Научная статья на тему 'ДАМЫҒАН МЕМЛЕКЕТТЕРДЕГІ АДАМ ПАПИЛЛОМАВИРУСЫНА (АПВ) ҚАРСЫ ЖҮРГІЗІЛГЕН ВАКЦИНАНЫҢ ЭФФЕКТИВТІЛІГІН САРАПТАУ ЖӘНЕ ҚАЗАҚСТАНҒА ЕНГІЗУ ТИІМДІЛІГІ'

ДАМЫҒАН МЕМЛЕКЕТТЕРДЕГІ АДАМ ПАПИЛЛОМАВИРУСЫНА (АПВ) ҚАРСЫ ЖҮРГІЗІЛГЕН ВАКЦИНАНЫҢ ЭФФЕКТИВТІЛІГІН САРАПТАУ ЖӘНЕ ҚАЗАҚСТАНҒА ЕНГІЗУ ТИІМДІЛІГІ Текст научной статьи по специальности «Медицинские науки и общественное здравоохранение»

CC BY
3
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Жатыр мойны ісігі / АПВ / АПВ қарсы вакцина.

Аннотация научной статьи по медицинским наукам и общественному здравоохранению, автор научной работы — Ералы Талшын Ғалымқызы, Маратқызы Мереке

Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының мәліметтері бойынша әйелдер арасындағы жатыр мойнының қатерлі ісігі қатерлі ісіктер арасында 4 орын алады. 2020 жылы 600400 жаңа ауру саны тіркелсе, 342000 адам одан қайтыс болған [1]. Астана қаласындағы Халықаралық Томатотерапия Онкология Орталығының 2022 жылғы деректері бойынша жыл сайын Қазақстанда 1700 жаңа жағдай тіркелсе, одан 600 әйел жатыр мойны ісігінен қайтыс болған. Қазақстандағы статистикалық мәліметтерге сүйенсек, жатыр мойны обыры әйелдер арасында сүт безі обырынан кейінгі екінші орында тұр және соңғы 20 жылда көрсеткіш 26%-ға өскен. Әдетте АПВ деп атайтын адам папилломавирусы сүйелдерді, жыныс мүшелерін және ең нашар жағдайларда қатерлі ісіктерді тудыруы мүмкін вирустардың үлкен тобы болып табылады. Жатыр мойнының тұрақты АПВ инфекциясы емделмеген жағдайда жатыр мойны обырын 95% тудырады. Қалыпты емес жасушалардың қатерлі ісікке айналуы үшін әдетте 15-20 жыл қажет, бірақ иммундық жүйе әлcіресе немесе бұзылса, мысалы, емделмеген АИТВ инфекциясы бар әйелдерде, процесс жылдамырақ болуы және 5-10 жылға созылуы мүмкін. Қатерлі ісіктің дамуының қауіп факторларына АПВ түрінің ісіктік дәрежесі, иммундық статус, жыныстық жолмен берілетін басқа инфекциялардың болуы, туылғандар саны, алғашқы жүктіліктің жасы, гормоналды контрацептивтерді қолдану және темекі шегу жатады [1]. Адам папилломавирусы жыныстық жолмен беріледі және көбінесе жастарда кездеседі. Олар әдетте иммундық жүйе арқылы бейтараптандырылады. Дегенмен, жоғары қауіпті АПВ ұзақ уақыт болуы жатыр мойны жасушаларының қалыпты емес дамуына әкелуі мүмкін. Жатыр мойнының беткі қабатының кем дегенде үштен екісі зақымданған болса, бұл жағдай ісік алды деп саналады. Бірнеше жылдан кейін ісік алды жағдай жатыр мойны обырына айналуы мүмкін. Жатыр мойны обыры және қатерлі ісік тудыруы мүмкін бірнеше түрлі АПВ бар. Ең маңызды жоғары қауіпті HPV бұл 16 типті жалпақ жасушалы карцинома және 18 типті аденокарциномаға әкелушілер, өйткені олар бүкіл әлемде жатыр мойны обырының шамамен 70% тудырады. АПВ тудырған қатерлі ісік бұл вирусқа қарсы әмбебап вакцинация арқылы толығымен алдын алуға болатын жалғыз ісік. Вирусқа ұқсас бөлшектерді бұлшықет ішіне енгізу арқылы профилактикалық вакцинация болашақ АПВ инфекцияларынан қорғайтын антиденелердің пайда болуын тудырады.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по медицинским наукам и общественному здравоохранению , автор научной работы — Ералы Талшын Ғалымқызы, Маратқызы Мереке

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ДАМЫҒАН МЕМЛЕКЕТТЕРДЕГІ АДАМ ПАПИЛЛОМАВИРУСЫНА (АПВ) ҚАРСЫ ЖҮРГІЗІЛГЕН ВАКЦИНАНЫҢ ЭФФЕКТИВТІЛІГІН САРАПТАУ ЖӘНЕ ҚАЗАҚСТАНҒА ЕНГІЗУ ТИІМДІЛІГІ»

УДК 578.827.12: 618.17: 347.77.032

ДАМЫГАН МЕМЛЕКЕТТЕРДЕГ1 АДАМ ПАПИЛЛОМАВИРУСЫНА (АПВ) ЦАРСЫ ЖYРГIЗIЛГЕН ВАКЦИНАНЬЩ ЭФФЕКТИВТ1Л1Г1Н САРАПТАУ ЖЭНЕ

ЦАЗАЦСТАНГА ЕНГ1ЗУ ТИ1МД1Л1Г1

ЕРАЛЫ ТАЛШЫН ГАЛЫМЦЫЗЫ

«Караганды медицина университет» КЕА^тьщ 4 курс студент^ Караганды к.,

^азакстан Республикасы

МАРАТЦЫЗЫ МЕРЕКЕ

Онкология жэне сэулелiк диагностика кафедрасыньщ кауымдаскан профессоры PhD, «Караганды медицина университет» КЕАК, Караганды к., ^азакстан Республикасы

