CC BY
46
УДК891.550.09-1 АДАКИМОВ
ББК 80 ( 075)
МУХТАССОТИ ТАВСИФУ ТАСВИР ДАР ШЕЪРИ ЦУТБЙ КИРОМ
Вожа^ои калиди: тавсиф, тасвир, э^сос, иссиёт, воситахои забон, санъащои бадей, навъ, табиат, олами х,астй, оламиашё, оламих,астй, мацоз, игрок.
Ашъори нисбатан пухтаи тавсифию тасвирй ва манзаравй дар эчодиёти Кутбй Киром дар мачмуаи дуюми у - «Илхом» бештар ба назар мерасад, ки шеърхои «Хушахо», «Анчоми зимистон», «Шаби домодй» аз чумлаи онхоянд. Дар мачмуахои баъдинаи у «Рези курсор» ва «Остони баланд, ки аввали солхои хафтод ба нашр расидаанд, низ шеърхои тасвирии манзаравй, ба монанди «Мочарои бахор», «Дар назар» дар мачмуаи аввал ва «Шаби Шамтуч» дар мачмуаи дуюм чой доранд, ки бо эхтимоли к;авй дар солхои шастум эчод шудаанд. Ин ашъори тавсифию тасвирй нишон медиханд, ки Кутбй Киром ба тасвири фаслхои сол, махсусан бахор бештар майл дорад ва мекушад, ки онро бо хамон галаёни хиссиёт, ки инсонро дар бахор фаро мегирад, ба ^алам орад. Fалаёни хиссиёт дар хар навъи шеъри тавсифию тасвирии Кутбй Киром, шеър хох бо ширкати шахсияти гиной ва ё хох бидуни он бошад, эхсос карда мешавад, зеро галаёни хиссиёт дар сиришти шахси шоир вучуд дорад, ки дар хама холат берун мезанад. Fалаёни хиссиёт дар шеъри тавсифию тасвирй имкони бо роххои гуногун ифода шудан дорад. Он ба воситаи тасвири харакат дар холати тасвиршаванда ва ё ба воситахои забониву баёнй, яъне истифодаи ташбеху истиораву сифатхое, ки пуррангу равган ва табу тобдор хастанд, ба даст оварда мешавад. Зухури ин сифат дар шеъри «Анчоми зимистон», ки яке аз нахустин шеърхои тавсифию тасвирии Кутбй Киром аст, андак ба мушохида меояд:
Куххо имруз домоданд бар сархо лачак, Сабз гашту панча зад хори гурур. Мургхо озод гаштанд аз кушо-пуши катак, Шуд зи хилватгохи худ берун сугур (2, 56).
Дар ин ду банд тавсифу тасвир бо харакат ва баёни эхсосот хамрох меояд, сабз гаштану панча задани хор, озод шудани мургон, кушо-пуши катак, аз хилватгохи худ берун рафтани сугур, хамчунон ки дида мешавад, хама харакатанд, ки тасвир гашта, аз галаёни эхсосот хам асар доранд. Вале ин галаёни эхсосот ба воситахои забониву баёнй, аз чумла, дар ташбехи кух ба домоди ба сар лачак баста, таъбирхои хори гурур, мурхои гушна, харидорони хусни бебадал, санду^и атторй бештар ифода шудаанд. Бахор дар ашъори тавсифию тасвирии Кутбй Киром на танхо огози соли нав, рафтани зимистону об шудани барфхою дамидани сабзахо, балки хаммаънои чавонию ишк;у мухаббат хам хаст:
Духтари хамсояи мо ин сахар бори нахуст Тукмаи чоки гиребон боз кард. Печ хурда, тоб хурда аз дили навошще Байтхои аввалин парвоз кард (2, 56).
