CC BY
21
60
AZ9RBAYCAN KIMYA JURNALI № 1 2015
OUT 541.123.3
CuInSe2-Pb-Se SISTEMiND9 XALKOPiRiT FAZASININ iLKiN KRiSTALLA§MA
SAHaSiNiN T9YiNi
N.M.Allazova, T.M.ilyasli
Baki Dovlat Universiteti teymur@mail.ru Redaksiyaya daxil olmu§dur 03.09.2014
Fiziki-kimyavi analizin kompleks metodlari (DTA, RFA, MQA va mikrobarkliyin olgulmasi) ila sisteminda ba§ veran fiziki-kimyavi proseslarin xarakteri tadqiq edilmi§, sistemin likvidus sathinin proyeksiyasi diaqrami qurulmu§ va xalkopirit fazasinin ilkin kristalla§ma sahasi muayyan edilmi§dir. Sistemda 6500C-da peritektik reaksiya ila amala galan CuInPbSe2 birla§masinin olmasi a§kar edilmi§dir.
Agar sozlar: CuInSe2-Pb-Se sistemi, ilkin kristalla§ma sahasi, solidus, evtektika, peritektika.
Giri§
CuInSe2 birla§masinin a§agi temperaturlu polimorf formasi olan xalkopirit fazasi fotoelektrik ke9iricilari kimi daha effektivdir [1-5]. CuInSe2 monokristal va ya epitaksial tabaqa §ak-linda olduqda onun fotoeffektivliyi daha yuksak olur [6-9]. Birla§manin arintidan ilkin kristal-la§masi naticasinda avvalca sfalerit qurulu§lu P-CuInSe2 amala galir va 8100C-da xalkopirit fazasina ke9id 9ox sayli defektlarla mu§ayiat edilir [10, 11]. Yuksak arima temperaturuna malik olan va ya yuksak temperaturda par9alanan bir-la§malarin mukammal kristallarini almaq u9un "arinti-mahlul" usulundan istifada edilir [12]. CuInSe2 birla§masinin xalkopirit fazasini maye fazadan birba§a kristalla§dirmaq u9un onun arima temperaturunu a§agi salan muxtalif flyus materiallarindan istifada edilmi§dir [13-16]. Bir 9ox 9atinariyan birla§malarin monokristallarinin alinmasinda flyus kimi PbO-dan geni§ istifada edilir. Lakin PbO qisman CuInSe2-da hall olur va tarkiba daxil olan oksigen elektrofiziki xas-salara manfi tasir gostarir. Ona gora da flyus kimi eyni anionlu maddalardan, yani selenidlar-dan istifada edilmasi daha maqsada uygun he-sab edila bilar [16].
Aparilan tadqiqatlar [17, 18] qurgu§un xalkogenidlarinin bu sahada perspektivli olduq-larini gostarir. Lakin a-CuInSe2-nin PbSe-nin i§tiraki ila ilkin kristalla§ma sahasinin sarhadini tayin etmak u9un CuInSe2-Pb-Se sisteminda ba§ veran fiziki-kimyavi qar§iliqli tasirin xarakteri malum olmalidir.
Taqdim olunan i§da CuInSe2-Pb-Se sisteminda CuInSe2-nin a§agitemperaturlu xalkopirit fazasinin ilkin kristalla§ma sahasini tayin
etmak u9un sistemin butun qatiliq sahasini aha-ta edan kasiklar tadqiq eilmi§ va onlarin faza diaqramlari qurulmu§dur.
Tacrubi hissa
Numunalarin sintezi u9un xususi tamiz-liya malik elementlardan (elektrolitik misdan, In-000 markali indiumdan, x.t. 17-4 markali selendan va C-00 markali qurgu§undan) istifada edilmi§dir. Bu elementlarin i§tiraki ila hazirlan-mi§ numunalarda kanar a§qarlarin umumi miq-
о
dari 110-3%-dan az olmu§dur. Elementlarin he-sablanmi§ miqdari vakuumla§dirilmi§ (~0.1 Pa) agzi bagli kvars ampulalarda birga aridilmasi 10000C-da bir ne9a dafa qari§dirmaqla 5 saat muddatinda aparilmi§dir. Sonra numunalarin temperaturu 6000C-ya qadar azaldilmi§ va bu temperaturda 2 saat muddatinda saxlanildiqdan sonra soba sondurulmu§dur.