Тацырыптыц взекттш: ДYниежYзiлiк денсаулыц сацтау уйымыныц мэл1меттер1 бойынша эйелдер арасындагы жатыр мойныныц цатерлi icm цатерлi шктер арасында 4 орын алады. 2020 жылы 600400 жаца ауру саны тiркелсе, 342000 адам одан цайтыс болган [1]. Астана цаласындагы Халыцаралыц Томатотерапия Онкология Орталыгыныц 2022 жылгы деректерi бойынша жыл сайын Казацстанда 1700 жаца жагдай тiркелсе, одан 600 эйел жатыр мойны wтнен цайтыс болган. Казацстандагы статистикалыц мэлiметтерге CYйенсек, жатыр мойны обыры эйелдер арасында CYт безi обырынан rnrnmi екiншi орында тур жэне соцгы 20 жылда керсеткш 26%-га вскен. Эдетте АПВ деп атайтын адам папилломавирусы CYйелдердi, жыныс мYшелерiн жэне ец нашар жагдайларда цатерлi iсiктердi тудыруы мYмкiн вирустардыц Yлкен тобы болып табылады. Жатыр мойныныц турацты АПВ инфекциясы емделмеген жагдайда жатыр мойны обырын 95% тудырады. Калыпты емес жасушалардыц цатерлi шкке айналуы Yшiн эдетте 15-20 жыл цажет, бiрац иммундыц ЖYйе элмресе немесе бузылса, мысалы, емделмеген АИТВ инфекциясы бар эйелдерде, процесс жылдамырац болуы жэне 5-10 жылга созылуы мYмкiн. Каmерлi шктщ дамуыныц цаут факторларына АПВ туртщ шктт дэрежеЫ, иммундыц статус, жыныстыц жолмен бертетт басца инфекциялардыц болуы, туылгандар саны, алгашцы ЖYкmiлiкmiц жасы, гормоналды конmрацепmивmердi цолдану жэне темек шегу жатады [1]. Адам папилломавирусы жыныстыц жолмен берiледi жэне кебiнесе жастарда кездеседi. Олар эдетте иммундыц жуйе арцылы бейтараптандырылады. Дегенмен, жогары цауiпmi АПВ узац уацыт болуы жатыр мойны жасушаларыныц цалыпты емес дамуына экелуi мYмкiн. Жатыр мойныныц бетк цабатыныц кем дегенде Yшmен екш зацымданган болса, бул жагдай шк алды деп саналады. Бiрнеше жылдан кешн шк алды жагдай жатыр мойны обырына айналуы мYмкiн. Жатыр мойны обыры жэне цаmерлi шк тудыруы мYмкiн бiрнеше mYрлi АПВ бар. Ец мацызды жогары цауiпmi HPV - бул 16 mипmi жалпац жасушалы карцинома жэне 18 mипmi аденокарциномага экелушшер, ейткеш олар 6yкт элемде жатыр мойны обырыныц шамамен 70% тудырады. АПВ тудырган цаmерлi шк - бул вирусца царсы эмбебап вакцинация арцылы толыгымен алдын алуга болатын жалгыз шк. Вирусца уцсас белшекmердi булшыцет ^irn енгiзу арцылы профилактикалыц вакцинация болашац АПВ инфекцияларынан цоргайтын антиденелердщ пайда болуын тудырады.

Клт свздер: Жатыр мойны wm, АПВ, АПВ царсы вакцина.

ОЦЕНКА ЭФФЕКТИВНОСТИ ВАКЦИНЫ ПРОТИВ ПАПИЛЛОМАВИРУСА ЧЕЛОВЕКА (ВПЧ) В РАЗВИТЫХ СТРАНАХ И ЭФФЕКТИВНОСТЬ ВНЕДРЕНИЯ В

КАЗАХСТАНЕ

ЕРАЛЫ ТАЛШЫН ГАЛЫМЦЫЗЫ

Студентка 4 курса НАО «Карагандинский Медицинский Университет», Караганда,

Республика Казахстан

МАРАТКЫЗЫ МЕРЕКЕ

Ассоцированный профессор PhD кафедры онкологии и лучевой диагностики НАО «Карагандинский Медицинский Университет», Караганда, Республика Казахстан

