CC BY
0SS
CISTANCHE SALSA 0СЩД1ГШЩ ФАРМАКОЛОГИЯЛЬЩ БЕЛСЕНД1Л1Г1 ЖЭНЕ РЕПРАДУКЦИЯГА ЭСЕР1
САТБАЕВА ЭЛЬМИРА МАРАТОВНА
С. Ж. Асфендияров атындагы ^азак ¥лттык Медицина Университетi, Еылыми жетекш^
м.г.к., кауымдастырылган профессор
ЦАМШЫБЕК МЭДИНА САПАРГАЛЩЫЗЫ
С. Ж. Асфендияров атындагы ^азак ¥лттык Медицина Университетi, «Медицна» маммандыгы бойынша 2 курс магистранты
Тушндеме: Fылыми мацала К^азацстанныц швлейттг жэне далалы (Алматы облысы, Мойынцум швл1) аймацтарында кездесетш, цурамында Cistanche salsa вс1мд1г1н1ц сыгындысы бар суппозиторийлердщ фармакологиялыц белсендшгт жэне репрадукцияга эсерт зерттеуге багытталган.
Ктттж свздер: Cistanche salsa, репродукция,
ФАРМАКОЛОГИЧЕСКАЯ АКТИВНОСТЬ И РЕПРОДУКТИВНЫЕ ЭФФЕКТЫ
ЭКСТРАКТА CISTANCHE SALSA
САТБАЕВА ЭЛЬМИРА МАРАТОВНА
Казахский национальный медицинский университет С. Ж.Асфендиярова Научный руковадитель, к.м.н., ассоциированный профессор
КАМШЫБЕК МАДИНА САПАРГАЛИЕВНА
Казахский национальный медицинский университет С. Ж. Асфендиярова, 2 курс магистрант по специальности «Медицина»
Резюме: Научная статья направлена на изучение фармакологической активности суппозиториев, содержащих экстракт растения Cistanche salsa, встречающегося в пустынных и степных регионах Казахстана (Алматинская область, пустыня Мойынкум), и их влияния на репродукцию.
Ключевые слова: Cistanche salsa, репродукция,
PHARMACOLOGICAL ACTIVITY AND REPRODUCTIVE EFFECTS OF CISTANCHE SALSA EXTRACT
SATBAEVA ELMIRA MARATOVNA
Asfendiyarov Kazakh National Medical University, PhD doctors, associate Professor
KAMSHYBEK MADINA SAPARGALIKYZY
Asfendiyarov Kazakh National Medical University,
2 year Master's student in the specialty "Medicine"
Resume: The scientific article is aimed at studying the pharmacological activity of suppositories containing an extract of the plant Cistanche salsa, found in the desert and steppe regions of Kazakhstan (Almaty region, Moyynkum desert), and their effect on reproduction. Keys words: Cistanche salsa, reproduction
Зерттеу максаты: ^урамында Cistanche salsa шиюзатынан алынган сыгындынын уыттылыгын зерттеу, Cistanche salsa сыгындысы бар суппозиторийлердш фармакологиялык белсендiлiгiн жэне репродукцияга эсерiн зерттеу.
Зерттеу эдш: Зертханалык жануарларды пайдалана отырып клиникага дейiнгi зерттеу жумыстарын жYргiзу
Эдеби шолу: Cistanche salsa eсiмдiгi Orobanchaceae тукымдасыныц ец кунды eсiмдiк болып саналады. Бул eсiмдiк ботаникалык жагынан аз зерттелген жэне фармацевтикалык, фитотерапиялык касиетi жогары жэне тагам ретшде де кундылыгы жогары болып саналады. Дэршк eсiмдiктердш тек 26 % гана (1500-ге жуык тYрi) дэлелденген биологиялык белсендiлiкке ие жэне кешендi фитопрепараттар курамында да, монозаттар ретшде де эртYрлi аурулардыц алдын алуда ем ретшде пайдаланылады. Шелде, сортацды, сазды, борлы, эк тасты топырактарда кездеседi. Cistanche salsa негiзiнен Еуропаныц к^ргак немесе жартылай к^ргак аймактарында, Пиреней тYбегiнде, CолтYCтiк Африка, Арабия, Иран, Ауганстан, Пэкiстан, CолтYCтiк Yндiстан, Моцголия жэне ^ытайдыц солтYCтiк-батысында таралган [1], [2], [3].
