жараёнини акс этувчи кислородни максимал истеъмол қилиш (КМИ) хисобланади. Шунинг учун олий тоифали спортчиқизларнинг самарали тайёрлиги кўрсаткичларидан бири бўлган КМИ ни аниқлаш билан қизиқдик.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ДЗЮДОЧИ ҚИЗЛАРНИ ҲАР ТОМОНЛАМА ТАЙЁРЛИГИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ МУАММОЛАРИ»

S8

УДК

ДЗЮДОЧИ ЦИЗЛАРНИ ХДР ТОМОНЛАМА ТАЙЁРЛИГИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ МУАММОЛАРИ

БАЙГАШЕВА АЙНУР СУЛТАНБЕКОВНА

С.Сейфуллин номидаги ^озогистон Агротехника тадкикот университети,

Астана , Казахстан

Аннотация: Дзюдо спорт кураши тури сифатида аёллар уртасида анча оммабоп %исобланади. Коидаларидаги узгаришлар сунгги йилларда киритилган. Халцаро дзюдо федерацияси жанг жозибадорлигини дзюдочи цизларнинг фаоллиги ва техник %аракатлари натижалари %исобига ошириш талабаларини цуйилмоцда. Бу эса дзюдочи цизларни тайёрлашнинг тренировка жараёни, мусобаца фаолиятини уз ичига олувчи бутун тизимини коррекциялаш заруратини тугдирди. Дзюдочи цизларни тайёрлаш замонавий тизими унинг функционал, умумжисмоний, психологик-педагогик таркибий цисмларининг динамик ривожланиши билан характерланади. Шу муносабат билан турли вазн категориями ва турли тоифали дзюдочи цизларни жисмоний тайёрлашнинг вариатив компонентини ишлаб чицариш долзарб масала булиб цолди. Спортчи цизларнинг тренировка жараёнини ижобий назорат цилиш учун тайёргарлик муваффациятига таъсир этувчи, режалаштиришни енгиллатувчи курсаткичлар %ацида ахборотга эга булиш керак- бу технологик жараён муваффациятининг шартидир. Шундай курсаткичлардан бири организмни кислород билан таъминловчи тизимлар иш цобилиятининг интеграл жараёнини акс этувчи кислородни максимал истеъмол цилиш (КМИ) хисобланади. Шунинг учун олий тоифали спортчи-цизларнинг самарали тайёрлиги курсаткичларидан бири булган КМИ ни аницлаш билан цизицдик.

Калит сузлар: оммавий, олимпия, таъминловчи стандартизацияси, ривожланиш гоялари, тренировкани жадаллаштириш, спортга эрта ихтисослаштириш, зурициш %олати, жисмоний иш цобилиятини, антропометрия, педагогик эксперимент, тадцицотни ташкилаштириш, материалларни статистик ишлаш

XX аср охирига келиб жах,он спортида максадлари, вазифалари ва самарадорлик омиллари жихдтдан бир-бири билан фарк килувчи учта оммавий, олимпия ва профессионал турлари шаклланади. Дзюдо-яккакурашнинг энг оммавий ва кенг таркалган тури булиб танилиб келмокда. У глобал ижтимоий ва маданий гоялар таъсири остида янги замон талабларига мослашади, узининг универсаллигини мунтазам тасдиклаб боради. Бирок ундаги узгаришлар карама-карши характерга эга булиб, ушбу спорт тури учун хавфли окибатларга олиб келиши мумкин, шунинг учун ушбу узгаришларни эътибор билан урганиш ва тах,лил килиш лозимдир [1].

Дзюдо ХХ аср бошларида яратилиб, Америка ва Европага жисмоний тарбиянинг янги методи сифатида "импорт" килинган. Уша замон мутахассислари унинг согломлаштирувчи самарасини формал гимнастикадан юкори бах,олашди.

Дзюдо олимпия уйинининг барча белгиларига эга булди, спорт яккакураши шатрларининг натижаларнинг киёсийлигини таъминловчи стандартизацияси руй берди, огирлик категориялари пайдо булди, мусобакалар, техник бах,олаш ва жазолар тизими узгарди. (Г.Н.Арзютов, 1997 й; В.Л.Волков, 2000 й; В.Ягелло, 1991 й; В.Ф.Бойко, Г.В.Данько, 1999 й) [2]. Дзюдони "спортлаштириш" унинг тарбиявий, согломлаштирувчи ва таълим аспектларини узок вакт иккинчи даражага суриб куйди, уни узлаштирган мамлакатларнинг маданий фарклари уни олимпия спорт тури сифатида ривожлантиришга бир неча ёндашувнинг пайдо булишига олиб келди.