Актуальность темы: по данным ВОЗ рак шейки матки у женщин занимает 4-е место среди онкологических заболеваний. В 2020 году было зарегистрировано 600,4 тыс. новых случаев, от него умерло 342 тыс. человек [1]. По данным Международного онкологического центра томатотерапии терапии в Астане на 2022 год, если в Казахстане ежегодно было регистрировано 1700 новых случаев, от рака шейки матки умерли 600 женщин. Согласно статистике Казахстана, рак шейки матки — второй по распространенности среди онкологических заболеваний у женщин после рака молочной железы, а заболеваемость за последние 20 лет выросла на 26%. Вирус папилломы человека, обычно называемый ВПЧ, представляет собой обширную группу вирусов, потенциально вызывающих бородавки, генитальные кондиломы и, в худшем случае, рак. Персистирующая ВПЧ-инфекция шейки матки вызывает 95% случаев рака шейки матки, если ее не лечить. Обычно аномальные клетки превращаются в раковые через 15-20 лет, но если иммунная система ослаблена или нарушена, например, у женщин с нелеченой ВИЧ-инфекцией, этот процесс может идти быстрее и занять от 5 до 10 лет. К факторам риска развития рака относятся степень опухоли типа ВПЧ, иммунный статус, наличие других инфекций, передающихся половым путем, количество родов, возраст первой беременности, применение гормональных контрацептивов и курение [1]. Вирус папилломы человека передается половым путем и встречается преимущественно у молодых людей. Обычно они нейтрализуются иммунной системой. Однако длительное применение ВПЧ высокого риска может привести к аномальному развитию клеток шейки матки. Если поражено не менее двух третей поверхности шейки матки, состояние считают предраковым. Через несколько лет предраковое состояние может перерасти в рак шейки матки. Существует несколько различных ВПЧ, которые могут вызывать рак шейки матки и рак. Наиболее важными ВПЧ высокого риска являются 16 вызывающий плоскоклеточный РШМ и 18 тип при аденокарциноме, поскольку они вызывают примерно 70% случаев рака шейки матки во всем мире. Рак, вызванный ВПЧ, — это единственный вид рака, который можно полностью предотвратить через всеобщее введение вакцины против этого вируса. Профилактическая вакцинация путем внутримышечного введения вирусоподобных частиц индуцирует выработку антител, защищающих от будущих инфекций ВПЧ.

Ключевые слова: Рак шейки матки, ВПЧ, вакцина ВПЧ.

ASSESSMENT OF THE EFFICACY OF HUMAN PAPILLOMAVIRUS (HPV) VACCINE IN DEVELOPED COUNTRIES AND THE EFFECTIVENESS OF ITS IMPLEMENTATION IN KAZAKHSTAN

YERALY TALSHYN GALYMKYZY

4th year student NJSC "Karaganda Medical University", Karaganda, Republic of Kazakhstan

MARATKYZY MEREKE

Associate professor PhD, department of oncology and radiation diagnostics NJSC "Karaganda Medical University", Karaganda, Republic of Kazakhstan

Relevance of the topic: According to the WHO, cervical cancer in women ranks 4th among oncological diseases. In 2020, 600.4 thousand new cases were registered, 342 thousand people died from it [1]. According to the International Oncology Center for Tomato Therapy in Astana, in 2022, if 1,700 new cases are registered annually in Kazakhstan, 600 women will die from cervical cancer.

According to Kazakhstan statistics, cervical cancer is the second most common oncological disease in women after breast cancer, and the incidence rate has increased by 26% over the past 20 years. Human Papillomavirus (HPV) is a diverse family of viruses that can cause warts, genital warts, and, in more severe cases, may lead to cancer. Persistent HPV infection of the cervix causes 95% of cervical cancer cases if left untreated. Usually, abnormal cells turn into cancerous cells after 15-20 years, but if the immune system is weakened or impaired, for example, in women with untreated HIV infection, this process can go faster and take from 5 to 10 years. Risk factors for developing cancer include the grade of the HPV tumor, immune status, presence of other sexually transmitted infections, parity, age at first pregnancy, use of hormonal contraceptives, and smoking [1]. Human papillomavirus is sexually transmitted and occurs predominantly in young people. They are usually neutralized by the immune system. However, long-term exposure to high-risk HPV can lead to abnormal development of cervical cells. If at least two-thirds of the cervical surface is affected, the condition is considered precancerous. Over several years, precancerous conditions can develop into cervical cancer. There are several different HPVs that can cause cervical cancer and cancer. The most important high-risk HPVs are type 16, which causes squamous cell carcinoma, and type 18, which causes adenocarcinoma, as they cause approximately 70% of cervical cancer cases worldwide. HPV-induced cancer is the only cancer that can be completely prevented through universal vaccination against the virus. Preventive vaccination with intramuscular injection of virus-like particles induces the production of antibodies that protect against future HPV infections. _Key words: Cervical cancer, HPV, HPV vaccine._

Зерттеу максаты: ^азакстан мен баска елдер арысындагы АПВ карсы вакцинацияньщ жатыр мойны iсiгiне карсы оц жэне терю эсерш салыстыру.

Зерттеу материалдары мен эдгстерп Гылыми ж^мыстагы статистикалык мэлiметтер Cochraine Library, Ciberleninka журналдарында жасалган зерттеулер бойынша «Адам папиллома вирусына карсы вакцинация» жэне «Жатыр мойны катерлi юшнщ профилактикасы» кшт сeздердi колдану аркылы жасалды. Эдебиетпк зерттеу жумысы барысында колданылган статистикалык мэлiметтер мен жасалган зерттеулер 2018-2023 жылды камтыды.

Зерттеу нэтижелер1 мен талкылаулар: БYгiнгi тацда 125 ел (жалпы санныц 64%) АПВ вакцинасын кыздарга арналган улттык егу багдарламаларына енпзд^ ал 47 ел (24%) улдарга да вакцинациялауды бастады. Кейбiр елдерде бул вакцинаны колдану 10 жылдан астам уакыт бойы жалгасуда. Шыгыс Еуропа мен Орталык Азия аймагында Армения, Грузия, СолтYCтiк Македония, Молдова, ТYркiменстан жэне Эзбекстан сиякты елдер жасeспiрiмдер мен жастарга арналган иммундау багдарламаларына HPV вакцинациясын косты. ТYркiменстан мен Эзбекстан ДYниежYзiлiк денсаулык сактау уйымына вакцинациямен 99% камтылганын хабарлады.