Сортацды Цистанхе ^азакстан Республикасыныц Бетпакдала, Мойынкум, Балкаш -Алакел аймактарында eседi. Цистанхенш ^азакстандагы жогары мeлшердегi коры, оны iшкi нарыкта тагам жэне фармацевтикалык eндiрiсте пайдалануга перспективалы eсiмдiк болып табылады. Сондыктан, сортацды Цистанхе eсiмдiгiнен алынган тонусты, потенцияны арттыратын, антиоксиданттык белсендiлiк кeрсететiн эртYрлi жаца дэршк калыптардын клиникага дейiнгi зерттеулер жYргiзу актуальды жэне тэжрибе жYзiнде жаца дэршк препараттарды жасауда тиiмдi болып табылады [4].
Cistanche salsa алгаш рет Shen Nong Bencao Jing компаниясы емдiк касиетi жогары eсiмдiк тYрi ретiнде эртYрлi ауруларды емдеуде, соныц iшiнде импотенцияны, эйелдердiн бедеушгш, патологиялык лейкореяны, профузды метроррагияны, тeменгi арка мен тiзедегi суык сезiмдi жэне егде жастагы адамдарда созылмалы iш катуды емдеу Yшiн пайдаланган. ^азiр ол жыныстык мшез-кулык жаксартады жэне седативтi эсерi мен кан тамырларын кецейтетiн эсерге ие[5]. Сонымен катар, Жапония мен ОцтYCтiк-ШыFыс Азияда ерлерге ^тсм жасау Yшiн денсаулыкка арналFан таFамдык коспа ретiнде де колданылады. ^ытайда Cistanche salsa кан айналымын ынталандырушы, импотенцияны емдеуде, эйелдер бедеулш жэне дене элсiздiгiн емдеуде колданылады. Cistanche тYрлерiн фармакологиялык зерттеулер нэтижелершде алынFан фенилетаноидты гликозидтердiц шаршауFа карсы, нейропротекторлык эсерлер, гепатопротекторлык эсерлер жэне антиденелер eндiрiсiн арттыру сиякты емдiк функциялары бар екенiн кeрсетедi [6].
CоцFы жылдары цистанхенiц репродуктивт фармакологиялык жэне токсикологиялык эсерлерi бойынша терец зерттеулер жYргiзiлiп, тиiстi зерттеу нэтижелерi дэстYрлi кытай медицинасын зерттеушшердш кец назарын аударды. Дэрiлiк курамын талдаумен бiрге бул макалада репродуктивт функцияны реттеудегi цистанхе сыFындысыныц рeлi карастырылады. Кешендi талдау цистанхе сь^ындысы эйелдердiц де, ерлердiц де репродуктивт эндокриндерiне реттеушi эсер етедi, репродуктивт функцияны жаксарта алады жэне дэстурл1 кытай медицинасыныц классикалык теориялык ^зкарасы Yшiн заманауи eмiрлiк Fылым непзш камтамасыз етедi деп есептейдi [5]. Cistanche salsa шeп дэрiлерiнiц (CHMs) бiрi ретiнде танымал, жыныстык гормондар децгешшц бузылуына байланысты кeптеген ауруларFа емдiк эсерiн кeрсететiнi бойынша зерттеу жумыстары аукымды жYрiп жатыр. ^аз1рп уакытта репродуктивтi нэтижелердi жэне олардыц сeзсiз жанама эсерлерiн жаксарту Yшiн клиникалык тэжiрибеде колданылатын шектеулi препараттарFа байланысты бедеулiкке карсы кауiпсiз жэне тиiмдi жаца препараттарды эзiрлеу мацызды болып табылады [7].
