CC BY
4ОШ МАМЛЕКЕТТИК УНИВЕРСИТЕТИНИН ЖАРЧЫСЫ
ВЕСТНИК ОШСКОГО ГОСУДАРСТВЕННОГО УНИВЕРСИТЕТА BULLETIN OF OSH STATE UNIVERSITY
e-ISSN: 1694-8610
№3/2023, 123-130
ФИЛОЛОГИЯ
УДК: 894.341-09(043.3)
DOI: 10.52754/16948610 2023 3 14
Ч.АЙТМАТОВДУН "АК КЕМЕ" ПОВЕСТИНДЕ БАЛАНЫ ЭЛДИК ООЗЕКИ ЧЫГАРМАЧЫЛЫК АРКЫЛУУ ТАРБИЯЛООНУН МААНИСИ
РОЛЬ УСТНОГО НАРОДНОГО ТВОРЧЕСТВА В ВОСПИТАНИИ РЕБЁНКА В ПОВЕСТИ
Ч.АЙТМАТОВА "БЕЛЫЙ ПАРОХОД"
THE ROLE OF ORAL FOLK ART IN THE UPBRINGING OF A CHILD IN THE STORY OF
Ch. AITMATOV "THE WHITE STEAMBOAT"
Алтыкеева Нурзада Жаныбековна
Алтыкеева Нурзада Жаныбековна Altykeeva Nurzada Zhanybekovna
окутуучу, Талас мамлекеттик университети
преподаватель, Таласский государственный университет Lecturer, Talas State University
haltykeeva@mail.ru_
Ниясалиева Бактыгул Анарбековна
Ниясалиева Бактыгул Анарбековна Niyasalieva Baktygul Anarbekovna
окутуучу, Талас мамлекеттик университети
преподаватель, Таласский государственный университет Lecturer, Talas State University bjniasalieva@mail.ru
Ч.АИТМАТОВДУН "АК КЕМЕ" ПОВЕСТИНДЕ БАЛАНЫ ЭЛДИК ООЗЕКИ ЧЫГАРМАЧЫЛЫК АРКЫЛУУ ТАРБИЯЛООНУН МААНИСИ
Аннотация
Макалада "Ак кеме" повестинде колдонулган фольклордук мотивдер жана аладын баланы тарбиялоодогу орду талданат. Тагыраагы Бугу-Эне тууралуу балага таятасы айтып берген жомогунун чыгарма YЧYн кандай орунда турары белгиленет. Бугу-Эненин кыргыз элинин эл болуп сакталып калышына себепкер болгону бала YЧYн абдан маанилуу эле. Анткени мындан улам бала бугуну ыйык катары тутуп, ал бешик алып келсе деп кыялданат.Мындан тышкары повесттеги элдин взвгYнвн чыккан ыр тууралуу улама свздYн мааниси чечмеленет.Улама свз Ата-Журттун ыйыктыгын, эл-жерге болгон чыныгы CYЙYYHY дацазалайт. Повесттеги Чыпалак бала жвнYндвгY жомоктун да вЗYнчв орду бар экенине токтолобуз. Ал наадандык, карвзгвйлYк эч убакта адамга жакшылык алып келбесин тYШYндYрвт. Ар бир фольклордук чыгарманын повесттеги идеянын ачылышы YЧYн табылгыс каражат катары колдонулушун баса кврсвтYYгв болот.
Ачкыч свздвр: идея, повесть, фольклор, мотив, жомок, элдик ыр, кврквмдYYЛYк, тарбиялоо.