Дар ашъори тавсифию тасвирии бахорй таваччухи Кутбй Киром бештар ба субху шом аст. Ин хар ду хангом хам барои у гох,и зухури эхсосоти ошщона аст. Агар дар ин шеър «сахар бори нахуст» «духтари хамсоя» «тукмаи чоки гиребон» боз кунад, ки махалли дилдодагии ошщон аст ва «аз дили нав-ошще» «байтхои аввалин» хам ба «парвоз» оянд, дар шеъри дигари у ёр «буи гулу буи сахар мекунад», ки далели хаммаъноии бахору ёру иш^ дар шеърхои манзаравии бахории Кутбй Киром аст. Хдмчунин шаб хам, ки бештар розноку хаёлангез ва пардадори асрори ошщон аст, аз ин дидгох ба тасвир меояд. Бад-ин вачх, дар шеъри «Буи бунафша мекунад» чунин мегуяд:
Шаб буду мурги шаб буду махтобу кухсор, Ман будаму хаёли туву савти обшор. Бо ёди ту нихода лабам бар лаби суман, Себарга дар барам буду болишт настаран (2, 133). ^утбй Киром дар тавсифу тасвири манзарахои бахори табиат шеърхое дорад, ки хар пораи онхо нигориши як холати мушаххас буда, дар мачмуъ манзараи умумии бахорро пеши назар
меоранд. Аз ин чихат шеъри «Мочарои бахор» чолиби ди;;ат аст, зеро хар ;исмати он як лахза ва манзараи бахорро тачассум мекунад, ки дар он эхсосот ва таассуроти отифй аввалу охир дошта, сужаи гиной хам вобаста ба ифодаи онхо сурат мегирад. Аммо хар пора, ки дар он як лахзаи мушаххас тасвир шудааст, барои гузариш ба тасвири полати нав замина гузошта, онро пурратар менамояд ва хама дар якчоягй шеъри яклухтеро ташкил медиханд. Дар охири хар пора шоир аз он хулосаи зарурй мегирад. Аз кулли шеър манзарае пеши назар чилвагар мегардад, ки вусъату гунчоиши зарурй барои нишон додани намои умумии бахор дошта, эхсосоту таассуротеро, ки як манзараи комили бахор дар дили инсон бедор карданаш мумкин аст, ифода менамояд: «Бар;е ба пайкари само // Теге заду гурехт, // Аз дидахои осмон // Ашки сафед рехт, // Аз ашки осмон // Ру шуста маргзор, // Хандида хокдон, // Шуд гар;аи бахор. // Ман дидам аввали баду // Хубии сониро» (1, 1110).
Ин пораи нахусти шеър аст, ки дар он шоир аз воситахои сувари хаёл хамчун ташхиси бар;у само, ташбехи борон ба ашки сафед, тибо;и аввалу сонй ва хубу бад истифода карда, як манзараи пурхаракати бахорро тасвир менамояд ва дар охир аз он «Ман дидам аввали баду // Хубии сониро» гуён, андешаи хулосавии худро баён мекунад. Ин шеър аз хамин гуна панч манзараи гуногуни бахор ба хам омадааст, ки дар хар пораи он во;еъияти ашёвии гуногуни олами хастй ба тасвир омада бошад хам, хикояти ягонаи гиной аз манзараи бахор ва таассуроти отифии шоир аст. Дар он барои нигориши фасли бахор ташбеху тавсифхои тару тозае истифода шудаанд, ки зодаи тахайюлоти бадеии шоир махз аз хамон мухитанд. Масалан, гунчаи раъноро, ки кушода мешавад, ба чашми боз монанд кардан ва ба нахли навбар додани сифати аргуштравй ва ба бед парешонмуй, ки дар айни хол онхоро ташхис хам мекунад, аз тозакорихои шоиронаанд: «Чашмони бози гунчаи // Раънои тозаруй, // Аргушти нахли навбару // Беди парешмуй» (1, 111).
