CC BY
14
74 DESILMETAKRILATIN DESEN-1-L9 BIRG9 POLiMERiNiN SiNTEZi
Codvol 1. Desilmetakrilatin desen-1-lo birgo polimerlosmosi
Birgo polimerlo§monin soraiti Birgo polimerin Qixi-mi, kütlo % Birgo polimerin parametrlori
DMAK:Dn-1 nisboti inisiatorun sorfi, % temperatur, 0C reaksiyanin davametmo müddoti, saat molekul kütlosi DMAK:Dn-1 manqalarinin nisboti
90:10 0.5 70 1 60.1 13000 12:1
90:10 0.5 70 2 77.4 13000 13:1
90:10 0.5 70 3 93.3 14000 11:1
90:10 0.5 70 4 95.0 14500 10:1
90:10 0.1 70 3 15.4 10000 19:1
90:10 0.3 70 3 72.8 8500 10:1
90:10 0.7 70 3 97.2 7000 10:1
80:20 0.5 70 3 88.6 11500 9:1
70:30 0.5 70 3 75.7 9700 4:1
60:40 0.5 70 3 60.1 7500 3:1
90:10 0.5 60 3 80.2 13000 2:1
90:10 0.5 80 3 93.3 8700 11:1
Birga polimerla§ma reaksiyasinin davam etma müddatinin dayi§dirilmasi birga polimerin molekul kütlasinin qiymatina az tasir edir - bu zaman molekul kütlasi 13000-14500 intervalinda olan birga polimerlar alinir.
inisiatorun qatiliginin 0.1%-dan 0.7%-a qadar artirilmasi zamani 91x1m 15.4%-dan 97.2%-a qadar artir, molekul kütlasinin qiymati isa 10000-dan 7000-a qadar azalir. Demali, radikal poli-merla§ma zamani aktiv markazlarin sayinin artmasi polimer zancirlarinin qirilmasina gatirib 9i-xarir, 9iximi artirir va molekul kütlasinin qiymatini a§agi salir ki, bu da qabul olunmu§ ümumi qanunauygunluqdur.
ilkin monomerlar qari§iginda desen-1-in miqdarinin 10%-dan 40%-a qadar artirilmasi zamani amala galan birga polimerlarin 9ixim va molekul kütlalarinin azalmasi mü§ahida edilir: 9ixim 93.3%-dan 60.1%-a qadar, molekul kütlasi isa 13000-dan 7500-a qadar azalir. Malum oldugu kimi a-olefinlar (desen-1) radikal mexanizm üzra polimerla§mirlar. Onlarin birga poli-merla§maya daxil edilmasi, göründüyü kimi, polimer zancirinin qirilmasina sabab olur. Bu zaman prosesin ümumi sürati azalir, alinan birga polimer daha dar molekul kütla paylanmasi va müntazam qurulu§la xarakteriza edilir; elaca da birga polimerin tarkibi daha bircinsli olur. Deyilanlarin hamisinin tasirindan özlülük a§qari kimi sintez edilan birga polimerlar sürtkü yaglarinin tarkibinda daha yüksak istismar xassalarina malik olurlar ki, bu da öz növbasinda stabilla§ma üsulu kimi birga polimerla§manin üstünlüyünü bir daha tasdiq edir.
Birga polimerlarin 9ixim va molekul kütlasinin temperaturdan asilliginin öyranilmasi göstarir ki, reaksiya temperaturunun 600C-dan 800C-ya qadar artirilmasi birga polimerin 9iximini 80.2%-dan 93.3%-a qadar artirir. Ancaq bu zaman molekul kütlasinin qiymati 13000-dan 8700-a qadar azalir. Bu o demakdir ki, temperaturun artimi polimerla§ma sürati ila yana§i, polimer zancirinin sinmasina sabab olan reaksiyalarin da süratini artirir - yani temperaturun yüksalmasi bütün reaksiyalarin süratini artirir.