РОЛЬ УСТНОГО НАРОДНОГО ТВОРЧЕСТВА В ВОСПИТАНИИ РЕБЁНКА В ПОВЕСТИ Ч.АЙТМАТОВА "БЕЛЫЙПАРОХОД"
Аннотация
В статье анализируются фольклорные мотивы и их роли в воспитании детей, использованные в повести "Белый пароход". Точнее, устанавливается, какое место для произведения занимает Сказка о матери-оленихе, рассказанная мальчику дедушкой. Для ребенка было очень важно, чтобы мать-олениха стала причиной сохранения кыргызов как народа. Из-за этого мальчик видит мать-олениху святой ,и приносит колыбель..Кроме того, в повести дается толкование значения слова о песне, которое исходит из ядра народа и прославляет святость Отечества, истинную любовь народа к Земле. Остановимся на том факте, что сказка о мальчике- с пальчике в повести тоже имеет свое место. Он объясняет, что невежество и злоба никогда не приносят человеку пользы. Каждое фольклорное произведение является ценным стредством для раскрытия идейного содержания повести
THE ROLE OF ORAL FOLK ART IN THE UPBRINGING OF A CHILD IN THE STORY OF Ch.
AITMATOV "THE WHITE STEAMBOAT"
Abstract
The article analyzes folklore motifs and their roles in the upbringing of children, used in the story "The White Steamboat". More precisely, it is established what place the Fairy Tale about the mother deer, told to the boy by his grandfather, occupies for the work. It was very important for the child that the mother deer became the reason for the preservation of the Kyrgyz as a people. Because of this, the boy sees the mother deer saint, and brings the cradle. In addition, the story gives an interpretation of the meaning of the word about the song, which comes from the core of the people and glorifies the holiness of the Fatherland, the true love of the people for the Land. Let's focus on the fact that the tale of the boy with the finger in the story also has its place. He explains that ignorance and malice never benefit a person. Each folklore work is a valuable tool for revealing the ideological content of the story.
Ключевые слова: идея, повесть, фольклор, мотив, народная песня, сказка, образность, воспитание.
Keywords: idea, story, imagery, education.
folklore, motive, folk song, tale,
Киришуу
Тарбиялоо - адамдардын иш аракетинин езгече чeйрeсY катары коомдук чeйрeдeгY обьективдYY жана субьективдYY факторлордун Ke3 карандылыгы. Бул закон ченемдYYЛYк тарбиялоонун саясий системасынан, коомдун социалдык стркутурасынан, анын мYчeлорYHYн маданиятынан кeз каранды. ЭсYп келе жаткан инсанды тарбиялоо аны иш-аракетке кошкондо гана болот. Ал иш-аракеттерге тeмeнкYлeр кирет: окутуу, таанып-билдирYY, патриоттуулук, дене тарбиялык, моралдык жана нравалык таанып билYY, кeркeм-эстетикалык, eндYPYмдYY эмгек.Тарбиялоо процессинде иш-аракеттер e3 ара байланышта болуп, бир мезгилде комплекстYY жYргYЗYЛYYгe тийиш. Тарбиялоо татаал процесс. 0CYп келе жаткан муунду туура багытка буруу, аларды гумандуулукка, патриоттуулукка, адамгерчиликтYYЛYккe, ыйандуулукка тарбиялоо келечекте мыкты инсандын калыптанышын шарттайт.
Изилдее ыкмалары
Макалада "Ак кеме" повестиндеги баланы тарбиялоо маселесине токтолобуз. Ч.Айтматовдун чыгармаларында тарбиялоо маселелери орчундуу орунда экени баарыбызга маалым. Эч кандай шарты жок сарайда, балдарды суудан кeтeрYп eткeрYп окуткан ДYЙшeндYн, согуш мезгилинде катаал турмуш-шартка карабастан окууну токтотпогон Инкамал-апайдын, балдардын келечегинен кeптY YMYттeнгeн Айша- апанын образдарында жаш муундардын жаркын келечегине жол салган аруу максат, тилектери жатат.Бул образдарга эмнеге басым жасаган? Калемгердин дYЙнeнY ДYЦГYрeткeн атактуу жазуучу болушуна балалык курагындагы алган таалим-тарбиялары тYЗдeн-тYЗ себепкер болгонун eзY "Балалыгым" чыгармасында эскерип кетет. Чоц энеси Айымкандын элдик ырларды, кошокторду, жомокторду ^п билYYCY, эжеси Карагыздын, энеси Нагиманын эмгекти CYЙYYгe, адамгерчиликке кeрсeткeн жолдору, ууруну кармап eлтYPYYгe бара жатканында сабырдуулукка Yндeп, артка кайрыган карыя (балким Кызыр болгондур), согуштун апаат кYндeрYндe кeргeндeрY- мына ушулардын баары жазуучунун адам болуп калыптанышына, кийин жазуучулук шыгынын ойгонушуна алып келген.