Termiki analiz u9un numunalarin termo-qramlari H 307/1 potensiometrinda xromel-alu-mel termocutu vasitasila 9akilmi§dir.
Bazi numunalarin difraktoqrami DRON-2 cihazinda monoxromatik CuX^ualarinin ko-mayi ila 9akilmi§dir.
Mikroqurulu§ analizi METAM-P1 markali metalloqrafik mikroskopda, mikrobarkliyin ol9ulmasi isa PMT-3 markali mikrobarklik ol-9an cihazda 20 q yuk altinda aparilmi§dir.
Naticalar va onlarin tahlili
CuInSe2-PbSe kasiyi evtektik tiplidir [17]. Evtektika 7350C va 72 mol % PbSe tarkib-da kristalla§ir. Subsolidusda a (a-CuInSe2-nin xalkopirit polimorf formasi asasinda bark mah-lul) va PbSe fazalarinin varligi tasdiq edil-mi§dir. CuInSe2-nin ilkin kristalla§ma ayrisi iki
hissadan ibaratdir; 0-63 mol% PbSe-a qadar arintidan p fazasi (P-CuInSe2-nin sfalerit polimorf formasi asasinda bark mahlul), 63-72 mol% PbSe qatiliq intervalinda isa a fazasi a-CuInSe2 kris-talla§ir. CuInSe2-nin sfalerit^xalkopirit polimorf ke9id temperaturunun 100C azalmasi CuInSe2 asasinda müayyan qadar hallolma olduguna dalalat edir. Hallolma sarhadini tayin etmak ü9ün CuInSe2 tarafdan tarkibinda 0.5, 1.0, 2.0, 3.0 mol% PbSe olan nümunalar sintez edilmi§ va
mikroqurulu§ analizi aparilmi§dir. Naticada hallolma sarhadinin otaq temperaturunda 2 mol% PbSe-a qadar oldugu tayin edilmi§dir. Digar kasiklar haqqinda malumatlar a§agidaki kimidir.
CuInSe2-Pb kasiyi kvazibinardir, mono-tektik tiplidir (§akil 1). Maye fazada tabaqala§-ma 49-98 mol% Pb qatiliq intervalinda va 6750C-da mü§ahida edilan izoterm üzra mono-tektik proses ba§ verir.
Hy MPa 2000 10003001001000
800
2000
600-
400-
200
327.5
CuInSe2
20
40 60
mol% Pb
80
Pb
§akil 1. CuInSe2-Pb sisteminin faza diaqrami.
Monotektik prosesi sarhadlandiran izo-termla yana§i sistemda daha 5 izotermik xatt qey-da alinmi§dir ki, onlar müvafiq olaraq sistemda ba§ veran a§agidaki proseslarla alaqadardir:
- 8200C-da CuInSe2 asasinda a^p ke9idi ila;
- 6500C-da peritektik reaksiya ila CuInPbSe2 birla§masinin amala galmasi ila;
- 5800C-da CuInPbSe2 birla§masinin polimorf ke9idi ila;
- 3250C-da CuInPbSe2 birla§masinin a va maye M2 fazalarina par9alanmasi ila;
- 315°C-da sistemin evtektikasi ila.
Belalikla, kasikda amala galan CuInPbSe2 birla§masi yalniz 325-6250C temperatur intervalinda davamli olur.
Evtektikanin tarkibi §akilda ~99 mol% Pb kimi góstarilmi§dir. Evtektika temperaturundan a§agi nümunalar yalniz xalkopirit fazasi asasinda a va qurgu§un fazasindan ibaratdir. Sistemda a-CuInSe2 asasinda elementar qurgu§u-nun hall olmasi praktiki qeyd edilmir. Bunu a-CuInSe2 fazasinin mikrobarkliyinin va rentgen reflekslarin difraksiya bucaqlarinin dayi§mama-si da tasdiq edir.
CuInSe24Se-CuInSe24Pb kasiyi qeyri-kvazibinardir (§akil 2). Kasik CuInSe2-Pb-Se kvaziü9lü sisteminda xalkopirit fazasinin qati-ligi sabit (20 mol% CuInSe2) olan hissadan ke-9ir. O, CuInSe2-Pb-PbSe va CuInSe2-PbSe-Se tabeli sistemlarini kasir. Kasiyin CuInSe2-PbSe
62
К.МЛЬЬЛ20УЛ, Т.М.1ЬУА8Ы
kvazibinar sistemlэ kэsi§mэ n6qtэsi 50 то1% тауе fazadan а fazasmm (а-Си1п8е2 эsasmda Си!п8е2-4РЬ tэrkibinэ иу^ип gэlir уэ burada Ьэгк mэhlulun) ilkin kristalla§masl Ьа§ verir.