Сонымен катар, олар аналык бездердiц мерзiмiнен бурын бузылуын (POF), аналык бездер мен жатырдыц катерлi iсiгiн, тотыFуFа, апоптозFа жэне катерлi iсiкке карсы эсер ету аркылы ооциттердiц жетiлуiн жаксарта алады. Оныц белсендi ингредиенттерi де жаFымды кауiпсiздiктi кeрсетедi. Бедеулiкке карсы табети медицинаныц перспективалы кeзi болып табылады. Сонымен катар, казiргi емдш препараттармен салыстырFанда оныц колайлы
каушаздш оньщ тагамдык коспалар ретшде дамуын да колдайды. Жыныстык гормондардыц реттелуiн жэне анти-гипоксияны колдану аркылы сперматогендiк дисфункцияны, жыныс бездершщ дисфункциясын жэне эректильдi дисфункцияны (ЭД) тиiмдi тYPде жаксарта алады. Дегенмен, жаца терапевтiк стратегияларды эзiрлеу, оныц тиiмдiлiгiн растау Yшiн жогары сапалы клиникалык зерттеулер кажет [7], [8].
Зерттеу жумысыныц нэтижеск Cistanche salsa еамдш суппазиторишнщ субeткiр уыттылык екi жынысты тукымы белгiсiз ак тышкандарга (массасы 18 - 25г) жалпы саны 24 (тэжiрибелi жэне бакылау топтары), эр топта 6 жануар. Суппозиторийлердi енгiзу-тiк iшек аркылы. (Кесте 1). Бакылау тобында белсендi затсыз суппозиторийлер колданылады. Зерттелетiн материалды енгiзу ауыртпалыксыз жэне жансыздандыруды кажет етпейдь
Эткiр уыттылыкты жануарларга зерттеу 2 аптадан аспауы кажет жэне зерттеудщ бiрiншi кYнi сыналынган жануар Yздiксiз бакылауда болды.
Клиникалык интоксикацияны бакылау препаратты енгiзгеннен кейiн 2 сагат бойы жэне кYнделiктi жумыс уакытыныц соцында жYргiзiлiп отырды. Осы кезецде жануардыц (жиiлiгi мен тыныс терецдш, уйкышылдык, кималдау реакциялары, кулагыныц жэне куйрыктыц цианозы, курысулардыц болуы, су мен жем тутынуы, дене салмагын eзгертуi, зэр шыгаруын, фекальды салмактыц консистенциясы мен саны, тактильге реакцияларын, ауырсыну, жарык жэне дыбыска ынтасы т.б.). 14-шi кYнi агзалардыц аутопсиясы макро - жэне микроскопиялык сипаттауга арналган бауыр, бYЙрек, т1к шектщ шырышты кабатында жYргiзiлдi. Эвтаназия цервикальды дислокация эдiспен жYргiзiлдi.
Cistanche salsa еымдт суппазиторишнщ eткiр уыттылыгын екi жынысты тукымы белгiсiз ак тышкандарга (массасы 18-25 г) жалпы саны 24, эр топта бакылау тобын коса есептегенде 6 жануарга ашкарынга зонд аркылы тэулшне 1 рет пероралды сыгынды берiлдi (Кесте 1). Бакылау тобына эквивалент келем бойынша тазартылган су алынды.
Этюр уыттылыкты зерттеу Yшiн кYн сайын 4 апта бойы сыналатын сыгынды енпзшедь Зерттеу барысында жануарлар ^нделшт бакылауда болды. Жануарлардыц субeткiр уыттылыгын багалау Yшiн: жем мен суды тутыну, жYн жамылгысыныц жэне шырышты кабыктарыныц жагдайы, жануарлардыц этологиясы бакыланды. Жануарлар дене массасын аптасына бiр рет eлшейдi. Эксперимент аякталганнан кешн агзалардыц аутопсиясы - бYЙрек, макро - жэне микроскопиялык сипаттауга арналган бауыр, т1к шектщ шырышты кабатында жYргiзiлдi. Эвтаназия цервикальды дислокация эдюпен жYргiзiлдi.