Биз бул макалада жазуучунун адам башына кандай мYшкYЛ иш тYшсe да eспYPYмдeрдY туура тарбиялоого, алардын ишенимдерин актоого, келечегине балта чапоого чакырыгын бергибиз келди.
Жыйынтыктар жана талкуулоолор
В его повествовательной системе предания, легенды, плачи, проклятия, миф играют существенную роль в сюжетообразование и выражении идейно-эстетической концепции" (Далгат, 1982, б. 36),- деп адабиятчы У.Б. Далгат эскергендей Ч.Айтматовдун чыгармаларында колдонулган миф, легенда, улама сeздeр чыгармадагы идеяны ачууда eзгeчe мааниге ээ.
"Ак кеме" повестинде балага таятасы улама кептерди, жомокторду ^п айтып берерине кYбe болобуз. Анын бири мындай: Илгери бир хан дагы бир хандын колуна туткун болуп тYШYп калыптыр. Ошондо алиги хан туткун болгон ханга атйтат:"0лтYрбe десец eлтYрбeЙYн, бирок eмур бою менин кулум болуп жашайсыц. Жок, аны каалабайт экенсиц, анда кeксeгeн тилегицди айт, ошону аткарам да, анан eлтYрeм". Анда берки хан: "Кул болууну каалабайм.
Андан кврв влтYPYп сал, бирок влтYрвр алдында суранарым, менин Ата-Мекенимден биринчи жолуккан койчуманды чакыртып бер. Элвр алдымда ырымды угуп калайын",-дейт. Элинин взвгYнвн чыккан ырына эрлер ушинтип жанын берген дейт таятасы (Айтматов, 2018, б. 181).
Момун чалдын мына ушундай улама свздврдY квп билгени баланын дYЙнв таанымын кецейтип, ац-сезиминин вCYШYнв таасирин тийгизбей койгон жок."Бул жвн салды эле айтылып втквндвй болгон улама-жомоктордун мааниси, идеясы повесттин негизги маселесине, идеялык мазмунуна тикеден-тике багындырылган",-дейт иликтввчY Л.YкYбаева (Гкубаева, 2012, б. 168).
Ооба, баланын свзгв абдан жакын экени чыгармада да эскерилет. "Балам зээндYY, свзгв ынак. Улуулардын улама кебин жантыгынан жатып угат" (Айтматов, 2018, б. 178) Баланы тарбиялоодо элдик макалдар, оозеки чыгармачылыктын YЛгYЛврYHYн втв маанилYY экендигин педагог-окумуштуулар вз эмгектеринде эскерип келишет. "Аганы кврYп ини всвт, эжени кврYп синди всвт", "Кызга кырк Yйдвн тыюу", "Уул жакшысы-урмат, кыз жакшысы-кымбат", "Жакшынын шарапаты, жамандын кесепети" деген макалдардын ички мааниси втв терец тарбиялык мазмунду камтып турат.
Элдик оозеки чыгармачылыктын YЛгYЛврYHYн таасири акындардын чыгармачылыгына да вз таасирин тийгизбей койгон жок. Т.Молдонун балдарга арналган ырларынын кайсынысын албайлы балдардын турмушка болгон активдYY квз карашын калыптандырууда, алардын мYнвЗYндвгY нравалык сапаттарын арттырууда чон роль ойной тургандыгын белгилввгв болот. Т.Молдо жаштарды нравалуулукка тарбиялоонун бирден бир каражаты деп адептYYЛYктY тYШYнгвн. Анткени, адам вмYPY втквнчв тарбияга муктаж. Токтогул, Молдо Нияз вцдYY твкмв жана жазгыч акындардын санат-насыят, терме ырларынын мазмундарында жаштарга Yлгу болорлук нускалуу ойлор айтылып, адеп-ахлак, ыйман маселеси жогорку орунга чыгат.