Birga polimerla§manin naticalarina, ham9inin halledicinin kimyavi tabiatinin tasiri da öyranilmi§dir. Prosesin izooktan mühitinda (monomerlar qari§igi:izooktan=1:1) aparilmasi zamani müayyan edilmi§dir ki, bu zaman 9ixim dayi§mir, molekul kütlasinin qiymati isa 9500-dan 6500-a qadar azalir. Malum oldugu kimi, alifatik karbohidrogenlar polimer zancirinin ötürülmasinda i§tirak etmirlar. Demali, birga polimerin molekul kütlasinin halledici tasirindan azalmasi monomerlar qari§iginin qatiliginin azalmasi ila baglidir, 9ünki monomer molekulunun aktiv markazlarla görü§ma ehtimali azalir.
e.i.eHMeDOY уэ ь.
75
Hэlledici kimi toluoldan istifadэ etdikdэ molekul kütbsinin azalmasi daha intensiv gedir (9500^эп 4000-э qэdэr azalir), Ье1э ki, toluol iki cür tэsir edir: hэm топотег1эг qarijigini duruldur, hэm dэ zэncirin ötürülmэsi reaksiyasinda i§tirak edir.
Belэliklэ, desilmetakrilatin desen-1-lэ Ы^э polimerlэ§mэ reaksiyasinin öyrэnilmэsi gös-tэrir ki, hэlledici tэtЬiq etmэk, monomerer nisЬэti уэ reaksiya temperaturunu ¿эу^тэк yolu ilэ istэnilэn molekul kütbsim уэ tэrkiЬэ malik olan polimer ЬЫэ^эЬг sintez etmэk mümkündür, уэш prosesin qanunauygunluqlarini bilmэklэ onu idare etmэk olar.
Desen-1 manqalarinin Ы^э polimerin tэrkiЬindэ olmasi faktini tэsdiq etmэk ü9ün spektral tэdqiqat aparilmijdir. IQ spektrinэ эsasэn bu halda fikir söylэmэk 9эtindir, Ьelэ ki, desen manqalari ilэ desilmetakrilat manqalari arasinda fэrq azdir
ch
I 3
— ch2—c h — — ch-—c — 2 i ' 2 i
C8H17 cooc10h21
Нэг iki manqa -CH2-, -CH3 qruplarindan (mürэkkэb efir qrupu, -COOR, nэzэrэ alinmir) iЬarэtdir. 9sas fэrq ondan ftaretdir ki, desen manqalari ^CH qruplarina malikdir уэ bu qrup 2700-2800 sm-1 tezlik sahэsindэ udulma verir. Bu udulma zolaginda hэm9inin -CH2 qruplarinin udulma zolaqlari da mü§ahidэ edilir уэ makromolekul, эsasэn, bu qruplardan iЬarэt oldugundan, onlar ^ CH qrupunun udulma zolagini ekranlajdirir.
PMR spektrinэ эsasэn dэ XH qruplarinin varligi haqqinda fikir yürütmэk 9эtindir. Ona görэ dэ desen manqalarinin molekulda olmasi desilmetakrilatin homopolimeri ib onun desenlэ Ьirgэ polimerinin PMR spektrindэ karbonil qrupunun yanindaki -CH2 qruplarini xarakterizэ edэn 3.75 m.h. kimyэvi yerdэyi§mэdэ siqnallarin inteqral intensivlikbri arasindaki fэrqэ эsasэn fikir yürüdülmüjdür.
Sintez edilmij desilmetakrilat-desen-1 Ы^э polimerinin tэrkiЬi miqdari olaraq, karbonun faizi^ эsasэn tэyin edilmijdir. Bu tэdqiqatlarln nэticэlэri cэdyэl 2-dэ verilir.
Codvol 2. Desilmetakrilat-desen-1 birgэ polimerinin tэrkibi
DMAK:Dn-1 nisbэti Elementbrin miqdari, %
karbon hidrogen
ilkin qarijiqda Ьп^э polimerin tэrkibindэ hesaWanmi§ tapilmiij hesaWanmiij tapilmiij
polidesilmetakrilat 74.30 73.90 11.51 11.43
90:10 91.1:8.9 75.44 74.60 12.17 11.89
80:20 87.6:18.3 76.58 75.97 12.23 11.91
70:30 76.9:23.1 77.78 77.13 12.28 12.03
60:40 72.4:27.6 78.80 78.21 12.31 12.16
Aparilmij tэdqiqatlarln nэticэlэrindэn göründüyü kimi, Ьirgэ polimerin tэrkiЬindэ desen-1 manqalarinin miqdarini 27%-dэn 9ox artirmaq mümkün deyil.
