CC BY
3ОШ МАМЛЕКЕТТИК УНИВЕРСИТЕТИНИН ЖАРЧЫСЫ. УКУК
ВЕСТНИК ОШСКОГО ГОСУДАРСТВЕННОГО УНИВЕРСИТЕТА. ПРАВО JOURNAL OF OSH STATE UNIVERSITY. LAW
e-ISSN: 1694-8661
№2(3)/2023, 6-11
УДК: 347.6
DOI: 10.52754/16948661 2023 2(3) 2
КЫРГЫЗ РЕСПУБЛИКАСЫНЫН МЫЙЗАМДАРЫ МЕНЕН КАРЫН ЭНЕЛИК
институтун укуктук женге салуу
ПРАВОВОЕ РЕГУЛИРОВАНИЕ ИНСТИТУТА СУРРОГАТНОГО МАТЕРИНСТВА ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВОМ КЫРГЫЗСКОЙ РЕСПУБЛИКИ
LEGAL REGULATION OF THE INSTITUTE OF INTERMITTENT MATERNITY BY THE
LEGISLATION OF THE KYRGYZ REPUBLIC
Парайдин уулу Шайлообек
Парайдин уулу Шайлообек Paraidin uulu Shailoobek
ю.и.к., доцент, Ош мамлекеттик университети
к.ю.н., доцент, Ошский государственный университет Candidate of Law, Associate Professor, Osh State University mega. shailoo@,mail.ru
КЫРГЫЗ РЕСПУБЛИКАСЫНЫН МЫИЗАМДАРЫ МЕНЕН КАРЫН ЭНЕЛИК
институтун укуктук жеНге салуу
Аннотация
Бул макала Кыргыз Республикасында жардамчы репродуктивдик технологиялардын ыкмасы катары карын энелердин укуктук негиздерин изилдееге багытталган. Мыйзамда салттуу жана кош бойлуулук карын энелик милдетти женге салуу, карын энелик милдетти акылуу аткаруу келишимдери, карын энелик милдеттин жана генетикалык ата-энелердин укуктук таасири, энелик жана аталык милдетти болжолдоо актылары каралган. Мындан сырткары мыйзамдарды иштеп чыгуу тенденциялары оц жана терс белгилери. Карын энеликке карата улуттук мыйзамдардын натыйжалуулугу керсетYлген. Автор тарабынан андан ары ер^ндетууге багытталган сунуштар TYЗYЛДY
Ачкыч свздвр: ата-эне, карын эне, кош бойлуулук, келишим, укук, милдет, мыйзам.
ПРАВОВОЕ РЕГУЛИРОВАНИЕ ИНСТИТУТА СУРРОГАТНОГО МАТЕРИНСТВА ЗАКОНОДА ТЕЛЬСТВОМ КЫРГЫЗСКОЙ РЕСПУБЛИКИ
LEGAL REGULATION OF THE INSTITUTE OF INTERMITTENT MATERNITY BY THE LEGISLATION OF THE KYRGYZREPUBLIC
Аннотация
Данная статья направлена на изучение правовых основ суррогатного материнства как метода вспомогательных репродуктивных технологий в Кыргызской Республике. Закон предусматривает традиционное регулирование материнского долга в случае беременности и установления отцовства, договоры об исполнении гонораров в случае беременности и установления отцовства, юридические последствия материнского долга в случае беременности и генетического родительства, а также положения о прогнозировании материнского и отцовского долга. Более того, тенденции в развитии законодательства имеют как положительные, так и отрицательные признаки. Показана эффективность национальных законов в отношении суррогатного материнства. Автор предлагает предложения по дальнейшему совершенствованию.
Abstract
This article is aimed at studying the legal foundations of motherhood as a method of assisted reproductive technologies in the Kyrgyz Republic. The law provides for the traditional regulation of maternal duty in case of pregnancy and paternity, contracts on the execution of fees in case of pregnancy and paternity, the legal consequences of maternal duty in case of pregnancy and genetic parenthood, and the certificates on the prediction of maternal and paternal duty. Moreover, trends in the development of laws have both positive and negative signs. The effectiveness of national laws in relation to motherhood is shown. The author offers suggestions for further improvement.
Ключевые слова: родитель, суррогатное материнство, беременность, договор, право, обязанность, закон.
Keywords: parent, mother in the womb, contract, right, duty, law.
pregnancy,
Киришуу
Адамзаттын тарыхында коомчулук eнYГYп жатат, айрыкча YЙ бYлeлYк институт, маалыматты, байланышты, медициналык жана башка технологияларды тез eнYктYPYYгe байланыштуу eзгeрYп, жацыртылып жатат. Бирок, YЙ бYлeдeгY кейгейлер дайыма бар, мындай кeйгeйлeрдYн бири тукумсуздук.