900
700
500 -
300
100
. Ь1+Ь2 ■ X Ь \ Ь>+Р / Ь2+Ьз
\ \ Ь2 +а ,Ь1+Ь2+р \ \ Ь1+Ь2 +а ^ /Ъ2+а+PЪSe
600 . Ь1+а+PЪSe - о о 210о о
/ \ 575 Lз+а+PЪSe ^Р'+^е \ Lз+а'+PbSe \ 325 ----_А-------В—о—|
315 а+PbSe+Pb
■ а+PbSe+Se
Си!п8е2^е 20
40 60 80 СиЬ^^РЪ
то1%
§экП 2. Си1п8е2-48е-Си1п8е2-4РЪ 8181ет1п1п faza diaqraml.
Kэsiyin Ъa§langlc tэrkiЪlэri maye fazada tэЪэqэlэ§mэ sahэlэrinэ muvafiq gэlir уэ ом g6rэ dэ hэr iki tэrэfdэ tэЪэqэlэ§mэ sэrhэdlэri mu-§aЫdэ edilir, ифШ monotektik proses Си1п8е248е tэrэfdэn 6000C-dэ, Си^^^Ь tэrэfdэn isэ 6500C-dэ Ъa§ verir. CuInSe2•4PЪ tэrэfdэ mu§a-hidэ edilэn 625, 575, 325°С^э tэyin edilэn izotermik proseslэr CuIпPЪSe2 birlэ§mэsi ilэ Ъag-1^1г. нэг iki tэrэfdэn evtektika отк^Ъ. CuInSe2•4Se tэrэfdэ evtektikadan (2100С) a§a-
а, PЪSe уэ Se fazalaп, CuInSe2•4PЪ tэrэf-dэn evtektikadan (3150С) a§aglda isэ а, PbSe уэ PЪ fazalaп a§kar edilmi§dir.
CuInSe2■Se-PbSe kэsiyi qeyri-kvazibi-nardlr. Ви kэsik CuInSe2-Pb-Se tabe1i siste-т^э Ъa§ verэn mono- уэ nonvariant proses-lэrin koordinatlaпш dэqiqlэ§dirmэk u9un tэd-qiq edilmi§dir.
DTA уэ MQA nэticэlэrinэ эsasэn kэsiyin faza diaqraml qurulmu§dur (§эЫ1 3).
t.0C
900 Ь
/Ъ1+PbSe
700 ь2+р ^ 600 ЧА -700 _
\-п^о600„ L1+а+PЪSe
500 Ь2+а У
300 / 210 L2+а+PbSe
100 а+PЪSe
Си1^е ^ 20 40 60 80 PbSe CuInSe2 Se то1% PbSe
§экП 3. CuInSe2•Se-PbSe sisteminin faza diaqraml. АЗЕРБАЙДЖАНСКИЙ ХИМИЧЕСКИЙ ЖУРНАЛ № 1 2015
I. С
§akildan göründüyü kimi, kasik qeyri-kvazibinardir. Onun likvidusu CuInSe2 va PbSe-nin ilkin kristalla§ma ayrilarindan ibaratdir. Bu ayrilar 67 mol% PbSe tarkibinda kasi§ir. 67100 mol % PbSe qatiliq intervalinda isa CuInSe2-nin ikinci kristalla§masi ba§ verir. Sistemda 6000C-da mü§ahida edilan ikinci izo-termik proses ü9lü monotektik prosesla alaqa-dardir. Bu proses öz ba§langicini CuInSe2-Pb kasiyinda 6750C-da mü§ahida edilmi§ ikili monotektik prosesdan alir va sistemda PbSe-nin miqdari 9oxaldiqca tadrican 6000C-a qadar dü-§ür. Bela 9ixir ki, kasikdan xeyli arali yerla§an tabaqala§ma sahasini M2 ü9lü monotektik taraz-liginin izotermik müstavisi daha geni§ qatiliq sahasini ahata edir. Bu izotermik temperatur müstavisinin bir tarafi selena 9ox yaxin masa-faya qadar davam edir va ü9lü evtektikanin selen yaninda cirla§masini nazara alsaq, onda bu monotektik prosesdan 2100C-da qeyda alinmi§
evtektik proses istiqamatlanmali olan monova-riant ayrisinin yoxlugu qeyda alina bilmamasi ba§a dü§ülür. Belalikla, ü9üncü 2100C-da qeyda alinmi§ izotermik proses evtektik kristalla§ma ila alaqadardir.
