Crimean period of oeuvre of D. Suvarsky Текст научной статьи по специальности «Искусствоведение»

ЭДЕБИЯТШЫНАСЛЫКЪ - ЛИТЕРАТУРОВЕДЕНИЕ

УДК: 82-3:81367.5:811.512.1

Исмаил Асаногълу Керим1 E_mail: аИтгв\((.тшИ. ги

Д. СУВАРСКИЙНИНЪ КЪЫРЫМДАКИ ФААЛИЕТИ

Анълатма. Макъаледе белли къырымтатар языджысы Суварскийнинъ (1919 - 2011) аяты ве фаалиети косьтерильмекте. Онынъ чокъ томлу романлары, якяелери, эсселери хусусында сёз юрютиле. Эсасен 1920 - 1930 сенелерини акс эткен эсерлери къыскъадан козьден кечирилип, терджиме-и-халына аит къошма материаллар къулланыла. Бир тарафтан чешит весикъаларгъа базанаракъ, диггер тарафтан якъын догъмушлары ве къоншуларынынъ сонъ айлар ичинде алынгъан хатыралары узеринде языджыгъа аит базы инджеликлер ачыкълана. Эсерлерининъ тиль хусусиетлерине, яни къырымтатарджанынъ дженюп (ялыбою) шивесине козь ташланыла.

Анахтар сёзлер: земаневий къырымтатар эдебияты, Суварскийнинъ несирджилиги, къырымтатар тилинде роман-эпос жанры.

Къырымда, Акъмесджитте, «Голос Крыма» («Къырым седасы») газетининъ бу сене август 3-те чыкъкъан номеринде 95 яшыны толдургъан Алиме Акъкъи (Демирджи) къартанагъа хайырлав язысы булунмакъта. Бу хайырламанынъ онемли ери шунда ки, Алиме къартана 1923 сенеси Къырымнынъ Къызылташ коюнде догъмасыдыр. Бу кой белли языджы Къызылташлынынъ (Суварскийнинъ) балалыкъта яшагъан коюдир. Табий ки, Алиме къартананынъ догъгъан, яшагъан ве койнинъ эски алыны гузель бильгени мерагъымызны чекти. Экинджи куню Алиме къартананынъ къызы - Мелиха ве торуны -Эдие Мустафаева иле багъландыкъ. Бир къач афта девамында къонуша-къонуша бу кой ве Къызылташлы акъкъында Алиме къартанадан базы къыйметли малюматлар ала бильдик.

Бугуньде чешит менбаларда Къызылташлынынъ догъгъан сенеси эки тюрлю язылмакъта. Базы менбаларда онынъ догъгъан йылы 1919 ве базыларында 1920 сенеси деп косьтерильмекте. Къызылташлынынъ кенди хатраларында анасынынъ айткъанына коре, Биринджи джихан савашы заманында немселер Къырымны терк эткен сонъ, экинджи йылы догъгъан [6, с. 13]. Бу хатырагъа эсаслансакъ, Къызылташлынынъ догъмасы 1919 сенесине келе. Лякин 1936 сенеси советлерде паспорт къануны чыкъкъан сонъ, Акъмесджитнинъ горсовет бинасында эки хэким (врач) тарафындан муайене этильген (бакъылгъан) сонъ берильген ресмий шаадетнамеге коре, 1920 сенеси март 9 ракъамлары косьтериле [6, с.14]. Бу ракъамларнынъ экиси де, (яни 1919 ве 1920 март 9) шартлыдыр. Чюнки оларнынъ экиси де ич бир конкрет весикъагъа эсаслангъаны белли дегиль. Яни Къызылташлынынъ бугуньде косьтерильген догъгъан куню де шубелидир...

Белли олгъаны киби, 1917 сенесинеджек, яни чарлыкъ заманы девринде, олюм-догъум, эвленме-айрылма къайдларыны койлернинъ имам-хатиплери алып бармакъта эдилер. Бу ишлер джамилерде булунгъан «имам-хатип дефтерлери»нде («сиджиль кутюклеринде») къайд олунмакъта эди. 1917 сенесининъ декабринден исе, советлернинъ чыкъаргъан янъы къанун-къаиделери боюнджа бу иш диний тешкилятлардан айрылып девлет къолуна кечирильген эди.