КиберЛенинка гылыми электронды журналдан алынган акпаратка негiзделе отырып, ^азакстанда 2018 жылгы Астана каласындагы «Онкология жэне трансплонтология улттык гылыми орталыгыныц» жасаган скринингi бойынша 62,5% эйелде жатыр мойны обырыныц I стадиясы аныкталган, 0,51% обыралды процесс аныкталган. ^аз1рп кезде жатыр мойны iсiгiнiц тудырушы жыныстык жолмен берiлетiн адам папиллома вирусы. ^азакстандагы казiргi тацдагы мэселелер: папилломавирустык этиологияныц онкогинекологиялык патологиясыныц жасару тенденциясы байкалады; аскынган кезецдерi бар наукастардыц жогары Yлес салмагы артуы, эсiресе ерте репродуктивтi жастагы эйелдер тобында; ыктимал репродуктивтi шыгындардыц жогары Yлес салмагы; скринингтiк сынактыц темен сезiмталдыFы; сондай-ак цитолог-дэрiгерлер, цитолог-зертханашылар, акушерлер сиякты кадрлык ресурстардыц тапшылыFы [2].

Адам папиллома вирусыныц - онкогендш каупi жоFары жэне темен топтарFа бeлiнген 200-ден астам тYрi белгш. Онкогендiк каупi жоFары АПВ генотиптерi бар барлык тYрi дерлiк жатыр мойны обырын туFызады. АПВ генотитнщ 16 жэне 18 тYрлерi 70% жатыр мойныныц

обырын тугызады, ал 31, 33, 45, 52 жэне 58 reHoranTepi 20% алады [3]. АПВ-нан корганудыц ец жаксы жолы - вакцинация. ^a3Ïpri уакытта вакциналардыц Ym TYpi бар:

- Церварикс - тек 16 жэне 18 АПВ тYpлepiнeн коргайды, генитальды кондиломадан коргамайды;

- Гардасил - жыныс мYшeлepiнeн коргайды жэне ец oнкoгeндi АПВ тYpлepi 6, 11 жэне 16, 18 типтершен;

- Гардасил 9 - бipдeн АПВ-ныц 9 тYpiнeн коргайды: 6, 11, 16 жэне 18, сондай-ак 31, 33, 45, 52 жэне 58 [2].

ЭpтYpлi кездерден алынган деректер жаhандык децгейде колданылатын HPV вакциналарыныц кауiпсiздiгi мен тиiмдiлiгiнiц жогары децгешн растауды жалгастыруда. Бул тужырымдарды ^азакстандагы ЮНФПА колдауымен ^азак онкология жэне радиология гылыми-зерттеу институтыныц 2021-2023 жылдар аралыгында жYpгiзгeн зepттeуi де растайды. Зерттеуге 2013-2015 жылдар аралыгындагы пилоттык иммундау багдарламасы аясында екпе алган 18 бен 32 жас аралыгындагы кыздар катысты. Багдарлама ^азакстанныц терт облысында - Атырау жэне Павлодар облыстарында, сондай-ак Астана мен Алматы калаларында жYзeгe асырылды. 11 мен 26 жас аралыгындагы 11 648 адамныц 10 004 кыз бала вакцинаныц толык дозасын алган. Вакцинация мектеп жасында ата-аналардыц кeлiсiмiмeн жYpгiзiлдi жэне оларга Гардасил жэне Церварикс вакциналарыныц арасында тацдау бершдь Вакцинациялангандардыц 62%-ы Гаpдасилдi, 37%-ы Цepваpикстi тацдаган.

Зерттеу нэтижeлepi керсеткендей, вакцинацияланган эйелдер арасында дисплазия, атипия немесе жатыр мойны обыры, сондай-ак oнкoгeндi HPV тYpлepiнiц болуы (16 жэне 18). Кepiсiншe, вакцинацияланбаган эйeлдepдiц бакылау тобында HPV oнкoгeндi тYpлepiнiц таралуы 18,2% к¥рады. Сондай-ак екпе алган 131 эйел бip-eкi тipi туылган. Бул нэтижелер HPV вакцинасыныц кауiпсiздiгi мен жогары тшмдшгш растайды, сондай-ак вакцинаны алатын эйeлдepдiц денсаулыгына оц эсер етедь

2013 жылы ^азакстанда 12-14 жастагы кыздарды адам папилломавирусына карсы вакцинациялау басталды. Бул да пилоттык жоба болды жэне жогарыда аталып еткен терт облыс катысты. Пилоттык жоба барысында бip екпе алган 7 172 кыздан тек 4 217 катысушы Yш дозадан туратын толык вакцинация кeшeнiнeн еттi. Содан кешн, 2015 жылы вакцинациядан кешн мектеп окушыларыныц арасында жанама эсер болуына байланысты халык арасындагы наразылыктыц арту сeбeбiнeн жоба токтатылды. Бул ретте тек 2013 жылдан бастап ^азакстанда жатыр мойны обырынан 4 359 эйел кайтыс болды. Дэл осы диагноздан коргау Yшiн АПВ вакцинасы eнгiзiлгeн болатын.