Belalikla, CuInSe2Se-PbSe sistemi qeyri-kvazibinardir. 0-67 mol% PbSe intervalina qadar davam edan CuInSe2-nin likvidus ayrisi 7900C temperatura malik izotermik xatla iki hissaya bölünür. 0-52 mol% PbSe-a qadar arintidan ß-CuInSe2; 52-67 mol%-a qadar isa a bark mahlul fazalari kristalla§ir.
CuInPbSe2-PbSe kasiyi. övvalki sistem-dan farqli olaraq bu kasik CuInSe2-PbSe-Pb ta-beli ü9bucagini kasir va burada ba§ veran mono-va nonvariant proseslarin koordinatlarini aydin-la§dirmaq maqsadila öyranilmi§dir. Faza dia-qramindan (§akil 4) göründüyü kimi, kasik qeyri-kvazibinardir. Subsolidusda ü9 faza - CuInSe2, PbSe va Pb fazalari kristalla§ir.
t,°C
800
600
400 '
L2+PbSe
t ,T , L1+a+ß-CuInPbSe2 \
Li+L2+a 1 ß 2 Li+a+PbSe
Li+a+a-CuInPbSe2
- - _325 _ /
315"
200 -
a+ PbSe+Pb
i I I I I I l l I
CuInPbSe2 20 40 60 80 PbSe mol% PbSe
§akil 4. CuInPbSe2-PbSe sisteminin faza diaqrami.
CuInSe2-Pb-Se kvaziü?lü sisteminin likvidus sathinin proeksiyasi. Sistemin tadqiq edilmi§ kasiklari va adabiyyat materiallari asasin-da [17, 18] CuInSe2-Pb-Se kvaziü9lü sisteminin
likvidus sathinin proyeksiyasi diaqrami qurulmu§-dur. CuInSe2-PbSe kvazibinar kasiyi CuInSe2-Pb-Se kaziü9lü sistemi iki tabeli ü9bucaga -CuInSe2-PbSe-Se va CuInSe2-PbSe-Pb ü9bu-
64
N.M.ALLAZOVA, T.M.ÍLYASLI
caqlarina bölür. Har iki tabeli Ü9IÜ sistemda maye fazada tabaqala§ma sahalari müayyan edilmi§ va ikili kristalla§mani (a+PbSe) ifada edan mono-variant ayri bu tabaqala§ma sahalarini kasir. Burada kasi§ma nöqtalari maye i§tiraki ila 4 fazali monotektik proseslari ifada edir. Bu kasi§ma nöqtalarinin tarkiblari va tarazliq temperaturlari tadqiq etdiyimiz müvafiq qeyri-kvazibinar ka-siklarin kömayi ila tayin edilmi§dir.
Sistemda müayyan olunan nonvariant
proseslar cadvalda verilmi§dir. Cadvaldan gö-ründüyü kimi, sistemda 14 nonvariant tarazliq prosesi mövcuddur. Onlardan 5-i sistemdaki binar evtektik (ei, e2, e3, e4, e5) tarazliqlari, ikisi ü9lü evtektik (E1, E2) tarazliqlari, biri distektik (PbSe-nin amala galdiyi) tarazliq, biri binar pe-ritektik (p1) tarazliq, biri ü9lü peritektik (P1) ta-razligi, qalani isa maye i§tiraki ila ü9- va dördfa-zali monotektik tarazliqlari ifada edir (cadval).
