Техника, тактика и методика спортивной тренировки
Педагогика фанлари номзоди, доцент
И.Б. АЛИЕВ1
Ц -«N* I
iti
Укитувчи У.И. РАХИМОВ1
1Мирзо Улугбек номидаги Узбекистон Миллий Университета Тошкент шах,ри, Узбекистон
Муаллиф билан богланиш учун:
10-12 ЕШДЛГИ ФУТБОЛЧИЛЛР ТЛЙЁРГЛРЛИГИНИНГ УЗИГЛ ХОС ХУСУСИЯТЛЛРИ
Аннотация
Annotation
Улучшение подготовки молодых игроков и демонстрация их уникальности, а также обучение с использованием различных методов - эффективная комбинация для молодых игроков.
Ключевые слова: Теоретическая подготовка, Физическая подготовка, техническая подготовка, тактическая подготовка, психологическая подготовка, соревновательная и игровая подготовка, индивидуальная, групповая и командная подготовка.
Ёш футболчиларнинг тайёргарлигини ошириш ва узига хос хусусуятларини яккол намоён килиш, колаверса турли методлардан фойдаланган ^олда тайёргарлик олиб борилиши, ёш футболчиларда самарали уйгунлик намоён булади.
Калит сузлар: назарий тайёргарлик, Жисмоний тайёргарлик, техник тайёргарлик, тактик тайёргарлик, психологик тайёргарлик, мусабаца ва уйин тайёргарлик, Индивидуал, гуруцли ва жамоа тайёргарлик.
Improving the training of young players and demonstrating their uniqueness, as well as training using a variety of methods, is an effective combination for young players.
Key words: Theoretical training, Physical training, technical training, tactical training, psychological training, competitive and play training, individual, group and team training.
eg
CU О
eg
•
cn га t
0
С! W
1
с го
Спорт машгулотларини даврийлигини хисобга олган холда шуни таъкидлашимиз жоизки, футбол спорт тури буйича спорт машгулотларининг давлат стандартига мувофик, 10 ёш - бу машгулот боскичига (спорт ихтисослашуви боскичига) кабул килиш учун етарли ёш хисобланмайди. Ушбу боскич дастлабки тайёргарлик боскичидан кейин амалга оширилади.
Давлат стандартларида таъкидланганидек, машгулот боскичида спорт машгулотлари дастури куйида-гиларни таъминлаши керак:
- умумий ва махсус жисмоний, техник, тактик ва психологик тайёргарлик даражасини ошириш;
- футбол спорти буйича расмий спорт мусобака-ларида тажрибалар орттириш ва баркарорликка эришиш;
- спорт мотивациясини шакллантириш;
- спортчиларнинг соглигини мустахкамлаш.
Спорт фаолиятида спортчи энг юкори натижаларга
эришганда, у узининг имкониятларини максимал да-ражада жисмоний, психологик, маънавий ва ахлокий фазилатларини намойиш этади. Бунинг учун, спортчи бор кучини сарф килиши, спорт машгулотлари жара-ёнида ёшни, жисмоний сифатларнинг ривожланиш даражасини, спорт талабларини хисобга олган холда режалаштирилади.
Ёш футболчиларни тарбиялашда ишлаб чикилган режада ёш даврийлигига таяниш мухимдир, чидам-лиликдаги энг юкори ютукларга турли вактларда эришилади бу 10-12 ёшда, А.В.Петухов таъкидлагани-дек, координацион кобилиятлар ва куч - чидамлилик юкори ва максимал усиш суръатлари билан ривожла-нади. Югуриш тезлиги ва умумий чидамлилик тез суръатларда ривожланади, харакат тезлиги ва тезлик - чидамлилик каби сифатлар паст усиш суръатлари билан тавсифланади.
Ёш футболчиларнинг техник тайёргарлиги таркибий кисмларини ривожлантириш учун ку-лай даврларни хисобга олган холда, А.В.Петухов сенсетив даврга хос булган энг юкори усиш суръатлари мушакларнинг кучини табакалаштиришда кузатилишини таъкидлайди. Техникага ургатишда аниклик, тезкорлик ва сезгирлик хамда махсус эп-чиллик тез ривожланади.