Cochrane Library акпараттык базасынан алынган деректер бойынша 2018 жылгы «Жатыр мойныныц катepлi iсiгi мен катepлi iсiккe дешнп езгepiстepiнiц алдын алу Yшiн АПВ-га карсы вакцинациясы» такырыбында жарияланган зерттеуге катыскан эр тYpлi жастагы 73428 эйелдщ iшiндe вакцинациядан кeйiн жатыр мойныныц катepлi iсiгiнiц пайда болу децгей аныкталган болатын. Зерттеу нэтижeлepi бойынша АПВ вакцинациясын жасаган 15-26 жас аралыгындагы 10 000 эйелдщ шшде АПВ16/18-бен байланысты катepлi юктщ пайда болу жиiлiгi 341-ден 157 эйелге дешн темeндeдi. АПВ16/18-бен байланысты жатыр мойныныц катepлi iсiк кауш вакцинацияланбаган эйелдерде 10 000-га шакканда 145 эйелге, АПВ-га карсы вакцинациядан кешнп эйeлдepдiц 10 000-га шакканда 107 эйелге тец болды, бул адам папилломавирусыныц 15-26 жас аралыгындагы эйелдерде жатыр мойныныц катepлi юшн алдын алу шараларыныц жогары тшмдшгш кеpсeтeдi [4].

АПВ вакцинасыныц тшмдшп 70 000-нан астам адам катыскан клиникалык зерттеулерде мукият зерттелген. Осы зерттеулердщ iшiндe ец Yлкeндepi - PATRICIA (АПВ 2 Yшiн) [6] жэне FUTURE I/II (АПВ 4 Yшiн) [7]. Зерттеулерге сэйкес АПВ-терю эйелдерле бул вакциналардан кeйiн жатыр мойны мен вульвовагинальды аурулардан корганыс 98%-га жeттi.

АПВ2 жэне АПВ4 вакциналарыныц АПВ 16/18 инфекциясына карсы тшмдшп бурын АПВ жуктырган эйелдерде орта есеппен 87% курайды; ал персистерленген АПВ 16/18 (>6 ай) инфекциясына карсы тшмдшп 94%-га жeтeдi [4]. Сондай-ак, вакцинага кipмeйтiн АПВ

тYрлерiнен "айкаспалы корганыс" деп аталатын косымша корганыс бар. АПВ 2 вакцинасы Yшiн ол АПВ 31-ге карсы 77%, АПВ 33-ке карсы 43% жэне 45 типт АПВ-ге карсы 79% курады. Ал, АПВ4 вакцинасы Yшiн тиiстi корганыс сэйкесiнше 46%, 29% жэне 8%-дарды курады [8]. АПВ9 вакцинасындагы косымша 5 АПВ генотит аркылы АПВ жуктыру каушнщ тeмендеуi АПВ4 вакцинасымен салыстырганда барлык генотиптер Yшiн туракты тYPде 95%-дан асты [9].

Шотландияда АПВ2 вакцинасы 12-13 жас аралыгындагы кыздарга арналган вакцинация багдарламаларына енпзшдь Вакцинациядан кейiн 7 жыл еткен соц, вакцинаныц спецификалык (АПВ 16/18) жэне баска да АПВ турлершщ таралуы айкаспалы корганыс аркылы (АПВ 31/33/45) скринингтщ бiрiншi кезещнщ нэтижелерi бойынша 85%-дан астамга тeмендедi [10].

¥лыбританияда вакцина эсершен АПВ 16/18 таралуы 82% - га, ал АПВ 31/33/45 тYрлерi 49% - га азайды [11]. Жалпы дамыган елдерде АПВ 16/18 таралуы жасeспiрiмдерге иммундау жYргiзудiц эсершен 5-8 жыл шшде 15-19 жасар кыздарда 83% - га, 20-24 жас аралыгындагы эйелдерде 56% - га жэне 25-29 жас аралыгындагы эйелдерде 37% - га темендедь Сондай-ак, кыздарда АПВ 31/33/45 таралуыныц 54% - га тeмендеуi байкалды [12].

2007 жылы гендерлiк бейтарап вакцинацияны алгаш рет жYргiзген Австралияда жатыр мойныныц темен жэне жогары дэрежелi интраэпителиальды неоплазиясы 34% жэне 47% - га темендед^ ал жас эйелдерде (<20 жаста) пайыз керсетк^ одан да жогары болды [13]. Жалпы дамыган елдерде CIN2+ диагнозыныц жиiлiгi 5-9 жылда 15-19 жастагы кыздарда 51% - га жэне 20-24 жастагы эйелдерде 31% - га тeмендедi [12].

Кохран шолуы вакцинация алдында жогары каушт АПВ (hrАПВ) терiс болган жэне АПВ2 немесе АПВ4 вакцинасыныц кем дегенде 1 дозасын алган 15-26 жастагы эйелдерде АПВ 16/18-бен ассоциацияланган CIN2+ каупi 99%-га тeмендегенiн керсетп; CIN3+ - 99%, ал анальды интраэпителиальды неоплазия (AIN) - 90%-га темендеген. Кез келген CIN2+ немесе CIN3+ (закымдануды тудырган АПВ тYрiне карамастан) кауiп 63%-га жэне 79%- га тeмендедi

Финляндияда 3000-нан астам АПВ2 жэне АПВ4 вакциналарымен вакцинацияланган эйелдердщ 10 жылдан астам жYргiзiлген бакылау сынактарыныц III кезещнщ нэтижелерi жарияланды. Вакцинациялангандардьщ арасында АПВ-мен байланысты жатыр мойны обыры немесе баска катерлi iсiк аурулары (вульва, кынап, анальды канал катерлi iсiгi) тсркелген жок

Н.И. Пирогов атындагы Ресей улттык зерттеу медициналык университетшщ Ю.Э. Доброхотова мен Е.И. Боровкова жетекшшпмен жарык керген "Адам папилломавирусына карсы вакцинация: тшмдшк пен каушаздштщ дэлелдi базасы" атты макаласына CYЙенетiн болсак вакцина эйелдермен ерлердi АПВ инфекциясынан коргауга жэне АПВ-мен байланысты аурулардан (жатыр мойны обыры) коргауды камтамасыз етедi.