Тарбиянын негизи балалык вспYPYмдYк куракта тYЗYЛYп калыптанат. Себеби, адам жаш кезинен адептик принциптердин тигил же бул эрежелерине акырындык менен YЙрвнYп, адептYY адам катары калыптана баштайт.
Кылымдарды карыткан кыргыздын элдик педагогикасына кайрылып кврсвк да, анын взвгYндв прагматикалык таалим-тарбиянын идеялары жаткандай. "Турмуштун татаал маселелерине кыраакылык менен мамиле жасаган бабаларыбыз балдарын эч качан социалдык инфантилизмге кириптер кылган эмес",- деп педагог Б.Апышев белгилеп кетет (Апышев, 1996, б. 26) Алар жаштайынан эмгектенишип, внвр алышып жашоого даяр болушкан. "Жигитке жетимиш внвр аздык кылат", дешип аталарыбыз балдарга практикалык билимдерди беришкен. Балага билим, внвр берип, аны турмушка даярдоо ата-эненин негизги милдети болгон. Эзгвчв кызды турмушка даярдоого кв^л бурулган. Турмушка чыккан кыз барган жеринен орун таап калышы — бакыттын башаты деп тYШYндYPYЛгвн.
Кыргыз YЙ-бYЛвCYндв бала тарбиялоонун негизи катары ата-энелик мээримдYYЛYк эсептелет, себеби элдик ишеним боюнча ата-энелик сезимдин негизги кYЧY - бул тарбия. Баланын эмоционалдык жана психикалык жактан жетиштYY калыптанышында баланын эне менен жакындыгы, баланын алгачкы жылдарында эненин камкордугу чоц роль ойнойт (Осмонова ж-а Табалдиева, 2022, б. 162).
Адептик сaпaттap кыргыз эинин бaйыpтaдaн берки Ypп-aдaт, сaлтындa кaлыптaнып, yлaм коомдун eнYп-eсYШY менен eнYГYYгe ээ болот. "Жaш бaлдapдa aлгaч элементapдык ыймaндyyлyк пaйдa болот. Бaлa eзYнeн yлyyлapдын жYPYм-тypyмдapын тyypaйт. Сыpттaн aлынгaн тaaсиpлеp aлгaчкы ички дYЙнe бaйлыгынын пaйдyбaлын тYптeп бaштaйт. Жaкшылыккa же жaмaндыккa болгон кepсeтмeлep, биpeeлepгe жaн тapтyy, эц жaкшы кepYY сезимдери кaлыптaнaт. Жaш муундун ыймaндык тypпaтынын кaлыптaнyyсy aны кypчaп тypгaн чeйpeгe, aндaн aлгaн тaaсиpлеpинин нaтыйжaлapынa жapaшa болот",- деп белгилейт ыймaндyyлyктyн тaбиятын изилдeeчY М.К.Кaлмaнбетов (Кaлмaнбетов, 2002, 102-б.).
Yй-бYлe ичинде жaнa коомчyлyктa бaлдapды тapбиялоонyн негизги жолдору ынaнымдap, нaсaaттap жaнa окyyлapды эсептесе болот. Бул жерде негизги ^^л сaбыpдyyлyк, eжepлYк, yлyyлapды сыйлоо, aдеп-aхлaк эрежелерин YЙpeнYY сымктуу сaпaттapды кaлыптaндыpyyгa бypyлгaн. Бул чынжыр YЗГYлтYксYЗ мyyндaн мyyнгa eтYп, коомдук мypaстын ^4Y менен бекемделип келген (Осмоновa ж-a Тaбaлдиевa, 2022, б. 163).
"Ак кемедеги" бaлa aдaм болуп кaлыптaнyy жолyндa тapбиягa мyктaж эле. Aтa-энеден тиpYYлeй жетим кaлгaн бaлa YЧYн тapбия беpYYHY Момун ^рыя колута aлып, бaлaнын дYЙнe тaaнымын, ^з кapaшын кaлыптaндыpyyдa миф, жомок, yлaмa кептерди колдонуп келди. Улaмa кепте aйтылгaндaй эл-жер, мекен тyypaлyy aлгaчкы тYШYHYктY колго тYШYп, eлep aлдындa эл-жери тyypaлyy ырды угузууну сypaнгaн хaндын обpaзы apкылyy бaлaгa жеткиpYYгe apaкет кылaт.