Буга чейин экономикалык кeйгeй дээрлик чечилбей келген. Акыркы эки он жылдыкта илимдин тез eнYГYШY менен репродуктивдYY технологиялар (ЖРТ) жакшы eнYккeн. Репродуктивдик функцияларды стимулдаштыруучу медициналык чаралар тeмeнкYлeрдY камтыйт: жасалма уруктандыруу, экстракорпоралдык уруктандыруу, суррогат энелик.
Биздин eлкeдe суррогат энелик мыйзам децгээлинде талкууланганы менен ЖРТны колдонуу талаш жаратууда.
Бирок, карын энелик мамилелерди жeнгe салуу бYГYнкY талаптарга толук жооп бербейт, жYргYЗYлгeн анализ анын кемчиликтери бар экендигин кeрсeтYп турат.
Бул институт бир кыйла жацы кeрYHYш болгондуктан, илимпоздор YЧYн да, жарандар YЧYн да чоц кызыгууну туудурат, ошондуктан талаш-тартыштар тарых бою басылбай келген, бирок акыркы жылдары мезгил-мезгили менен жацыланып турат. Айрым илимпоздор суррогат эне болуу жагымдуу кeрYHYш деп эсептешет, анткени баласыз жубайларда бул ыкманы колдонуу менен атаандаштыкка жeндeмдYY бакытка жетYYгe болот. Башкалары бул кeрYHYш баланын товарга айланышы менен коштолгондугуна ^^л бурушат — сыйлык YЧYн керектeeчY мeнYмдeргeм айланат. Суррогат энелик келишим анча маанилYY эмес бYTYмдeрдYн категориясына кириши керек болгондуктан, мындай келишим мыйзамдын талаптарына такыр жооп бербейт жана адеп-ахлактын, мыйзамдын жана тартиптин негиздерине карама-каршы келет.
Демографиялык кризис-бул заманбап мамлекеттердин негизги кeйгeйлeрYHYн бири, аны жецYY биринчи орунда турат. Кыргызстанда демографиялык кырдаал дагы eнYГYп жатат анын начарлашы бир катар факторлорго байланыштуу.
Биринчиси, азыркы учурда нике, YЙ-бYлe, тeрeт жана балдарды тарбиялоо жаш муундун артыкчылыктарында биринчи орунду ээлебейт.
Экинчи фактор eлкeдe eнYккeн eтe оор экономикалык кырдаалга байланыштуу жана албетте, бала боюна бYтпeсe дагы, YЙ бYлeнY TYЗYYHYH пайдасына чечимге терс таасирин тийгизет.
Биздин eлкeдeгY демографиянын YЧYнчY себеби, айрыкча, 20-кылымдын 90-жылдарында, тeрeт курагындагы аялдардын саны жыл сайын азайып бараткандыктан, тeрeт кeрсeткYЧYHYн тeмeндYГYнeн келип чыгат.
ТeртYнчY жагдайды жубайлардын тукумсуздугу деп атоого болот: медициналык статистикага ылайык, никеде турган жубайлардын кeбY тукумсуздуктан жапа чегишет.
Кыргызстанда акыркы тeрт жылда тeрeттYн кeрсeткYЧY тeмeндeп жаткандыгы. Улуттук статистикалык комитеттин маалыматы боюнча 2019-жылы тeрeлYYHYн саны 173 миц 484 болгонун, 2020-жылы 158 миц, 2021-жылы 150 миц катталып, жылдан-жылга азайып жатат.
Балдардын тeрeлYШY адамдын негизги максаттарынын бири. Мамлекет жана коом Y4YH калктын ден-соолугу, анын ичинде репродуктивдик, эц баалуу актив деп эсептелет. Учурда жубайлардын тукумсуздугунан улам медициналык жардамга муктаж. Элкедегу демографиялык кырдаалдын терс таасирин жоюу YЧYн жардамчы репродуктивдик технологиялардын ыкмалары "ЖРТ" колдонулат. Бирок ЖРТнын колдонулушунун натыйжасында баланын тeрeлYШY бир катар кeйгeйлYY маселелерди, анын ичинде анын келип чыгышын аныктоо YЧYн байланыштарды мурастайт, энелик жана аталык, баланын жашыруун генетикалык келип чыгышы ж.б. жeнYндe божомолдорду жаратат. Ошондуктан, мындай учурларда энелик жана аталык укуктарын ишке ашыруу объективдYY жана субъективдYY мYнeздeгY тобокелдиктер менен татаалдаштырылышы мYмкYн.