Хдмин тари;, Кутбй Киром дар ин шеър мекушад, ки ба воситахои бадеии тасвир эхсосоти худро, ки аз вуруди бахор ба олами табиат дар у галаён мекунад, бо шуру шааф ва табу тоби баланд баён намояд. Дар баробари ин барои амалй кардани ин манзур шоир аз воситахои фаннии шеър, масалан, аз шикастани мисраъхо низ суд мечуяд, ки дар баъзе холатхо дуруст, вале дар баъзе холатхои дигар нодуруст анчом дода шуда, шеърро аз назари вазн ну;сондор мекунанд. Хдмин холат дар банди хотимавии шеър, ки тасвиру тавсифхои тоза дошта, аз хулосаи фалсафй хам бахравар аст, низ рух додааст: «Бо печу тоби бехудй (?) // Чубори худсиришт // Дар тоза сафхаи замин(?) // Ашъори нав навишт, // Он мисраъхои ихчаму // Он байти обдор // Як дахр маънии навин(?) // Бар душ карда бор. // Ман хондаам мисраи(?) // «Зех, эй чавонй (?)-ро» (1, 113). Дар ин чо чорй шудани чубори худбаамаломадаро дар сафхаи замин ашъори нав менависад гуфтан нигохи тозаест ба ин манзара, ки дар натичаи истифодаи мачоз ва ташбеху тавсифи нав сохтан ба даст омадааст. Хдмчунин «Он мисраъхои ихчаму // Он байти обдор //...Ман хондаам мисраи // «Зех, эй чавонй» -ро» борвари андешаест, ки маънои фалсафаи зиндагй - бо хар бахори нав тоза шудани на танхо табиат, балки инсонро хам, ки як чузъи зотии табиат мебошад, дар бар дорад. Аммо ин дастовардхоро, хамчунон ки дар порахои дигар хам хаст, нук;сони вазн лаккадор мекунад. Ин шеър дар асоси вазни музореи мусаммани ахрабу макфуфу ма;сур (махзуф) - мафъулу
фоилоту мафойлу фоилон, ки на;шааш чунин аст:----У / -- У -- У / У----У / -- У -навишта
шудааст, аммо хичои хаштум, ки кутох аст, дар мисраъхое, ки дар матни боло аломати суол гузошта шудааст, дароз омада, сактадор аст. Зиёда аз ин дар сатри «Ман хондаам мисраи.» вазн тамоман вайрон аст, зеро дар хичои панчум ба чои хичои кутох дароз ва дар хичои шашум ба чои хичои дароз кутох ва. оварда шудааст. Агар, фаразан, ба чои «ман хондаам» «мо хондаем» гуфта мешуд, ин ну;схо аз байн мерафт.«Мочарои бахор» шеъре буд, ки холати тасвираш пур аз шуру шааф, раъду садо, харакату амал буда, дар рузи бахор сурат мегирифт ва ифодааш хам муносиби он игроку гулуввхо дошт. Шеъри «Шаби Шамтуч», ки низ манзаравист, баръакс шаби ороми бахорро ба тасвир гирифта, хусусияти дигари тасвиркории шоирро аён менамояд. Аммо дар ин чо хам сабки сухани шоир Кугбй Киром, ки бо бардошту муболиганок аст, равшан ба мушохида меояд. Ин шеър дар навъи чахорпора гуфта шуда, хар ;исми он як пораи шабро ба тасвир мегирад. Инак, ду ;исмати аввали он:
Ранги руз омехт бо хуни шафа;, Аз лаби гардун табассум дур шуд,
Сухт дар оташ уфу(?);и дурдаст. Мурд гуё руз дар пеши назар.
Шом печида ба тори ;уллахо, Назди тобуташ сияхпушидаанд,
Дар ба руи дидаи офо; баст. Куххо хомушу сокит сар ба сар (2, 145).
Боризтарин хусусияти шеъри тавсифию тасвирй ва манзаравии Кугбй Киром то хадди имкон ба ашёи олами хастй наздик будани он аст, зеро шоир мекушад, ки ба тасвири мабхас содик монда, Чузъиёти онро хам ба айният мувофик нигориш кунад. У манзараро на дар тасаввур ва ботини худ месозад, балки хар тархи манзара дар у таассуротеро ба вучуд меорад, ки инъикоси вокеъияти дар ру ба руи у карордошта мебошад. Дуруст аст, ки ин таассурот бештар аз будаш зиёд, бо игроку гулув баён мешавад, аммо заминааш дар вокеияти мабхаси тасвир аст. Масалан, дар хамон байти аввал «Ранги руз омехт бо хуни шафак, // Сухт дар оташ уфу(?)ки дурдаст» тасвири хуби бо игрок баён шудааст, харчанд ин байти машхури классикиро ба хотир мерасонад, ки дар он хам аз домани пурхуни шафак, яъне аз хуни шафак ёд шудааст:
Шафакро лолагун дидам намози шом дар гардун, Магар хуршедро кушта, ки дорад домани пурхун.