А.В.Петухов тактик тайёргарликнинг таркибий кисмлари хакида гапирар экан, 10-11 ёш оператив фи-крлаш тезлигини ривожлантириш, диккатни алмашти-риш ва таксимлаш учун сенсетив давр эканлигини таъкидлайди, 12 ёшдан бошлаб оператив фикрлаш-нинг аниклиги, диккатнинг хажми ва баркарорлигини максимал даражада ошириш бошланади.
Операцион фикрлашнинг аниклиги, диккатнинг хажми ва баркарорлиги, ахборотни кабул килиш ва кайта ишлаш тезлиги ва харакатланаётган объектга реаксияси 10-11 ёшдаги усишнинг паст курсаткичлари билан ажралиб туради.
Ёш футболчиларни тайёрлаш жараёнини хисобга олган холда, режалаштириш ушбу яхлит жараённи хар хил турларга булишидан фойдаланишини куриш мумкин. Коида тарикасида, ушбу булиниш асосан шартли амалга оширилади ва режалаштириш жараё-нини енгиллаштириш учун ишлатилади. Дастурларда ёш футболчиларни тайёрлашнинг куйидаги турлари ажратилган: назарий, умумий жисмоний, махсус жисмоний, техник, тактик тайёргарликгаажратилади (1-жадвалга каранг).
1-жадвал
Таълим турларининг боскичлар ва йиллар буйича нисбати фоизда (%)
Тайёргарлик боскичлари Интеграл техник тактик МЖТ УЖТ Мусобакалар жами
Спорт - согломлаштириш 20 45 5 30 100
54
www.fansports.uz
№1-2022
Техника, тактика и методика спортивной тренировки
Бошлангич тайёргарлик 25 40 10 5 15 100
Укув машгулотлар жараёнида Дастлабки ихтисослик 30 30 10 10 15 100
Чукурлаш-тирилган ихтисослик 35 20 10 10 15 10 100
Спортни такомиллашуви боскичи 40 15 15 10 5 15 100
Спорт махорати боскичи 45 10 10 15 5 15 100
Соат таксимотининг ухшаш меъёрлари спорт тай-ёргарлигининг давлат стандартида келтирилган. Шу билан бирга, футболчиларнинг интеграл тайёргарлиги техник ва тактик жихатдан куриб чикилади, 10-12 ёшдаги ёш футболчилар машгулот олиб борадиган спорт ихтисослиги, бу машгулотлар умумий хажми-нинг 26-34 фоизини ташкил килади.
Футболчиларнинг спорт тайёргарлиги - бу барча зарур воситалар, усуллар, шарт-шароитлар тупламидан фойдаланиш билан боглик булган ва юкори спорт махоратига эришишга каратилган узок муддатли махсус ташкил этилган педагогик жараёндир. Спорт тайёргарлигининг максад ва вазифалари таълим, тарбия ва машгулотлар жа-раёнида хал этилади.
Ургатиш керак булган билим, куникма ва ма-лакалар тизимини узлаштиришнинг бошлангич боскичи деб тушуниш одат тусига айланган. Ушбу тушунчаларни шартли равишда ажратиш узок муддатли тайёргарликнинг хар бир боскичи учун вазифаларни аникрок белгилашга, уларни хал ки-лишнинг энг самарали воситалари ва усулларини танлашга имкон беради.
Таълим ва машгулот жараёни тарбиявий харак-терга эга булиши керак. Тарбия - бу тарбияланув-чи психологиясига максадли ва тизимли таъсир курсатишдир. Ахлокий ва иродавий сифатларни ва психологик имкониятларни такомиллаштириш спорт-чиларни тарбиялаш жараёнининг асосий вазифала-ридир. Юкори малакали футболчиларни тайёрлаш вазифалари мураббий етакчи рол уйнагандагина хал килинади. У уз фаолиятида илмий асосланган назари-яга таяниши, махсус билимларини доимий равишда такомиллаштириб бориши, илм-фан ва амалиётнинг сунгги ютукларидан хабардор булиши ва уларни фут-болчилар жамоасини шугуллантириш ва тарбиялаш жараёнида амалга ошириши керак [4].
Футболчиларни тайёрлашдан максад жахон фут-болининг замонавий талабларига жавоб берадиган ва юкори спорт натижаларига эришишга кодир малакали спортчиларни тарбиялашдир. Тайёргарлик максади асосида таълим ва тарбия жараёнида куйидаги асосий вазифалар хал этилади:
- юксак ахлокий ва иродавий сифатларни тарбия-лаш.