Codvol 1. CuInSe2-Pb-Se sisteminda nonvariant tarazliq proseslari
Nonvariant nöqtalar Reaksiyalar Tarkib, mol.% t, 0C
CuInSe2 Pb Se
e1 L^CuInSe2 Pb 1 99 - 315
e2 L^PbSe+Pb - 100 - 327
es L^PbSe+Se - - 100 220
e4 L^CuInSe2+Se - - ~99 210
es L^CuInSe2+PbSe 16,28 41,86 41,86 735
p1 L2+ao-a-CuInPb Se2 2 98 - 650
D1 L^PbSe - 50 50 1080.7
E1 L^a-CuInSe2+PbSe+Se - - ~100 220
E2 L^a-CuinSe2+PbSe+Pb - ~100 - 315
P1 L2+a^a-CuInPbSe2+PbSe 1 98 1 625
m1(m1*) L1 ^L2+a-CuinSe2 51 49 98 675
m2(m2*) L2-oL3+a-CuinSe2 29 (~0) - 71 (~100) 800
ms(ms*) L2^L4+PbSe - 26 (~0) 74 (~100) 678.3
M1(M1*) L2+CuInSe2^L1 +a-Pb Se 13 (2) 69 (97) 18 (1) 650
M2(M2*) L2+CuInSe2^L3+ PbSe 8 (1) 20 (1) 72 (98) 600
n1 L+ß -CuInSe2o-a-CuInSe2 65 35 0 820
n2 L+ß -CuInSe2o-a-CuInSe2 29 35 36 800
Пз L+ß -CuInSe2o-a-CuInSe2 12 16 72 800
n4 L+ß -CuInSe2o-a-CuInSe2 5 0 95 800
CuInSe2-Pb-Se kvaziü9lü sisteminin lik-vidus sathinin proyeksiyasi §akil 5-da veril-mi§dir. §akildan göründüyü kimi, sistem iki tabeli ü9bücaqdan ibaratdir. Har iki tabeli sistemda kristalla§ma evtektik xarakterli ol-duqlarindan ümumi ü9lü sistemda 2 ü9lü nonvariant evtektik tarazliq olmali idi. Lakin Pb-Se, CuInSe2-Se va CuInSe2-Pb sistemlarinda binar evtektikalar praktiki olaraq cirla§mi§ olduqlarindan axtarilan 2 ü9lü evtektika da
cirla§mi§dir. Müvafiq olaraq Pb va Se-in da il-kin kristalla§ma sahalari cirla§ib. CuInPbSe2 birla§masinin ilkin kristalla§ma sahasi ü9bu-cagin Pb tapasi yaninda 9ox ki9ik saha tutur. 9sas ilkin kristalla§ma sahalari CuInSe2 va PbSe (25 %) fazalarina aiddir. Ü9lü birla§manin ilkin kristalla§ma sahasi n1n2n3n4 ayrisi vasi-tasila sfalerit fazasinin (1-ci saha) va xalkopirit fazasinin (2-ci saha) ilkin kristalla§ma saha-larina bölünür.
10
ез Se
"I-1-г
CuInSe2 10 30
mol%
§akil 5. CuInSe2-Pb-Se sisteminin likvidus sathinin proyeksiyasi diaqrami. Ilkin kristalla§ma sahalari: 1 - sfalerit tipli ß bark mahlul fazasi, 2 - xalkopirit tipli a bark mahlul fazasi; 3 - PbSe; 4 - CuInPbSe2.
8dabiyyat siyahisi
1. Жузе В.П., Сергеева В.М., Штрум Е.Л. Полупроводниковые соединения с общей формулой АВХ2 // Журнал технической физики. 1958. Т. 28. № 10. C. 2093-2108.
2. Фонаш С., Ротворф А., Казмерски Л. Современные проблемы полупроводниковой фотоэнергетики / Под ред. Коутса Т., Микина Дж. Пер. с англ. М.: Мир, 1988. 307 с.
3. Mudryia A.V., Victorova I.A., Gremenoka V.F. et al. Optical Spectroscopy of Chalcopyrite Compounds CuInS2, CuInSe2 and their Solid Solutions // Thin Solid Films. 2003. V. 431-432. P. 197-199.
4. Sainctavit Ph., Petiaua J., Flank A.M. Ringeissen J., Lewonczuk S. Xanes in chalcopyrites semiconductors: CuFeS2, CuGaS2, CuInSe2 // Physica B: Condensed Matter. 1989. V. 158. No 1-3. P. 623624.
5. Wada Т., Kinoshita Н,, Kawata S. Preparation of chalcopyrite-type CuInSe2 by non-heating process // Thin Solid Films. 2003. V. 431-432. P. 11-15.
6. Харин А.Н. Структура и морфология поверхности эпитаксиальных пленок Cu2Se и CuInSe2. Автореферат дисс. ... канд. физ.-мат. наук. Воронежский государственный технический университет. Воронеж 2007. 24 с.
7. Абдуллаев М.А., Магомедова Дж.Х., Гаджиева P.M. Влияние отклонений от стехиометрии на электропроводность и фотопроводимость кристаллов CuInSe2 // Физика и техника полупроводников. 2001. Т. 35. № 8. С. 906-908.