^озогистон Республикасида сунгги йилларда курашнинг турли куринишларини оммалаштириш буйича куплаб ишлар олиб борилмокда, ах,олининг турли катламларида

ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"

оммавий жисмоний тарбияни ривожлантиришга катта эътибор каратилмокда. Аёллар спортини ривожлантиришга алох,ида эътибор берилмокда. Аёллар учун ноанъанавий булган спорт турлари: дзюдо, самбо, бокс, футбол, огир атлетика, яъни факат эркаклар спорти саналган турлар аёллар уртасида кенг таркалмокда. Курашнинг турли куринишлари аёллар уртасида оммалашмокда, дзюдо билан шугулланувчилар сони ушбу вакт давомида 3 мартага купайди. ^изларнинг ноанъанавий спорт турлари билан шугулланишга интилишлари аёл организмининг шу пайтгача номаълум булган имкониятларини илмий урганиш учун янги йуналишларни яратди. Дзюдо билан шугулланиш спортчи кизлар организмини гармоник ривожлантиради, уларни фаол мех,нат ва жамоат фаолиятига тайёрлайди.

Шарк яккакурашининг энг оммалашган турларидан х,исобланиши дзюдонинг замонавий ривожланиш гоялари тренировка ва мусобака юкламаларининг тобора усиб бораётган хджми ва интенсивлиги билан характерланади Спортчи кизларни тайёрлашда махсус тренировка юкламаларининг аёл организмига таъсирини урганиш мух,им ахдмият касб этади (В.В.Агеев, 1999 й; А.В.Кондратьева, 2003 й; М.Г.Ткачук, Е.А.Олейник, А.А.Дюсенова, 2003 й) [2].

Бу тренировка жараёнини оптималлаштириш учун турли восита ва усулларнинг кенг кулланилишини такозо этади. Бизнинг дзюдочи кизларимизнинг обрули халкаро мусобакалардаги муваффакиятли чикишларига карамай, уларнинг тайёргарлик даражасини куллаб-кувватлаш ва ривожлантириш даркор. Шуни кайд этиш лозимки, жа^оннинг етакчи дзюдочи кизларига нисбатан узбек спортчи кизларининг техник тайёргарлиги купинча етарлича баланд эмас. Жахон олимларнинг фикрига кура аёллар ва эркаклар дзюдосининг турлича даражасининг асосий сабаби иккита фактордан иборат: республикада аёллар дзюдосининг кеч йулга куйилганлиги ва бошлангич боскичда бошка яккакураш турлари билан шугулланувчи кизларни жалб этмаганлик Республикада дзюдочи кизларни тайёрлашнинг мавжуд амалиёти нафакат укитиш ва тренировка килишга йуналтирилган балки кайта тиклаш тадбирларининг параллел равишда утказилишини назарда тутувчи илмий асосланган дастурларни излаш ва ишлаб чикиш учун келгусидаги тадкикотларни талаб этади [3].

Муаммонинг урганганлик даражаси. Спорт тайёргарлигининг замонавий тизимига мансуб булган жихдтлар (тренировкани жадаллаштириш, ютуклар даржасини ошириш, ёшартириш ва спортга эрта ихтисослаштириш, ишчанликнинг ирсий маркерларини х,исобга олиш) аёлларнинг тайёргарлик машкларида х,ам уз аксини топмай куймайди (Н.Д.Граевская, 2003 й) [4].

Бугунги кунда спортчи кизларнинг дзюдода тезлик-куч тайёргарлигини ривожлантириш ва такомиллаштириш буйича методик тавсиялар деярли йук. Курашнинг бошка турларидаги тезлик-куч сифатларни ривожлантиришнинг мавжуд методикалари эса аёллар дзюдосида кулланилиши х,ар доим х,ам тугри келавермайди ва у контингентга мослаштирилиши, конкретлаштирилиши лозим, чунки аёллар организми эркаклар организмига нисбатан фаркли хусусиятларга эга булганлиги сабабли тренировка жараёнини бошкача ташкил этишни талаб килади. Шунинг учун ушбу хусусиятларга самарали таъсир курсатишнинг восита ва усулларини ишлаб чикиш замонавий аёллар дзюдоси учун ута долзарб масала х,исобланади.

Бундан ташкари, катта спортда аёллар организмининг экстремал жисмоний юклама остида мослашувчанлик реакциясининг шаклланиши конуниятлари зурикиш х,олатини келтириб чикариши мумкин ва функционал имкониятларни х,исобга олиш, шунингдек кайта тиклаш чораларини самарали ташкил этиш ва утказишни талаб килади. Мана шулар ушбу илмий тадкикотлар йуналишини белгилаб берди.