"Aнaн тYн ичинде гаердендир биpee ыpдaп бaштaйт. Жaш чaбaн жигитпи, же кapыбы билбейм, коцур тYндe сонун yгyлaт. Тaятaм мени токтотот дa: "Угуп aл,-дейт. Мындaй ырды дaмaмaт yгa бербейсиц" (Aйтмaтов, 2018, б. 186). Ообa, бaлa тaaсиpленип yгaт. Aйлaнa-тегерек, кypчaп тypгaн чeйpe тyypaлyy кызыктуу ойлорду ойлонот. Токойдогу кышкы тYндe коркуп тypгaн кapaгaйлapгa бapгысы келет. Жaйындa бYPдeбeй кaлгaндapын кышындa коркконутан кaтып кaлсa керек деп ойлойт. Тaятaсы жомок aйтып отypгaндa aл yшyндaй керемет ойлорду ойлойт. Мыта yшyлapды aйтып отypгaн тaятaсыы бaлaны кypчaп тypгaн чeйpeдогY жapaтылышкa боорукердик менен мaмиле кылууну, aны aёонy Yйpeтeт.
Повестте дaгы бир жомок бap. Aл-Чыпaлaк бaлa тyypaлyy жомок. Жомоктун мaзмyнyнa кeцYл бeлсeк, aндa зулумдук, нaaдaндык тyypaлyy жaзyyчyнyн ой жYГYpтYYлepYнe кYбe болор элек. ^рыгакыр дaл ошондой обpaзды aчып беpYYДe колдонyлaт. ТYЗдeн-тYЗ Орозкулдун зулумдугун , нaaдaндыгын, eзYн коруктун ээси кaтapы эсептеп, бaшкaлapды кaaлaшынчa чapк aйлaнткысы келген aшкеpе зeeкYPДYГYн окypмaндapгa кичинекей жомок ap^rnyy бaяндaп берет. Чыпaлaк бaлaгa кapышкыpдын aлгaч ирет кезиккени дa кызыктуу бaяндaлaт. Kapышкыp Чыпaлaк бaлaнын aлсыздыгын бaсa белгилеп:" Кедецдеген сен кимсиц. Жaлмaп коёюнбу?"-деп опypyлaт. "Кой, aнтпе, eзYнe жaмaн, ит кылып сaлaм",-дейт Чыпaлaк бaлa" (Aйтмaтов, 2018, б. 198). Алсыз деп чондугун кepсeтYп жутуп aлгaн кapышкыp эч жерден жолу болбой, a^pb! aдaмгa бaш ийип, ит болуп жaшaп кaлaт. Жомоктун бaшындaгы eзYHYн: "Kapышкыp ит болуптур дегенди сaгa ким aйтты?" деген сeзY eзYнe кapшы aйтылaт. Кенедей бaлaдaн женилет, aнын aлдындa aлсызгa aйлaнaт.
Орозкул дa бaлaнын aлдындa aлсыз. Портфелин кeтepYп aлдынaн чypкaп чыгып, aны CYЙYнчYлeгeндe, ошол бaлaгa ичин жы!™™^ сeздY тaaп aйтa aлбaгaнынa ыйлaйт. Aндaй сeздY тaaп afrryy YЧYн aнын жaндYЙнeсY тaятaсыныкындaй тaзa болуусу керек эле.
Баланын жомогун кыйраткан Орозкул бала Y4YH KepeMeTTYY болгон бугунун мYЙYЗYн омуруп, кeзYн агыза чаап, башын талкалап жатып ез тагдырына балта чаап жатканын билбесе керек эле. Баланын кез алдында мYЙYЗYнe бешик илинген бугунун башы чабылбай эле, бешик бырын-чырыны чыгып талкаланып жатты. Эми ал бугу эч качан мYЙYЗYнe бешик алып келбейт эле.