«Сухт дар оташ уфу(?)ки дурдаст» хам мач,ози муносибест, ки ба воситаи он намои уфук бо ранги алвонияш дарк карда мешавад. Хдрф сода, вале рангин аст. Дар байти «Назди тобуташ сияхпушидаанд // Куххо хомушу сокит сар ба сар», ки аз ташбеху ташхис истифода карда, шомро тобути руз хондааст, низ эхсосе пайдо мешавад, ки ин тасвирхо танхо ба хотири тасвир набуда, дар зимн мафхуми дигаре хам доранд, ки ба таассуроти шоир пайванд мегиранд. Вакте ки шоир:
Чугз - он маддохи шаб карнай зада, Васф мекард (?), васф ин шоми сиях (2, 145). мегуяд, дарк мешавад, ки шоир ба ин шаби сиёх тавач,ч,ух,у иртибот надорад, вагарна аз чугз, ки рамзи вайронию харобист, ёд намеовард ва садои онро бо муболига карнай задан намегуфт. Аз ин бармеояд, хар холати шаб, ки тасвир мешавад, аёну ноаён ба руху равони шоир таъсир гузошта, гуё як чузви хастии у мегардад. Бинобар ин у аз мавкеъияти манфии он сахт дар изтиробу озурда ва аз холати мусбати он пурдилу шод мешавад. Ва чун бар мукобили «шоми сиях» ахтарон зухур мекунанд, у бо бардошту табу тоб чунин мегуяд:
Бар хилофи шаб сипохи ахтарон, Гуй аз хар мурй (?) мегаштй падид. Чир-чирак доду малах мезад манах, Кирмаки шабтоб ханч,ар мекашид (2, 145).
Вагарна «чир-чирак дод» мезаду «кирмаки шабтоб хан^ар мекашид» гуфтан барои тасвири шаби торе, ки бо рух намудани ахтарон аз сиёхиашон мекохад, хеле бештар ва шадидтар аз он аст, ки дар айни хол меъёри сухан такозо дорад. Сабаби ин дар ду чиз аст, аввалан холат бо рухия ва таассуроте, ки шоир мехохад баён кунад, сахт бастагй дорад ва сониян, ин яке аз мухтассоти сабки пуртабу тоб ва бардоштдори Кугбй Киром аст, ки дар хама холат зухур мекунад. Аммо бо вучуди ин дар шеър аз шахсияти шоир катъи назар карда шудааст, у гуё дар бораи таассуроти шахсии худ чизе нагуфта, танхо ба тасвири олами шаб, чузъиёти он ва лахза ба лахза дигар шудани намои он мепардозад, ки то бандхои охир вокеъан хамин тавр хам хаст. Аз чумла, дар банди пеш аз мактаъ хам харф аз пора шудани «пирохани шаб», хокистар шудани «абрхои тира» ва «аз миёни куххои сарбаланд» «руи пуранвори худ» -ро кушодани мох мебошад, ки аз осори зехният барй буда, танхо кушиши айнияти тасвирро бо худ доранд. Шоир мехохад, ба мохияти аслии шайъ ва холате, ки ба тасвир гирифтааст, андар равад, бинобар он аз ибрози эхсосоти шахсияш худдорй мекунад. Ин холат то мисраи хотимавии шеър давом меёбад. Баъд аз он ки мох рух менамояду сиёхии шабро мезудояд, ин байтхо меоянд:
Куртаи суф(?) кардй (?) дар бар богхо, Тофт руи куллахо тарзи дигар. Шаб зи тахти салтанат афтид, рафт... Шоиро, бархез шуд вакти сафар (2, 145).
Ва хамин мисраи мактаъ «Шоиро, бархез шуд вакти сафар» нишон медихад, ки бо вучуди ба айнияти холати тасвир риоят кардан таъсири эхсосот ва таассуроти зехнй дар он ч,ой дошт. Он дар ташбеху тавсифхои сахт ташдиднок, ки осори ошуфтагию изтироб доштанду барои тасвири шаб истифода мешуданд ва хамчунин аз харфхои болидарухонаи муаллиф пас аз рух намудани мох, ки сиёхии шабро зудуд, хис мешуд. Пас, аз кулли шеър чунин маъно бармеояд, ки сиёхии шаб рамзи монеа ва садде ба сафари рухонии шоир ба олами нур - шеър буда, анвори мох сиёхиро аз байн бурд ва рохро ба суи нур кушод, яъне аз рохи зулмат ба равшаной намешавад расид. Ин аст фалсафае, ки дар зимни ин шеъри тавсифию тасвирй нухуфтааст.