Tэdqiq edilэn monomer cütbrinin Ьirgэ polimerlэ§mэsinin sürэt saMt^n dэ tэyin edilmijdir уэ bu qiymэtlэr ajagida verilir:
desilmetakrilat ü9ün r1 = 1.33,
desen-1 ü9ün r2 = 0.
Birgэ polimerlэ§mэsinin sürэt saЬitlэri qiymэtlэrinin hasili (r1r2=0) sifra ЬэraЬэrdir. Bu o demэkdir ki, göstэrilэn monomer cütlэrinin Ы^э polimerlэ§mэsi zamani monomer manqalari müэyyэn qaydada п0уЬэ1эпэп hэqiqi Ьirgэ polimerbr alinir. Desen-1 ü9ün Ьirgэ polimerlэ§mэ sabitinin sifra ЬэraЬэr olmasi o demэkdir ki, desen-1 manqalari bir-biri ib ЬЫэ^г, bu da a-ole-finlэrin radikal polimerlэ§mэsi ü9ün xarakterik olan haldir.
76
DESiLMETAKRiLATIN DESEN-1-L9 BÎRG9 POLIMERININ SiNTEZi
Bu tadqiqatlari apardiqdan sonra, öyranilan reaksiya haqqinda müayyan fikir yürütmak olar. Birga polimerlaçma zamani açagidaki reaksiyalar ehtimal olunur: 1) desilmetakrilatin homopolimerlaçmasi
CH I 3
n CH2 = C
In
COOC1QH
21
CH
-CH-—C-
2 I
COOCioH2
Bu reaksiya mümkündür, yani elektrono-akseptor avazedicilari olan vinil monomerlari asasan radikal mexanizm üzra polimerla§irlar. 2) desen-1-in homopolimerla§masi
n CH2=CH
In
C8H17
-CH-—C— ■ 2 I
C8H17
Bu reaksiya isa mümkün deyil, bela ki, a-olefinlar, qeyd etdiyimiz kimi, radikal mexanizm üzra ayriliqda polimerlaçmirlar va bizim apardigimiz tadqiqatlarin naticalari da bunu tasdiq edir (Г2=0).
3) desilmetakrilatin desen-1-la birga polimerlaçmasi
CH
n CH=C
+ m CH=CH
In
COOCioH2
C8H17
CH
-CH-—C —
2 C
COOC H
21
CH9—CH— ■ 2 I
n C8H17
Bu reaksiya arzu olunan va ehtimali çox olan reaksiyadir. Gözlanilir ki, desen-1 manqalari metakrilatin aktiv markazina, metakrilat isa desenla qurtaran aktiv markazlara birla§acaklar (vinil monomerlari müxtalif tabiatli avazedicilara malikdirlar). Onu qeyd etmak lazimdir ki, adatan, faal monomerlar qeyri-faal aktiv markazlar, va aksina, qeyri-faal monomerlar aktiv markazlar yaradirlar. Tarafimizdan aparilan reaksiyada da bu malum fakt özünü göstarir.
Belalikla, gözlanilan reaksiya mahsullari desilmetakrilat-desen-1 birga polimerlari va qisman da polidesilmetakrilatdir. Aparilmi§ tadqiqatlarin naticalarina asasan sintez edilmi§ birga polimerlar ^ün açagidaki ümumi formulu taklif etmak olar:
ch,
-ch2—c—
COOC10H21
ch-ch- ■
2 I
C8H17
burada n=2-9, m=6-12.
Sintez edilmi§ birga polimerlarin yaglarin özlülük-temperatur xassalarina tasiri öyranil-mi§dir.