Г. Сандерс пен А. Тайраныц зерттеулерiне сэйкес, А^Ш-тагы барлык 12 жастагы кыздарды вакцинациялау жыл сайын 200 мыцнан астам АПВ инфекциясыныц, 100 мыц аномальдi жагынды нэтижелершщ жэне жатыр мойны обырыныц 3300 жагдайыньщ алдын алатыны керсетшген [15].

Америка ^урама Штаттарыныц иммундау тэжiрибесi бойынша консультативтiк комитетшщ (ACIP) усынымдарына сэйкес, келесi жас аралыгындагы барлык эйелдер мен ер адамдарга АПВ-га карсы жоспарлы вакцинация усынылады [16, 17, 18]:

• 9 бен 12 жас аралыгындагы жоспарлы вакцинация.

• 13 жастан 26 жаска дешнп наукастарды вакцинациялау, егер бурын вакцинация жасалмаса немесе вакцинация сериясы элi аякталмаса.

• 27 жастан аскан ересектер Yшiн жоспарлы вакцинация

эдетте усынылмайды; оны етюзу туралы шешiм жеке негiзде кабылдануы тиiс. Зерттеулер 45 жаска дешнп эйелдерде АПВ вакцинациясыныц иммуногендi, тиiмдi жэне кауiпсiз екенiн кeрсеттi [19, 20, 21].

[4].

[14].

Данияныц 590 мыцнан астам тургындарын камтыган зерттеуде 14 жастан бастап вакцинация дозасына карамастан (вакцинаныц 2 немесе 3 дозасы) жатыр мойныныц интраэпителиальды (CIN) III неоплазиясыныц даму каупi вакцинацияланбаган наукастармен салыстырганда айтарлыктай темeндeуiмeн байланысты екендш дэлeлдeндi [22].

Иммунизациядан кешн сероконверсия эйелдердщ 93-100% жэне ерлердщ 99-100% кeздeсeдi жэне инцидeнттi жэне туракты АПВ инфекциясыныц жэне жатыр мойныныц интpаэпитeлиальдi iсiктepiнiц дамуыныц алдын алуда тшмдь АПВ иммунизациясы бурыннан бар АПВ инфекциясына, жыныс мYшeлepiнiц CYЙeлдepiнe немесе аногенитальды интраэпителиальды неоплазияга карсы тиiмдi емес. АПВ вакцинациясыныц кYЙi жатыр мойны обырына карсы скринингпк усыныстарга эсер eтпeйдi [23].

Жатыр мойны, кынап жэне вульва неоплазиясыныц дамуынан коргау кем дегенде 10 жыл бойы сакталады жэне вакцинациядан кешн антиденелер туракты жогары децгейде сакталады [24]. Жанама эсерлердщ шшде ец жиi байкалатыны - бас ауруы, журек айну, кусу, шаршау, бас айналу, естен тану жэне жалпы элаздш [25]. Барлык АПВ вакциналарыныц кужатталган кауiпсiздiгi бар жэне терт валентп вакцинаныц лицензиялаудан кeйiнгi кец аукымды дepeктepi (макулдау мен клиникалык колданудан кeйiн) оныц кауiпсiздiк пpoфилiн колдайды. ДYниeжYзiлiк денсаулык сактау уйымыныц вакциналар кауiпсiздiгi женшдеп жаhандык кoнсультативтiк кoмитeтi АПВ вакцинасыныц пайдасы мен кауiп пpoфилi колайлы болып кала бepeтiнiн айтты [26].

Эзбекстан Денсаулык сактау министpлiгiнiц мэлiмeтiншe, казipгi тацда Эзбекстанда 1214 жас аралыгындагы кыздардыц 94%-ы адам папилломавирусына (АПВ) карсы eкпeнiц алгашкы дозасын алган. 2019 жылы кыздарды жатыр мойны обырынан коргайтын АПВ вакцинасы ДД¥ мен ЮНИСЕФ колдауымен улттык иммундау жоспарына eнгiзiлдi. Сондай-ак, ДД¥ жэне ЮНИСЕФ колдауымен Эзбекстанда коммуникация жоспары эзipлeндi, бул вакцинация науканыныц сэттi етуiнiц непзп факторларыныц бipi болды.

«¥лттык иммундау багдарламасы (¥ИП) мацызды проблемаларды тез аныктау жэне оларды жою Yшiн барлык кажeттi шараларды кабылдау Yшiн вакцинациямен камтуды Yздiксiз бакылай алды», - дeйдi Сахил Варси, ДД¥/Еуропадагы вакцинамен алдын алатын аурулар жэне иммундау багдарламасыныц кeцeсшiсi. Мектептерде ата-аналармен жиналыстар уйымдастырылып, элeумeттiк жeлiлepдeгi вакцина женшдеп сурактарга жауап бepiлдi. Вакцинация науканы басталганга дeйiн ДД¥ теледидар, радио жэне баспа БАК жуpналистepi Yшiн окыту шараларын колдады, журналистер АПВ вакцинасы туралы барлык кажетп акпаратпен камтамасыз eтiлдi, сондай-ак оларга сухбат алу Yшiн хабарласуга болатын адамдардыц тiзiмiн жэне толыгырак акпарат беру болды [27].