Юкори разрядли дзюдочи кизларнинг тезлик-куч методикаси самарадорлигини тадкик этиш ва тезлик-куч тайёргарлик, махсус чидамлилик ва техник мах,оратни ошириш имконини берувчи воситалар тузилмасини асослаш учун педагогик эксперимент утказилди. Асосий педагогик эксперимент икки боскичдан иборат эди: кайд этувчи ва тезлик-куч воситаларининг йуналтирилган кулланишини боскичи.

[5,6].

6 O

Тадкикотимизни тахлил килиш юзасидан куйидаги вазифаларни беглилаб олдик.

Ушбу тадкикотни амалга оширишда куйидаги вазифалар белгиланди:

1. Дзюдочи кизларнинг жисмоний ривожланиши ва жисмоний тайёргарлиги даражасини тренировка жараёнининг турли даврларида вазн категорияси буйича бахолаш.

2. Дзюдочи кизларнинг тезлик-куч тайёргарлиги методикасини тренировка жараёнининг тайёргарлик даврида экспериментал асослаш.

3. ^айта тиклаш воситалари махсус копмлексининг спортчи кизлар тренировкаси жараёнининг тайёргарлик ва утиш даврида самарадорлигини ошириш учун кулланилиш эффективлигини ишлаб чикиш ва илмий асослаш.

Тадкикот объекти: Агротехника тадкикот университетининг дзюдо буйича терма жамоасининг дзюдочи кизлари.

Тадкикот предмети: йиллик циклда дзюдо машгулотларида тренировка ва тренировка жараёнида кайта тиклаш тизимини тахлил килиш.

✓ Вазифаларни ечиш учун куйидаги усулларидан фойдаланилдиилмий ва илмий-услубий адабиётларни тахлил этиш ва умумлаштириш;

антропометрия;

✓ жисмоний иш кобидиятини аникдаш;

✓ педагогик эксперимент;

✓ ✓

тадкикотни ташкидаштириш; материаддарни статистик ишдаш.

Асосий холатлар куйидагидлар: Дзюдочи кизларнинг вазн категорияси буйича жисмоний ривожланиши ва жисмоний тайёргарлигини бахоланди.

1. Тренировка жараёнининг тайёргарлик даврида тезлик-куч сифатларни ривожлантириш ва такомиллаштириш буйича ишлаб чикилган ва тренировка дастури буйича синалган натижалар солиштирилди.

2. Тайёргарлик даврининг хафталик микроциклларида спортчи кизларда чарчаш ва кайта тиклаш жараёнларини тадкик этиш натижалари олинди.

Тадкикотларнинг назарий ахамияти шундан иборатки, утказилган тадкикотлар натижасида дзюдочи кизларнинг жисмоний ривожланиши ва харакат тайёргарлиги вазн категориясига боглик равишда бахоланди. Дзюдочи кизларнинг жисмоний тайёргарлигини тренировка жараёнига тикловчи комплекс киритиб такомиллаштириш методикаси ишлаб чикилган ва унинг тренировка фаолияти учун самараси асослаб берилган. Ишда тикловчи воситаларни умумтайёргарлик, махсус тайёргарлик ва утиш даврларининг турли хафталик микроциклларида чарчаш ва кайта тиклаш жараёнлари динамикаси асосида утказиш ва улардан фойдаланиш учун оптимал даврлар илмий асосланган.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР:

1.

2.

3.

4.

5.

6.

Агеев В.В. Повышение эффективности тренировочного процесса спортсменок при занятиях таэквондо в подготовительном периоде./ Москва, 1999, изд-во «Принт-центр», 27 с.

Арзютов Г.Н. Многолетняя подготовка в спортивных единоборствах. Киев: НПУ имени М.П. Драгоманова, 1999. - 410 с.

Граевская Н.Д. К вопросу об организации и методике врачебных наблюдений за высококвалифицированными спортсменами. VII Международный научный конгресс «Современный олимпийский спорт и спорт для всех», том II, Москва, 2003. - С.39. Данько Г.В. Индивидуализация тренировочного процесса борцов высокой квалификации в циклах непосредственной подготовки к соревнованиям: Автореф. дисс. ... канд. пед. наук. - К., 1999. - С.16,28.

Ягелло В Построение многолетней тренировки борцов с учетом закономерностей формирования высшего спортивного мастерства (на материале дзюдо): Дисс. ... канд. пед.наук. - К., 1991. - 118 с.

Волков В.Л. Вольная борьба: комплексная оценка базовой подготовленности. - К.: Нора-принт, 2000. - 64 с.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.