Özlülük açqarlari tadqiq edilarkan, bir qayda olaraq, onlarin duru neft yaglarinin özlülük-temperatur xassalarina tasiri öyranilir. Ona göra da tadqiqatlara desilmetakrilat-desen-1 birga polimerinin I-12A yaginin özlülük-temperatur xassalarina tasirini öyranmakdan baçladiq. Cadval 3-da molekul kütlasi 10000 olan va 10% desen-1 manqalari saxlayan birga polimerin I-12A yaginin özlülük-temperatur xassalarina tasirinin naticalari verilmiçdir.
n
n
m
m
Э.i.ЭHMЭDOV уэ Ь. 77
Cэdvэl 3. РевПш^акгПа^евеп-! birgэ ро11шег1п1п 1-12А уа£тт бzlйlйk-temperatur xassэlэrinэ tэsiri
РоИтепп qatl1lgl 100°С^э kinematik бz1й1йk, mm2/san Oz1й1йk indeksi
0 3.26 90
0.5 3.96 119
1 4.41 130
3 5.78 146
5 6.65 148
7 8.26 150
9 9.84 150
Cэdyэldэn gбrйndйyй к1ш1, birgэ ро11шег1п qatl1lglnln 1-12А уа^тт tэrkibindэ 5%-э qэ-dэr artlпlmasl 2аташ allnan qatl1a§dlп1ml§ уа§т б21й1йк 1пёекв1п1п qiymэti ba§langlc 90 д1у-mэtindэn 148 yahidэ qэdэr artlr, demэ1i бz1й1йk-temperatur xassэ1эri уах^а^г. Birgэ ро11шег1п qatl1lglшn sonrakl агйт! бz1й1йk-temperatur xassэ1эrinin yax§l1a§maslna sэbэb о1шиг Ы, Ьи ёа бz-1й1йк аздайап u9un йmumi xassэdir. Ве1э Ы, бz1й1йk 1пёекв1п1п qiymэti пей уа§тт бz1й1йyйnйn temperaturdan asl1l1lglnl xarakterizэ edir. Po1imerin qatl1lgl yagln tэrkibindэ az o1duqda шо1е-ku11ararasl qar§l1lq1l tэsir zэif o1ur уэ Ье1э mo1eku11ar бz1эrini sэrbэst арапг1аг уэ бz hэrэkэt1эrindэ temperaturdan az asl1l o1ur1ar уэ Ье1э yag1aпn бz1й1йk indeksinin qiymэti yйksэk o1ur.
Sintez edi1mi§ birgэ po1imer1эrin turЬin "Л" yag mэh1u1unda termiki destruksiyasl da бyrэni1mi§dir. Apaп1ml§ tэdqiqat1aпn nэticэ1эri cэdvэ1 4-dэ umumi1э§diri1mi§dir.
Cэdvэl 4. Desi1metakri1at-desen-1 birgэ po1imer1эrinin yag mэЫu1unda termiki destruksiyasl
В^э po1imerin xarakteristikasl Qatl1a§dlrl1ml§ yagln бz1й1йyйnйn aza1masl %, termodestruksiyaшn davametmэ mйddэti, saat
mo1eku1 DMAK:Dn 1 2 3 4
kйt1эsi nisbэti
8000 90:10 4.8 5.8 6.9 7.7
8000 80:10 4.6 5.1 5.5 5.9
8000 70:30 3.4 4.6 4.6 4.6
8000 60:40 2.3 3.4 4.5 4.5
10000 80:20 5.5 9.0 9.2 9.5
13000 80:20 9.5 10.5 11.5 11.5
po1idesi1metakri1at
13000 - 12.5 14.0 15.8 17.9
Cэdyэ1dэn gбrйndйyй kimi, шо1еки1 kйt1эsinin eyni qiymэtindэ (8000) Ы^э po1imerin tэrkibindэ desen-1 manqa1aпnln miqdarlnl 10%-dэn 30%-э qэdэr artlrl1masl, qatl1a§dlrl1ml§ yagln termiki destruksiyaya qar§l davamЫlglnl artlпr. Ви zaman destruksiya nэticэsindэ qatl1a§dlп1ml§ yagln бz1й1йyйnйn aza1masl 7.7%^эп 4.6%-э qэdэr a§agl du§ur. В^э po1imerin tэrkibindэ desen-1 manqa1aпnln miqdaпnln 40%-э qэdэr artlп1masl qatl1a§dlп1ml§ yag1aпn staЬi11iyini demэk o1ar ki, аЛитат