Кесте 1. Cistanche salsa еЫмдттц жаца дэршк цалъттыц жалпы токсикологиялык эсерш "
1 топ 2 топ 3 топ 4 топ Жануарлар
Тэжiрибелi Тэжiрибелi Тэжiрибелi Бакылау саны
топ топ топ тобы
Этюр 6 6 6 6 24
уыттылык
Субeткiр 6 6 6 6 24
уыттылык
Барлыгы: 12 12 12 12 48
Репродуктивт1 мшез-кулык
Тэбеттi жыныстык мшез-кулыкты багалау Yшiн кол жетпейтiн плексигласс арматурасы бар камера колданылды. Орнату ашык eрiс (85 х 35 х 50 см) бiр ушына орнатылган мeлдiр перфорацияланган кабыргасы (15 х 35 х 50 см) бар камерамен жабдыкталды. Алдыцгы перфорацияланган кабырга субъектiлерге камерада орналаскан эструс сатысында эйелге жакындауга, кeруге жэне шскеуге мYмкiндiк бередi, бiрак тактильдi жанасуды немесе копуляцияны болдырмады. Тэбеттi мшез-кулыкты тексеруден бiр кYн бурын барлык эксперименталды Жануарлар 30 минут шшде кондыргыда бейiмделдi.
Эксперимент kyH эксперимент™ топтардъщ жануарлары резорбтивнго эсерше кол жеткiзу жэне енгiзу стрессше жедел реакцияны сeндiру Yшiн зерттеу жYргiзуден 15 минут бурын препараттьщ дозасын тiк iшекке салды. Уакыт еткеннен кейiн эксперименттiк Жануарлар зерттеу жYргiзу Yшiн кондыргыга орналастырылды.
Еркектердщ мшез-кулкы 10 минут iшiнде кызыл жарык астында карацгы белмеде бейнежазбага жазылды. Ашык eрiс пен тiтiркендiрriш жасуша иiс сезу тiтiркендiргiштерiн жою Yшiн тэжiрибелер арасында 3% сутеп аскын тотыгымен CYртiлдi. Жыныстык козудыц кeрсеткiшi ретшде аногенитальды кут1мнщ кершетш эрекциясы мен жиiлiгi багаланды. Жыныстык мотивациянъщ кeрсеткiштерi ретiнде багаланды, жасушамен жасушаны иiскеуге жумсалган уакыт, эйелге жетуге тырысу саны жэне оган дейiн жасырын уакыт.
Препаратты тэулшне 1 рет 28 кYн шшде жоспарлы курстык енгiзу. Тэбеттi мшез-кулъщ сынактары эр топка препараттъщ жедел жэне кешш^ршген эсерiн багалау Yшiн 1, 7, 14 жэне 28^i кYндерге жоспарланды.
Кесте 2. Cistanche salsa еамдшнщ жаца дэрiлiк кдлыптьщ жалпы репродуктивтi мшез-
1 топ Тэжiрибелi тобы 1 топ Тэжiрибелi тобы 3 топ Тэжiрибелi тобы 4 топ Бакылау тобы Жануарлар саны
Еркек 6 6 6 6 24
¥ргашы (самка) 3
Барлыгы: 6 6 6 9 27
Репродуктивтi мшез-к^лыкка эсерлерi аныкталу - Bai Y, Li Y, Lv Y, Liu Z, Zheng X. Complex motivated behaviors for natural rewards following a binge-like regimen of morphine administration: mixed phenotypes of anhedonia and craving after short-term withdrawal. Frontiers in Behavioral Neuroscience 8: 23. https://doi.org/10.3389/fnbeh.2014.00023: Тиссен И.Ю., Лебедев А.А., Цикунов С.Г., Шабанов П.Д. Кисспептин уменьшает проявления половой дисфункции у крыс в модели посттравматического стрессового расстройства // Психофармакология и биологическая наркология. - 2023. - Т. 14. - №4. - C. 237-244. doi: 10.17816/phbn623033 беттершде келтсршген эдютерге сай жYргiзiлдi.
Нэтижесшде жануарларда жыныстык козу жшлш жшлегеш аныкталды.
Статистикалык талдау тэсшдерк
Уытты эсерлердi зерттеу нэтижелерi бойынша орташа eлiмге экелетiн доза - LD50 - оньщ стандартты катесiн аныктаумен есептелетiн болады. Зерттеу барысында алынган нэтижелердi статистикалык ецдеу SPSS/27.0 багдарламасын пайдалана отырып жYргiзiлетiн болады. Тэжрибелер сериясынан алынган барлык сандык деректер «Шапиро-Уилк» тестiн пайдалана отырып, калыпты Yлестiруге сэйкестiгiне багаланатын болады. Зерттеу барысында алынган орташа мэндердщ статистикалык мацыздылыгын аныктау максатында сандык деректердi калыпты белумен статистикалык eцдеудi ескере отырып, ею тэуелсiз топты салыстыру кезiнде Стьюдент T-критерий -тестi iрiктеледi. ANOVA бiрнеше топтар арасындагы айырмашылыктардыц статистикалык мацыздылыгын багалау Yшiн пайдаланылатын болады.
