CC BY
25SCIENTIFIC PROGRESS VOLUME 4 I ISSUE 5 I 2023 _ISSN: 2181-1601
Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=5.016) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22257
DEEMULGATORLAR TURLARI, ULARNI TAYYORLASH USULLARI
Ozoda Baxronovna Axmedova Shoxrux Sattorovich Boltaev
Buxoro muxandislik texnologiya instituti
ANNOTATSIYA
Maqolada neft tarkibida emulsiya hosil bo'lishiga sababchi bo'lgan suv va unda erigan tuzlarning miqdori o'rganilgan, jarayon uchun mos mahalliy komponentlar asosida deemulgator tayrlash usuli tahliletlgan..
Kalit so'zlar: deemulgator, emulsiya, glitserin, GMTA va olein kislotasi, kondensatsiya reaksiyasi.
TYPES OF DEEMULGATORS, METHODS OF THEIR PREPARATION
ABSTRACT
In the article, the amount of water and salts dissolved in oil, which causes the formation of an emulsion in oil, is studied, and the method of demulsifier grinding based on local components suitable for the process is analyzed.
Key words: demulsifier, emulsion, glycerin, GMTA and oleic acid, condensation reaction.
Bugungi kunda dunyoda neftni qazib chiqarish va qayta ishlashni ortishi, neft mahsulotlari qo'llanilishi sohalari kengayib borishi, neftni tarkibi va xossalariga bog'liq xolda tayyorlash texnologiyalari, jarayon va qurilmalarni takomillashtirishga yanada e'tibor berilmoqda. Ularni birlamchi qayta ishlash uchun yuqori samaradorlikga ega bo'lgan deemulgatorlar qo'llanilib amalga oshirilmoqda. Shuning uchun deemulgatorlarni yalpi ishlab chiqarish yil sayin ortib borishi bilan bir qatorda mahalliy xomashyolarni qo'llash hamda ulardan sirt faol moddalar - ionogen va noionogen turdagi deemulgatorlarning yangi turlari yaratilmoqda. Jahonda neft gaz kondensat emulsiyalarni deemulgirlash xossasiga qarab neftni tayyorlash qurilmalarini modernizasiya va takomillashtirishga alohida e'tibor qaratilmoqda.
Neftni qayta ishlash zavodlariga kelayotgan neft tarkibida tuz 500 mg/l, suv esa 1% (massa) bo'ladi. Qayta ishlash talabiga ko'ra neft tarkibida tuz 20 mg/l va suv 0.1% (mass) bo'lishi kerak.
Neftni qayta ishlash zavodlariga keladigan neftlardagi suvning katta qismi 2-5 mkm diametrdagi suv tomchilaridan hosil bo'lgan emulstiya ko'rinishida bo'ladi. Neftli muhitdan tomchi yuzasiga smolasimon moddalar, asfaltenlar, organik kislotalar va ularni neftda erigan tuzlari adsorbstiyalanadi. Shuningdek, qiyin suyuqlanadigan
SCIENTIFIC PROGRESS VOLUME 4 I ISSUE 5 I 2023 _ISSN: 2181-1601
Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=5.016) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22257
parafinlarni yuqori dispers zarralari neftga aralashgan bo'ladi. Vaqt o'tishi bilan adsorbstiya qavati qalinlashib, uning mexanik mustaxkamligi ortadi va emulstiya susayishi kuzatiladi. Bu xolatni oldini olish maqsadida ko'pgina konlarda neftga deemulgator qo'shiladi. Deemulgatorlardan neftni suvsizlantirishni termokimyoviy va elektrokimyoviy usullarida foydalaniladi. Deemulgatorlar sarfi har bir tonna neft uchun 0,002 -0,005 % (massa) oralig'ida bo'ladi.
Neft tarkibidagi emulgatorlar qatoriga:
-naftenlar:-asfalten yoki oleatlar;
-organik kislota turlari:-temir sulfide, sovun, amin kiradi.