1 Керимов Исмаил Асанович, д. филол.н., профессор; директор НИИ крымскотатарскотатарской филологии, истории и культуры этносов Крыма ГБОУВО РК КИПУ (Симферополь, Крым).

1919 - 1920 сенелери Къырымда советлернинъ ишбу къанунлары чалыштырылдымы-ёкьмы? - белли дегиль. Бугуньде де бу меселе ачыкъ булунмакъта. Къырымтатарларынынъ 1944-теки сюргюнинден сонъра, миллетнен багълы бутюн язы-сызылары, шу джумледе имам-хатип дефтерлери, Къырымнынъ бутюн кошелеринден топланып харбий гарнизонларнынъ азбарларында якъылгъаны себебинден, 1920-нджи сенелерине къадар ве шу сенелери догьгьан бинълернен къырымтатарларынынъ догъум йыллары бугуньгеджек там аныкьланып олунамай. Кьызылташлынынь да догьгьан йылы ве куню бу сой меселелер иле багьлыдыр. Яни онынь догьгьан куню ве йылыны там косьтерген не ЗАГС кьайды, не де имам-хатип дефтериндеки кьайды булунмады.

Кьызылташлынынь биографиясына аит даа бир меселе - онынь советлер ордусына алынмасыдыр. Кендисининь 1955 сенеси Яшар Набининь адына кондерген мектюбине коре, 1940 сенеси советлер ордусына алынгьандыр [7, с. 8]. Ама 1940 сенеси Кьызылташлы Акьмесджит педагогика институты тарих факультетининь ялыньыз 2-нджи курсуны битире. Окьув йыллары бойледир: 1938 - 39 (биринджи курс); 1939 - 40 (экинджи курс). Я о вакьытта институтларнынь (педагогика институтларында даа кьатты оларакь) студентлери куньдюз болюгинден орду хызметине алынмай эдилер. Бу ерде, табий оларакь бойле суаль догьа. Насыл этип Кьызылташлы 1940 сенеси орду хызметине алына?

Иште, о девирнинь тасиль эснасыны огренип бу меселени ачыкьлагьанда, бойле меракьлы малюматлар мейдангьа чыкьмакьта. 1940 сенесининь 1-нджи сентябринден башлап юкьары сыныф талебелери ве алий тасильде булунгьан студентлер окьувлары ичюн пара тёлемек кереклиги акькьында кьанун кьабул олуна. СССР Халкь Комиссарлары Шурасынынь 638 номералы кьарарына бинаэн Москва ве Ленинграддаки институт ве университетлерде окьугьан талебелер 400 рубле, башкьа шеэрлерде, шу джумледе Акьмесджитте, окьугьан студентлер сенеде 300 рубле тёлемеси керек эди [4]. О вакьытлары СССР-де ишчининь орта айлыгьы 220 - 225 кумюш эди. Яни чокьусы адий хоранталар бу параны котерип оламайлар. Занымызджа, Кьызылташлы да бу себептен окьувыны ташлагьандыр. Ве окьув ташланылгьан сонь, табий, 1940 сенесининь кузюнде орду хызметине алына.

Кьызылташлы мектепли чагьына кельгенджек ве мектепли чагьында булуныркен, аилевий ве миллий аятында кучьлю сарсынтыларгьа огьрай. 1921 - 1922 сенелерининь мутхиш ачлыгьы Кьырымда ресмий сайыда эпси олып 100.000 ве олардан 75.000 кьырымтатарынынь яни умумий сайысынынь учьте бир кьысмынынь джаныны алгьан олса, соньра советлер тарафындан 1928 сенеси башлангьан тоталь колхоз кьуруджылыгьы биньйыллар девамында шекилленген икьтисадий кьурумны темелинден йыкьып яньы кьурум, яни колхоз кьурумы, тиклемеге тутунмасы, эмекдар инсангьа кьаршы вахшийдже янашмалар догьурды. Шахсий мулькюнден айрылмагьа, колхозгьа кирмеге истемеген, башлангьычта юзбиньлердже, соньра исе миллионларджа СССР тебаасындаки инсанлар асылгьан-кесильген, кьуршунгьа тизильген ве советлернинь вахший махкюм лагерьлерине быракьылып гьайып этильгендир.