ЖРТ колдонуу менен тeрeлгeн балдардын келип чыгышын аныктоо азыркы туугандык тYШYHYГYнe карама-каршы келет, анткени аны генетикалык деп гана аныктоого болбойт. Бул карын энелик милдетти аткарууда эц эле айкын байкалат. Ошондуктан, экспертизадан мурун бул технологиялар YЧYн ишенимдYY укуктук базаны тYЗYY жана аларды колдонуунун укуктук таасирин жeнгe салуу YЧYн маанилYY милдет болот.
Бирок, бул ЖРТ ыкмасын кецири колдонулушу академиялык чeйрeдe да, иш жYЗYндe да анын диний, адеп-ахлактык, этикалык, медициналык жана адилеттYY кeз караштардан акталышы жeнYндe кызуу талкууну жаратуусу мYмкYн. КeпчYЛYк динде, айрыкча уюмдар тукумсуздукту дарылоонун бул ыкмасына каршы, анткени ал баланын келишимдин объектиси катары аныкталышынын негизги шарттарынын бири катары никенин негиздерин бузат. Адеп-ахлаксыз ойлор ошондой эле суррогат эне болуу процессинде пайда болгон мамилелер коммерциялык негизде курулгандыгынан турат, кeз карашка ылайык, чыныгы адам сатууга, кедей аялдарды бай жубайлар эксплуатациялоого ж.б. алып келет.
Карын эне деген ким?
"Суррогат энени" кыргызча "карын эне" деп таржымалдап ЖYPYШвт. Суррогат энелик - Y4 кишинин катышуусу менен бала тврвв ыкмасы. Балага ата болгусу келген эркектин уругу менен эне болчу аялдын тукум клеткасы жасалма турдв уруктандырылат. Уруктандырылган тYйYлдYк медициналык ыкма менен башка аялдын (суррогат эненин) жатынына салынат. Ал аял баланы тогуз ай квтвруп, тврвп берет. Адатта ден соолугуна байланыштуу кош бойлуулукту квтврв албаган же башка себептерден улам вздврY тврвй албаган аялдар суррогат эненин жардамын пайдаланат.
Мыйзамга ылайык, eз ыктыяры менен суррогат энелик келишим тYЗYYгe макул болгон жубайлар суррогат энелик милдетти колдоно алышат. Суррогат эне 18 жаштан 35 жашка чейинки ден-соолугу чыц аял болушу мYмкYн анын жок дегенде эки баласы бар. Кыргызстандын мыйзамы акы тeлeнYYЧY суррогат энеликке (Коммерциялык суррогат энеликке) тыюу салбайт. Суррогат энеге тeлeнгeн сый акы 5 доллардан 20 000 долларга чейин болушу мYмкYн.
БYГYнкY ^нге чейин Кыргызстанда суррогат энелердин жардамы менен тeрeлгeн балдардын саны боюнча расмий статистика жок. Бул суррогат энелик программа толугу менен купуя экендигине байланыштуу жана суррогат энелер бул фактыны жашырууга аракет кылып жатышат. Жана клиниканын дарыгерлери жYргYЗYЛгeн программанын купуялуулугу жeнYндe документке кол коюшат. Суррогат энелер дагы бул процедурага катышуусун жарнамалабоого
аракет кылышат. Буга чейин, республикада карын эне болуу пайда болгондо, Кыргызстандан келген тукумсуз жубайлар аны колдонууга шашылышкан эмес жана eз eлкeсYндe мYмкYн болгон CYЙлeшYYДeн коркуп, коцшу Казакстанда мындай процедураны жасоону артык кeрYшкeн. Ошол эле себептен, азыр да Кыргызстандын кeптeгeн баласыз жарандары карын эне табуу YЧYн eлкeдeн тышкары саякатташат. Албетте, Кыргызстандын аймагында карын эне болуунун кецири колдонулушу жeнYндe маалымат жок. Балким, мунун себеби, улуттук менталитет жана диний каада-салттар менен байланышкан тукумсуздукту дарылоонун бул ыкмасына коомдун эки ача мамилесинде болсо керек.
Кийинки, маанилYY маселе-суррогат энеден тeрeлгeн балдардын укуктарын коргоо. Кээбирки учурларда генетикалык ата-энелер баладан баш тартышат. Баш тартуунун себептери ар кандай болушу мYмкYн: ажырашуу, баланын ар кандай физикалык бузулуулары жана оорулары, жубайлардын кош бойлуулугу, баланын жынысы гана эле эмес ж.б. Башкача айтканда жацы тeрeлгeн бала суррогат энеге да, "кардар ата-энеге " да керексиз болуп калат.