Дигар аз навъхои роичи шеъри гиноии тавсифию тасвирй шеъре мебошад, ки ба тасвиру тавсифи зан, махбуба бахшида шудааст, зеро, хамчунон ки табиат сарчашмаи хамаи зебоихои табиист, зан ва махсусан махбуба, на танхо фав;и хамаи ин хусну назокат, балки сарчашмаи ба вучудорандаи эхсосоти начиби оши;она хам мебошад, ки аз улвитарин хиссиётхо буда, мабхаси мухаббатро дар чашми дилдода ба ноёбтарину му;оисанашавандатарин зебоихо, ки хатто фариштаву малак дорои онхо нестанд, табдил медихад. Ва хеч мумкин набуд, шоире хамчун Кутбй Киром, ки фаввораи хиссиёт аст, дар ин бора шеър нагуфта бошад. Хдрчанд дар ин холат дар назар бояд дошт, ки эхсосоти чушон шоирро бештар ба ситоиши махбуба ва ибрози хиссиёти оши;она вомедорад, то имкони тасвири айнии зан ва ё махбубаро бидихад, ва аз ин ру ин навъ шеър дар эчодиёти шоир бештар ба назар мерасад. Аммо холо манзур шеъри гиноии тавсифию тасвириест, ки дар он айнияти тасвир бар ибрози зехнияти эхсосот бартарй дошта, уфу;и хаёлоти мусаввирона ва ;удрати ;алами тасвиркории шоирро нишон дода тавонад. Аз ин чихат шеъри «Духтари ягнобй» аз силсилаи «Дафтари Ягноб» чолиби таваччух аст, зеро дар он хам баёни галаёни эхсосот ва хам тасвиру тавсифи айнй мавчуд аст, албатта, дуюмй бар якумй бартарй дорад, ки шеърро гиноии тавсифию тасвирй мекунад, на гиноии андешахои отифии тасвирй.
Шеъри «Духтари ягнобй» бо хамон шуру галаёне, ки хоси сабки Кутбй Киром аст, бо мурочиати фармонравоёна ба рассоми оламшумули итолиёвй Рафоэл, ки бештар расми Бибй Марями ва Исои Масехро мекашид, огоз мешавад, ки уро аз кашидани тимсоли Марям боз дошта, ба тасвири духтари ягнобй бурданист:
Ист як дам, Рафаэло, бозист,
На;ши Марям зи дидагонат гир...
Як дам аз шарри римиён бигрез,
Бар Ваганзо биё, ба мо омез.
Бинишин зери сояи мижгон,
На;ши ин сугдидухтар аз дил рез... (2, 198-199).
Ин шеър аз 14 банди чахорпора иборат аст, ки ба чуз банди аввалу охир - ручуву чамъбаст, дигар хама дар тавсиф ва тасвири духтари ягнобист, ки бо шефтагии тамом ва суварнигории хиссиётангез ба чо оварда шудааст, ки аз лихози гармию харорат дар шеъри муосири точик камтар назир дорад. Аммо ин гармию харорат на ба воситаи хиссиёти шахсии шоир ифода гаштааст, балки дар зимни тавсифу тасвири бадеъ чой гирифтааст. Зехният дар ин шеър дар интихоби воситахои баобутоби тасвиру тавсиф ма;ом дорад.
Хар банд, аз дувоздахбанди бо;й, ба тархи пешинаи тимсоли сугдидухтар тархи тозае зам карда, симои уро комилу дурахшон ва зинда ба назар намоён месозад. Дар он воситахои тасвир рамзу мачоз ва ташбеху истиороти фаровон, ки бештар аз олами шайъй гирифта шудаанд, ба кор рафта, заминаи тасвирро пурбору махсус кардаанд. Аз чумла, «Тархи руяш бахор ангезад, Шуъла аз хар канор бархезад», «Лаби у хамчу пушти гулмохй», «Абрувонаш чу хушаи гандум», «Мавчи руд аст кокули чинаш», «шафа;и субхдам.рухсораш» ташбеху тавсифхое хастанд, ки дар мисраи аввали хар банд барои мучассам сохтани сурату андоми ин сугдидухтар меоянд ва дар мисраъхои баъдинаи банд бо ташрех мукаммалтар карда мешаванд. Аз ин тавсифу ташбеххо, махсусан ташбехи ин банд, ки хар ду тарафаш - ташбехкунандаю ташбехшаванда, яъне мушаббах бо мушаббахун бих аз олами шайъиянд, муносибу хотирмонанд:
Абрувонаш чу хушаи гандум Гушнагонро умед мебахшад. Нусхаашро нихон каш аз мардум, То фалак доси худ бар у назанад (2, 199).
Ин банд, агар ну;си ;офияро, ки дар нораво ;офия бастани «мебахшад» бо «назанад» мавчуд аст, ба эътибор нагирем, тасвири тозае дорад, ки абрувони сугдидухтаронро, ки аксаран зарринмуй хастанд, ба хушаи гандум ташбехи зебое карда, дар зимн ба шеъри Хофиз хам ба тари;и талмех ишора менамояд:
Мазраи сабзи фалак дидаму доси махи нав, Ёдам аз киштаи хеш омаду хангоми дарав (3, 238).