Цорытынды:

Аталган дереккездермен жуpгiзiлгeн зерттеу нэтижeлepiнe сай А^Ш, Финляндия, ¥лыбритания сиякты жэне т.б. элемнщ дамыган eлдepiндe жатыр мойны обырын алдын алуда адам папилломавирусына карсы вакцинаныц эффективтшп аныкталган. Ал ^азакстанда бул жоба 2013 жылы пилоттык жоба тYpiндe колга алынып кeйiннeн халык арасында кеп карсылыкка ие болгандыктан жоба токтатылды. Осы жобадан кeйiн салынган вакцина алган адамдардыц ^ipri жагдайы туралы ешкандай статистикалык зерттеулер жуpгiзiлмeдi. Вакцинация, элемнщ баска дамыган елдершдеп сиякты, ДД¥ усынган eкi вакцинамен жузeгe асырылады - Cervarix немесе Gardasil. HPV вакциналарыныц фармакоэкономикалык талдауы Cervarix вакцинасыныц артыкшылыгын кеpсeттi, оныц куны мемлекетке 40% арзан болады (Cervarix вакцинасын колданганда 337 мыц тецге, ал Gardasil вакцинасы 555 мыц тецге турады). Вакцинациядага карсы керсетшмдер: ауыр аллергиялык реакция (мысалы, анафилаксия), жуктiлiк, созылмалы аурудыц аскынуында, кызба жагдайы. Вакцина ер мен кыз балаларга 11-12 жастан бастап 26 жаска дeйiн салу ксынылады. Ал 27 жастан 45 жаска дешнп ересектер Yшiн дэpiгepмeн олардыц косымша аурулары болса дэpiгepмeн талкылау керек. Жанама эсepлepi байкалмаган, тек жергшкп кызару, iсiну мен сeзiмталдыктыц артуы болуы мYмкiн. Гардасил препараты 10 жыл жэне Церварикс 11 жылга дешн агзаны инфекциядан

сактауы мYмкiн. ^айтадан вакцина салу усынылмайды, дегенмен салдырткысы келетш наукастар 26 дан аскан болса мiндеттi тYрде дэр^ермен кецесу керек.

Елiмiзде халык арасында бул вакцинаны алушылар саны аз болгандьщтан КР-дагы АПВ жэне жатыр мойны обырыныц саны артуы байланысты етюр мэселе болып отыр. Осы мэселелерге сай келесщей шешу жолдары усынылады:

1. Жатыр мойны обырыныц алдын алу вакцинациясын жYргiзудi балалык шакта, жыныстык eмiрдiц басталуына дешн 9 жастан 14 жаска дешн бастау кажет. Бул вакцинаныц кол жетiмдi болуы Yшiн оныц кунын темендету кажет. Жатыр мойны обырымен кYресудiц келесi жолы-скринингтi туракты жYргiзiлуiн кадагалау. Диагностиканы Yнемi жYргiзу шартымен рецидивтердi бакылауга жэне кажеттi шараларды кабылдауга немесе пациенттердi одан эрi емдеуге ж1беруге болады.

2. Кептеген эйелдердi диагностикалау жэне емдеу багдарламасын кецейту кажет. Ол Yшiн бшкп кадрлар мен кажеттi материалдармен Yздiксiз камтамасыз ету, катерлi iсiктiц эртYрлi белгiлерi туралы халыктыц хабардарлыгын арттыру кажет. «Диагностика + емдеу» багдарламасы колданыстагы стандартты емдеу багдарламасыныц белш болуы керек жэне барлык жерде, соныц iшiнде ауылдык жерлердеп непзп медициналык кемек керсету пункттерiнде жумыс iстеуi керек, eйткенi кептеген адамдар тексеруден еткеннен кешн емделмейдi жэне аурудыц кеш кезецдерiнде келедi. ^атерл1 iсiктi емдеу багдарламаларын кецейту кажет. 0лiм децгейi элi де жогары болгандыктан, ерте диагноз койылган эйелдер Yшiн химиотерапия, радиотерапия жэне хирургия кол жетiмдi болуы керек [2].

ЦОЛДАНЫЛГАН ЭДЕБИЕТТЕР:

1. Рак шейки матки. Документ по позиции ВОЗ Веб сайт. [Электронный ресурс]. 17.11.2023. Режим доступа: https://www.who.int/ru/news-room/fact-sheets/detail/cervical-cancer.

2. Бердыбекова Р.Р., Искакова А.Т. Совершенствование мер профилактики вируса папилломы человека и рака шейки матки в Республике Казахстан. Аналитическая справка для формирования политики. CyberLeninka, 2021. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/sovershenstvovanie-mer-profilaktiki-virusa-papillomy-cheloveka-i-raka-sheyki-matki-v-respublike-kazahstan-analiticheskaya-spravka.

3. Ю.Э. Доброхотова, Е.И. Боровкова. Вакцинация от вируса папилломы человека: доказательная база эффективности и безопасности. CyberLeninka, 2021. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/vaktsinatsiya-ot-virusa-papillomy-cheloveka-dokazatelnaya-baza-effektivnosti-i-bezopasnosti.

4. Arbyn M., Xu L., Simoens C., Martin-Hirsch PPL. Prophylactic vaccination against human papillomaviruses to prevent cervical cancer and its precursors. Cochrane Library, 09.05.2018. URL: https://www.cochranelibrary.com/cdsr/doi/10.1002/14651858.CD009069.pub3/full.

5. Кумыкова З.Х., Уварова Е.В., Нагапетян М.К., Батырова З.К. Вакцинация против вируса папилломы человека: современные данные // Репродуктивное здоровье детей и подростков. CyberLeninka, 2021. URL: www.doi.org/10.33029/1816-2134-2021-17-4-6-19.