1931 сенеси Кьызылташлынынь бабасы да хапс этилип Акьмесджит тюрьмесине кьапатылды. Бабасыз кьалгьан секиз джан балалы хоранта ёкьсуллыкькьа, ачлыкькьа, бербатларгьа огьрай.

Иште, балалыгьы, осьмюрлиги ве генчлиги чагьында башындан кечирильген фаджиалы олайлар, сыкьынты ве сарсынтылар Кьызылташлынынь аньында сакьланып келип соньундан бир чокь эсерлеринде бедий тасвир васталарынен акс этильгендир.

Ама Кьызылташлынынь балалыкь ве генчлик деврини огрениркен, агьырдан-агьыр аят кьарсанбаларындан кечтигине бакьмадан, мектеп ве институт тасили аралыкьсыз ве баягьы тюз шекильде отькенини коремиз. Кьызылташ коюнде 4 сыныфлы биринджи басамакь мектебини битирдиги заман, бабасы - Эмирусеин акьай хапсханеден кьуртулып Акьмесджитте яшамакьта эди. Бабасынынь арзусыле 1932 сенесининь бахаринде Дагьджы Кьызылташ коюнден меркезге, Акьмесджитке, (бабасынынь янына) алына. Кене бабасынынь усанмаз, тедбиркяране ве акьылане арекетлериле бир афтадан соньра, Кьызылташлы Акьмесджитнинь толу олмагьан орта 12-нджи нумюневий мектепнинь 5-нджи сынфына

алынып тасилини девам эте. Бу мектепте 7-нджи сыныфны битирдиктен соньра, 1936 сенеси бабасы оны Кьырымда мешхур олгьан 13-нджи нумюневий мектепнинь 8-нджи сынфына авуштыра. Ишбу мешхур мектеп 1936 сенеси ачылып ичинде тюм кьырымтатар олгьан 726 талебе бутюн фенлерни кенди тиллеринде кечмекте ве мектеп мудюрлигини Фатиме Кьадымуллаева эда этмекте эди [1, с. 108]. Тамам бу ерде дерс берген эдебият оджасы Акимова сойадлы ханым яваш-яваш Кьызылташлыда бедий сёзге авеслик уяндыра. Кьызылташлы даа талебе экен, кет-кете кенди де кьолуна кьалем алып бедий тасвирджилик усулларыны огренмеге, ве кьалем теджрибесини алмагьа тутуна. 10-нджы сыныфта окьудыгьы вакьыт, яни 1937 - 38 сенелери, оджасынынь ярдымыле «Кьыш» серлевалы ильк манзумеси матбаа юзюни коре. Генчлер дергисинде басылгьан ишбу шиир, табий ки, онынь гоньлюни котерип даа башкьа эсерлер иджат этмеге авесини кьозгьай.

Бугуньде тек Русиенинь Москвадаки ве Петербургдаки меркезий кутюпханелеринде топлу шекильде кьорунмакьта олгьан дженктен эвельки кьырымтатар матбуаты арасында 1930-нджы сенелерининь экинджи ярысында нешир этильген джыйынтыкь ве дергилерде Кьызылташлынынь бир сыра эсерлерини була бильдик. Шу джумледе «Эдебият ве культура» дергисининь 1939. - №9 - 10 («Севдигим Ялта» шиири); соньра «Яш ленинджилер» адлы айлыкь дергининь 1939. - №№ 2, 3, 4, 6 - 7, 8 - 9, 12; 1940. - №№ 1, 4 ве 1941. - №№ 4, 5 номерлеринде «Кьышта», «Кьарт анай кьувана», «Гуль», «Кельди бахарь», «Бахарь сабасы», «Севгеним бу яз геджеси», «Акьшам олса», «Буль-буль ве мен», «Кьызыл аскер», «Айшечик», «Самолёт», «Оськен юрек», «Бешик йыры», «Кьушлар тюркюси», «Бахарь» киби шиирлери ве «Артекте» икяеси басыла. «Совет эдебияты» дергисининь 1940. - № 11 (учь шиири), кене 1940 сенеси «Эдебий Кьырым» меджмуасында «Атланайым атыма» ве «Кой акьшамы» шиирлери басылгьаныны коремиз.