Eyni tэrkib1i (80:20) birgэ po1imer1эrin шо1еки1 kйt1эsinin qiymэtini 8000-dэn 13000-э qэdэr artlrdlqda termiki destruksiya nэticэsindэ qatl1a§dlп1ml§ yagln бz1й1йyйnйn aza1masl 5.9%-dэn 11.5%-э qэdэr artlr. Випи be1э izah etmэk o1ar: mэ1umdur Ы, yйksэk temperatur tэsirindэn mo1eku11aпn isti1ik Ыэrэkэti sйrэt1эnir. Мо1еки1 kйt1эsinin ki9ik qiymэt1эrindэ mo1eku11aпn isti1ik Ыэrэkэti nisbэtэn asan Ьа§ verir уэ о qэdэr dэ enerji tэ1эb еШк. Мо1еки1 kйt1эsi bбyйdйkcэ опип б19й1эп dэ artlr уэ шо1еки1ип isti1ik Ыэrэkэti 9эйп1э§щ on1aп Ыэrэkэt etdirmэk й9йn 1azlm o1an enerji С-С rabitэ enerjisindэn 9ox o1ur. Nэticэdэ Ыэmin rabitэ slnlr уэ шо1еки1 sanki "qэ1pэ1эrэ" par9a1anlr. Ви zaman a1lnan ki9ik шо1еки11и ЬМэ^э^пп qatl1a§dlr-ma qabi1iyyэti ba§1anglc po1imerin qatl1a§dlrma qabi1iyyэtindэn az o1ur ki, nэticэdэ qatl1a§dlп1-ml§ yagln бz1й1йyй kэskin aza1lr уэ Ьи da arzu o1unmayan Ыa1dlr. Ona gбrэ dэ qatl1a§dlrma й9йn gбtйrй1эn po1imerin шо1еки1 kйt1эsi e1э se9i1mэ1idir ki, опип destruksiyasl minima1 o1sun.
78
DESILMETAKRILATIN DESEN-1-L9 BIRG9 POLiMERiNiN SiNTEZi
Tadqiq olunan birga polimerin yag mahlulunda destruksiyasinin zamandan asililigina fikir versak, gorarik ki, onlarin destruksiyasi prosesin ilk saatlarinda ba§ verir. Bu o demakdir ki, yuksak temperatur tasirindan ilk novbada "zaif" rabitali zancirlar va molekul kutlasi nisbatan yuksak olan polimerlar destruksiyaya ugrayirlar, proses davam etdikca birga polimerin tarkibi stabilla§ir, molekul kutlasi az dayi§ir va bunlarin naticasi kimi, qatila§dirilmi§ yagin ozlulyuyu temperatur tasirindan az dayi§ir. Muqayisa u9un sanayeda istehsal edilan polialkilmetakrilatla (ПМА "B") qatila§dirilmi§ yagdan istifada edilmi§dir. Cadvaldan gorunduyu kimi, molekul kut-lasinin eyni qiymatinda (13000) birga polimerlarla qatila§dirilmi§ yaglar polialkilmetakrilatlara nisbatan termiki destruksiyaya qar§i daha davamlidirlar ki, bu da birga polimerla§ma yolu ila stabil ozluluk a§qarlari sintez etmak usulunun dogrulugunu tasdiq edir.
Molekul kutlasindan asili olaraq ozluluyun qiymatinin azalmasina nazar salsaq gorarik ki, molekul kutlasi 8000 olan birga polimer destruksiyaya qar§i daha davamlidir. Ancaq bela polimerla lazimi ozluluklu qatila§dirilmi§ yag almaq u9un polimer sarfi 90X olur ki, bu da iqtisadi cahatdan sarfali deyil. Ona gora da ozluluk a§qari kimi molekul kutlasi 10000 va tarkibinda 20% desen-1 manqalari olan birga polimerdan istifada maqsada uygundur.