^алыпты таралу зацына багынбайтын Yлгiлер Yшiн тэуелсiз Yлгiлер Yшiн Манна-Уитни U-критерий -тестi, ал салыстырмалы Yлгiлердiц тэуелдi популяциялары Yшiн Уилкоксона U-тестi колданылады.
Корытынды:
^аз1рп уакытта репродуктивтi нэтижелердi жэне жанама эсерлерш жаксарту Yшiн клиникалык тэжiрибеде колданылатын шектеулi препараттарга байланысты бедеулшке карсы кауiпсiз жэне тиiмдi жаца препараттарды эзiрлеу мацызды болып табылады. Бул макалада Cistanche salsa фитохимиялык заттары жан-жакты карастырылып, олардыц тшмдшп мен
S9
бедеулш механизмдерше жэне олардьщ каушаздшне бiрiншi рет назар аударылып, Cistanche
salsa еамдЫнщ сыгындысы бар суппозиторийлердi дамыту жэне колдану, бедеулiктi
емдеудщ жаца стратегияларын эзiрлеу Yшiн кунды TYcirnKTep усынылды.
ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1
1. Amina Bougandoura, Brigida D'Abrosca, Souad Ameddah, Monica Scognamiglio, Ratiba Mekkiou, Antonio Fiorentino, Samir Benayache, Fadila Benayache, «Chemical constituents and in vitro anti-inflammatory activity of Cistanche violacea Desf. (Orobanchaceae) extract» 2016 Mar:109:248-53. doi: 10.1016/j.fitote.2016.01.010. Epub 2016 Jan 16.
2. T. Deyama et al. «Isolation, structure elucidation and bioactivities of phenylethanoid glycosides from Cistanche, Forsythia and Plantago plants» Stud. Nat. Prod. Chem. Bioact. Nat. Prod. Part M(2006)
3. Jiang Y, Tu PF. «Analysis of chemical constituents in Cistanche species». J Chromatogr A. 2009 Mar 13;1216(11):1970-9. doi: 10.1016/j.chroma.2008.07.031. Epub 2008 Jul 18.PMID: 18691718
4. М.К. Амиркулова, Э.Б. Картбаева, З.Б. Сакипова, Э.М. Сатбаева, А.М. Сейталиева, Г.М. Пичхадзе «ЦИСТАНХЕ ЭКСТРАКТ1С1Н ЭНТЕРАЛЬДЫ ЕНПЗУДЕП УЫТТЫЛЬЩ СИПАТТАМАСЫ». ВЕСТНИК КАЗНМУ №3-2015, 249-250стр.
5. Гонг Ся, Хэ Сиджи, Сун Чжаогуй, «Цистанхенщ репродуктивт функцияга peттeушi эcepi туралы зерттеу» ^ытайдыц репродукция жэне контрацепция журналы, 2023, 43(10) : 10681072. ДОИ: 10.3760/^^.^101441-20220729-00316.
6. E.R. Sherwood et al. «Mechanisms of the inflammatory response» Best Pract. Res. Clin. Anaesthesiol. (2004)
7. Na Cheng, Hao Wang, Huifang Hao, Faiz-Ur Rahman, Yongmin Zhang, «Research progress on polysaccharide components of Cistanche deserticola as potential pharmaceutical agents» Review Eur J Med Chem 2023 Jan 5;245(Pt 1):114892. doi: 10.1016/j.ejmech.2022.114892. Epub 2022 Oct 31.
8. Фэнци Янь, Сяолян Доу, Гуанфэн Чжу, Минъюань Ся, Яхуи Лю, Сяоцзы Лю, Гоцзюнь Ву, Хэ Ван, Бо Чжан, Цюцзю Шао, Ен Ван, «Cistanche Herba улучшает репродуктивную функцию мужчин, вызванную гипоксией, за счет подавления окислительного стресса». Am J Transl Res 15 мая 2021; 13 (5): 4342-4359. Экологическая коллекция 2021.