Булардан гьайры, дженк вакьтында (1941 сенеси) Украинада язылгьан «Бериньиз атамнынь кьылычын маньа», 1944 сенеси Берлинде язылгьан «Йылдыз» ве 1946 сенеси Лондрада язылгьан «Кьырым, мени аньасыньмы?» шиирлери 1957 сенеси Анкарада чыкькьан «Кьырым» меджмуасында басылгьан эдилер [5, с. 71-73].

Буларгьа кьошма оларакь о девирнинь генч эдебиятчысы Зинабаддин Келямовнынь 1941 сенеси чыкькьан «Совет эдебияты» дергисинде нешир этильген макьалесинде [3, с. 67] Кьызылташлынынь нумюне сыфатында берильген «Дагьлар» шииринден дёртлюги корюнди.

Булардан гьайры, о заманнынь матбуатында биз буламадыгьымыз, ама Кьызылташлынынь кенди хабер бергенине коре, о девирде «Сёйленьиз диварлар» (1940) эпик манзумеси де нешир олунгьандыр. Ишбу эсер рахметли языджымыз Риза Фазыл тарафындан 2012 сенеси тертип ве Акьмесджитте нешир этильген «Севдигим Ялта» джыйынтыгьында булунмакьта.

1938 сенеси Акьмесджиттеки педагогика институтынынь тарих факультетине кирген Кьызылташлы, студентлиги девринде афтада учь гедже «Яш кьуввет» газетасында чалыша, Москвадан геджелеринен кельген ТАСС (телеграф агентствосы) хаберлерини русчадан кьырымтатарджагьа чевирип матбуаткьа алып бара. Булардан гьайры, Кьырымнынь чешит ерлеринден (Ускют, Эски-Кьырым, Арт-Этек, Багьчасарай ве дигер ерлерден) газета ичюн кой ишлери ве койдеки медений аят акькьында махсус репортажлар азырлай. Яни мектеп чагьында кьолуна алынгьан кьалеми вира ишлене, язы теджрибеси ве тасвир усталыгьы артып бара.

Гоньлю ташкьан генч шаир яз геджелери (тоталары ве ана-бабасы яттыкьтан соньра, бир одада отурмагьа биле ер буламадыгьы алда - кьардашлары ве ана-бабасы иле 10 джан эдилер) тышары чыкьып, эвлери янында олгьан электрик диреги астында ерлешип директеки лампа алтында джошкьунлыкьле китап окьумаларына далып кете. Базен кучюджик олса да, эсер артындан эсер, манзуме артындан манзуме сыралай. Эр сатырындан, дёртлюгинден, манзум ве менсюр парчаларындан кьалемининь кучю арта, кьуллангьан бедий васталары уйгьунлаша, яраткьан бедий типлери, тасвирлери даа айдын, даа табий оларакь джанландырыла.

«Къыш» (1937) адлы ильк шииринде табиатны тасвирлемеге огърашкъан Къызылташлы къыскъа замандан сонъ, «Сёйленъиз диварлар» (1940) киби тарихий, социаль меселелерни котерген эпик манзумесини ярата бильди. Багъчасарайдаки Хансарайны зиярет этеркен, тарихчи зенаатыны алаяткъан генчнинъ тарих хатырасы артыкъ кечмишнинъ джанлы левхаларыны синема шерити киби айландырмакъта. Эскидеки кучьлю миллий девлети, буюк медениет ве илими, къалабалыкъ халкъы... Раат-раат кенди кендини идаре эткен, кимсеге бойсунмагъан, озь менфаатыны гузель бильген, анълагъан ве кендисини эр бир душмандан ве душманлыкътан къорчалая бильген девлети шимди нереде, нереде...