- согликни мустахкамлаш, хар томонлама жисмо-ний ривожланиш.
- юкори даражадаги асосий жисмоний сифатларга эришиш ва уйин техникаси ва тактикасини мукаммал узлаштириш.
- индивидуал ва жамоавий тайёргарликнинг юко-ри даражасига эришиш ва уларни мусобакада амалга ошириш учун куникмаларни эгаллаш.
- юкори умумий ва махсус иш кобилиятларга эришиш ва уларни узок муддатли саклаш.
- укитишнинг услублари, режалаштириш, назорат килиш, тиклаш, хакамлик килиш, мусобакаларни ташкил килиш ва х.к.ларда чукур назарий билим ва амалий куникмаларни эгаллаш.
Таълим ва тарбиянинг максади ва асосий ва-зифаларини хисобга олган холда, ёш ва малакали футболчиларни узок муддатли тайёрлашнинг алохида боскичлари вазифалари белгиланади. Таълим ва тар-бия махсус ташкил этилган педагогик жараён сифа-тида жисмоний тарбиянинг умумий тамойилларига, укитишнинг дидактик (педагогик) тамойилларига ва таълим ва тарбия жараёнининг услубий конуниятла-рига мувофик равишда курилади.
Ургатиш жараёнларида талабларни аста-секинлик билан ошириш тамойили боскичма-боскич мураккаб вазифаларни шакллантириш ва хал килишни тегишли юкларнинг хажми ва интенсивлигини оширишни таъминлайди. Амалдаги машгулотлар воситалари-ни максадга мувофик равишда кенгайтириш, янада мураккаб янги вазифаларни амалга ошириш зарур техника ва тактик харакатларни ривожлантириш ва такомиллаштиришга ёрдам беради.
Хулоса. Спорт машгулотлари жараёни, айникса ёш футболчилар билан ёшни, жинси ва жисмоний сифатларнинг ривожланиш даражасини хисобга ол-ган холда тузилиши керак. Ушбу боскичнинг асосий вазифаларидан бири бу, техник ва тактик тайёр-гарлик даражасини оширишдир. 10-12 ёшдаги ёш даврийлиги "иккинчи болалик"ни англатади, бу тай-ёрланиш давр, ривожланишда кескин узгаришлар булмайди. Жисмоний сифатларнинг ривожланиш хусусиятларини инобатга олган холда, уларнинг ривожланиши нотекис ва гетерохрон тарзда содир булишини таъкидлаш лозим.
Турли хил сифатлар турли даврларда ривожла-нади, 10-12 ёшларда аниклик, тезкорлик ва сез-гирлик, шунингдек ургатиш техникасидаги махсус эпчиллик, тезкор фикрлаш тезлиги, эътиборни алмаштириш хамда юкламаларни таксимлаш тез ривожланади.
Ёш футболчиларни тайёргарлик жараёнини режа-лаштиришда назарий, умумий жисмоний ва махсус жисмоний, техник, тактик ва интеграл тайёргарлик-ларга таксимлашда кулланилади. Футболчиларнинг спорт тайёргарлиги - бу барча зарур воситалар, усул-лар, шарт-шароитлар тупламидан фойдаланиш билан боглик булган ва юкори спорт махоратига эришишга каратилган куп йиллик махсус ташкил этилган педа-гогик жараёндир.
Лдабиётлар:
1. Abidov Sh.U. Yosh futbolchilarnining o'quv-mashg'utot jarayonini tashkil qilish va rejalashtirish. Uslubiy tavsiyanoma . Toshkent.2011.
2. Аверин, В. А. Психология детей и подростков / В. А. Аверин. - М.: Издательство Михайлова В. А., 1998. - 379 с.
3. Akramov J.A Abidov Sh.U. Yosh futbolchilarning musobaqa faoliyatning xususiyatlari. G'G' Fan-sporga №1 -2007 у.
4. 14 Годик, М. А. Контроль тренировочных и соревновательных нагрузок / М. А. Годик. - М. : Физкультура и спорт, 2003. - 136 с.
СМ
см о см
го га
0 ^
ю
1
с го
№1-2022
www.fansports.uz
55