8. Мальсагов А.У. Исследование электрофизических свойств соединений CuGaSe2, CuInSe2, CuAsSe2 в твердом и жидком состояниях // Физика и техника полупроводников. 2000. Т. 4. № 8. С. 689-691.
9. Бабаев A.A., Гаджиев T.M., Камилов И.К. Фотовольтаический эффект в монокристаллах ^-CuInSe2 // Сб. докл. 9-го Международного симпозиума "Высокочистые металлические и полупроводниковые материалы". Харьковская научная ассамблея, ISPM-9, Харьков. Украина. Апрель. 2003. С. 148-150.
66
N.M.ALLAZOVA, T.M.iLYASLI
10. Zhang S.B., Su-Huai Wei, Alex Zunger, Kata-yama-Yoshida H. Defect physics of the CuInSe2 chalcopyrite semiconductor // Physical Review B -PHYS REV B. 1988. V. 57. № 16. Р. 9642-9656.
11. Горлей П.Н., Ковалюк З.Д., Орлецкий В.Б. Механизм протекания тока в структурах металл/p-CuInSe2 // Журн. технич. физики. 2004. T. 74. № 5. C. 141-142
12. Препаративные методы в химии твердого тела / Под ред. Хагенмюллера П. Пер. с англ. М.: Мир, 1976. С. 171-276.
13. Заргарова М.И., Бабаева П.К., Аждарова Д.С. Меликова З.Д., Мехтиева Т.А. Исследование систем CuInSe2-InSe (SnSe2, Bi2Se3) // Неорган. материалы. 1995. Т. 31. № 2. С. 282-283.
14. Аждарова Д.С., Мехтиев И.Г., Мамедов А.Н., Заргарова М.И. Ликвидус тройной системы
Си1п8е2-1п8е-8п8е2 // Неорган. материалы. 1999. Т. 35. № 8. С. 923-926.
15. Аллазов М.Р., Аббасова Р.Ф., Аллазова Н.М. Характер взаимодействия в системе Си1п8е2-Си1 // Вестн. БГУ. Сер. естест. наук. 2002. № 2. С. 22-25.
16. Аллазова Н.М., Аббасова Р.Ф., Ильяслы Т.М. Область первичной кристаллизации халькопи-ритной фазы в системе Си1п8е2-8п-8е // Неорган. материалы. 2011. Т. 56. № 10. С. 1714-1719.
17. Аллазова Н.М. Фазовая диаграмма системы CuInSe2-PbSe // Вестн. БГУ. Сер. естест. наук. 2006. № 2. С. 23-27.
18. Allazova КМ., 1^11 Т.М. Си1^е2-РЬ sistemi-тп faza diaqraml // Вестн. БГУ. Сер. естест. наук. 2008. № 4. S. 37-41.
ОПРЕДЕЛЕНИЕ ОБЛАСТИ ПЕРВИЧНОИ КРИСТАЛЛИЗАЦИИ ХАЛЬКОПИРИТНОИ ФАЗЫ
В СИСТЕМЕ CuInSe2-Pb-Se
Н.М.Аллазова, Т.М.Ильяслы
Методами ДТА, РФА, МСА и измерения микротвердости изучен характер физико-химических процессов в системе CuInSe2-Pb-Se, построена диаграмма проекции поверхности ликвидуса и установлена область первичной кристаллзации халькопиритной фазы. Обнаружено наличие соединения с рациональной формулой CuInPbSe2, образующегося по перитектической реакции при 6500C.
Ключевые слова: система CuInSe2-Pb-Se, первичная область кристаллизации, солидус, эвтектика, перитектика.
DETERMINATION OF PRIMARY CRYSTALLIZATION REGION OF THE CHALCOPYRITE
PHASE IN THE CuInSe2-Pb-Se SYSTEM
N.M.Allazova, T.M.Ilyasly
Interaction in the CuInSe2-Pb-Se quasi ternary system were studied by DTA, X-ray powder diffraction, microstructural analysis and microhardnes measurements. A projection of the liquidus surface of the phase diagram was constructed, where the boundaries of the primary crystallization region of the low-temperature chalcopyrite phase were determined. The existence of the compound with a rational formula CuInPbSe2 was established, which forms at 6500C by a peritectic reaction.
Keywords: system CuInSe2-Pb-Se, primary crystallization region, solidus, eutectic, peritectic.