Джеллят советлер режимининъ гъает серт цензурасы алтында булунгъан дергилер ве языджылар нелер сёйлее бильдилер...

Сус, тилим! Сёйлеме, сёйлеме, сёйлеме!

Диварлар сёйлесин, сен исе, кель, динъле!

Диварлар пек къарттыр, диварлар тарихтир,

Диварлар тёкюльген къанларгъа шааттыр.

Сёйленъиз сиз манъа, сёйленъиз, диварлар!

Сарайда не олду, Сарайда нелер бар?

Сёйленъиз, не ерде гузеллер агълады,

Къальбинде севгини нелерге багълады?

Не ерде, насыл хан атланды атына?

Къайсы бир къапудан чыкъты о ятына?

Къайсы бир топракъта душманнен чарпышты?

Не ерде баш кесип атлысы чарпышты?

Мына шу мезарлыкъ, мына шу Герайлар... Сарыкълы баш ташлар козюме къарайлар, Сессиз ве солукъсыз мен кирем... доланам Мезарлар ташына даянам, ойланам.

Козюме бакъалар дуйгъусыз дюрбелер Бизлерни къуртар деп, эллерин берелер...

Къызылташлынынъ матбаа юзюни корьген парчалары яваш-яваш Къырым интеллигенциясы, зиялылары ве языджыларынынъ дикъкъатыны джельп этмеге башлай. Эдебий дергилерде эдебиятшынаслыкъ ве эдебий тенкъит рубрикаларында иджадына, къыскъа олса да, базы къыйметлер кесиле. Меселя, Къырым Языджылар Бирлигининъ реиси олгъан Шамиль Алядиннинъ «Къырым совет татар эдебияты» макъалесинде Къызылташлынынъ иджады акъкъында бойле сатырларны коремиз: «Яш шаирлерден Дженгиз Дагъджы аркъадаш ильки басылгъан шииринде озюнинъ кениш истидаты олдугъыны исбат этти, «Ялта», «Дагълар» ве дигер шиирлери бунъа шааттыр. Дж. Дагъджы илериде буюк нефис эсерлер догъурмакъны ишандыргъан аркъадаштыр» [2, с. 38].

Къызылташлынынъ замандашларындан бириси яш языджы Зинабаддин Келямов исе, онынъ иджадына бойле къыймет кесмекте: «Биздеки яш шаирлер арасында даа бир сой бар. Онлар озь хаялларында бир символ ярата, ону айбетлей, охшай ве бунынъле рухлана. Бойле абстрактлыкъ енъи замангъа башлагъан инсанларда ола тургъан, дерлер. Меселя Дагъджынынъ «Дагълар» адлы шиирини алынъыз. Автор туманлы дагъларгъа бакъып:

Шаирнинъ ильхамы, шаирнинъ сёзю, Келинъиз, дагъларым, сарайым сизни, Сизлерге бакъкъан о, душманнынъ козю

Кёр олсун, меним козь бебегим - дагълар,

Сизлерчюн садыкъ бир аскерим, дагълар!!!

Шаирнинъ бу абстракт джошкъунлыгъы поэзиянынъ тюкенмез чокърагъы олгъан акъикъий, зенгин омюрге урунып дагъыла. Шубесиз, озь узеринде чалышырса «Кой акъшамы» киби гузель пейзаж берген шиирлерден гъайры, бельки терен гъаели, сюжетли ве образлы эсерлер де ярата билир» [3, с. 67].