Neft konlarida quduqlar tizimi separatorlarida asosiy suvdan neftni ajratilgandan so'ng, qolgan suv kolloid barqaror suv-neft emulsiyasining yemirilishi hisobiga ajratiladi. Bunda ishlatiladigan deemulgatorlar olish maqsadida glitserinni mochevina va formalin bilan kondensatsiya reaksiyasi olib borildi. Bunda glitserin, mochevina va formalin 2,5:1:1 (mol) nisbatlarda olindi, reaksiya 120-140 °S da 5 soat davom etadi. Ushbu reaksiyada formalin kislotali muhitni yaratib beradi va 111 °S da suv bilan ajralib yig'gichda to'planadi. Deemulgator olish reaksiyasining optimal sharoitini topish maqsadida glitserin, mochevina va formalinning mol nisbatlarini, temperatura va reaksiya vaqting ta'siri o'rganildi. Bunda glitserin, mochevina va formalinlarning, mol nisbatlari 2,5:1:1, vaqt 5 soat qilib olindi, reaksiya 80-100 0S larda suvli hammomda olib borildi. Reaksiya natijasida olingan moddaning rangi deyarli o'zgarmadi, reaksiya jarayonida ishlatilgan formalin juda kam, ya'ni 0,5 ml miqdorda ajraldi. Bular reaksiyaning to'liq amalga oshmaganligidan dalolat beradi. So'ng mol nisbatlar va vaqt o'zgartirilmagan holda, reaksiya 120-140 0S da kuzatildi. Olingan modda suyuq, qovushqoq va qizg'ish rangda bo'lib, suv va organik erituvchilarda yaxshi eriydi va reaksiyaning ma'lum yuqori darajada ketganligini tasdiqlaydi. Reaksiya davomida esa 1 ml formalin ajraladi. Shundan keyin temperaturani 140-180 0S gacha ko'tarib reaksiyani moy hammomida olib bordik. Olingan modda quyuq va to'q jigar rang olganligi sababli, unga yuqori temperatura salbiy ta'sir etganligidan dalolat beradi. Reaksiyaning unumi harorat 120-140 0S bo'lganda maksimal natija berdi (3-jadval). Ushbu bog'liqlikni reaksiya kechish vaqtiga nisbatan ham o'ragandik. Bunda glitserin, mochevina va formalindan foydalanib, ular nisbatlari 2,5:1:1, tempuratura 120-140 0S qilib olindi va reaksiya vaqti 4-6 soatlarda davom etdi. Vaqt o'zgarishi bo'yicha olib borilgan reaksiyalardan ma'lum bo'ldiki, optimal harorat 120-140 0S va reaksiya
SCIENTIFIC PROGRESS VOLUME 4 I ISSUE 5 I 2023 _ISSN: 2181-1601
Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=5.016) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=222ff7
vaqti 5 soat davom etilsa, olingan modda quyuq va jigar ranga ega bo'lib maksimal unumga erishish mumkin.
Deemulgatorlar adsorbstiya qavatini buzib moyda suv tomchilarini bir-biriga qo'shilishidan yirik tomchilar hosil qiladi, va emulstiyani tindirish orqali ajralishi tezlashadi. Bu jarayon yuqori temperaturada ( odatda 80-120 0C) tez boradi. Shuni e'tiborga olish kerakki, 120 0C dan yuqori temperaturada neft qovushqoqligi kam o'zgaradi, shuning uchun deemulgatorlar ta'sir samarasi sezilarli darajada ko'tarilmaydi.
Neftni suvsizlantirish va tuzsizlantirish uchun uning 1 tonnasiga 40 grammdan 120 grammgacha deemulgatorlar qo'shiladi. Deemulgator neft emulsiyasi bilan aralashib, emulsiyani ikkita fazasini ham ajratib, fazani ichiga erkin holda kiradi, neft-suv chegarasida sirt tortishish kuchlarini pasaytiradi, emulsiya neft va suvga parchalanadi. Issiqlik hisobiga emulsiyani qovushqoqligi pasayadi, suv tonichilar bir-biri va deemulgatorlar bilan birikadi, natijada suv neftdan ajraladi hamda rezervuarlarning tub qismiga cho'kadi. Emulgatorli qo'shimchalar sifatida 0P-10 etilen oksidi asosida tayyorlangan diproksomin, noionogenli SFM (sirt faol moddalar) qo'llaniladi. So'nggi yillarda neftni qayta ishlash qurilmalari neft emulsiyasini suvsizlantirishda K-1 markadagi yoki unga o'xshash tavsifli boshqa markadagi deemulgator ishlatiladi.
1-jadval
K-1 deemulgatorining texnik tavsifi
№ Ko'rsatgich nomi O'lchov birligi Texnik shartlar bo'yicha me'yor
1 Agregat holati - suyuq
2 Tashqi ko'rinishi - och-sariq
3 Zichligi, 20 °C da g/sm3 0,9-1,05
4 Oquvchanlik harorati °C minus 10
5 Chaqnash harorati °C 45 dan yuqori
Shunday qilib konlardan yig'iladigan neftni tabiiy harorati 50-60 °C ni tashkil qiladi, neft faqat deemulgator yordamida ishlanadi, ajratgichlardan va tindirgichlardan samarali foydalanish uchun deemulgatorlar KNB (kirish nitkasi blokiga) yoki YP (yig'ish punktiga) dozirovka qilinadi. Neft emulsiyasini parchalashni va suvsizlantirishning asosiy zamonaviy usuli termik kimyoviy tindirish hisoblanadi va konlarda 15 atmosferagacha bo'lgan bosim ostida samarali reagentlar- deemulgatorlar qo'llaniladi.