Баланын бешик туралуу кыялы езгече кыял болчу, Бугу-Эне бешик алып келип берсе, Бекей таежеси менен Орозкул абасы перзентYY болушса, кордондогу чыр-чатактуу турмуш бир нукка салынып тынчыйт эле. Бирок андай болбоду, Бугу-Эне атылды.
Жомоктогу Майрык-Чаар жезкемпирдин сeзYнe кайрылып кeрeлY. Бугу-Эне балдарды бала кылып алайын деп сураганда: "Адамдар кайберен эмес, бирин-бири аябайт. СeзYмдYн актыгын ез кeзYн менен кeрeрсYЦ, ез мойнуц менен тартарсын",-дейт. (Айтматов, 2018, б.228). Дал ошол Майрык-Чаар жезкемпирдин айтканы келип, жомокто да, реалдуу жашоодо да адамдар бугуга кастарын тигип чыгышат. Бир кезде Бугу-Эне сактап калган уул-кыздан тараган бугулуктар ошол Бугу-Эненин тукумун атып жок кыла баштаса, кийин Орозкул, Сейдакмат, Момун кордонго келген бугуну атып алышты. Момун Бугу-Эне тууралуу жомокту балага айтып берип, анын жадымына Бугу-Эненин ыйыктыгын кыттай куюп, бирок аягында ошол жомокту eзY жок кылып ойрондоду. Албетте, бейтаалай кызынын тагдыры YЧYн жасаганы белгилYY болуп турса да, Момундун бугуну аткандарга кошулуп кеткенин, керек болсо ез колу менен атканын бала кечире албады. Эч кимди кечире албады. Кордондогу турмушунда адилеттYYЛYккe жете албасына кeзY жетти. Ошондуктан ак кемеге балык болуп CYЗYп кетти.
Биз жогоруда баланы тарбиялоодогу элдик ооозеки чыгармачылыктын YЛгYлeрYHYн орду тууралуу кеп кылган элек. Бугу-Эне тууралуу жомок баланы жаратылышты CYЙYYгe (жаратылыш коюнунда жашаган бала YЧYн бул бетенче маанилYY эле) Yндeйт. Бекеринен ал TYH коюнунда коркуп турган карагайлар тууралуу ойлонбойт, бекеринен чептер менен CYЙлeшпeйт, жада калса таштарга ат коёт, жаратылыш менен сырдашат. Жаратылыш-анын жан досу.
К.Бобулов "Бугу жeнYндeгY кыргыз элинин байыркы санжыра кеби "Ак кеме " повестинде кубаттуу рычагдын милдетин етейт",-деп белгилегендей (Бобулов, 1991, б. 132), повестти бул жомоксуз элестетYY мYмкYн эмес. Жомок болбосо бала адилеттYYлук, актык деген эмне экенин билмек эмес, аларга жетYY YЧYн тынымсыз курeшYY керектигин тYШYнмeк эмес. Бул жомоксуз баланын eзYHYн ак кеме тууралуу жомогу жаралмак эмес. Экинчиден бул жомокто биз жазуучунун муундар ортосундагы байланыштын Yзулбeй саталышын, тагыраагы ар бир кыргыз уулу ез ата-бабаларынын башынан кечирген тарыхын унутпай билYYлeрYн эскерткен улуу кебин билсек болот.