Къырым деврине аит заманларда къырымтатарджа язылгъан ве 1945 сенеси тамамлангъан «Къоркъунч йыллар» романыны къайд этмели. Бу роман 1955 сенесинден башлап «болюм-болюм оларакъ долгъун без зарфларынынъ ичинде» Лондрадан Тюркиеге «Варлыкъ яйынлары» нешриятына кондериле. Романны башта окъуп чыкъкъан Яшар Наби бойле къайд этмекте: «Мектюпнинъ де, икяенинъ де дейиш ве шивесинде акъсакълыкълар варды. Язарын тилини, эйи бильмедиги Тюркие тюркчесине якълаштырмакъ ичюн элинден кельгенини яптыгъы беллийди». Бир тарафтан, эсерге къыймет кесип, экинджи тарафтан, шиве «къусурлыгъыны» анълатаракъ, Яшар Наби фикрини шойле девам этмекте: «Бу кучьлю санат эсерининъ хэмен яйынланмасына къаршы тек энгель варды: тили, лехдже фаркъындан илери кельген акъсакълыкъларны тюзетильмеси шартты...» Романгъа къыймет кесеркен, Яшар Наби бойле дей: «Бу дередже яшанмыш, бу дередже дуюларакъ язылмыш бир фаджиайы инсаннынъ тюйлери урьпермеден окъумасы, сонъунда медениет ады алтында ишленен джинаетлери лянетле анъмамасы имкянсыздыр... » [7, с. 6].

Яни Къызылташлынынъ бу эсери къырымтатарджа олып, Тюркиеде нешир этильмеси ичюн («романнынъ тилини, къолайджа, сюрчмеден /тутунмадан/ окъунаджакъ бир бичиме къоймакъ люзюмиетиле») Яшар Наби ве аркъадашы Зия Осман Саба тюркчелештирмеге арекет эткендирлер. Кендисининъ языджылыкъ фаалиети акъкъында тюшюниркен Къызылташлынынъ кендиси де, романларыны, хаялен олса да, Къырымда язгъаныны айта. Кендисининъ 1998 сенеси Истанбулда нешир эткен «Найга1а^а Cengiz Dagl. Yazarm Kendi Kaleminden» китабында бойле язмакъта: «Керчектен де романларымы билинч алтым (подсознание) даха Акъмесджитин 13-нджи орта окъулындайкен, язмая башлады дерсем, ольчюю къачырмаяджагъымы тюшюнем» [6, с. 53-54].

Къызылташлы кендисининъ къадыны Регина-Барбара Клешко иле хорантасында лех тилинде къонушырды. Русча эсер язгъаны да беллидир. Меселя, 1946 сенеси рус тилинде онынъ «Большая ложь» («Буюк ялан») пьесасы языла. Мелек ханым Макъсудогълунынъ хаберине коре, Къызылташлынынъ инглизджеси де мукеммель эди. Яни Къызылташлынынъ сербест оларакъ бир къач тиллерде эсер язмагъа икътидары олгъаныны козь огюнде тутмалыдыр.

Сонъ сенелери Къызылташлынынъ ильк эсерлери янъыдан нешир этилиркен, базы мухаррирлеримиз генч шаирнинъ язы имлясыны, шиирлеринде озь вакътында къулланылгъан базы келимелерни денъиштирмеге, «редактирлемеге» кендилерине бордж танымакъталар. Меселя, «Севдигим Ялта» шииринде Къызылташлынынъ къуллангъан «къанатым чездим» ибареси ерине «къанатым чоздым» дее денъиштирильген. Албу ки, шиирнинъ бундан сонъки сатырында Къызылташлы онъа къафие оларакъ «багъыны кездим» ибаресини къуллангъандыр. Яни шиир мухаррир элинден кечтиктен сонъра базен сес уюшыкълыгъыны ве аэнкини гъайыр эте. «Атланайым атыма» парчасында исе, «Дагълар кечип бу ватаннынъ меркезине барайым» ерине, «Ёллар кечип Акъмесджитнинъ меркезине барайым» киби уйдурылгъан сатыр къулланылмакъта ки, бу артыкъ шиирнинъ манасыны да бозмакъ сайылыр...