Deemulgator mayda suv zarrachalarining o'zaro qo'shilib tomchiga aylanish jarayonini tezlashtiradi va uning sistemadan ajralishini ta'minlaydi. Yuqorida keltirilganlarga asosan loyihada respublikamizdagi kimyo sanoati korxonalarining yarim maxsulotlari asosida, xossalari oldindan belgilangan, noionogen sirt faol Uzbekistan www.scientificprogress.uz Page 332
SCIENTIFIC PROGRESS VOLUME 4 I ISSUE 5 I 2023 _ISSN: 2181-1601
Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=5.016) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=222ff7
moddalar olish texnologiyasini yaratish nazarda tutilgan. Deemulgator tannarxining arzonligi, qo'llanishdagi sarfining kamligi tufayli katta iqtisodiy samara olib keladi. Deemulgator ishlab chikarish kup boskichli murakkab jarayon bo'lganligi uchun birinchi xudud bilan uni ishlab chiqarishni bog'lab bo'lmaydi. Deemulgator ishlab chiqarishning mahalliy xom-ashyolardan, shuningdek yarim tayyor maxsulotlardan foydalanib amalga oshiriladi. Uzoq vaqtlar deemulgator sintez qilish yuqori bosim va haroratlarda 0,5-0,6 MPa va 250-290 0S da amalga oshirilib kelingan. Xozirgi kunda sintez qilishni past temperatura va bosimda olib borishni targ'ib qilishmoqda, bunda harorat 140-180 0S da va bosim 0,1-0,2 MPa ga tushiriladi. Bu yerda temperatura va bosimdan yutilmoqda. Deemulgatorni past bosimda va haroratda sintez qilish, korxona budjetiga foydasi katta.
Deemulgatorlar sifatida, asosan, noionogen, kationli va anionli sirt faol moddalar ishlatiladi. Noionogen yuqori samarali deemulgatorlar xozirgi kunda bizda va chet davlatlarda keng qo'llanilmoqda. Hozirgi noionogen deemulgatorlar kimyoviy tabiati bo'yicha polglinol efiri va bloksopolimerlardir. Etilendiamin, propilenglikol asosli, 2500-6000 molekular og'irli, etilen oksid, propilen, butilen, sekin qotuvchi moddalar bo'lib, organik erituvchilar yoki suv metanol aralashma sifatida ishlab chiqariladi. Ko'pgina deemulgatorlar suvda yaxshi eriydi. Ba'zilari suv bilan emulsiya hosil qilib, neftning suvli eritmasida eriydi, kuchsiz ishqoriy yoki neytral muhitga ega. Tuzlar kislota va kuchsiz ishqorlar bilan reaksiyaga kirishmaydi. Deemulgatorlarni 200 0S gacha qizdirish va muzlatish ularning deemulgirlash xususiyatlariga ta'sir qilmaydi. Noionogen deemulgatorlarining asosan 1-2 %li suvli eritmalari ishlatiladi. Deemulgatorlarning erituvchisiz ishlatilishi miqdori turli xil neftlarni tuzsizlantirishda (ELOUda) tajriba yo'li bilan hisoblanadi va u 10-30 g/t tashkil etadi. Hozirgi kunda ishlatilayotgan dissolvan turidagi noionogen deemulgatorlari deemulgirlash
xususiyatiga qarab universal va har xil turdagi neftlar uchun qulaydir. OJK, piroksanol, proksamin deemulgatorini import deemulgatorlari, masalan, Dissolvan -4411 kabi 5065% metanolning suvli eritmasi ko'rinishida ishlab chiqarish zarur. Diproksamin 157 -suyuq ko'rinishda bo'lib, sovush harorati - 38 0S, shuning uchun uni erituvchisiz ishlatish mumkin.
Import noionogen deemulgtorlari - Disolvan, Separol, Oksayd progelit va boshqalar alkilenlar oksidlarining blok sopilerlaridir va ular tarkibi jihatidan bir-biriga o'xshashdir. Bunday deemulgatorlar quyidagi sinflarga kiradi: prokisnol, proksamin va diproksamin. Ular hammasi import deemulgatorlari kabi yuqori deemulgirlash xususiyatiga ega, lekin biologik sirt faol moddalar bo'lib, suyuq moddalar tomonidan o'zgarmaydi, ya'ni bu moddalar biologik barqarordirlar.
SCIENTIFIC PROGRESS VOLUME 4 I ISSUE 5 I 2023 _ISSN: 2181-1601
Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=5.016) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=222ff7
Foydalanilgan adabiyotlar
1. Axmedova, O. B., & Boltayev, S. S. (2021, November). To study the effect of local demulsifier for oil desalination and dehydration process. Low temperature separator used in gas preparation process. In V International Conference-Symposium on" Chemical technology and anotechnology-research in the field of chemistry of high-molecular compounds and organic substances and composite materials-problems and solutions." Tashkent.