Ва Кугбй дар сабки худ набуд, агар дар чунин мавриди мувофик - тавсифи хусни сугдидухтар, ки уро хамчун решаи нажодии худ ба сад дил дуст медораду ситоишу суварнигорй мекунад, ба ташбеху гулувви хайратангезе руй наорад:
Пайкари оташи сафедашро Дар дили мавчаи Зарафшон каш. Куллахои баланду саркашро Пеши пояш фитода яксон каш! (2, 200). Дар мактаъ даъвати дар огози шеър кардаи шоир, ки Рафоэлро аз кашидани накши Марям боздошта, ба тасвири сугдидухтар хонда буд, такрор гашта, дар байти охир ба у чунин тавсия мешавад, ки «Аз кади сугдидухтарон имруз // Орзую умеди худ мечу». Ин хулоса чандмаъно ба назар мерасад, ки асилтаринаш ин аст: сугдидухтар на танхо дар хусну малохат, балки дар иффату покизагй ва бегунохй хам беназиру бехамто буда, аз Марями аз рух Исои пайгамбароварда камтар нест... Ибрози хиссиёту таассурот дар ин шеър аз лихози сабк хусусияти вокей, айнй, яъне чудой аз зехниятро дорад, ки вокеияти онро бештар ва таъсирашро амиктар месозад, харчанд хонанда хис мекунад, ки хамаи он таассурот ба шахси шоир тааллук мегирад. Аммо дар хеч чои шеър шоир аз худ бо чонишини «ман» ном намебарад, танхо дар ду мисраъ - дар яке «То туро (Рафоэлро - АД.) бар канори чашма барам» дар феъли «барам» бо бандакчонишини «ам» ва дар мисраи «Бар Ваганзо биё, ба мо омез» бо чонишини «мо» аз ширкати худ дар он сахнаи тасвиркорй ва ифшои розу ниёз, ки ин шеър дорад, ишора мекунад.
Дар ду шеъри дигаре, ки дар солхои навади карни гузашта навишта шудааст, «Зан» ва «Огози ишк», низ тавсифу тасвир ва ситоиши зан, ки мохияти хастии уро ба таври айнй нишон медихад, чой дорад. Шеъри «Зан», ки дар огоз тавсифию тасвирист, дар охир андешавию ифодавй мешавад, вале дар кисмати аввал хам, бо вучуди тавсифию тасвирй буданаш, ки бештар харфи оромона ва ботаанниро такозо дорад, сабки сухани шоир бобардошту муболиганок аст. У барои дар назар мучассам сохтани намои ба назди чашма омадани зан аз воситахои сувари хаёл суд чуста, занро тимсоли зеботарини зебоихо месозад ва мегуяд:
Бар лаби чашма нур меояд, Як зани мисли хур меояд. Точи давлат магар ба сар дорад? Ин кадар богурур меояд? (2, 56) Хдмчунон ки кайд шуда буд, бо хиссиёти баланду бардоштхо сухан гуфтан яке аз махсусиятхои сабки Кугбй Киром аст, аммо хар чое, ки сухан аз зан меравад, ин бардоштхо ба куллаи олияш расида, ба таассуроти чушон бадал мегардад. Як худи зухури зан дар у туфони ишку иштиёкро барангехта, шуру хаячони бекиёсро бедор мекунад, аммо дар баробари хар кадар хиссиётманд будани ин ишк дар хеч чо заррае хам аз эътибори мавриди парастиш карор гирифтани зан накоста, баръакс эътибори у баландтар бардошта мешавад. Аз ин бармеояд, ишки зан, ки онро Кугбй Киром табиию ошкоро бо хиссиётмандию таассуроти сузон ба калам меорад, на танхо махсули эхсосоти ошикона, балки мавкеи муайяни бошууронаи уро низ оид ба ин мавзуъ ифода мекунад. Ин казияро он чиз хам собит мекунад, ки дар ягон шеъри ба зан ё махбуба бахшидаи шоир гунохи ишк ба гардани махбуба бор карда нашуда, шоир аз номуносибиии рафтори махбуба шиквае ба забон намеорад, зеро зан аз нигохи у хамеша хак ва болотар аз сарзанишу шикоят аст. Дар ин шеъри тасвирй хам ин маъно ифодаи макбули худро ёфтааст. Зан, ки меояд, тамоми атрофро пур аз зебоиву латофат карда меояд ва шоир аз воситахои бадеии тасвир, аз чумла, аз мачозу ташбеху истиора ва муболигаву ташхис истифода карда, атрофро аз омадани у пурнур, бодро сармасти атри гесу, чашмаро лабрези акс ва кухдоманро аз буи у муаттар ба калам медихад, ки эхсосоти саршори ошиконаи уро низ ба мо мерасонанд. Мавкеи санчидашудаи шоир оид ба макоми зан дар ду банди охири шеър хеле хуб инъинкос ёфтааст, ки дар хама холат зан ва махбубаро болотар аз он медонад, ки бар у нукта гирифтаву гунохе баста шавад:
Масту магрури навчавонию хусн, Хдрчй созад, варо наранчонед,
Руди пурчуш назди у чуе... Хдрчй хохад, зи рах нагардонед.