Демек, суррогат энелердин жардамына кайрылып, анан баласын таштап кеткен ата-энелердин жоопкерчилигин кYчeтYY керек. Биологиялык ата-эненин баласын багуудан баш тарткан учурда милдеттYYЛYГYн караган ченемди мыйзамдык децгээлде бекитYY, башкача айтканда, ата-энелик укуктар болгон учурда балдарды алимент боюнча милдеттенмелер боюнча ченемди колдонуу зарыл. Мындан сырткары, жубайлар суррогат энеликтен таптакыр баш тартышса же карын эне баласын eзYнe алууну чечкенде кeп кeйгeй жаралат. Бул учурда эмне кылуу керек? Албетте, мунун баарын нотариус каттайт, бирок андан кийин соттор жылдап жYрeт. Ал эми бала бул убакта кайсы жерде чоцоёт, тагдыры, келечеги эмне болот?
"Жубайлар суррогат эне болуудан баш тартса, же энеси eзY YЧYн балалуу болууну чечкенде, ^ш^ген кeйгeйлeр бар экен. Бул учурда эмне кылуу керек? Албетте, мунун бардыгын нотариус белгилейт, бирок андан кийин соттор жылдар бою барышат. Жана бала ушул учурда бир жерде чоцоет. »,
Ошол эле учурда, суррогат эне баланы генетикалык ата-энеге берYYДeн баш тарткан учурлар да жок эмес. Чет элдик жубайлар Кыргыз Республикасында карын энеликке кайрылып жаткандыгы, Кыргызстан "репродуктивдик туризмдин" борборлорунун бири болуп калды деп айтууга болот. Социалдык тармактарда карын энелерди издеген жана кызматташууга чакырган жарыялар кeбeйгeнYн байкоого болот. Аларга ылайык, башка адамдарга бала тeрeп берYYгe макул болгон энелер негизинен чет eлкeгe, кeбYнесе Грузияга жeнeтYЛYYДe.
Демек, жашоого конституциялык укук мамлекеттин милдетин камтыйт жашоонун эц жогорку мааниси болгондуктан, жашоонун уланышына кeмeктeшeт ар бир адамдын eз тукумун калтыруу укугунда. Эгерде жаратылыш белгилуу табигый укуктарды берсе, кайсы коом менен мамлекет ээрчиш керек, мыйзам чыгаруучунун милдети келип чыгат бул укуктарды аныктоо, аларды ченемдик укуктук актыларда бириктирYY, аларды ишке ашыруунун кепилдигин камсыз кылуу. Мындай табигый адам укуктары репродуктивдик укуктарды камтыйт, себеби алар тYЗдeн TYЗ биологиялык мацызынан келип чыгат жана конституциялык укуктардын бYTYндeй топтомунун мYнeзYн чагылдырат (жашоо, жеке кол тийбестик укугу, ден соолук укугу жана башкалар).
«РепродуктивдYY укуктар - бул ар бир адамдын укугу eз балдарын, алардын санын жана алардын ортосундагы аралыктарды аныктоо тeрeт, жардам репродуктивдYY пайдалануу укугу
карын энеликтин технологиялары жана ыкмасы, жыныс клеткаларынын донору болуу укугу, ата-энелик укуктан баш тартуу укугу, укук сактоо YЧYH бардык зарыл маалыматтар жана башкалар.
Колдонулган адабияттар
1. Кыргыз Республикасынын Конституциясы 05.05.2021 -ж.
2. Чернецова, Д. Г. Суррогатное материнство / Д. Г. Чернецова. — Текст : непосредственный // Молодой ученый. — 2019.
3. Зайкина, К. А. Проблема суррогатного материнства и его юридического закрепления в Российской Федерации / К. А. Зайкина, А. Р. Валиева. — Текст : непосредственный // Государство и право: теория и практика : материалы III Междунар. науч. конф. (г. Чита, июль 2014 г.). — Т. 0. — Чита : Издательство Молодой ученый,2014
4. Шадрин, В. В. Правовая природа суррогатного материнства / В. В. Шадрин. — Текст : непосредственный // Молодой ученый. — 2015.
5. Владимирова, Е. Д. Правовой статус суррогатной матери в Российской Федерации / Е. Д. Владимирова. — Текст : непосредственный // Молодой ученый. — 2016.
6. Федорова, Г. Ю. Врачебная тайна в правоотношениях суррогатного материнства / Г. Ю. Федорова. — Текст : непосредственный // Молодой ученый. — 2017.
7. https://www.azattyk.org/a/kytay-zhubaylarga-bala-toeroep-berem-gruziyaga-attangan-kelinder/32730038.html