Belalikla, duru yaglarin tarkibinda desilmetakrilat-desen-1 birga polimerlarindan qatila§dirici a§qar kimi istifada etmakla, yax§i ozluluk-temperatur xassalarina malik, termiki destruksiyaya yuksak davamli muxtalif tayinatli qatila§dirilmi§ baza yaglari almaq mumkundur. Amma har halda, ozluluk a§qari kimi taklif edilan birga polimerin molekul kutlasinin qiymati va kimyavi tarkibi hazirlanmasi nazarda tutulmu§ surtku kompozisiyasinin istismar keyfiyyatlarina qar§i irali surulan talabatdan asili olaraq muayyan edilir.
0D0BiYYAT SiYAHISI
1. Кулиев А.М. Химия и технология присадок к маслам и топливам. Л.: Химия, 1985. 315 с.
2. Ахмедов А.И., Фарзалиев В.М., Алигулиев Р.М. Полимерные присадки и масла. Баку: Элм, 2000. 175 с.
3. Каплан С.З., Радзевенчук И.Ф. Вязкостные присадки и загущенные масла. Л.: Химия, 1982. 132 с.
СИНТЕЗ СОПОЛИМЕР A ДЕЦИЛМЕТАКРИЛАТА С ДЕЦЕНОМ-1 И ИССЛЕДОВАНИЕ ЕГО В КАЧЕСТВЕ ВЯЗКОСТНОЙ ПРИСАДКИ
А.И.Ахмедов, Э.И.Гасанова, Д.Ш.Гамидова, Э.У.Исаков
Сополимеризацией децилмектакрилата с деценом-1 осуществлен синтез сополимера, обладающего загущающими свойствами в составе нефтяных масел. Найдены условия, обеспечивающие получение сополимера с необходимыми характеристиками. Изучено влияние синтезированного сополимера на вязкостно-температурные свойства масел. Сделаны рекомендации по использованию его в качестве бифункциональной присадки.
Ключевые слова: сополимеризация, децилметакрилат, децен, вязкостные присадки.
SYNTHESIS OF COPOLYMER OF DECYLMETHACRILATES WITH DECENE-1 AND INVESTIGATION OF IT AS VISCOUS ADDITIVE
A.I.Ahmedov, E.I.Hasanova, D.Sh.Hamidova, E.U.Isakov
The synthesis of copolymer of decylmethakrilate with decene-1 possessing thickening properties in composition of petroleum oils has been made. Conditions providing productions of copolymer with required characteristics are found. The influence of synthesized copolymer on viscosity-temperature properties of oils has been studied. The recommendation on using investigated copolymer as bifunctional additive are made.
Keywords: copolymerization, decylmethakrilate, decene, viscous additives.
AZ9RBAYCAN KiMYA JURNALI № 3 2014
79
UOT 543. 42. 062: 546. 70
CiVaNiN FOTOMETRiK T9YiNi U£UN YENi REAGENTL9R
a.Z.Zalov
Azdrbaycan Dovlat Pedaqoji Universiteti
zalov1966@maiL ru
Redaksiyaya daxil olmu§dur 02.05.2014
Civanin(II) fotometrik tayini u?un be§ yeni reagent taklif edilmi§dir: 2-hidroksitiofenol (HTF), onun toramalarindan (HTFT) 2,5-dihdroksitiofenol (DHTF), 2-hdroksi-5-xlortiofe-nol (HXTF), 2-hdroksi-5-bromtiofenol (HBTF), 2-hdroksi-5-yodtiofenol (HJTF). Molyar i§iqudma amsali (2.4-3.3>104 (45 0-480 nm) barabardir. 5 ml CHCl3 0.2-125 мкг Hg qati-ligi optiki sixliqla duz mutanasibdir. Hg(II):HTFT:Am=1:2:2 nisbatinda muxtalifliqandli birla§manin amala galdiyi subut olunmu§dur.