2. Бомуродов, Ш. Ш. У., Огамуродов, Ж. Ж., & Ахмедова, О. Б. (2017). Исследование показателей качества технологической продукции на УКПГ" Памук". Вопросы науки и образования, (2 (3)), 25-26.
3. Axmedova, O. B. (2019). Selection of raw materials in the creation of effective additives for motor oils. In Proceedings of the scientific-practical conference" Innovative activities in higher education and the development of active business integration.", Bukhara (pp. 25-24).
4. Axmedova, O. B., & Davronov, B. O. O. (2021). Atrof-muhitga chiqarilayotgan zaharli gazlar miqdorini kamaytirish imkoniyatlari. Science and Education, 2(12), 229237.
5. Fozilov, S. F. (2020, January). Latipov Kh. R., Nurullaeva ZV, Fozilov Kh. S. Akhmedova OB Synthesis and study of multifunctional additives based on local secondary raw materials to improve the lubricating properties of diesel fuels. Dynamics of the development of world science. In V International Scientific and Practical Conference Vancouver, Canada (pp. 1056-1059).
6. Axmedova, O. B., & Ibrohimov, A. A. O. (2021). Yuqori oktanli benzin ishlab chiqarish uchun katalitik kreking jarayoni texnologik rejimini tanlash va tadqiq qilish. Science and Education, 2(12), 117-124.
7. Toshboyev S. O. O. G. L., & G'Aybullayev S. A. (2022). Tabiiy gazlardagi keraksiz komponentlami gazning tovarlik xususiyatlariga ta'siri. Science and Education, 3 (3), 206-213.
8. Behruz To'Ymurodovich Salomatov, Murodillo Zoirovich Komilov, & Saidjon Abdusalimovich G'Aybullayev (2022). UGLEVODORODLI GAZLAR TARKIBIDAGI NORDON KOMPONENTLAR VA ULARNI GAZNING XOSSALARIGA TA'SIRI. Scientific progress, 3 (1), 71-78.
9. Фазлиддин Мустаким Угли Каромов, Нилуфар Илёс Кизи Шокирова, & Саиджон Абдусалимович Гайбуллаев (2022). ПОЛИМЕРЛАР САНОАТИНИНГ ХАЛК ХУЖАЛИГИДА КУЛЛАНИЛИШ Х,ОЛАТИНИНГ ТАДЛИЛИ. Central Asian Research Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS), 2 (3), 83-93.
SCIENTIFIC PROGRESS VOLUME 4 I ISSUE 5 I 2023 _ISSN: 2181-1601
Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=5.016) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=222ff7
10. Jamshidbek Alisherovich Umarov, Murodillo Zoirovich Komilov, & Saidjon Abdusalimovich G'Aybullayev (2022). GAZ KONDENASTINING TASNIFIY VA TARKIBIY TAVSIFLARI. Scientific progress, 3 (3), 593-599.
11. O'Lmas Niyoz O'G'Li Namozov, Qayum Karimovich Jumayev, & Saidjon Abdusalimovich G'Aybullayev (2022). GAZLARNI QURITISH USULLARI VA JARAYON PARAMETRLARI. Scientific progress, 3 (3), 602-611.
12. Farhod Kamolovich Davronov, Sadulla G'Aybullayevich Toshev, Ozoda Baxronovna Axmedova, & Saidjon Abdusalimovich G'Aybullayev (2022). GIDROGENLOVCHI KATALIZATORLAR MODIFIKATSIYALOVCHI QO'SHIMCHALARINING TASHUVCHILAR VA FAOL KATALIZATOR MARKAZLARI STURKTURASIGA TA'SIRI. Central Asian Research Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS), 2 (5), 561-571.
13. Shahzodjon Hayot O'G'Li Yaxyoyev, Ozoda Baxronovna Axmedova, & Saidjon Abdusalimovich G'Aybullayev (2022). GAZLARNI GLIKOLLI QURITISH JARAYONINING ISHCHI PARAMETRLARI. Central Asian Research Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS), 2 (5), 543-552.
14. Mirshod Ismatovich Isroilov, & Saidjon Abdusalimovich G'Aybullayev (2022). Piroliz jarayonining neft-gazkimyo sanoatidagi ahamiyati. Science and Education, 3 (2), 349-358.
15. Gaybullaev S.A. ANALYSIS OF THE CONDITIONS FOR THE FORMATION OF GAS HYDRATES DURING THE TRANSPORTATION AND PROCESSING OF HYDROCARBON GAS, AND THE PREVENTION OF HYDRATE FORMATION // Universum: технические науки : электрон. научн. журн. 2022. 7(100).