Заррае хам нигах наандозад В-арна у рафта, мебарад бо худ
Чониби шоири дуогуе. Чашмаву кухро, намедонед?! (2, 57).
Дар шеъри тавсифию тасвирии Кугбй Киром зан ва махбуба дар намохои гуногун ба ;алам оварда шудаанд, ки эхсосоти мухталифи шодии висол ва ранчи фиро;, нозу адои мехрубононаву беэътиноии назарбаландонаро ифода намудаанд, аммо хама дар нихоят ноаён то ба ;уллаи баланди мухаббату дустдорй ва ситоишу парастиш мерасанд. Дар хамин ду банди и;тибосшуда хам дида мешавад, ки шоир аз беэътиноии зан заррае намеранчад, балки даъват мекунад, имкон дихед, хар чй хохад бикунад, вагарна у ранчида биравад, «чашмаву кухро», яъне сарчашмаву пойдории хастиро низ бо худ мебарад. Дар ин шеър, харчанд во;еа - омадани зан ва дигар аносири олами табиат - боду чашмаву кухдоман, ки бо он иртибот мегиранд, дар замони хозира тасвир карда шуда, эхсосоту таассурот бо шайъ ва ходисаи мушаххас тааллу; доранд, аммо онхо дар мачмуъ барои гирифтани хулосаи умумй, ки барои хамаи замонхост, замина мухайё мекунанд. Ин, албатта, хамчунон ки ;айд шуд, хулосаи фалсафй аз мохияти мухаббат ва ма;оми зан аст, ки шоир онхоро сарчашмаи хастй ва зиндагии башарият медонад.
Дар шеъри «Огози иш;» тамоми матлаби оши;она ба воситаи сувари хаёл, тасвиру тавсиф баён гашта, огози иш; бо бехтарин ва зеботарин зухуроти табиат муродиф дониста мешавад. Ин шеър, ки аз огози лахзаи дилдодагии «ман»-и шоир сухбат мекунад, сабки сухани орому батааннитар аз шеъри «Зан» дорад, зеро шоир меъёршиносй мекунад, то лофиву хангомачй ба назар наояд ва хиссиёту таассуроташро бештар дар зимни тасвир чой медихад. Ашёи тасвир хама аз олами зебо ва тару тозаи табиатанд, ки «гесуи мушкини райхон», «шабнам», « сад забони савсан», «бунафша», «чашми масти наргис» аз чумлаи онхо буда, бо холати оши;онаи шоир хамоханганд. Ин ба навъе низ таъкиди он аст, ки табиат бо тамоми хастии худ бо хаёти рухй, ;албии инсон пайванд реша аст. Бинобар ин «Чу райхон шабнам аз гесуи мушкин рехт» ва нигохи оши; «бо нигохи духтари хамсоя омехт»... ашёи табиат - савсану бунафша ташхис мегарданду ба чунин амалхо ;одир мешаванд:
Кушода сад забони хешро савсан, Маро табрик мегуфту басе ахсан: Бахори оши;он имдодгар омад. Намуда кори гулхои дигар тазмин, Бунафша тар; мешуд дар табассумхои ширин, Насими шух аз боги дигар омад (2, 120). Дар ин шеър олами во;еъ бо олами мачоз, табиат бо инсон ба хотири огози иш; ба хам мепайванданд ва эхсосоти оши;она замон ва тамоми мухити атрофро фаро мегирад.
Хамин тари;, дар ашъори гиноии тасвирию тавсифй ва мазаравии Кугбй Киром, ки дар зимн мавзуи зан, махбуба ва иш;и у ;арор гирифта, зан ва мухаббати у мехвари чахони хастй шинохта мешавад, на танхо шахсияти шеър, агар хузур дошта бошад, балки тамоми аносири табиат хам фа;ат бо далели мавчудияти худ нисбат ба у бошууронаю бешуурона эхсоси мухаббату парастиш мепарваранд.