Дагы бир жомокко кайрылалы. Ал- баланын "Ак кеме" жомогу. Ал кандайча жаралат?КYндeрдYн биринде кордонго автолавка келип, Момун чал балага китепкап алып берет. Ооба, ал ошол ^зде мектеп босогосун аттамак. Бул кYTYYCYЗ окуядан кийин бала бир ордуна тура албай китепкабын баарына CYЙYнчYлeйт, CYЙYHYчтYY кабарды ак кемеге да келип жеткирет. Мына ушинтип кYHY бою толкунданып жYPYYCYнeн "Ак кеме" жомогу жаралат. Жомоктун каарманы- баланын матрос атасы.Бала ак кемеге жетип, атасына жолугуу YЧYн балык болууну кыялданат.Колу -буттары кадимки балыктыкындай болуп, (балык-бала) атасы иштеген кемеге чейин CYЗYп жетсе, анан атасы аны тор менен кемеге алып чыгып, экее
кeрYшeт. Бала буга чейинки жашоосун, керген-билгендерин, таятасынан уккан жомокторун айтып бермекчи. Анан атасы аны алып кетеби? Жомоктун аягын e3Y чыгара албайт. Себеби атасынын кийинки YЙ-бYлeсY бар экенин уккан. Аялы аны кабыл албай койсочу? Жомок ушуну менен аяктайт... Жомоктун аягында атасы менен бирге болобу же жокпу e3Y да билбейт...Ак кеме баланын тагдырына тYЗмe-тYЗ байланышкан жомок. Жазуучу ал аркылуу баланын инсандык eзгeчeлYГYн, уникалдуу фантазиясын, адамдык драма-трагедиясын, келечек YMYт-тилегин чагылдырган.
Мына ушундай кыял-жомогун eзYнeн башка жан киши билбейт.Бугунун атылышы-баланын биринчи жомогунун кыйрашы эле. Ал бешик алып келет деп ишенген Бугу-Эне атылганда бала экинчи жомогуна- Ак кемеге CYЗYп кетYYгe аргасыз болду. Ооба ал адилеттYYЛYктY, аруулукту издеп кетти.
"Плохо. Когда у человека не останется ни одной сказки. Сказка-это заветная мечта, порыв к совершенству, стремление к идеалу. Много ли остаётся человеку, если вдруг лишить его всего этого? Только тусклая, беспросветная обыденность, только бездуховность. Незрячего существования, под которым погребено первозданое чудо жизни, даже в малом несущей ожидание чего-то необыкновенного" -дейт баланын жоголгон жомогу тууралуу ВД.Оскоцкий (Оскоцкий, 1978, б. 217). Чындыгында эле баланын кыялынын кыйрашына аны курчап турган жакын адамдары себепкер болду, анын биринчиси- жомокту айтып берип, ага ишендирген таятасы Момун.
Корутунду
Улама кеп, жомоктордун повесть YЧYн мааниси чоц:
1)кeркeмдYYЛYГYн арттырса,
2)мындан сырткары повесттеги окуяларды бири-бирине байланыштырып турат. Ошондой эле мазмуну боюнча жомоктор бири-биринен айырмаланып турганы менен чыгармадагы образдарды ачуу жагынан болсун, кeтeргон идеялары боюнча болсун бири-бирин толуктап, биринде айтылган ой экинчисинде уланып жYPYп отурат.
3)баланы ар тараптуу тарбиялоодо маанилуу( патриоттуулукка тарбиялоо, эстетикалык табитин eстYPYY, сeз байлыгын eстYPYY, YЙ-бYлeлYк баалуулуктарды тааный билYYгe ж.б.).
Эц негизгиси жазуучу улуу муундарды баланы тарбиялоодо алардын ишенимин жок кылбоого, жаркын келечегинен YMYт YЗYYCYнe жол бербeeгe баланын тагдыры аркылуу айткысы келгенин баса белгилеп кетишибиз керек.
Колдонулган адабияттар
1. Айтматов Ч.Т. (2018). Чыгармалар жыйнагы. Бишкек: Издательство "Улуу тоолор". Бобулов К. (1991). Жацы тилке. Бишкек
2. Далгат У.Б. (1982). Фольклор и современный литературный.
3. Жумагулов М., Калмамбетов М. (2012). Ыймандуулуктун табияты. Бишкек.
4. Ибраимов К. (1998). Миф и миропонимание о гуманистической философии Ч.Айтматова. Бишкек.
5. Осмонова, С., & Табалдиева, А. (2022). Роль традиционной кыргызской семьи в воспитании детей. Вестник Ошского государственного университета, (3), 157-165. https://doi.org/10.52754/16947452 2022 3 157
6. YкYбаева Л. (2012). Ч. Айтматов жана кыргыз адабияты. Бишкек.