Къызылташлы генчлик деврининъ джошкъунлыгъы, ильк севгиси, дуйгъу къайнамалары ве этрафындаки аятнынъ, зенгин табиатнынъ, тынмаз иш-арекетнинъ инджеликлерини, хусусиетлерини озьджесине бир бакъышле тасвир этмеге чалыштыгъыны коремиз. Аятнынъ ильк басамакъларындаки гъает серт ве гъарез, хунриз акимиет режимининъ баскъысына, эзмесине бакъмадан, гурьджанлы, чокъренкли, джыллы ве саф омюр ирмачыкъларыны коре бильди. Ватанынынъ дюльберлиги, халкъынынъ бинъйылларле шекилленген миллий озелликлери, ачыкъгонъюллиги, табий сафлыгъы яш шаирнинъ

рухуна рух, къалемине кучь бердилер. Ве бу иджадий башлангъычтаки юрт сыджагъы, ватан къокъусы, этрафындаки табиатнынъ бутюнлигинен озьлеми ве миллий, тарихий догъмушлыкъ тамырлары сонъундаки буюк иджадий енъишлерининъ сагълам, къавий темели олып, ят иллердеки узакъ омрю девамында рухий ве иджадий таянч ве къавий инанчына чеврильгендирлер.

Керимов Исмаил Асанович

КРЫМСКИЙ ПЕРИОД ТВОРЧЕСТВА Д. СУВАРСКОГО

Аннотация. В статье рассматривается жизненный и творческий путь известного крымскотатарского прозаика Д. Суварского (1919 - 2011), автора многочисленных романов, отражающих национальную жизнь Крыма 1920 и 1930 годов. На основе различных документов, воспоминаний близких родственников и односельчан делается попытка создания творческого и биографического портрета, связанного с крымским периодом его жизнедеятельности. Анализируется особенность языка и стиля его произведений. Первые пробы пера сделанные Суварским в 1937-38 годах были оценены современниками как весьма оригинальные и талантливые, что дало основание говорить о его блестящей писательской карьере в будущем. Историк по образованию, филолог по призванию, Суварский оставил целый ряд произведений как на крымскотатарском и турецком, так и на польском, английском и русском языках. В статье особо подчеркивается мысль о том, что недалеко то время, когда его произведения будут переведены на многие языки мира.

Ключевые слова: Современная крымскотатарская литература, прозаик Суварский, роман-эпос на крымскотатарском языке.

Kerimov Ismail Asanovich

CRIMEAN PERIOD OF OEUVRE OF D. SUVARSKY

Summary. The matter for the consideration in the article is the life and the creative way of the famous Crimean Tatar prose writer Genghis Dagdzhy (1919 - 2011), the author of the numerous novels reflecting the national life of Crimea in 1920 and 1930s. On the basis of various documents, reminiscences of close relatives and fellow-countrymen, an attempt is being made to make up a creative and biographical portrait linked with the Crimean period of his lifetime. The peculiarities of the language and the style of his works are analyzed.

Keywords: Modern Crimean Tatar literature, novelist Suvarsky, novel-epic in the Crimean Tatar language.

МЕНБАЛАР:

1. Абдульвапова Л.К. Джынгъыз Дагъджынынъ эсерлеринде мекян оларакъ / Л.К. Абдульвапова // Вопросы крымскотатарской филологии, истории и культуры. - 2017. -№1. - С. 103 - 110.

2. Алядин Ш. Къырым совет татар эдебияты / Ш. Алядин // Совет эдебияты. - 1940. - №2 11.

3. Келямов З. Поэзиямыз хакъкъында / З. Келямов // Совет эдебияты. - 1941. - № 2.

4. Совет народных комиссаров СССР [Электронный ресурс] - Режимдоступа. URL: http://www.bolshoyvopros.ru/questions/1190733-kogda-v-sssr-bylo-vvedeno-platnoe-obrazovanie.html

5. Хатыраларда Дженгиз Дагъджы / терт. эт. : Ю. Къандым. - Акъмесджит : Къырымдевокъувпеднешир, 2000. - 108 с.

6. Dagci C. Hatralarda Cengiz Dagci. - Istanbul : Otuken, 1998. - 271 s.

7. Ya§ar Nabi. Bir ka? soz. Dagci C. Korkun? yillar. Roman / Y. Nabi. - Istanbul : Varlik yayinlari, 1975. - 305 s.