ПАЙНАВИШТ:
1. Киром, Кутбй. Рези кухсор / Кугбй Киром. - Душанбе: Ирфон. - 1970. - 164 с.
2. Киром, Кутбй. Минбари вичдон / Кугбй Киром. - Душанбе: Адиб, 2012. - 312 с.
3. Хакимов, Аскар. Махсусиятхои шеъри гиноии тавсифию тасвирй(дар мисоли эчодиёти Мирзо Турсунзода) /А.Хакимов// Номаи донишгох.Сисилаи илмх,ои гуманитарй ва чомеашиносй.-2015.-№ 4.- С.109-117
4. Шерозй,Хофиз.Куллиёт/ХофизиШерозй.-Техрон.-2001.-340 с.
REFERENCES:
1. Kirom, Kutbi.the tune of the mountais/ Kutbi Kirom.- Dushanbe: Irfon, 1970-164 p.
2. Kirom Kutbi. A platform of conscience/ Kutbi Kirom.- Dishanbe: Adib, 2012-312 p.
3. Hakimov, Askar. Descriptive and figurative peculiarities of poetry( based on the example of the creation o f M. Tursunzade) / A. Hakimov// Scientific notes of Khujand state university named after academician B. Gafurov. Series of humanitarian and social sciences -2015 .-№ 4.- Р. 109-117
4. Shirazi, Hafiz. Collection of essays/ Hafiz Shirazi.- Tehran.- 2001.-304p.
Особенности описания и изображения в поэзии Кутби Кирома
Ключевые слова: описание, изображение, чувство, эмоция, языковые средства, художественные средства, вид, природа, объект, предмет, вещественный мир, реальный мир, уподобление, метафора.
В статье отмечается, что в своих описательно-изобразительных стихотворениях Кутби Киром больше склонен к изображению времен года, особенно весны, и старается отражать ее со всей кипучестью чувств, которые охватывают человека в эту пору. Сильно волнующая эмоциональность проявляется во всех его описательно-изобразительных стихотворениях независимо от присутствия или отсуствия лирической личности. Автором анализируются различные способы ее проявления посредством изображения движения или при помощи языковых выразительных средств, уподоблений, метафор и т. д. Указывается, что в таких стихотворениях интерес Кутби Кирома более всего прикован к утреннему и вечернему времени Для него обе эти поры являются временем проявления любовных чувств и переживаний. Самой существенной особенностью стихов этого вида является то, что они максимально приближены к объектам реального мира и верны предмету изображения.
Descriptive peculiarities of an image in the poetry of Kutbi Kirom
Keywords: description, image, feeling, emotion, verbal environment, artistic means, type, nature, object, objective world, real world, simile, metaphor
The article states that Kutbi Kirom in his descriptive and figurative poems is inclined to depict seasons, especially spring describing it with all ebullient feelings that seize the man during this period. Stirring emotionality become apparent in all types of his descriptive and figurative poems with and without presence of lyrical individual. The author analyzes different ways of its expression by means of expressive verbal expression, similes and metaphors. The article points that in these poems Kutbi Kirom s interest is riveted on morning and evening. According to Kutbi Kirom morning and evening are time of expressing loving feeling and emotional experience. One of the significant peculiarities of Kutbi Kiroms poems are that they are close to the object of real world and relevant to the nature of the image.
Маълумот дар бораи муаллиф:
Хакимов Аскар, номзадиилщои филологй, ходими калони илмиишуъбаи адабиёти муосири Институти забон, адабиёт, шарцшиносй ва мероси хаттии ба номи Рудакии Академияи илщои Чущурии Тоцикистон (Чущурии Тоцикистон, ш. Душанбе), E-mail: askar_hakim@ mail. ru
Сведения об авторе:
Хакимов Аскар, кандидат филологических наук, старший научный сотрудник отдела современной таджикской литературы Института языка, литературы, востоковедения и письменного наследия имени Рудаки Академии наук Республики Таджикистан, г. Душанбе), Е-mail: askar_hakim@ mail. ru
Information about the author:
Hakimov Askar, Candidate of Science in Philological, and Senior Researcher officer in the Departement of Tajik Modern Literature the Institute of Language, Literature, Oriental studies and written Heritage named after Rudaki Tajik Academy of Sciences. (Republic of Tajikistan, Dushanbe), E - mail: askar_hakim@ mail.ru