Agar sozfor: kompleksamalagalma, ekstraksiya, civa, 2-hidroksi-5-bromtiofenol, amino-fenol, Ber qanunu.
BMT-nin Avropa ekoloji komisiyasinin qararina asasan agir metallardan qurgu§un, kadmium, sink, mis va civa muhum ekoloji ahamiyyat kasb edan metallar sirasina daxil edilmi§dir. Pb(II), Cd(II), Zn(II), Cu(II) va Hg(II) ionlari molekulunun sonunda tiol qrupu olan amin tur-§ulari va digar biomolekullarla davamli kompleks birla§ma amala gatirirlar. Ona gora da Pb(II), Cd(II) va Hg(II) tiol zahari kateqoriyasina daxil edilmi§dir. Tabii suda Pb(II), Cd(II), Zn(II),
о
Cu(II) va Hg(II) ionlarinin imkan verilan qatiliq haddi 10" mol/l, baliq tasarrufati sularinda isa 10-9 mol/l-dir. Ona gora da tabii obyektda civanin tayini aktualdir.
i§da [1] atraf muhit obyektlarinin analizi zamani civanin az miqdarinin qatili§dirilmasi va ayrilmasi metodlarinin xulasasi verilmi§dir. Tamamlanmi§ d-orbitalina malik d-elementlari O, N, S kimi donor atomlari ila yana§i, kompleksi stabilla§diran п-rabitasi olan polidentant liqand-larla qar§iliqli tasirda olur. Bu cur kationlara Ag , Zn , Cd , Hg misal gostarmak olar.
Civanin fotometrik tayininda asasan ikinci donor atomu azot olan kukurdtarkibli uzvi reagentlar istifada olunur. Donor atomu O va N olan reagentlar civanin analitik kimyasinda ciddi ahamiyyat kasb etmir [2].
Civa u9un uzvi reagentlarin assortimenti 9ox mahdudur [3] bu elementi tur§ muhitda ksile-nolnarinci vasitasila praktiki tayin etmak mumkun deyil. Ditizon vasitasila ekstraksiya etmakla civa izlarini tayin etmak olar, ancaq bu zaman mis ionlarinin mane9iliyini nazara almaq lazimdir. Difenilkarbozan vasitasila civani a§agi pH da tayin etmak mumkun olmur.
Civanin fotometrik tayini u9un hassas va se9ici reagentlarin axtari§i hazirda aktualdir. Bu baximdan tio- va ditiofenollar tadqiqat9ilarin diqqat markazindadir [4-10].
Hazirki i§da maqsad civa(II) ionlarinin 2-hidroksitiofenol (HTF), onun toramalarindan (HTFT) 2,5-dihdroksitiofenol (DHTF), 2-hdroksi-5-xlortiofenol (HXTF), 2-hdroksi-5-bromtiofe-nol (HBTF), 2-hdroksi-5-yodtiofenol (HJTF) va hidrofob aminlardan (Am) anilin (An), m-xlor-anilin (m-Cl-An), p-xloranilin (p-Cl-An), m-bromanilin (m-Br-An), p-bromanilin (p-Br-An), m-nitroanilin (m-NO2-An), p-nitroanilin (p-NO2-An), difenilquanidin (DFQ) va trifenilquanidinin (TFQ) amala gatirdiyi muxtalifliqandli komplekslari (MLK) tadqiq olunmu§dur.
TecRUBi Hisse
Cihazlar. Rangli ekstraktlarin i§iqudmasinin ol9ulmasi КФК-2 (/=0.5 sm) fotokolorimet-rinda va СФ-26 (l=1.0 sm) spektrofotometrinda aparilmi§dir. Su fazada hidrogen ionunun qatili-gi §u§a elektrodlu И.120.2. ionomeri vasitasila aparilmi§dir. MLK-larin va kompleks amalagati-rici reagentlarin iQ spektri 400-4000 sm-1 sahasinda UR-20 spektrofotometrinda aparilmi§dir. Butun ol9malar otaq temperaturunda aparilmi§dir.