6. Lehtinen M., Paavonen J., Wheeler C.M., Jaisamrarn U., Garland S.M., Castellsague X., et al. Overall efficacy of АПВ-16/18 AS04-adjuvanted vaccine against grade 3 or greater cervical intraepithelial neoplasia: 4-year end-of- study analysis of the randomised, double-blind PATRICIA trial. PubMed, 2012. URL: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/22075171/.

7. Munoz N., Kjaer S.K., Sigurdsson K., Iversen O.E., Hernandez-Avila M., Wheeler C.M., et al. Impact of human papillomavir^AnE)^/!!/^/^ vaccine on all АПВ-associated genital diseases in young women. PubMed, 2010. URL: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/20139221/.

8. Malagon T., Drolet M., Boily M.C., Franco E.L., Jit M., Brisson J., et al. Cross-protective efficacy of two human papillomavirus vaccines: a systematic review and meta-analysis. PubMed, 2012. URL: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/22920953/.

9. Joura E.A., Giuliano A.R., Iversen O.E., Bouchard C., Mao C., Mehlsen J., et al. A 9-valent АПВ vaccine against infection and intraepithelial neoplasia in women. PubMed, 2015. URL: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/25693011/.

10. Kavanagh K., Pollock K.G., Cuschieri K., Palmer T., Cameron R.L., Watt C., et al. Changes in the prevalence of human papillomavirus following a national bivalent human papillomavirus vaccination programme in Scotland: a 7-year cross-sectional study. PubMed, 2017. URL: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/28965955/.

11. Mesher D., Panwar K., Thomas S.L., Edmundson C., Choi Y.H., Beddows S., et al. The impact of the national АПВ vaccination program in England using the bivalent АПВ vaccine: surveillance of type-specific АПВ in young females, 2010-2016. PubMed, 2018. URL: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/29917082/.

12. Drolet M., Benard E., Perez N., Brisson M. Population-level impact and herd effects following the introduction of human papillomavirus vaccination programmes: updated systematic review and meta-analysis. PubMed, 2019. URL: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/31255301/.

13. Lee L.Y., Garland S.M. Human papillomavirus vaccination: the population impact. PubMed Central, 2017. URL: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5473416/.

14. Luostarinen T., Apter D., Dillner J., Eriksson T., Harjula K., Natunen K., et al. Vaccination protects against invasive АПВ-associated cancers. PubMed, 2018. URL: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/29280138/.

15. Sanders G.D., Taira A.V. Cost-effectiveness of a potential vaccine for human papillomavirus. PubMed, 2003. URL: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/12533280/.

16. International Papillomavirus Society (IPVS). Available at: http://ipvsoc. org/. Accessed: 05.07.2017.

17. Joura E.A., Kyrgiou M., Bosch F.X., et al. Human papillomavirus vaccination: The ESGO-EFC position paper of the European society of Gynaecologic Oncology and the European Federation for colposcopy. PubMed, 2019. URL: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/31163338/.

18. Arrossi S., Temin S., Garland S., et al. Primary prevention of cervical cancer: American Society of Clinical Oncology resource-stratified guideline. PubMed Central, 2017. URL: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5646902/.

19. Human papillomavirus vaccines: WHO position paper, May 2017.

20. Sankaranarayanan R., Prabhu P.R., Pawlita M., et al. Immunogenicity and АПВ infection after one, two, and three doses of quadrivalent АПВ vaccine in girls in India: a multicentre prospective cohort study. PubMed, 2016. URL: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/26652797/.

21. Puthanakit T., Huang L.M., Chiu C.H., et al. Randomized Open Trial Comparing 2-Dose Regimens of the Human Papillomavirus 16/18 AS04- Adjuvanted Vaccine in Girls Aged 9-14 Years Versus a 3-Dose Regimen in Women Aged 15-25 Years. PubMed, 2016. URL: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/26908726/.

22. Wilkin T.J., Chen H., Cespedes M.S., et al. A Randomized, Placebo-Controlled Trial of the Quadrivalent Human Papillomavirus Vaccine in Human Immunodeficiency Virus-Infected Adults Aged 27 Years or Older: AIDS Clinical Trials Group Protocol A5298. PubMed, 2018. URL: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/29659751/.

23. Brophy J., Bitnun A., Alimenti A., et al. Immunogenicity and Safety of the Quadrivalent Human Papillomavirus Vaccine in Girls Living With HIV. PubMed, 2018. URL: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/29278613/.

24. McClymont E., Lee M., Raboud J., et al. The Efficacy of the Quadrivalent Human Papillomavirus Vaccine in Girls and Women Living With Human Immunodeficiency Virus. PubMed, 2019. URL: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/29985988/.

25. Saslow D., Andrews K.S., Manassaram-Baptiste D., et al. Human papillomavirus vaccination guideline update: American Cancer Society guideline endorsement. PubMed, 2016. URL: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/27434803/.

26. Toh Z.Q., Russell F.M., Reyburn R., et al. Sustained Antibody Responses 6 Years Following 1, 2, or 3 Doses of Quadrivalent Human Papillomavirus (АПВ) Vaccine in Adolescent Fijian Girls, and Subsequent Responses to a Single Dose of Bivalent АПВ Vaccine: A Prospective Cohort Study. PubMed, 2017. URL: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/28034886/.

27. Узбекистан достиг высокого охвата вакцинацией против ВПЧ, вызывающего рак шейки матки. Документ по позиции ВОЗ Веб сайт. [Электронный ресурс]. 07.09.2022. Режим доступа: https://www.who.int/europe/ru/news/item/07-09-2022-uzbekistan-achieves-high-АПВ-vaccination-coverage-against-cervical-cancer.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.